Zeggen hoe het is - Windesheim

3. Financial Accounting: earnings management,
reputatiemanagement en kwaliteit van de winst
Dat ondernemingen de neiging hebben hun winst hoger of lager weer te geven dan
zij in werkelijkheid is om daarmee bepaalde doelstellingen te bereiken, is in de
accountancywereld een bekend verschijnsel. Zo kan het bijvoorbeeld aantrekkelijk zijn om
bij een kredietaanvraag een wat hogere winst te presenteren; dit kan leiden tot een lager te
bedingen rentepercentage. Aan de andere kant kan het goed uitkomen om de winst bij een
beoogde reorganisatie lager voor te stellen (het liefst zelfs negatief); vakbonden zijn dan
sneller geneigd de reorganisatieplannen goed te keuren.
De vraag is wat de ethiek van de accountant in deze is. Hoe staat hij tegenover deze
praktijk van winststuring? In de literatuur en in de (accountancy)praktijk wordt steeds
meer verdedigd dat dit soort praktijken in bepaalde situaties geoorloofd kan zijn en
wordt gewezen op de ‘good sides of earnings management’. Op basis van onze filosofie
en identiteit van normatieve professionaliteit en burgerschap, zetten wij vanuit ons
lectoraat vraagtekens bij het goedkeuren van winststuring. In het laatste decennium zijn
er diverse boekhoudfraudes aan het licht gekomen die het gevolg zijn van over de grens
gegane winststuring. Deze in de publiciteit terechtgekomen fraudes heeft de reputatie
van het accountantsberoep (en die van de betreffende ondernemingen) geen goed
gedaan. Ons lectoraat gaat daarom onderzoek doen naar earnings management in relatie
tot reputatiemanagement en beperkt zich daarbij in eerste instantie tot het gevaar van
reputatieschade van het accountantsberoep; later kan dit onderzoek uitgebreid worden tot
reputatieschade voor de betrokken ondernemingen.
Een andere ontwikkeling in het laatste decennium in de jaarverslaggevingspraktijk is de
uitbreiding van het toezicht op de externe verslaggeving door de Autoriteit Financiële
Markten (AFM). Een tweede onderzoek van het lectoraat richt zich daarom op de vraag wat
het effect is van deze vorm van toezicht op de kwaliteit van de winst. Met andere woorden:
wat is de relatie tussen earnings management en toezicht?
Waar mogelijk vindt een combinatie van hiervoor genoemde onderzoeken plaats. Immers,
het toezicht en/of een boete van de AFM heeft ook gevolgen voor de reputatie van het
accountantsberoep (en van de betrokken ondernemingen).
3.1 Earnings management
De voor rechtspersonen geldende jaarverslaggevingsvoorschriften eisen een getrouwe
weergave van het (eigen) vermogen ultimo boekjaar en het resultaat over het boekjaar
(artikel 362.1 t/m 362.3, Titel 9 BW2 en IAS 1.15). Het is – op grond van artikel 393,
Titel 9 BW2 – aan de controlerend accountant om een oordeel te vellen in hoeverre de
gepubliceerde jaarrekening dit getrouwe beeld geeft.
Winststuring kan worden gedefinieerd als het verschuiven van winsten die in een
bepaald boekjaar thuishoren, naar een ander boekjaar (Epe en Koetzier, 2011, p. 65). De
International Accounting Standard Board (IASB) – de mondiale regelgevende instantie
25
Financial Accounting: earnings management,
reputatiemanagement en kwaliteit van de winst