Duindoorn: - Weleda

Duindoorn:
stekelige pionier
Weleda, puur natuur. Net als jij.

Waarom dit boekje? Om u kennis te laten maken met de duurzame
achtergrond van een van onze basisplanten. Deze keer stellen we duindoorn
aan u voor.
Duindoorn...
wie ben je? 4
hoe groei je? 12
waar haalt Weleda je vandaan? 18
welke invloed heb je op mij? 22
waarin zit je bij Weleda? 28
Weleda, vroeger en nu 30
waar staat Weleda voor? 32
2 3

Duindoorn...
wie ben je?
Aan de wijze waarop een plant groeit en
bloeit en aan de omgeving waarin ze gedijt
kun je veel aflezen over het gewas. Zo voelt de
duindoornplant (Hippophaë rhamnoïdes)
zich het beste thuis op compleet onvruchtbare
zandgrond, zonder enige voedzame humus.
Veelal in de buurt van de zee, in de duinen,
aan de oever van een meer, een rivier of langs
de spoorlijn. Duindoorn groeit daar op een
ondergrond waarop de meeste cultuur- en voedingsgewassen
het niet lang zouden kunnen
uithouden.
Samengebalde levenskracht
Dat duindoorn zulke arme grond verkiest boven
alles, zegt iets over haar vitaliteit en levenskracht.
Bijna alles van deze plant bevat dan ook
4 5

sterke kiemkracht. Dat merk je als je een
struik wilt planten. Dit kun je door middel
van het zaad doen, maar ook door een
stek uit een struik te halen of zelfs door
stukjes van een duindoornwortel te planten.
Daarnaast vind je haar levenskracht
samengebald terug in het sap en de olie
die wordt geperst uit de duindoornbessen.
Deze bevatten een zeer hoog gehalte
aan vitaminen en anti-oxidanten.
De levenskracht die in de duindoorn
schuilgaat, zie je er aan de buitenkant
niet direct aan af. Duindoornplanten zijn
doornig en grijs en vormen vaak in een
struweel van aaneengesloten struiken een
houterige en ondoordringbare haag. Pas
in het najaar komt er kleur tussen de doornen
en het grijs. Dan toont de duindoorn
haar vitaliteit en groeit er een overdaad
aan warm gekleurde oranje bessen dicht
op haar stugge takken. De besjes geven de
struiken tot ver in de winter een feestelijk
en koninklijk aanzien. Zelfs als andere
bessen, zoals die van de sleedoornstruiken,
allang zijn verdroogd en afgevallen,
zie je vogels zich nog uitgebreid te goed
doen aan de duindoornbes.
Een giftig besje - Oorspronkelijk komt de duindoorn uit Tibet, ze
zou zeventienduizend jaar geleden tijdens de IJstijd richting Europa
zijn gekomen. Ze komt in Azië nog steeds veel voor, maar voelt zich
in Europa ook prima thuis, mits in volle zon en op arme grond.
In Tibet is het gebruik van de duindoorn als geneesmiddel al meer
dan 1200 jaar bekend en ook in Rusland geniet haar olie hoog
aanzien. In Europa stond ze lange tijd als giftig bekend. Mogelijk
was dit omdat de duinen tot begin vorige eeuw als een woest en
weerbarstig landschap werd gezien, dat braak lag of voor een habbekrats
te koop werd aangeboden. De duinen waren het domein van
de arme lui. Zij zijn volgens bronnen uit de zestiende en zeventiende
eeuw dan ook de enigen die de voedingskracht van de duindoorn
op waarde wisten te schatten. Slechts een enkeling uit de hogere
sociale kringen achtte haar hoog. Zoals de Franse schrijver en filosoof
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) die tijdens een wandeling een
handvol bessen in zijn mond stak, wat hem een waarschuwing van
zijn geschokte vrienden opleverde. Rousseau beschreef echter dat hij
de volgende dag fris en vol energie ontwaakte.
Jean-Jacques Rousseau
6 7

Zonlicht door het blad
Je vindt duindoornstruiken altijd
op een open plek, vol in het zonlicht.
Dat is essentieel. Er is geen
plant zo hongerig naar licht als
deze. Alles moet licht zijn om haar
heen, tot aan de grond waar ze op
groeit toe: lichte, witte zandgrond.
Zelfs haar bouw is op het licht
gericht. Met haar smalle bladeren,
die in het voorjaar aan de takken
groeien, laat de duindoorn het
zonlicht volop door. Daarbij vertakt
ze zich sterk, meestal zo’n
vier tot vijf keer per tak en spreidt
zich zo als geheel uit naar het zonlicht.
Naast licht is lucht een belangrijke
bron voor haar levensenergie,
doordat duindoorn in haar
wortelknolletjes in symbiose leeft
met bacteriën, die stikstof uit de
lucht binden. Zo neemt duindoorn
met name het koolzuurgas
uit de lucht op, dat de basis is voor
haar stofwisseling (de fotosynthese).
Haar bladeren zijn erop
Gezond voor paardenogen
De bijzondere relatie die duindoorn heeft
met het licht, drukt zich volgens sommigen
ook in haar naam Hippophaë rhamnoïdes
uit. Hippophaë zou dan een samenstelling
zijn van het Griekse woorden voor
‘paard’, ‘hippos’ en ‘phaino’, afkomstig
van het woord ‘phôs’, dat ‘licht’ betekent.
Men geloofde namelijk dat paarden die van
duindoorn graasden, stralende ogen kregen
en zelfs van blindheid werden genezen.
gebouwd zoveel mogelijk lucht in de struik te laten komen.
Waar de meeste landplanten alleen aan de onderzijde openingen
(huidmondjes) in het blad hebben, heeft de duindoorn die
aan beide zijden.
Met deze open structuur dreigt wel het gevaar van uitdroging.
De plant lost dit probleem subtiel op dankzij stervormige haren
die op de bovenzijde van haar blad zitten en schubjes aan de
onderkant van het blad. Beide structuren creëren om het duindoornblad
een luchtlaagje dat te veel verdamping van water
tegengaat. De bladeren blijven lang fris zonder te verwelken.
Hierin lijken ze op de bladeren van de olijfboom. Duindoorn
behoort dan ook tot de familie van de olijfwilgachtigen (Elaeagnaceae)
en wordt ook wel ‘de olijfboom van het noorden’
genoemd. In het Italiaans heet ze zelfs ‘olivello’.
8 9

Pionierswerk
In Nederland koos men niet zozeer een
naam op grond van haar uiterlijk, maar op
grond van haar pionierswerk in de duinen bij
de zee. Net als in Duitsland (‘Sanddorn’) en
Engeland (‘Sea buckthorn’ of ‘Seaberry’). De
duindoorn maakt als een volleerde pionier
onvruchtbare zandgrond, zoals het duingebied,
klaar voor andere gewassen.
Voor haar werk heeft de duindoorn in de
duinen overigens wel hulp nodig van andere
pioniersplanten, zoals het biestarwegras en
helmgras. Want daar waar wind en zout water
vrij spel hebben, kan zelfs de duindoorn niet
groeien. Biestarwegras en helmgras houden
met hun lange wortelstokken het zeezand
vast dat anders zou verstuiven en vormen zo
kleine duintjes. Dan komt de duindoorn in
zicht. In de strook zand achter de eerste duinenrij,
waar de weersomstandigheden ook
nog flink ruig kunnen zijn, wortelt ze zich en
vormt haar taaie doornige takken. Daar staat
ze: een stekelige pionier.
10 11

Duindoorn... hoe groei je?
De duindoornstruik staat stevig als een
huis, stram en strak in wind, zon en
regen. Haar wortels, die tot meer dan een
meter diepte kunnen reiken, geven de plant
haar stevigheid. De lange geelbruine wortels
breiden zich onder de grond uit en houden het
stuifzand bijeen waar de duindoorn op groeit.
De wortels lopen ondergronds soms over een
afstand van wel twintig meter uit. De duindoorn
wil ook flink de hoogte in, soms groeit
de winterharde struik tot bijna boomachtige
proporties van drie à vier meter.
De wind waait pollen in de lucht
De wind helpt bij de natuurlijke bevruchting. De
duindoorn is tweehuizig en heeft afzonderlijke
mannelijke en vrouwelijke planten. In maart
vormt een duindoornstruik kleine bloempjes,
12 13

die groenig, zonder kroon en daardoor bijna onzichtbaar aan de
twijgen zitten. De bloemetjes gaan ongeveer tegelijk open met het
ontluikende blad, vaak tijdens winderig en droog weer. Dan krijgt
de wind vat op het stuifmeel van de meeldraden en voert de pollen
van de mannelijke planten richting de vrouwelijke. Die vormt
vruchten ter grootte van een erwt, die dicht opeen aan de vaak tot
dorens vergroeide takjes zitten. De uiteindelijk oranje bessen zijn
‘schijnbessen’. Het zijn vlezig-sappig geworden bloembodems om
een kleine noot heen, die zich binnen in de bes bevindt. Die noot is
in botanische zin de eigenlijke vrucht. De ‘schijnbessen’ zijn tegen
september rijp en klaar voor de oogst.
Het is nog niet zo eenvoudig vast te stellen wat het juiste moment
voor de duindoornoogst is. Tot
ver in de winter zie je de oranjekleurige
bessentrossen namelijk
fris aan de struiken hangen. De
smaak verandert ondertussen
echter sterk en het gehalte aan
vitamine C neemt af hoe langer
je wacht met plukken. Als er een
nacht vorst over de bessen gaat,
kan hierdoor het aanwezige zetmeel
in de bessen worden omgezet
in suiker. Dan kan het gebeuren
dat er in de bessen alcohol
wordt gevormd en je dronken
vogels in de duindoornstruik ziet.
Van bes tot sap
Tot ver in de vorige eeuw werd het oogsten van duindoornbessen
nog door wildpluk gedaan. Mede door de onherbergzame
plekken waar de duindoorn groeit, vroeg het oogsten van de
duindoornbessen heel wat doorzettingsvermogen. Zo haalde
Weleda de bessen voor haar duindoornsap uit de Zwitserse
en Zuid-Franse Alpen. Dit betekende voor verzamelaars lange
tochten met een mand op de rug.
En het plukken zelf is niet eenvoudig: de duindoorn geeft haar
rijkdom niet gemakkelijk prijs. Pluk je met je hand een bes van
de takken – let op de vlijmscherpe doorns – dan barst deze vaak
open en kleurt je hand oranje en geel van het sap. Het zaad blijft
ondertussen aan zijn twijgje bungelen.
Weleda heeft het inmiddels anders aangepakt en haalt de duindoornbessen
voor haar verzorgingsproducten en Elixer van
duindoornplantages. Daar staan de struiken netjes in rijen
naast elkaar, wat het oogsten gemakkelijker maakt. De werknemers
snijden, soms machinaal, circa acht centimeter lange
takken uit de struiken, met de bessen eraan. Daarna worden de
14 15

takken tot minus veertig graden bevroren,
waarna de bessen met een speciale dorsmachine
gemakkelijker van de takken kunnen
worden geschud. Hierna volgt het persen.
Twee rijke oliën
Het duindoornsap bevat na het persen
nog resten van vruchtvlees, schilletjes en
pitjes. De duindoorn heeft (als een van de
weinige planten) in zowel haar pitten als
haar vruchtvlees olie. Alleen bij de olijf en
de avocado is dit ook zo. Om de olie uit het
vruchtvlees van de duindoornbessen te winnen,
centrifugeert men het sap waardoor de
vaste delen van het vruchtvlees naar beneden
zakken, het sap in het midden blijft
staan en de olie uit de schilletjes naar boven
drijft. Hierna kan de olie eenvoudig uit het
sap worden gefilterd.
De pitjes worden van het vruchtvlees
gescheiden en licht geschramd, waarna
de olie er via koude persing beter uit kan
komen. Voor haar lichaamsverzorgingsproducten
gebruikt Weleda de beide duindoornoliën
gemengd, wat een krachtige
olie oplevert, vol voedende en vitaliserende
eigenschappen.
16 17

Duindoorn...
waar haalt
Weleda je vandaan?
De bessen die Weleda gebruikt voor het
maken van haar zonnige duindoornproducten
zijn voornamelijk uit de zuidelijke
Alpenstreken en het Italiaanse Toscane afkomstig.
De bessen die hier vandaan komen, bevatten
ruim twee keer zoveel vitamine C als bessen
uit streken met minder zon, zoals Nederland.
Toen Weleda in 1943 als eerste een duindoornproduct
op de markt bracht – een siroop onder
de naam Hippophan, naar de botanische
naam van duindoorn – werden de bessen nog
met de hand in het wild geplukt. In de bergdorpen
werkte vaak de hele familie mee om de
bessen van de stugge takken te rissen, waarna
ze met de hand werden geperst. Dit leverde
tweeduizend liter sap in tien dagen tijd op,
dat elke nacht in houten vaten per trein naar
18 19

Weleda in het Zwitserse Arlesheim
werd gebracht. Tegenwoordig heeft
Weleda een zo grote hoeveelheid
nodig, dat wildpluk geen optie meer
is. Bovendien zijn de gebieden in
de Alpen inmiddels gecultiveerd of
bebouwd en werd er in 1994 in de
Noord-Italiaanse provincie Friaul
een verbod op wildpluk uitgevaardigd.
Zoeken naar de juiste soort
De oplossing kwam van Kurt Künzi, een pionier in het verbouwen
van duindoorn op biologisch-dynamische wijze. Op het
landgoed San Mario in Toscane verbouwt Kurt Künzi, op een
leeftijd waarop anderen aan hun pensioen gaan denken, sinds
twaalf jaar duindoornplanten. Inmiddels is zijn land meer dan
150 hectare groot.
Een ontmoeting met een Roemeense arts, die de gezonde
invloed van de duindoorn prees, bracht Künzi op het idee dat
deze levenskrachtige bes de moeite waard was om te verbouwen.
Het kostte enige tijd voor hij het juiste type duindoornstruik
gevonden had tussen de vele soorten die er bestaan. De bergsoorten,
met grote bladeren en een hoog vitaminegehalte en
hoogwaardige voedingskwaliteit, bleken voor Toscane de juiste.
Duindoorn vraagt zorg en toewijding. Zo blijkt ze uiterst gevoelig
te reageren op te weinig licht, wat betekent dat de planten
Op de film
Wil je zien hoe duindoorn in
Toscane voor Weleda wordt
verbouwd en geoogst?
Kijk op www.weleda.nl of
www.weleda.be naar het filmpje
over de zonnige duindoorn.
evenwichtig over de grondoppervlakte verdeeld moeten worden.
Daarnaast snoeit Künzi zijn planten als ze twee jaar oud
zijn op vijftig centimeter hoogte om de groei te bevorderen.
Na twee jaar kunnen de bessen van de struiken worden geoogst.
Dit gebeurt jaarlijks van midden juli tot eind augustus. Hierna
wordt het sap bij Weleda verder verwerkt en in de bekende
groene flessen gegoten.
Door de manier waarop Künzi en zijn medewerkers de duindoornteelt
aanpakken, heeft het bedrijf zowel in Zwitserland als
in Italië het Demeter-keurmerk gekregen. Biologisch-dynamische
teelt: duurzamer kan het niet.
20 21
Kurt Künzi

Duindoorn...
welke invloed heb
je op mij?
Heeft u een beetje een futloos gevoel en
kunt u wel wat energie gebruiken? Het
drinken van een glas duindoornsap is als een
teug nieuwe levenskracht. In de Sibu Yidian,
een klassiek Tibetaans medisch boek uit de
achtste eeuw, worden maar liefst dertig hoofdstukken
gewijd aan de gezonde werking en de
voedingswaarden van duindoorn.
Een slok licht
Duindoornsap geeft nieuwe energie en levenskracht
bij vermoeidheidsverschijnselen en
gevoelens van zwakte. Daarnaast ondersteunt
het sap het immuunsysteem. Deze gezonde
invloed dankt het sap aan de rijke samenstelling
van vitamines B1, B2, E, het voorstadium
van vitamine A in de duindoornbessen en het
22 23

feit dat ze meer vitamine C bevatten dan enige andere vrucht.
Maar liefst twintig keer zoveel als bijvoorbeeld sinaasappelsap.
Per duindoornbes verschilt overigens het gehalte vitamine C,
omdat dit wordt beïnvloed door de hoeveelheid zon die de bessen
in een jaar opvangen. Hieruit blijkt weer de sterke relatie
van duindoorn met het licht. Je zou kunnen zeggen dat je met
iedere slok duindoornsap een beetje ‘licht’ opdrinkt en zo je
lichaam nieuwe kracht schenkt.
Ook in de olie
Uitwendig op de huid aangebracht
heeft de duindoornolie
eenzelfde gezonde, vitaliserende
invloed als het sap.
In Rusland gebruikt men de
olie al sinds oudsher bij verbrandingen
en bevriezingen
en huidziekten.
Wetenschappelijke onderzoeken bevestigen de gezonde invloed
van duindoornolie op deze huidcondities. Zo werden bijvoorbeeld
bij een onderzoek in het Chinese Shenzhen
ziekenhuis, ten noorden van Hong Kong, de brandwonden
van 151 patiënten verzorgd met een verband
met duindoornolie (2006). Bij deze patiënten was er
een belangrijk statistisch verschil in de snelheid van
de genezing en verlichting van de pijn in vergelijking
tot de controlegroep.
Huideigen stoffen
Deze gezonde invloed op de huid dankt duindoornolie
aan een hoog gehalte aan gezonde vetzuren.
Tussen de vetzuren in de olie die uit het vruchtvlees
van de duindoornbessen wordt geperst en die uit de
pitten in de bessen is overigens enig onderscheid te
maken. Zo bevat de olie uit het duindoornvruchtvlees
bètacaroteen, wat de olie oranje van kleur
24 25

maakt. Bètacaroteen kan je lichaam omzetten in vitamine A.
Daarnaast bevat de vruchtvleesolie palmitoleïnezuur. Dit is een
vetzuur dat ook in ons lichaam voorkomt en op de huid aangebracht
de huidcellen beschermt tegen invloeden van buitenaf.
Mogelijk is dat zo, doordat we palmitoleïnezuur ook in onze eigen
huid hebben. Daar speelt het een belangrijke rol bij de vorming
van celweefsel en bij het herstellen van gekwetste huid.
De olie, afkomstig uit de pitten van de duindoornbessen, verschilt
van de olie uit het vruchtvlees. Hij is lichter van kleur en
bevat andere vetzuren. Zo is in deze olie een zeer hoog percentage
onverzadigde vetzuren zoals linol- en linolenzuur te
vinden, die overigens net als het vetzuur in de vruchtvleesolie
in onze lichaamscellen terug te vinden zijn. In duindoornolie
ondersteunen deze vetzuren de celvernieuwing en bevorderen
zo de verbetering van het reliëf van de bovenste huidlaag, de
opbouw van de natuurlijke lipidemantel en het vochtgehalte
van de hoornlaag.
Goed tegen straling
In Tsernobyl, na de kernramp in 1986, ontdekte men nog een
zeer opmerkelijke eigenschap van duindoorn. Artsen gebruikten
duindoornolie voor behandeling van beschadigingen aan
de huid en slijmhuid van slachtoffers van de kernramp omdat
zij de huid bescherming bleek te bieden tegen straling. En deze
bescherming geeft de olie niet alleen aan de huid, maar ook aan
de plant. Na de kernramp bleek duindoorn een van de weinige
planten in de omgeving te zijn die niet vervuild was met radioactiviteit
(Beyond Medicine, vaktijdschrift CAM geneeswijzen,
nr. 4, 2006).
Het stofje bètacaroteen in de olie in het duindoorn vruchtvlees
geeft de bescherming tegen straling. Bètacaroteen, een krachtige
antioxidant, kan namelijk UV B-straling absorberen.
26 27

Duindoorn...
Het levenskrachtige duindoornsap van Weleda is al vijfenzestig
jaar verkrijgbaar, tegenwoordig onder de naam
Duindoorn Elixer. Het sap helpt de weerstand verhogen. Een
kuurtje met Duindoorn Elixer vormt elk najaar een extra bron
van energie.
Ook enkele lichaamsverzorgingsproducten van Weleda dragen
duindoorn in de naam: Duindoorn Vitaliseringsdouche,
Duindoorn Handcrème, Duindoorn Bodylotion en Vitaliserende
Duindoornolie.
waarin zit je
bij Weleda?
Deze producten hebben allemaal de voedende en
beschermende duindoornolie als hun basis, die de
vernieuwing van huidcellen bevordert, de spankracht
en elasticiteit van de huid stimuleert en het vet- en
vochtgehalte reguleert. De duindoornolie heeft daarbij
een zuiverende en helende invloed op een rode,
geprikkelde of een droge, belaste huid en helpt haar te
beschermen tegen vrije radicalen dankzij de pro-vitamine
A en vitamine E.
28 29

Weleda...
Hoewel Weleda toen nog geen Weleda heette, zou je kunnen
zeggen dat het bedrijf in 1921 ontstond, in een klein laboratorium
in Arlesheim bij Bazel (Zwitserland). Daar onderzocht de
Nederlandse arts Ita Wegman de mogelijkheid geneesmiddelen te
ontwikkelen op basis van antroposofi sche gezichtspunten. Hiervoor
werkte zij samen met verschillende artsen, farmaceuten en
natuurwetenschappers. De geneeskrachtige planten uit de grote
tuin in de buurt van het laboratorium, die volgens biologischdynamische
inzichten werden geteeld,
leverden de belangrijkste ingrediënten.
Toen in de jaren daarna de vraag naar deze
geneesmiddelen toenam, werden meer
bedrijven met laboratoria opgericht, op
verschillende plaatsen in Europa, maar
ook in de Verenigde Staten. Omdat men
de oorspronkelijke naam (Internationale
vroeger
en nu
Laboratorien AG) nogal kleurloos vond, veranderde Rudolf Steiner,
grondlegger van de antroposofi e, de naam in Weleda AG. Weleda is
de naam van een Keltisch-Germaanse priesteres met genezende
gaven, die werd vereerd als profeet. Zij bezat veel kennis over de
verbinding van de mens met de hem omringende natuur.
Uiteindelijk besloot Weleda om, gebaseerd op dezelfde gezichtspunten
die als basis dienden van de antroposofi sche geneesmiddelen,
ook lichaamsverzorgingsproducten te ontwikkelen.
Anno 2008 heeft Weleda wereldwijd in 56 landen vestigingen.
In Schwäbisch Gmünd, waar Weleda Duitsland is gevestigd,
is in 2006 de internationaal opererende onderneming Weleda
Naturals geopend. Weleda Naturals regelt alle activiteiten met
betrekking tot het telen van medicinale planten en de productie
van plantenextracten. Het bedrijf levert grondstoffen voor productie
aan diverse Weleda-vestigingen.
30 31
Advertentie uit 1984

32
Weleda: goed voor jou,
goed voor de wereld
n Natuurlijk gebruiken we 100% natuurlijke ingrediënten voor onze producten, zoals:
biologische sesam- en jojobaolie, biologisch-dynamische Calendula, Arnica uit ecologisch gecertificeerde
natuurgebieden. En voor de rijke geur uitsluitend natuurzuivere etherische oliën.
n Gezond is voor ons uitgaan van de zelfgenezende kracht van ons lichaam. Maar ook van de
menselijke behoefte naar zelfrealisatie. Daarom willen we gezondheid bevorderen, ziekte op
natuurlijke wijze helpen genezen en het vertrouwen in je eigen natuurlijke kracht stimuleren.
n Veilig betekent dat we onze producten dermatologisch laten testen, waaruit blijkt dat zelfs
een zeer gevoelige huid ze goed verdraagt. Vanzelfsprekend gebruiken we geen minerale
oliën, synthetische musken, ftalaten, parabenen of genetisch gemodificeerde ingrediënten.
n Eerlijk gezegd letten we daarbij ook op hoe we met onze leveranciers en handelspartners
omgaan. Dus fair trade en met een transparante intentie en verantwoording.
Bij voorkeur in duurzame partnerschappen.
n Menselijk is het motto voor de relatie met iedereen die bij ons bedrijf betrokken is:
van leverancier tot klant, van verloskundige tot obligatiehouder. Opdat mensen tot hun
recht komen. Oftewel, door echte mensen, met echte mensen, voor echte mensen.
n Milieuvriendelijk is voor ons al ruim 80 jaar de gewoonste zaak van de wereld.
Zo zijn onze producten uiteraard dierproefvrij en biologisch afbreekbaar en werken we
wereldwijd hard samen met partners om de natuur te beschermen.
n Maatschappelijk betrokken kun je Weleda zeker noemen. Niet alleen werken we
aan producten die bijdragen aan een gezonde wereld, ook kijken we wat we daarbij kunnen
doen voor mensen of instellingen die een extra kans verdienen.
Kijk voor meer informatie op
www.weleda.nl of www.weleda.be
In harmonie met mens en natuur