konvo 2013-1 - KNNV Vereniging voor Veldbiologie

De Konvo
Een uitgave van het KNNV Amersfoort e.o. - nr. 29 - februari 2013
Van de redactie
Zo langzamerhand stapelt de kopij zich
weer tot publicabele hoogte op. In deze
Konvo aankondigingen over de Natuuracademie,
vogeltellingen en twee verhalen
van KNNV’ers.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
KNNV op Twitter
Enkele afdelingen en de landelijke KNNV
z i j n a c t i e f o p t w i t t e r. G a n a a r
www.twittter.com , meld je aan en zoek
met #knnv naar berichten.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Stadsvogels tellen
Het is mogelijk in 2013 mee te doen met
het Sovon stadsvogelmeetnet MUS
(Meetnet Urbane Soorten), dat alweer
zijn zevende jaar in gaat.
Het stadsvogelmeetnet is opgezet door
Sovon Vogelonderzoek Nederland en de
Vogelbescherming Nederland om de aantalsontwikkeling
en verspreiding van
broedvogels in bebouwde gebieden in
beeld te brengen.
Er kan individueel of als vogelwerkgroep
worden meegedaan. Aanmelden via:
http://s1.sovon.nl/inloggen/mus/musaanme
lden.asp
Hier is te zien welk postcodegebieden vrij
zijn. En je kunt je aanmelden voor een eigen
gebied. Het betreft een laagdrempelige
telling, geschikt voor ervaren en minder
ervaren tellers.
De resultaten van de eerste zes jaar zijn te
zien op:
http://www.sovon.nl/nl/search/publicaties/
MUS
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Huismusman
Huismussen tellen
Naast de stadsvogeltelling van Sovon
bestaat het Amersfoortse project om
huismussen te tellen.
Dit wordt uitgebreid naar Leusden. Leusden
is opgedeeld in vijf wijken en Achterveld.
Mensen die in de eerste helft van
april willen helpen of vragen hebben kunnen
zich melden bij Henk Bokkers via
hbokkers@ziggo.nl .
Mocht je voorkeur toch naar Amersfoort
uitgaan, dan kun je contact opnemen met
Gerard van Haaf. Zjijn e-mailadres is
gerardvanhaaff@vogelwacht-utrecht.nl .
Ook hij kan nog enkele tellers gebruiken,
met name in het Soesterkwartier en in
Hooglanderveen en omgeving.
1

Halvemaantjesmos
en Kegelmos
door Arie van den Bremer
Na het onderzoekje naar korstmossen
op de Amersfoortse grachtmuren kregen
we de smaak te pakken. Gert Lodewijk
wilde nog een keer gaan, maar
dan voor mossen. We vonden Jan Pellicaan
bereid met ons mee te gaan. Hij is
een erkend specialist op dit gebied.
Het resultaat was indrukwekkend.
Binnen
enkele uren vonden we
dertig soorten. Tijdens
een onderzoek in het
jaar 1983 zijn er 45
soorten gevonden maar
toen zijn de onderzoekers
vijftien maal in de
boot gestapt.
Hun resultaten zijn verwerkt
in het rapport Natuur,
landschap en milieu
van Amersfoort, aflevering
4, maart 1983,
met de subtitel De begroeiing
van de
grachtmuren in Amersfoort.
Nieuwe soorten,nieuwe namen
Het was interessant na te gaan waar dit
verschil vandaan komt. Uit een vergelijking
blijkt dat er voor vier soorten nieuwe namen
bedacht zijn, maar er zijn ook negen
nieuwe soorten. Een gedeeltelijke verklaring
is dat nu ook gekeken is op de bovenkant
van de grachtmuren. Verder gaat het
om soorten die zo weinig voorkomen dat
het toeval is als je ze vindt. Daarom zijn
waarschijnlijk veel soorten die in 1983 gevonden
zijn, en nu niet meer, kleine hoe-
veelheden geweest. Daaruit blijkt maar
weer hoe moeilijk een volledige inventarisatie
is.
Levermossen
Bijzondere vondsten zijn de levermossen.
Er kwamen maar liefst vijf soorten voor en
dat zijn echte natuurwonderen. Zie de tabel.
Bij het Halvemaantjesmos zie je op de
rand van het blad een maanvormig bakje
met broedbollen waarmee vegetatieve
Gewoon watervorkje
voortplanting kan plaatsvonden. Dat heeft
Kegelmos niet. Kegelmos is vooral te herkennen
aan de netstructuur in het thallus
(bladeren).
Parapluutjesmos kent iedereen wel. Dat is
vaak te vinden op natte plekken in de
schaduw, bijvoorbeeld tussen de straatstenen.
Veel mensen kunnen die daar niet
waarderen, maar ze zijn niet uit te roeien.
Een bijzonder mos is Gewoon watervorkje
Conocephalum conicum - Kegelmos - Thalleus levermos
Lophocolea semiteres - Zuidelijk kantmos - Bebladerd levermos
Lunularia cruciata - Halvemaantjesmos - Thalleus levermos
Marchantia polymorpha - Parapluutjesmos - Thalleus levermos
Riccia fluitans - Watervorkje - Thalleus levermos
2

Halve maantjesmos
dat vrij aan het oppervlak als matjes in het
water zweeft en in de winter niet te zien is.
De anderen zijn niet seizoengevoelig.
Alles bij elkaar weer een leerzame middag
met veel verwondermomenten.
Kegelmos
Parapluutjesmos - Foto’s: Arie van den Bremer
3

De Natuuracademie: van
minimosjes tot zoogdieren
De Natuuracademie is een succes gebleken
en gaat nu zijn tweede jaar in,
met tien minicursussen over natuuronderwerpen,
variërend van korstmossen
tot en met zoogdieren.
De lessen bestaan steeds uit een theorieavond
en een excursie. De minicursussen
kosten meestal 15 euro. Uitzonderingen
zijn de vleermuizencursus met 10 euro, en
de veldbloemencursus met 20 euro.
KNNV-leden van de afdeling Amersfoort
krijgen 5 euro korting.
De minicursussen worden georganiseerd
door het CNME (gemeente Amersfoort),
Het CNM De Schoolsteeg (gemeente
Leusden) en de KNNV Amersfoort.
Aanmelden via www.schoolsteeg.nl .
De avondlessen hebben plaats in Amersfoort
of Leusden.
13 en 17 februari:
zoogdieren
in veld en bos.
Docent: Theo
de Jong.
Amersfoort.
20 en 23 maart:
tuinvogels herkennen
en lokken.
Docenten:
Alice vanHunnik
en Joke Ladiges.
Leusden.
24 april: vleermuizen.
Alleen
avondexcursie.
Docent: Erik
Korsten.
Amersfoort.
22 en 29 mei
en 1 juni: veldbloemen
in de
stad. Twee
avonden plus
een excursie. Docent: Arie van den Bremer.
Leusden.
5 en 8 juni: het leven in de sloot (waterfauna).
Docenten: Floris Brekelmans
en Jo Spier. Amersfoort.
28 en 31 augustus: insecten als hommels,
bijen en zweefvliegen. Docent: Steven
Wytema. Leusden.
25 en 28 september: wolken, wind en water.
Docent: Joop de Wilde. Leusden.
9 en 12 oktober: paddenstoelen herkennen.
Docent: Hans Meulenbelt. Leusden.
6 en 9 november: geologie van Utrechtse
Heuvelrug en Gelderse Vallei. Docent: Gerard
van Haaff. Leusden.
Fauna in de sloot
4

Winterwandeling IVN
Zondag 17 februari, 14.00 - 16.00 uur:
winterwandeling in het mossenbos.
Start: Pannenkoekenhuis Bergzicht,
Doornseweg 23, Woudenberg
Deze winterwandeling is vooral een struinwandeling
naar het hoogste punt van landgoed
Den Treek: de pyramide van Austerlitz.
De nieuwe knoppen van de loofbomen
verschijnen alweer. De naaldbomen zijn
nog in rust maar de appels zijn er nog volop.
En natuurlijk de nodige vogels.
De bodem is groen van de mossen en
korstmossen. Het lijkt soms net een grote
kerststal. Er zijn ongetwijfeld ook nog de
nodige paddenstoelen te vinden. Er is dus
veel te beleven in het winterse bos mits er
geen sneeuw ligt. In dat geval zijn er nog
mossen en korstmossen op de bomen.
De wandeling begint bij pannenkoekenrestaurant
Bergzicht en gaat kriskras door het
bos naar de pyramide van Austerlitz en
weer terug. Het accent ligt tijdens de wandeling
op de groene bodem. U kunt er dan
achter komen wat een mos of korstmos eigenlijk
is en vooral: hoe mooi ze zijn.
Groot dooiermos
Bij het pannenkoekenhuis kunnen auto’s en
fietsen worden geparkeerd. Gezien het karakter
van de wandeling (struinen) is het
verstandig om stevige wandelschoenen te
dragen en neem indien mogelijk een loep of
vergrootglas mee.
Meer informatie: Arie van den Bremer, tel.
033 - 432 57 00.
Onix ontwerpt nieuw CNME
Het architectenbureau Onix is door de
gemeente Amersfoort gekozen om het
nieuwe Centrum voor Natuur en Milieu
Educatie (CNME) te ontwerpen. De visie
van het bureau past goed binnen het
karakter van het Landgoed Schothorst
en bij de visie van het CNME, aldus de
gemeente. Het nieuwe CNME moet eind
2014 gereed zijn.
Het voormalige onderkomen brandde in
september 2010 af. Vijf architectenbureaus
presenteerden een visie voor een
nieuw CNME.
Het architectenbureau Onix wil een duurzaam
en energiezuinig gebouw ontwikkelen.
Om dit te bereiken worden ervaren
adviesbureaus op het gebied van duurzaam
bouwen geraadpleegd. Onix werkt
over het algemeen veel met hout. Het
gebouw moet een eigen karakter krijgen.
De duurzaamheid moet niet zozeer met
technologische instrumenten, maar meer
met natuurlijke processen worden behaald.
Zo kan snoeihout uit de omgeving
worden gebruikt voor verwarming. Daarnaast
is er aandacht voor hergebruik van
materialen, en het gebruik van daglicht.
De volgende stap het ontwerpproces. Er
komt een ontwerpsessie met de gemeenteraad,
waarbij ook andere geïnteresseerden
kunnen aanschuiven. De wensen
van gebruikers en omwonenden worden in
het ontwerpproces meegenomen. De uitkomsten
van dit proces leiden tot een
voorlopig ontwerp dat voldoet aan het
programma van eisen. De planning is om
eind 2013 te starten met de bouw.
5

Een middagje vogelonderzoek
door Henk Bokkers
Na de vorstperiode in januari en de
daarmee gepaarde gladheid direct na
de vorst is het weer hoog tijd om iets
aan vogelonderzoek te doen. In dat
weekeinde was de Klapekstertelling.
Omdat ik zaterdag niet kon en het zondag
nog gemeen glad was, heb ik maandagmiddag
uitgekozen om te kijken of er nog
Klapeksters waren. Mijn onderzoeksgebied
is Heiligenberg. Dit strekt zich uit van
het Mosselpad tot de Arnhemseweg, in het
oosten begrensd door de bebouwing en in
het westen door de A28.
Omdat het terrein ook ligt in het atlasblok
dat ik onderzoek voor de vogelatlas, sla ik
twee vliegen in een klap. Binnen de kortste
keren heb ik de eerste tien vogelsoorten
op mijn lijst aangekruist.
Het gaat om de bekende soorten: Kauw,
Zwarte Kraai, Merel, Lijster, Huismus,
Koolmees, Pimpelmees, Vink, Ekster en
Gaai. Na het invullen van vaste watervogels
als Meerkoet, Waterhoen, Wilde Eend
en Soepeend komen we bij wat minder
vaak geziene gasten.
Een heel mooie waarneming van een
Goudvink, een jagende Sperwer en twee
6

maal een Buizerd. Nog even kijken of de
Bosuil op zijn plaats zit. Hier hoor ik de
IJsvogel wegvliegen.
Drie soorten spechten: De Grote Bonte,
De Kleine Bonte en de Zwarte.
Daarna ga ik een kilometerblok onderzoeken.
Omdat ik toch al hier in de buurt ben
valt vanmiddag de keuze op Dorrestijn.
Het atlasblok dat ik onderzoek is vijf kilometer
lang en vijf kilometer breed. In het
noorden begrensd door Hogeweg en Hoevelaken,
In het westen door de binnenstad
van Amersfoort. In het zuiden globaal de
zuidkant van Leusden centrum en in het
oosten door de Stoutenburgerlaan. Een
zeer gevarieerd gebied met stedelijke gedeeltes,
maar ook de Schammer en Bloeidaal
vallen er in.
25 vierkante kilometer
Dit gebied is onderverdeeld in 25 gebieden
van een vierkante kilometer. De computer
heeft bepaald welke acht vakken in aanmerking
komen voor intensief onderzoek.
Dat wil zeggen dat we te voet of met de
fiets 55 minuten door het terrein gaan en
noteren wat we zien en horen.
Daarna gaan we in het midden van het terrein
staan, ook weer bepaald door de
computer. Opnieuw vullen we op een plattegrond
in wat we zien en horen. Daarna
doen we dit nog eens vijf minuten met een
andere kleur en geven we aan welke vogels
beide keren gezien zijn. In de winter-
maanden bezoeken we deze gebieden
twee maal.
De tweede ronde is net begonnen en loopt
tot 1 maart. In het voorjaar komen er twee
rondes om de broedparen te tellen. Los
daarvan volgen nog minstens drie bezoeken.
Leuke waarnemingen
In de eerste ronde heb ik al leuke waarnemingen,
zoals de Waterral, Grote Zilverreiger
en Ruigpootbuizerd. Alleen de Klapekster
is dit jaar niet waargenomen.
Ik ben inmiddels aangeland bij mijn onderzoeksgebied
Dorrestijn en omgeving.
Op de Arnhemseweg signaleer ik ondanks
alle verkeersherrie al vijf soorten voor ik bij
de Zandbergenlaan ben. Hier de laan in en
achteraan even linksaf het bos in. Zwarte
Mees en Boomklever melden zich hier.
Terug door bebouwd gebied. Hier voornamelijk
kraaiachtigen, Stormmeeuw en
Kokmeeuw. Uiteindelijk kom ik bij het Ponlijntje
waar een groepje Putters omhoog
vliegt.
Nu richting ziekenhuis langs de Heiligenbergerbeek.
Daar zwemt in de verte een
Dodaars. Een IJsvogel vliegt op, en naast
de bekende eenden zie ik ook een paar
Kuifeenden.Het wordt tijd om naar het
middelpunt te gaan. Dit ligt vlak voor een
bejaardenhuis, en ik word prompt aangesproken.
Gelukkig kan ik tijdens het het gesprek
genoeg om me heen kijken zodat ik
de Grote Bonte Specht niet mis,
Zo komt langzaam de tijd om naar
huis terug te gaan. Bij het Zwanenwater
zie ik nog een indringer weggejaagd
worden. Het ene mannetje
Blauwe Reiger valt het andere mannetje
aan.
Als je goed om je heen kijkt kan je zo
iederre dag genieten van de veelheid
in de eigen omgeving.
Wie mee wil
Als er iemand een ochtend of een
middag mee wil, kun je het melden
op mijn e-mailadres:
hbokkers@ziggo.nl
7

Muntjak. Overgenomen uit Kijk op exoten. (Bron: Brent, Flickr)
Kijk op exoten
Om veldwerkers opmerkzaam te maken
op exoten en hen te enthousiasmeren
om die exoten te melden is het Signaleringsproject
Exoten opgezet. Met een
driemaandelijkse nieuwsbrief: Kijk op
exoten. Hier in worden nieuwe exoten
gemeld.
Aanmelden voor de nieuwsbrief:
www.ravon.nl/nieuwsbriefexoten
Met exoten worden uitheemse soorten
aangeduid die Nederland niet op eigen
kracht kunnen bereiken, maar door menselijk
handelen (transport, infrastructuur)
hier in de natuur terecht zijn gekomen of
dat in de nabije toekomst dreigen te doen.
Soorten die Nederland op eigen kracht
bereiken, bijvoorbeeld door klimaatverandering,
zijn geen exoten.
Exoten leiden in de meeste gevallen niet
tot grote problemen, maar sommige vertonen
invasief gedrag door een explosieve
ontwikkeling na vestiging. Invasieve exoten
kunnen een bedreiging vormen voor
de inheemse biodiversiteit, volksgezondheid
of veiligheid.
Het Signaleringsproject Exoten is een initiatief
van het Team Invasieve Exoten van
de Nederlandse Voedsel- en Warenautori-
teit. De KNNV werkt er
aan mee.
Goede, actuele exotenwaarnemingen
zijn
interessant voor terreinbeheerders,natuurorganisaties,natuurliefhebbers,wetenschappers
en beleidsmakers
in Nederland.
Af en toe geeft
een exotenwaarneming
aanleiding tot het verwijderen
van een exotenpopulatie
om (toekomstige)
schade aan
bijvoorbeeld de inheemse
natuur te
voorkomen. Een voorbeeld
hiervan is een populatie Pallas’ eekhoorns
in
Limburg.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Toppers op het IJsselmeer
De afdeling noord-Holland verzorgt
weer twee vogelvaartochten op het IJsselmeer,
op zaterdag 9 en zondag 10
maart.
Met de voormalige veerboot Friesland gaat
het naar de tienduizenden toppereenden
die gewoonlijk op het open water de winter
doorbrengen. Daarnaast wordt vogeleiland
de Kreupel vanaf de boot bekeken. Hier
zitten veel rustende watervogels.
Tijdens de excursie vertelt KNNV’er Jan
Marbus over het gebied. In het vooronder
geven verschillende vogelonderzoekers
lezingen. Onder hen Mennobart van Eerden
(Rijkswaterstaat, Waterdienst) die een
verhaal houdt over de leefwijze en de aantallen
van de Topper op het IJsselmeer en
in Europa. Op de boot zijn deskundige vogelkenners
die op de vogels wijzen.
De tocht kost 22 euro per persoon. Vertrekplaats
Enkhuizen. Meer informatie en
opgeven kan op www.fogol.nl of tel.06 - 30
02 18 16.
8

Informatie over de KNNV
De Koninklijke Nederlandse Natuurhis-
torische Vereniging (KNNV) is een ver-
eniging voor veldbiologie en houdt zich
actief bezig met natuurbeleving, na-
tuurstudie en natuurbescherming. Jong
en oud kunnen er terecht. Onder de le-
den zowel vakmensen als liefhebbers
die meer willen weten.
De KNNV verzorgt excursies, kampen, rei-
zen, lezingen en inventariseert natuurge-
bieden. Leden ontvangen het verenigings-
blad Natura dat zes keer per jaar ver-
schijnt, met informatieve artikelen over na-
tuur, natuurbescherming, boekbesprekin-
gen en nieuws uit de vereniging. KNNV-
leden krijgen kortingen op boeken uit de
eigen KNNV-Uitgeverij.
Landelijk bezoekadres
Boulevard 12
3707 BM Zeist
Postbus 310, 3700 AH Zeist
Tel. 030 - 231 47 97
Fax 030 - 236 89 07
E-mail bureau@knnv.nl
Lidmaatschap
Het lidmaatschap van de vereniging kost
28 euro per jaar voor leden en 14 euro
voor huisgenootleden. Het is mogelijk do-
nateur te worden van de afdeling voor mi-
nimaal 10 euro per jaar.
Huisgenootleden ontvangen niet het blad
Natura, maar kunnen wel aan alle activitei-
ten deelnemen.
Aanmelden als lid bij Han Schippers, Klein
Klaasjestraat 6, 3813 MX Amersfoort, E-
mail : j.schippers10@versatel.nl .
Het gironummer is 64 62 41 ten name van
de KNNV afdeling Amersfoort. Adreswijzi-
gingen dienen schriftelijk te worden ge-
meld aan de ledenadministratie. Dit geldt
ook voor opzeggingen en wel vóór 1 no-
vember.
Advertenties zijn mogelijk. Adverteerders
kunnen contact opnemen met de redactie.
De KNNV Amersfoort heeft een eigen
website: www5.knnv.nl/amersfoort.
Webredacteur: Wim de Lange E-mail
info@amersfoort.knnv.nl
Webmeester: Rogier Foyer
E-mail webmaster@amersfoort.knnv.nl
Bestuur
Voorzitter: Arie van den Bremer
Tel. 033 - 432 57 00
E-mail a.vandenbremer@telfort.nl
Secretaris: B. (Bart) Iping
Tel. 033 - 879 50 70
E-mail : secretaris@amersfoort.knnv.nl
Penningmeester: H. (Han) Schippers
Tel. 033 - 480 52 61
E-mail : j.schippers10@versatel.nl
Bestuurslid: A. (Atty) van Dijk
Tel .033 - 432 05 25
E-mail: hansenatty@planet.nl
Bestuurslid
E.(Erwin) B. Adema
Tel. 033 - 46 57 009
E-mail: erwin.adema@gmail.com
Bestuurslid
Joop de Wilde
Tel. 033 494 21 26
E-mail: jdewilde@euronet.nl
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Colofon
De Konvo is de digitale nieuwsbrief van de
KNNV-afdeling Amersfoort en omstreken.
De nieuwsbrief verschijnt wanneer er iets
is te melden.
Redactie: Kees Quaadgras
E-mailadres: redactie.konvo@gmail.com