Antroposofische geneeskunde en farmacie - Weleda

Deze brochure is gedrukt op milieuvriendelijk papier.
4
7
8
9
10
11
15
15
15
15
16
16
16
16
17
18
18
18
18
21
21
21
21
21
22
22
24
24
25
25
26
27
27
27
27
27
28
29
30
30
31
32
INLEIDING
Antroposofisch georiënteerde geneeskunde en farmacie
Wat is antroposofie?
Rudolf Steiner en Ita Wegman, grondleggers
van de antroposofische geneeskunde
Methodische aspecten bij het antroposofische
mens- en wereldbeeld
De vier principes of bestanddelen van de menselijke organisatie
Het fysieke lichaam
Het levenslichaam of « etherisch lichaam »
Het gewaarwordingslichaam, de psyche of het « astrale lichaam »
De ik-organisatie
De functionele driegeleding of de drie fundamentele principes
van de mens en het universum
Het zenuw-zintuigstelsel
Het stofwisselingsysteem en het ledematenstelsel
Het ritmische systeem
Hoe kan men ziekte en gezondheid begrijpen ?
De relatie tussen de mens en de natuur als vertrekbasis
voor het behandelingsconcept
Sal
Mercur
Sulfur
Therapeutische principes
Substitutie van de ontbrekende substantie
Toediening van het tegengestelde principe
Toediening van het gelijkende principe
Toediening van het gezonde voorbeeld
De antroposofische farmacie en haar processen
De warmteprocessen
Het dynamiseren of potentiëren
De metaalprocessen
Composities van mineralen naar een plantmodel
De type-geneesmiddelen of geneesmiddelen
voor typische ziekten
De galenische vormen
De andere pijlers van de antroposofische geneeskunde
Uitwendige toepassingen
Fysiotherapie
Kunstzinnige therapie
Het therapeutische gesprek of gesprekstherapie
Lichaamsverzorging en voedingssupplementen
Conclusie
Bijlage
(Kunst)therapeutische middelen
Literatuur
De Weleda-kwaliteit

InleIdIng
Geneeskunde en farmacie vanuit antroposofische gezichtspunten
De indicaties, werkzaamheid en gebruiksaanwijzing van antroposofische geneesmiddelen
worden meestal omschreven als ‘in overeenstemming met het antroposofische mens- en
wereldbeeld’. Wat moet men hier echter onder verstaan ? Op welke basis zijn de antroposofische
geneesmiddelen ontwikkeld ? Hoe worden zij gevonden en hoe werken ze ?
Een antwoord op deze vragen wordt in deze brochure vanuit antroposofische gezichtspunten
gegeven.
Antroposofisch georiënteerde geneeskunde: een moderne geneeskunde
voor de hedendaagse mens
De antroposofische geneeskunde is een integratieve geneeskunde, die uit twee bronnen
put. De ene bron is de natuurwetenschappelijke, conventionele geneeskunde met haar
methoden en resultaten. De andere is het geesteswetenschappelijke inzicht dat de antroposofie
biedt. Beide horen onafscheidelijk bij elkaar. Een mens heeft immers niet alleen een
lichaam. Hij beschikt ook over een ziel en een individuele persoonlijkheid.
Antroposofisch georiënteerde artsen en therapeuten richten hun aandacht op deze drie
aspecten van een mens. Voor hen vormen het leven van lichaam en ziel, samen met de individualiteit
van de mens, een eenheid. Hierdoor is er in sterke mate sprake van wederzijdse
beïnvloeding.
Antroposofische geneesmiddelen zijn er op gericht de krachten tot zelfgenezing van het
organisme te stimuleren. Hierdoor vormen zij een aanvulling op de geneesmiddelen uit de
klassieke geneeskunde. De klassieke geneeskunde is er in de eerste plaats op uit ziektekiemen
te doden, ziekteprocessen te onderdrukken en ontbrekende stoffen te vervangen. De
antroposofisch georiënteerde geneeskunde gaat een stap verder. Zij wil bewerken dat het
organisme – daar waar het mogelijk en zinvol is – een ziekte uit eigen kracht overwint. Het
komt er dus vooral op aan de lichaamsfuncties weer in evenwicht te brengen en de afweerkrachten
te versterken.
De geneesmiddelen van Weleda spelen hierin een belangrijke rol. De uitgangsstoffen zijn
van minerale, metallische, plantaardige en dierlijke oorsprong. Dit hebben de antroposofische
geneesmiddelen gemeen met enkele andere therapierichtingen, zoals homeopathie
en fytotherapie. Alleen hoe de geneesmiddelen worden gevonden is anders. In de homeopathie
bepaalt het geneesmiddelbeeld, dat tot stand is gekomen door proefnemingen bij
gezonde mensen, de keuze van het medicament ( ‘similia similibus curentur’ ). De traditionele
fytotherapie zet geneesmiddelen in op basis van ervaringen die honderden en zelfs
duizenden jaren oud zijn. De moderne fytotherapie steunt op de chemisch isoleerbare actieve
bestanddelen, overeenkomstig de moderne farmacologie. Beide richtingen – homeopathie
en fytotherapie – houden zich bij hun eigen methode : homeopaten zetten uitsluitend
homeopathica in, fytotherapeuten alleen plantaardige middelen.
Antroposofisch georiënteerde artsen vinden de bij de patiënt passende medicijnen door
het in verbinding brengen van twee factoren. Dat zijn enerzijds de bijzonderheden van de
ziekte en anderzijds de daarbij horende overeenkomst in de natuurlijke stoffen ( zie verder
in hoofdstuk : De vier principes of bestanddelen van de menselijke organisatie ). Tot het antroposofisch
geneesmiddelenarsenaal behoren zowel homeopathisch gepotentieerde als
geconcentreerde plantaardige of complex samengestelde middelen. De antroposofische
geneesmiddelen zijn op deze wijze alzijdig georiënteerd en beperken zich niet tot een bepaalde
farmaceutische bijzonderheid.
Natuurwetenschappelijke,
conventionele
geneeskunde
Antroposofisch georiënteerde
geneesmiddelen
Fytotherapie/Mineralotherapie
Homeopathie

Antroposofisch georiënteerde
geneeskunde en farmacie
Vanaf haar ontstaan wordt de mensheid begeleid door geneeskunde en farmacie. Ziekte
is immers inherent aan de menselijke natuur. Aanvankelijk steunden ze beide op de intuïtieve
kennis van het menselijke wezen en van de natuur die de mens omgeeft en voedt. Deze
kennisinhoud doorliep sindsdien verschillende ontwikkelingsstadia. Die hangen samen met
de ontwikkeling van de kennisvormen en van het menselijke bewustzijn, maar ook van de
techniek en de knowhow.
In Europa tekenden zich in de loop van de tijd twee concepten af. Geleid door de geest van
de analyse ontwikkelt zich een eerste stroom die leidt tot de geneeskunde en farmacie zoals
die heden ten dage aan de universiteiten wordt onderwezen. Deze stroom betreft zowel
het inzicht in het wezen ‘mens’, als in de materie en meer specifiek in het geneesmiddel. Hij
heeft een gestage ontwikkeling gekend sinds Galenus.
Een tweede stroom, die eerder uitgaat van de samenhang in de levensprocessen, manifesteert
zich via markante persoonlijkheden in de geschiedenis van de geneeskunde, zoals
een Hippocrates, Paracelsus en Hahnemann.
Een uitbreiding van het concept van de moderne wetenschap en de hierop gebaseerde
praktijk bieden de antroposofisch georiënteerde geneeskunde en farmacie. Zij zijn ontstaan
aan het begin van de twintigste eeuw. Deze benadering houdt rekening met de complexiteit
van de mens en van de natuursubstanties die worden gebruikt voor de bereiding van de
geneesmiddelen.

Wat is antroposofie ?
De term antroposofie verwijst naar de ‘wetenschap van de geest’, zoals deze is geïntroduceerd
door Rudolf Steiner (1861-1925). Dit staat voor een consistente wetenschappelijke methode om
de wereld van de geest (of het immateriële) te onderzoeken. De hieruit voortvloeiende resultaten
en hun toepassingen worden in dienst gesteld van het dagelijkse leven van het individu en
van de samenleving.
Gewoonlijk wordt de term ‘geesteswetenschap’ – vooral in het Duitse taalgebied - gebruikt
voor disciplines als literatuur, filologie, filosofie, geschiedenis en talen. De antroposofische geesteswetenschap
duidt op nog iets anders. De term ‘antroposofie’ komt van het Griekse ‘anthropos’=mens,
en ‘sophia’=wijsheid. Zij betekent: wijsheid van de mens over de mens. Met deze
term wordt aangegeven dat de mens toegang kan hebben tot de dimensie van de geest dankzij
de kennis van zichzelf.
Rudolf Steiner heeft met andere woorden de basis willen leggen voor een exacte methode
om de bovenzinnelijke wereld te onderzoeken, die een uitbreiding betekent voor de natuur- (of
exacte) wetenschap. Deze methode bestaat uit een scholing van de capaciteit tot kennisverwerving,
en vertrekt vanuit de zintuiglijke waarneming en het logische denken, om volgens een
strikte methodiek zich te verbreden tot beeldvorming (of imaginatie), bewuste inspiratie en een
hoger niveau van intuïtie 5 . Zijn doctoraatsthesis in de filosofie handelde over hoe de grenzen van
het kennen, die Immanuel Kant had opgeworpen, kunnen worden overwonnen.
Rudolf Steiner legde de basis van deze methode toen hij zich verdiepte in het wetenschappelijk
werk van Johann Wolfgang von Goethe. Eind negentiende eeuw was hem gevraagd dit werk in twee
verschillende edities uit te geven (Deutsche National-Litteratur en Weimarer Goethe-Ausgabe).
De werkwijze van Goethe was in hoofdzaak gebaseerd op de waarneming en beschouwing
van de verschijnselen (fenomenen). Daarbij werd ieder detail steeds in relatie gezien met het
geheel van de natuur dat als een levende entiteit werd beschouwd. Als hierbij een experiment
noodzakelijk was, droeg hij er de grootste zorg voor om geen kunstmatige situatie te creëren.
Deze werkwijze leidt tot een holistische wetenschap.
Goethe ontdekte wat hij de oerplant noemde, het archetype van iedere plant, dat geen materieel
bestaan kent, maar wel in ieder plantenorganisme levend werkzaam is. Iedere plant heeft op
deze manier een relatie met de oerplant. De diversiteit in het plantenrijk wordt van dit archetype
afgeleid door metamorfose. Rudolf Steiner heeft deze goetheanistische benadering verder ontwikkeld
om de immateriële kant van de natuur en de mens aantoonbaar te maken.
De antroposofie beschouwt de mens als een wezen dat is samengesteld uit een fysiek-biologisch
lichaam, een ziel en een geest. Het klassieke wetenschappelijke onderzoek houdt zich bezig
met wat meetbaar is op het niveau van het fysieke lichaam. Van even groot belang is het geesteswetenschappelijk
onderzoek dat zich bezighoudt met andere domeinen van het menselijk
wezen. In dit opzicht is de antroposofische geneeskunde geen ‘parallelle’ of ‘alternatieve’ geneeskunde,
maar een ‘complementaire’: een uitbreiding van de universitaire geneeskunde.
Het is het doel van de antroposofie om de kennis voortkomende uit de klassieke natuurwetenschappen
en de kennis uit de geesteswetenschap te verenigen. Op deze manier wordt de mens
zichtbaar in zijn fysieke, psychische en individuele dimensies. De kwestie van ziekte en van gezondheid
wordt in deze optiek dus een vraagstelling naar het verloop en de zin van het bestaan.
Naast de geneeskunde en farmacie hebben de onderzoeksbevindingen die gebaseerd zijn
op de antroposofische zienswijze ook verschillende andere domeinen van het dagelijkse leven
verrijkt: landbouw, onderwijs, verstandelijk gehandicaptenzorg, om enkele te noemen. Deze zijn
respectievelijk bekend geworden onder de naam biologisch-dynamische landbouw, vrijeschoolonderwijs
(Steinerpedagogie), heilpedagogie en sociaaltherapie.
Rudolf Steiner en Ita Wegman,
grondleggers van de antroposofische
geneeskunde
Rudolf Steiner werd in 1861 geboren in Kraljevec ( in het toenmalige Oostenrijk). Hij studeerde
wiskunde en natuurwetenschappen aan de Technische Hogeschool in Wenen en
behaalde in 1891 in Duitsland een doctoraat in de filosofie.
Op vraag van artsen, die geïnteresseerd waren in de antroposofische zienswijze, gaf hij
vanaf 1920 verschillende voordrachtenseries aan een dertigtal onder hen, waarmee hij de
basis legde van de antroposofische geneeskunde en farmacie.
Samen met de Nederlandse arts Ita Wegman ( 1876-1943 ) zette hij op het eind van zijn
leven een systematische inleiding tot deze medische richting op papier in het boek : ‘Verruiming
van de geneeskunde volgens geesteswetenschappelijke inzichten’ ( 1925) 5 .
Ita Wegman richtte in 1921 de eerste antroposofische kliniek op in Arlesheim, vlakbij Bazel
(Zwitserland ), tot op heden de ‘Ita Wegman Klinik’ genoemd. Sindsdien ontstonden nog
drie antroposofische hospitalen in Duitsland, twee grote ziekenhuizen voor interne geneeskunde
en een psychiatrische kliniek, en drie kuurcentra, een ziekenhuis gespecialiseerd
in oncologie eveneens in Arlesheim, en diverse zorgcentra in de wereld ( ziekenhuizen in
Engeland, Zweden en Brazilië ).

10 11
Methodische aspecten bij het
antroposofische mens- en wereldbeeld
In de klassieke wetenschappelijke benadering geldt een strikte scheiding tussen het waargenomen
object en het waarnemende subject. Zij steunt op de puur fysieke kwaliteit van de
waarneming, indien nodig ‘versterkt’ met instrumenten. Om de grootst mogelijke objectiviteit
te bereiken, worden het experimenteren en de reproduceerbaarheid als criteria gesteld,
waarmee iedere subjectieve beïnvloeding wordt uitgesloten. Er wordt uitsluitend rekening
gehouden met het objectieve materiële aspect van de feiten, en deze vormen dan ook de
resultaten. Deze wetenschap beschrijft de wetten van de levenloze natuur.
Vanaf het ogenblik echter dat men zich bezighoudt met het levende, en als vervolg daarop
met het bezielde, is een andere methode nodig om op deze gebieden tot inzicht te komen.
Een dergelijke kennismethode zou de ontwikkeling betekenen van een waarnemingsvermogen
en een beschrijvingsmethode die het louter fysieke aspect van de verschijnselen
overstijgen. Deze zouden in staat moeten zijn in hun waarnemingsmethode het eigene ( het
wezenlijke) van het levende en het bezielde te vatten ( bijvoorbeeld de wetten van de vormkrachten
bij de groei van planten en de vormprincipes die bepalend zijn voor het optreden
van bewustzijn bij het dier ).
De antroposofie geeft een observatiemethode voor deze verschillende waarnemingskwaliteiten
(in de ruimte, in de tijd, procesmatig) en een manier om het waargenomen fenomeen
in concepten op te nemen. Het essentiële ‘gebaar’ komt op deze wijze te voorschijn.
De relaties tussen het menselijke organisme en de natuurrijken worden zichtbaar.
Wezenlijke ( essentie ) van
het fenomeen
buitenwereld
Fenomeen
Concepten, beelden
waarnemer
Zintuiglijke waarneming
(al of niet met instrumenten)
de vier principes of bestanddelen
van de menselijke organisatie
In de antroposofisch georiënteerde geneeskunde is het nodig om de verwantschap te
leren kennen tussen mens en natuur en van de substantie zelf tot het proces dat met de
substantie wordt opgewekt. Hierop steunt namelijk het therapeutische principe en het vinden
van het geneesmiddel. In zeker opzicht gaat het hier om een uitbreiding van het homeopathische
similia-principe, dat berust op het empirisch waarnemen van de symptomen. De
antroposofisch georiënteerde geneeskunde steunt evenwel op de onderliggende procesmatige
kant ervan (zie de schema’s op blz. 12 en 13).
Belangrijke opmerking : In de homeopathie dient men die substantie in uiterst geringe doses toe,
die in hogere doses de symptomen kan veroorzaken die identiek zijn aan deze van de te behandelen
ziekte. Deze uiterst geringe doses wekken een zelfgenezende reactie van het organisme op.
Vanwege hun gemeenschappelijke evolutie zijn mens en natuurrijken met elkaar verwant.
Volgens de antroposofische zienswijze manifesteren zij zich in vier grote evolutiestadia, van
materie tot en met het mens-zijn. Die stadia omvatten opeenvolgend de fysieke materie, de
levensprocessen, het bewustzijn en het zelfbewustzijn. Deze vier stadia komen in de mens
overeen met het fysieke lichaam, het levenslichaam, het gewaarwordingslichaam en de
ik-organisatie. Tegelijk zijn zij een uitdrukking van de toenemende integratie van de hogere
bestaansniveaus in de fysieke organisatie.
De mens is in zijn fysieke lichaam verwant met de minerale wereld, in zijn levenslichaam
met de plantenwereld en in zijn gewaarwordingslichaam met de dierenwereld.
Schematisch :
Mineraal Plantaardig Dierlijk Menselijk
Inert Levend Bezield Geestelijk
ik-organisatie
gewaarwordingslichaam
of ‘astrale
lichaam’
levenslichaam of
«etherisch lichaam »
fysiek lichaam

12 1
Homeopathie:
Similia-principe
Substantie X
Gezonde mens
Symptomen ( pathogenese )
Symptomen ( klinisch beeld )
Zieke mens
Antroposofisch georiënteerde geneeskunde:
Analogie
Substantie Y
Toestand, proces in de natuur
Concept, beeld
Concept, beeld
Klinische symptomen
Zieke mens
Homeopathisch geneesmiddel
(substantie X gepotentieerd )
Geneesmiddel
(substantie Y verwerkt door
een farmaceutisch proces )
Voorbeeld uit de homeopathie :
Kina
Gezonde mens
Diarree, flatulentie, bloedingen
Similia-principe China D6
Diarree, flatulentie, bloedingen
Zieke mens
Voorbeeld uit de antroposofisch georiënteerde geneeskunde :
Berk
Vochtige grond, koude streken
Sterke absorptie en verdamping van water
Intens metabolisme in de bladeren
Extreme mineralisatie in de schors
Brengt vloeistoffen in circulatie
Scheiding van de sal- en sulfurprocessen
Analogie Betula, folium, decoctum D1
Stilstand van vloeistoffen
Overmatige mineralisatie (sal), verschoven naar een
zwavelrijk ( sulfur) weefsel, bestemd om te bewegen
Verergering door vochtigheid
Oedemen, uitstortingen
Stijfheid, ankylose
Verharding van het kraakbeen
Artrose

1 1
Het fysieke lichaam
De planten, dieren en de mens bouwen hun fysieke lichaam op met behulp van inerte stoffen
uit de minerale wereld. Dit fysieke lichaam, dat ieder levend wezen bezit, is op fysischchemisch
gebied meetbaar, weegbaar en kwantitatief analyseerbaar. Het maakt elke vorm
zichtbaar in de ruimte. Door het fysieke lichaam heeft ieder levend wezen een bepaalde
massa en neemt het een plaats in de ruimte in. Het kan volledig worden beschreven en onderzocht
door de gangbare wetenschappelijke onderzoeksmethoden.
Na de dood is het fysieke lichaam alleen nog maar onderhevig aan de wetten van de fysica
en de scheikunde.
Het levenslichaam of ‘etherisch lichaam’
Bij de planten worden levensprocessen zichtbaar in hun metabolisme, groei en voortplanting.
Deze levensprocessen maken dat een levend wezen zich ‘organiseert’ tot een organisme;
de biochemisch traceerbare processen ( bijvoorbeeld de cyclus van Krebs) zijn een
gevolg hiervan. Dit levensorganisme hebben de dieren en de mensen met de planten gemeen.
Rudolf Steiner gaf in overeenstemming met oude kennis de naam ‘etherlichaam’ aan
dit domein waarin de processen van het leven zich afspelen.
Mens, dier en plant vertonen verschillen wat deze levensprocessen betreft. Planten kunnen
organisch materiaal opbouwen uitgaande van anorganische substanties ( zonder koolstof ),
terwijl het dier en de mens afhankelijk zijn van de aanvoer van organische substanties, ook al
zijn ze, zoals de plant, in staat minerale elementen te assimileren.
De wetten van de erfelijkheid, het herstelproces en de bioritmes zijn weer andere karakteristieken
van het etherlichaam. Dit organisme kan omschreven worden als ‘een wetmatigheid
in de tijd’. Iedere manifestatie van het leven ‘speelt zich af in de tijd’ volgens een
bepaald ontwikkelingspatroon. Ieder organisme dat een etherlichaam bezit, heeft zijn eigen
karakteristieke tijdsstructuur, juist zoals de ruimtelijke structuur eigen is aan het fysieke
lichaam.
Het gewaarwordingslichaam, de psyche of het ‘astrale lichaam’
Naast het ruimtelijke aspect en het tijdsaspect hebben de mens en het dier nog een innerlijk
leven dat psychisch van aard is: ze zijn ‘bezield’. Zo is in onze taal het woordje ‘geanimeerd’
afgeleid van het Latijnse ‘anima’ (ziel) dat daarbij nauw verwant is met het Engelse
of Franse ‘animal’ (dier ).
De overgang van plant naar dier voltrekt zich daar waar gewaarwording, bewustzijn optreedt,
daar waar het leven bezield wordt. Mens en dier danken hun psychische levendigheid
onder andere aan hun vermogen tot waarneming en beweging.
Dit wezensdeel van de mens wordt ook ‘astrale lichaam’ genoemd. Het omvat het domein
van de gewaarwordingen of gevoelens, zoals lust, onlust, sympathie, antipathie, instincten,
maar ook het bewustzijn. Het menselijke bewustzijn omvat zowel de waarnemingen die een
mens via zijn zintuigen bereiken, als het vermogen om met zijn denken het spirituele element
te vatten, dat wil zeggen om de op zichzelf losstaande waarnemingen te begrijpen in
hun onderlinge samenhang.
De ik-organisatie
De ontwikkelingstrap die alleen door de mens werd bereikt is het vermogen van het zelfbewustzijn,
mogelijk gemaakt door de ik-organisatie ( ook warmte-organisatie genoemd ).
Door de uitingen en activiteiten van de ik-organisatie onderscheidt de mens zich fundamenteel
van de dieren, de planten en de mineralen. Door het ‘ik’ dat de mens in zichzelf gewaar
wordt kan hij of zij tegen zichzelf, maar dan ook alleen tegen zichzelf, ‘ik’ zeggen; ieder
ander ‘ik’ is een ‘ jij’.
Het zelfbewustzijn maakt het mogelijk dat de mens bewust nadenkt over zijn eigen gedachten,
gevoelens en daden. Het is dankzij deze ik-organisatie dat de mens het vermogen
tot zelfbeschikking kan verwerven en tot zelfontplooiing kan komen. Zo schrijft ieder mens
zijn persoonlijke biografie ( zie bij Abraham Maslow de psychologie van de ‘zelf-actualisatie’ ).
De aldus verworven vrijheid stelt hem in staat creatief te zijn op de gebieden van wetenschap,
kunst en religie.
Men kan de wetten die werken in de menselijke natuur terugvinden in de natuur der mineralen
(dode materie ), van de planten ( leven, bios ) en van de dieren (gewaarwording, zoös).
Dit is een gevolg van de gemeenschappelijke evolutie van de mens en de natuur. In de mens
echter moeten deze organisatieniveaus voortdurend geïntegreerd en vooral geïndividualiseerd
worden, of anders gezegd: vermenselijkt.
Ieder ander niveau van het menselijk wezen – fysiek lichaam, levenslichaam en gewaarwordingslichaam
– wordt voortdurend doortrokken en geïndividualiseerd door de ik-organisatie.
Bij het begin van het leven zijn het levens- en gewaarwordingslichaam nog onvoldoende
geïntegreerd, waardoor het ik via hen nog niet helemaal tot in het fysieke lichaam kan doorwerken.
Tijdens de verdere ontwikkeling worden ze meer en meer geactiveerd, wat in een
zeker ritmisch verloop tot uiting komt. In de loop van de menselijke biografie integreren zij
steeds meer. De erfelijke aanleg die tot uiting komt in de fysieke constitutie en de fysiologische
processen wordt hierdoor gaandeweg gewijzigd en geïndividualiseerd. Als concreet
voorbeeld kan de puberteit worden aangehaald. Daarin komt, door belangrijke fysieke, biologische
en psychische transformaties, de ware individualiteit steeds meer tevoorschijn.
Schematisch :
De mens
Ik: individuele, geestdragende
wezenskern voor
ieder mens afzonderlijk
Gewaarwordingslichaam:
ligt aan de basis
van gewaarwordingen
als lust, onlust, sympathie,
antipathie en
dergelijke
Levenslichaam:
zorgt voor vitaliteit,
zodat een levend organisme
groeit en zich
‘organiseert’ tot een
organisme; tijdsgestalte
Fysiek lichaam; het
meet- en weegbare
lichaam: de mens heeft
een bepaalde massa en
neemt een plaats in de
ruimte in
Relatie met
Exclusief menselijk en
individueel
Driften, instincten en gevoelens,
die in het gedrag
en het handelen tot uitdrukking
komen
Vegetatieve processen;
de biochemisch traceerbare
processen (bijvoorbeeld
cyclus van Krebs) zijn een
gevolg hiervan; het levenslichaam
is de oorzaak van
de wetmatigheden van de
organische chemie
Dode materie ; gedraagt
zich volgens de wetmatigheden
van de fysica en
anorganische chemie
Verwant
met
Exclusief
mens
Dieren
Planten
Mineralen
Behoort
tot de
Noösfeer
Zoösfeer
Biosfeer
Aarde
Alchemistische
naam
Vuur
Lucht
Water
Aarde
Antroposofische
naam
‘Ik’
Astrale
lichaam
Etherisch
lichaam
Fysiek
lichaam

1 1
de functionele driegeleding
of de drie fundamentele principes
van de mens en het universum
Het concept van de mens als (constitutioneel) vierledig wezen vindt zijn vervollediging door
basisprincipes die inherent zijn aan alles in het universum. Het gaat hier vooral om het vormprincipe
of verdichtingsprincipe, het principe van het oplossen of vervluchtigen (uitstralen), en het
principe van de bemiddeling (het ‘midden’) of het evenwicht. In ieder van de vier (constitutionele)
delen van de mens, fysiek lichaam, etherische lichaam, astrale lichaam en ik, vindt men deze
triade terug die in de oudheid het ‘Tria Principia’ werd genoemd.
Het zenuw-zintuigstelsel
Onderdeel van het fysieke lichaam is het zenuw-zintuigstelsel, een pool van rust, waar de gedachten
vorm krijgen, ‘zich verdichten’, als resultaat van de zintuiglijke waarneming en het denken.
Zintuiglijke indrukken leiden tot een ontmoeting en een relatie met de buitenwereld, waardoor
persoonlijke gedachten ontstaan. We praten hier dus van een vormproces. De hersenen, het
zenuwstelsel en de zintuigorganen bieden hiertoe de fysiologische basis. Reeds vanaf de eerste
levensjaren is de vitaliteit van deze organen beperkt en zij verliezen snel hun vermogen tot
celdeling en reproductie. Ze regenereren zich nauwelijks en kunnen zich over het algemeen niet
herstellen bij schade.
Het is in dit gebied dat de processen van het wakkere bewustzijn zich afspelen. Hierin ligt de
basis van het menselijke bewustzijn.
Als tegenpool hiervan vinden we in het menselijke lichaam het stofwisselingsysteem en het
ledematenstelsel.
Het stofwisselingsysteem en het ledematenstelsel
In deze bewegingspool domineren de herstel- en transformatieprocessen. (Lichaams)vreemde
substantie, via de voeding opgenomen, wordt omgezet en verwerkt tot (lichaams)eigen substantie.
Hier vindt de ontmoeting en de relatie plaats met de substanties. Deze processen spelen
zich volledig af in het onbewuste en vormen de basis voor het willen, het vermogen tot handelen
voornamelijk door de productie van warmte en energie. (Ter illustratie: voedselgebrek – dus
gebrek aan substantie – leidt tot bewegingszwakte.)
Het ritmische systeem
De twee hierboven genoemde processen werken tegengesteld aan elkaar, waarbij zij in evenwicht
worden gehouden door ritmische processen, die op gepaste wijze bemiddelen tussen de
beide onverenigbare processen van rust (vorm) en beweging (stofwisseling, oplossing). De fysiologische
basis hiervoor wordt gevormd door het cardiovasculaire systeem en de longen (ademhalingstelsel),
maar ook door de ritmische processen van onder andere het spijsverteringskanaal.
Het ritmische systeem zorgt voortdurend voor het evenwicht tussen de beide polariteiten. Het
vormt de basis voor het gevoelsleven.
Schematisch:
Zenuw-zintuigstelsel
Afbraak
Ritmische systeem
Opbouw (anabolisme)
Stofwisselingssysteem en ledematen
Hersenen, zenuwen
Verdichting
Ademhaling, bloedsomloop
Oplossing, uitbreiding
Spijsverteringsorganen, bewegingsapparaat
Hoe kan men ziekte
en gezondheid begrijpen ?
In het gezonde menselijke organisme werken de vier constitutionele elementen ik, astraal,
etherisch en fysiek lichaam op een harmonieuze manier op elkaar in, volgens de eigen wetmatigheden
van ieder individu. Bij ziekte daarentegen doen ze dit op een ongeregelde of op
een autonome manier.
Hetzelfde geldt voor de functionele driegeleding die in geval van ziekte uit evenwicht is
geraakt.
sclerose / verdichting
ontsteking / oplossing
Vanuit de procesmatige kant beschouwd, treedt ziekte op wanneer een van de polaire
principes overheerst over de andere pool en zich dominerend gaat gedragen, bijvoorbeeld
in het ritmische systeem. Zo kan een pneumonie zich ontwikkelen, wanneer de metabolische
processen met hun ontstekingstendens ( ‘oplossend’ van karakter ) in het ritmische systeem
overheersen. Anderzijds kan een te sterk verdichtingsproces in het ritmische systeem aanleiding
geven tot sclerose, bijvoorbeeld van de kransslagader.
Om een diagnose te kunnen stellen en een behandeling voor te schrijven, moet de arts de
oorzaak vinden van dit verstoorde evenwicht. Hierbij zal hij zo nodig ook de levensloop van
de patiënt betrekken. De verschillende wezensdelen ontwikkelen zich langzaam, en wel zo
dat er na iedere periode van zeven jaar krachten vrijkomen, die vervolgens voor de opbouw
van het volgende wezensdeel ter beschikking staan. Bijvoorbeeld komen bij het kind de
levenskrachten, die nodig zijn voor het denken, pas ter beschikking nadat de vorming van de
organen is voltooid. De tandenwisseling markeert het einde van deze periode. Wanneer het
kind voortijdig en sterk intellectueel wordt aangesproken, worden de vormkrachten te vroeg
uit de organen weggetrokken. Dit kan later aanleiding geven tot bepaalde zwaktes van die
organen.
De wezensdelen ( constitutionele elementen) nemen geen definitieve vorm (configuratie)
aan, maar zij metamorfoseren voortdurend in onderlinge samenhang met elkaar. Ziekte is
aanvankelijk het resultaat van een zwak zelfregulatieproces ( zelfgenezingsproces ), dat zich
dan nog in een functioneel stadium bevindt. In een later stadium kunnen er onomkeerbare
veranderingen of verstoringen optreden, waardoor de ziekte in een structureel stadium
komt, waar het zelfregulatieproces geen vat meer op heeft.
Gezondheid is een dynamisch evenwicht en ziekte betekent het verlies van dit evenwicht.
Voor het genezingsproces moet de mens zich in zijn totaliteit inzetten. Het gaat dus niet enkel
om het wegnemen van symptomen, maar om het vinden van een nieuw evenwicht, dat
vaak ook een nieuwe fase in de ontwikkeling van het individu betekent.

1 1
de relatie tussen de mens
en de natuur als vertrekbasis
voor het behandelingsconcept
Door het observeren van de natuur en van de mens met zijn ziektes, komt de antroposofisch
georiënteerde geneeskunde tot het identificeren van processen. In de mens kan
onderscheid worden gemaakt in een zenuw-zintuigstelsel, een ritmisch systeem en een
stofwisselings- en ledematensysteem. Dit is geen indeling in verschillende gebieden in het
lichaam, maar meer als een beschrijving van de proceskwaliteiten in het menselijk organisme.
Men vindt deze drie kwaliteiten in ieder orgaan of in ieder systeem van het menselijk
organisme, met telkens een verschillende configuratie. Om het ‘Tria Principia’ te karakteriseren
omschreven de alchemisten deze drie kwaliteiten als sal, mercur en sulfur.
Sal
Zenuwzintuigstelsel
Sal
In de antroposofie gaat men als volgt
te werk: men observeert de natuur aandachtig
en tracht dan tot een persoonlijke relatie
ermee te komen, om tot een eigen beleving te
komen. Dan ontstaat een beeld van het natuurfenomeen
als proces, of het nu gaat om een
ritmisch proces, een evenwichtstoestand, of
om een verdichtings- of een oplossingsproces.
Dit beeld, dit gebaar dat in het natuurfenomeen
of proces verborgen zit, vormt voor de
arts het uitgangspunt om op een intuïtieve
manier het meest geschikte geneesmiddel te
vinden.
Waar staan deze begrippen sal, mercur en
sulfur voor?
Het sal-proces vertegenwoordigt het contact en de uitwisseling met de buitenwereld. Bij
de plant is het de wortel die de plant verbindt met de aarde eromheen. Hij stelt aan de plant
de minerale zouten en het water ter beschikking die nodig zijn om zijn gestalte op te bouwen.
Bij het menselijke organisme komt dit het meeste overeen met het zenuw-zintuigstelsel.
Mensen maken contact met de buitenwereld dankzij hun zintuigorganen. Via zintuiglijke
waarnemingen komen mensen tot gedachten en oordelen, waardoor zij zich in de wereld
kunnen oriënteren en er hun plek vinden.
Bij bestudering van het sal-proces bij de plant en bij de mens blijkt in beide gevallen een
contact en een uitwisseling met de buitenwereld, om er uit op te nemen wat nodig is. De
aard van deze processen is dezelfde.
Mercur
TRIA PRINCIPIA
Mercur
Ritmisch systeem
Sulfur
Stofwisselingsenledematenstelsel
Het mercur-proces vertegenwoordigt de ritmische uitwisseling tussen binnen- en buitenwereld.
Bij de plant vinden we dit proces bij voorbeeld in het blad. Daar kan zij, door de
inwerking van het licht, haar plantengestalte opbouwen uit wat door de wortel aangevoerd
wordt, samen met het koolstofdioxide ( CO2) van de omgevende lucht ( fotosynthese ).
In het groeien en het verwelken ervaren we de opeenvolging van opbouw en afbraak. Dit
raakt ons gevoelsleven. Het is een proces dat zich situeert tussen voltooide vormen en het
vermogen om nieuwe vormen te creëren. In feite gaat het hierbij om de uitwisseling tussen
de periferie en het inwendige milieu, en om alles wat dit mogelijk maakt.
In het ritmische systeem van de mens, bijvoorbeeld het ademhalingsstelsel en de bloeds-
omloop, wordt de periferie tot in het centrum waargenomen, en drukt dit centrum zich
uit in de periferie ( arteriële bloeddruk, polsslag ). Het hart kan de temperatuur, de pH, de
bloeddruk waarnemen en er op reageren. Dit proces stelt het organisme in staat evenwicht
tussen binnen- en buitenwereld tot stand te brengen.
Sulfur
Sulfur staat voor oplossing, vervluchtiging en transformatie. Bij de plant is dit treffend
aanwezig in het bloeiproces. Daar wordt de omvorming van de substanties waarneembaar
in het verschijnen van kleuren en geuren. Wat hier actief is in de plant, is gericht naar de
buitenwereld, tot een ‘vervluchtigen’ toe. In dit proces dat uiteindelijk leidt tot het verwelken
en vergaan, wordt het individuele, het specifieke van elke plant zichtbaar. Het proces eindigt
bij de vorming van het zaad; in dit zaad ligt de kiem van een nieuwe plant.
In het menselijk organisme zorgen de stofwisselingprocessen enerzijds voor de afbraak
van de substanties. Anderzijds vormen zij de basis voor de opbouw van nieuwe, individuele
substantie.
Zowel bij de mens als bij de plant is dit proces een overgang, zowel naar het eindpunt, als
naar het beginpunt.
Uit deze beschouwingen volgt de voorkeur voor de toepassing van dit of dat plantendeel al
naar gelang het functionele gebied dat men wenst te beïnvloeden. Zo zal men bijvoorbeeld
bij buikkrampen de bloem van de kamille (Chamomilla, flos) gebruiken, en bij trauma’s aan
het hoofd of aan het zenuwstelsel de wortel van valkruid (Arnica, radix).
Zenuwzintuigstelsel
Ritmisch
systeem
Stofwisselingsstelsel
en
ledematensysteem
Sal
Mercur
Sulfur

20 21
Vanuit de vierledigheid beschouwd, openbaart zich een polair verband tussen de samenstellende
delen van enerzijds het menselijk organisme en anderzijds de natuurrijken. Ook
hier gaat het om een omkering, zij het van complexere aard.
Geneesmiddelen van plantaardige oorsprong appelleren aan het astrale lichaam, terwijl
deze van dierlijke oorsprong met name werken op het levens( ether )lichaam.
Dierlijke oorsprong
Astrale lichaam
Geneesmiddel Patiënt
Plantaardige oorsprong
Geneesmiddelen van minerale oorsprong werken in op de ik-organisatie. Om volledig te
zijn moeten we hier nog aan toevoegen dat de geneesmiddelen van menselijke oorsprong
( bloed, plasma, immunoglobulines) hun werking hoofdzakelijk in het fysieke lichaam ontplooien.
Deze laatste categorie wordt echter in de antroposofisch georiënteerde farmacie
niet gebruikt.
Menselijke oorsprong
Ik-organisatie
Geneesmiddel Patiënt
Minerale oorsprong
Etherlichaam
Fysiek lichaam
En zo zal de arts een beroep doen op de substanties, afkomstig van de verschillende
natuurrijken, en zijn keuze hieruit maken. Dit doet hij of zij uit hoofde van de diagnose van
de constitutie die wordt gesteld, lezend uit de configuratie van de vier ‘lichamen’ in het
organisme in het algemeen of in een bepaald orgaan afzonderlijk, en uit hoofde van het te
behandelen gebied.
Therapeutische principes
Men kan tenminste vier therapeutische principes onderscheiden.
Substitutie van de ontbrekende substantie
Dit principe wordt dikwijls gehanteerd door de allopathische geneeskunde en is in bepaalde
gevallen vanzelfsprekend, zoals het toedienen van insuline bij diabetes. In de antroposofisch
georiënteerde geneeskunde kan het gaan om minerale zouten die op een geschikte
wijze bereid zijn, of om natuursubstanties die essentieel zijn voor fysiologische processen
(bijvoorbeeld mierenzuur ).
Toediening van het tegengestelde principe
Wanneer men bijvoorbeeld vaststelt dat in het stofwisselingsgebied de oplossende ‘sulfurische
krachten’ overheersen ( ontstekingen ), dan dient men een geneesmiddel toe om de
structurerende pool ( het Sal proces) te versterken. Zo’n geneesmiddel wordt bereid uit het
wortelgebied, bijvoorbeeld van Geum urbanum (gewoon nagelkruid). Vanuit de natuursubstantie
beschouwd wordt hier een proces ingezet dat tegengesteld is aan wat zich afspeelt
bij de zieke mens.
Toediening van het gelijkende principe
Hierbij komt het therapeutische principe overeen met wat bij de zieke mens overheerst.
In het geval van ontstekingsprocessen ( vervloeiing, te veel stofwisseling ), dient men een
‘warmtedragend’ mineraal toe, zoals Sulfur (zwavel ). Het lijkt of hiermee de oplossende
stofwisselingsprocessen worden versterkt, maar in werkelijkheid wordt het organisme
aangezet om het structurerende principe, de tegengestelde pool ( zenuw-zintuigstelsel ), te
activeren.
Toediening van het gezonde voorbeeld
Hier is het therapeutische principe dat aan het organisme een gezond, evenwichtig voorbeeld
wordt aangereikt. Deze middelen worden ‘typische geneesmiddelen’ genoemd ;
een voorbeeld hiervan is Filices/Salices comp. ( Digestodoron ). In dit preparaat zijn enerzijds
varens en anderzijds wilgenbladeren verwerkt. Deze planten hebben eenzelfde focus, maar
vertonen tevens een duidelijke polariteit ten opzichte van elkaar. De substanties worden
aan een bepaald farmaceutisch proces onderworpen : ‘digestio’ (zie blz. 22 ), dat evenwicht
brengt, maar gericht is op het stofwisselingssysteem.

22 2
de antroposofische farmacie
en haar processen
De arts tracht in zijn diagnose te bepalen wanneer en waarom de zieke uit zijn evenwicht
is geraakt en welke processen hem kunnen helpen dit evenwicht terug te vinden. Dit veronderstelt
een goede kennis van de natuursubstanties om het juiste geneesmiddel te kunnen
kiezen. De apotheker gaat uit van de natuurlijke substanties met hun specifieke proceskwaliteiten.
Hij onderwerpt ze aan een farmaceutisch proces om de krachten van de substantie
opneembaar te maken voor het menselijke organisme. Tegelijk ‘ontsluit’ of versterkt hij de
geneeskrachtige eigenschappen ervan. Hij kiest hierbij een bepaald farmaceutisch proces,
afhankelijk van de actieve bestanddelen die ter beschikking moeten komen of moeten worden
versterkt. De keuze is ook afhankelijk van waar de therapeutische werking op gericht is :
op een bepaald orgaan, een bepaald systeem van de drieledige functionaliteit of een bepaald
niveau van de vierledige organisatie. Op deze manier worden tal van traditionele, maar
ook van nieuwe farmaceutische processen toegepast in de antroposofische farmacie.
Eigenlijk is de manier waarop de substanties worden verwerkt de essentie. Men zou moeten ophouden
te denken dat de substantie op zichzelf het geneesmiddel is. ( R. Steiner )
Het is dus in werkelijkheid het farmaceutische proces dat de therapeutische eigenschappen
verleent aan een natuursubstantie.
De warmteprocessen
Het gebruik van verschillende warmteniveaus bij de bereiding van de oertincturen en van
de grondstoffen is een fundamentele karakteristiek van de antroposofische farmacie. Het
belang hiervan voor het geneesmiddel steunt op de overeenstemming tussen de organische
processen binnen het drieledig menselijk organisme en de processen die in de natuur
aanwezig zijn.
Dankzij de warmteprocessen kan zo een brug geslagen worden tussen de natuursubstantie
en de ziekte, waardoor het geneesmiddel de zelfgenezingskrachten in het organisme kan
induceren en ondersteunen
Warmteprocessen in vloeibaar milieu ( vochtige Warmteprocessen )
Maceratie Maceratie is een koude extractiemethode, zonder toevoeging van warmte. Het
verwerken van zulke extracten vraagt een behoorlijke inspanning van het organisme, vergelijkbaar
met het verteren van rauwkost. Om deze redenen worden maceraten met name
ingezet om het zenuw-zintuigstelsel te stimuleren ( ‘koude’ pool).
Digestio Digestio betekent ‘verteren’ en wordt uitgevoerd in een gesloten systeem bij
een temperatuur van 37° C. Er ontstaat in het extractiemiddel een soort kringloop tussen
verdampen en condenseren. De substanties worden hierdoor ( gedeeltelijk ) afgebroken en
omgezet. Dankzij dit proces worden de substanties ‘geopend’ en toegankelijk gemaakt voor
ritmische processen. Geneesmiddelen bereid via digestio oriënteren zich in het bijzonder op
het ritmische systeem, zoals de bloedsomloop.
Infusum ( infuus ) Door het overgieten van het plantmateriaal met kokend water en laten
trekken, komen bepaalde vluchtige bestanddelen vrij. Het is een proces dat de substantie
voorbereidt op een werking in het stofwisselingssysteem. Infusies worden dikwijls gebruikt
bij indicaties in het gebied van de spijsvertering en het kliersysteem.
Decoctum ( afkooksel ) Door het koken van plantenmateriaal ( bijvoorbeeld wortel of bast)
in een gesloten milieu met terugvloeikoeler, bereikt men dat harde plantendelen zich sterk
‘openen’. Tijdens dit kookproces worden bepaalde substanties vernietigd, andere worden
omgevormd en opnieuw in oplossing gebracht. De vluchtige bestanddelen blijven ook in het
extract, omdat deze condenseren in het koelcircuit. Het menselijk organisme krijgt op deze
manier gemakkelijker toegang tot de substanties in kwestie. Vooral het stofwisselingssysteem
wordt aangesproken door afkooksels.
Destillatio ( destillatie ) Bij het destilleren vindt er een volledige scheiding plaats tussen
de vluchtige en de niet-vluchtige bestanddelen van de plant. Deze vluchtige delen, zoals de
etherische oliën, worden door een koeler geleid en daardoor gecondenseerd en opgevangen.
Deze destillaten oriënteren zich ook op het stofwisselingssysteem, maar ondersteunen
eveneens het warmteorganisme ( ik-organisatie) vanuit hun relatie met de warmte.
Droge Warmteprocessen
Tostum ( roosteren) Het roosteren is eigenlijk een droge destillatie. Vooreerst komen de
vluchtige aromatische substanties te voorschijn. Ze scheiden zich af uit de grondstof, en verbinden
zich vervolgens door condensatie opnieuw met de vaste restsubstantie, wanneer het
roosteren in een gesloten milieu wordt uitgevoerd. Hier vinden we de twee polariteiten sal
en sulfur terug zoals bij een ( vloeistof) destillatie, met dit verschil dat bij dit laatste proces
de vluchtige delen zich niet weer opnieuw verbinden met de uitgangssubstantie. De geroosterde
producten stimuleren het stofwisselingssysteem bij verteringsproblemen.
Carbo (verkolen ) Verkolen is het verhitten van een stof zonder dat er zuurstof bijkomt.
Alle vluchtige bestanddelen verdwijnen, alleen de ( koolstof )structuur van de materie blijft
over. Dit is een stap verder dan het roosteren. De aldus behandelde substanties stimuleren
in het bijzonder de stofwisseling, vooral op het niveau van het verteringskanaal en de nieren,
de specifieke organen van het gewaarwordingslichaam of het astrale lichaam.
Cinis (verassen ) De as is het resultaat van de toepassing van de hoogste graad van
warmte op organisch materiaal. In dit proces verdwijnen zowel de structuur als de vluchtige
bestanddelen van de uitgangssubstantie. Het eindproduct bestaat enkel nog uit zouten, die
de anorganische basis vormen van de plant. We hebben hier dus te maken met basissubstanties
die nodig waren voor de beginstructuur van de plant. De samenstelling van de zouten
verschilt van plant tot plant. Dit farmaceutisch proces correspondeert met het verbrandingsproces
dat zich manifesteert in de ademhaling. De substanties die bij het Cinis-proces
overblijven, worden aangewend bij longaandoeningen.
Farmaceutisch
proces
Maceratio
Digestio
Infusum
Decoctum
Destillatio
Tostum
Carbo
Cinis
Warmtegraad
15-20° C
37° C
± 90° C
± 100° C
Stoom ± 100° C
170-200° C
> 200° C
> 500° C
Uitgangsstof
Verse planten, alle delen
Verse planten, vooral bladeren en bloemen
Gedroogde bladeren en bloemen
Gedroogde wortels, bast, zaden
Alle plantendelen
Alle delen
Alle delen
Alle delen, behalve zaden
Voornaamste
werkingsgebied
Zenuw-zintuigsysteem
Ritmisch systeem
Klieren
Maag en darmen
Verteringssysteem
Verteringsfuncties : lever
Nierfunctie
Longgebied (ademhaling)

2 2
Het dynamiseren of potentiëren
Het potentiëringsproces is ontdekt en uitgewerkt door Samuel Hahnemann ( 1755-1843). De
homeopathische geneesmiddelen maken deel uit van de antroposofische farmacopee, met
dit verschil dat ze voorgeschreven worden vanuit een verschillend uitgangspunt ( zie blz. 12
en 13) en dat ze bereid worden volgens bijzondere procedures.
Het potentiëren bestaat uit twee processen : verdunnen en dynamiseren. Er wordt een
decimale verdunning ( = 1/10) toegepast. Na iedere verdunningstrap volgt een manuele dynamisatie
(in vloeibaar milieu) waarvan de duur afhangt van de oorsprong van de grondstof.
Daarna volgt een rustpauze, alvorens over te gaan naar een volgende verdunningstrap.
Het proces ontleent zijn ritmische karakter aan de afwisseling van de fasen ( verdunning,
dynamisering en rust), maar ook aan de ritmische beweging zelf die de bereider uitoefent
op de vloeistof. Dit is wezenlijk anders dan bij een mechanisch schudden. Bovendien heeft
de ervaring aangetoond dat het gunstig is om rekening te houden met de kosmische ritmes
( uur van de dag, stand van de planeten).
Samengevat kan men zeggen dat het potentiëren aan de uitgangssubstantie ( die per
definitie in een ‘sal-toestand’ verkeert ) een nieuwe mercuriële kwaliteit verleent, die haar
opneembaar maakt voor het drieledig menselijk organisme. Naar gelang de hoogte van de
potentietrap zal het geneesmiddel inwerken op de verschillende functionele systemen :
• lage potenties ( D1-D6 ): stofwisselings- en ledematensysteem,
• middenpotenties ( D8-D15): ritmisch systeem,
• hoge potenties ( D20-D30): zenuw-zintuigstelsel.
De metaalprocessen
De metalen spelen een essentiële rol in de antroposofische therapie. Reeds in de middeleeuwen
erkenden de alchemisten het belang van deze substanties. Op dezelfde manier
als voor de andere natuurrijken is het gebruik van de metalen gebaseerd op het inzicht in
de verwantschap tussen hun ontstaansprocessen ( of wordingsgeschiedenis) en die van
het menselijke organisme. Hierdoor is het mogelijk een exacte overeenkomst vast te stellen
tussen elk metaal en de verschillende organen 4 . De metalen worden bereid volgens verschillende
processen.
De metaalspiegel
Metaalspiegel in vloeibaar milieu Men gaat uit van een oplossing van een metaalzout.
Door een chemisch reductieproces laat men het metaal neerslaan op de wand van het recipiënt.
Na drogen wordt het in metallische toestand afgeschraapt.
Metaalspiegel door verdampen (sublimeren ) Het metaal in vaste toestand wordt verwarmd
tot het smelt en daarna verdampt. Deze damp laat men condenseren op een koud
oppervlak, waardoor een metaalspiegel ontstaat die dan afgeschraapt wordt.
Door toepassing van deze twee processen verliest het metaal zijn ‘sal-structuur’ en wordt
meer toegankelijk voor het menselijke organisme, en in het bijzonder voor de ik-organisatie.
gevegetabiliseerDe metalen
Dit door Rudolf Steiner geïntroduceerde procédé betekent een werkelijke innovatie in de
bereiding van geneesmiddelen. Het gaat hier om een potentiëring van een metaal door een
plant. Door dit proces wordt de substantie gebracht in het gebied van het leven, waardoor
een grotere toegankelijkheid voor het menselijke organisme tot stand komt.
Een bepaalde plant en metaal worden gekozen afhankelijk van hun procesmatige affiniteit.
Eerst wordt het metaal in een geschikte vorm gebracht, waardoor het gemakkelijk opneem-
baar is voor de plant. Vervolgens wordt de bodem waarop de plant wordt ingezaaid, ermee
behandeld. Wanneer de plant tot rijpheid is gekomen ( in het algemeen: tot bloei ) wordt zij
geoogst en gecomposteerd. In de daaropvolgende lente wordt opnieuw gezaaid en wordt
deze compost gebruikt als bemesting van de bodem ; dit is de tweede generatie van die
plant. Dit proces van oogsten, composteren en bemesten wordt nog een laatste maal herhaald.
De derde generatie van de plant dient dus voor de bereiding van het eindproduct.
De gevegetabiliseerde metalen worden met name gebruikt als voorbehandeling van de
therapie met het zuivere metaal. Zij zijn immers beter assimileerbaar en, zoals eerder vermeld,
richten zij zich in de eerste plaats op het astrale lichaam ( daar waar de metalen zelf
eerder appelleren aan de ik-organisatie ).
Composities van mineralen naar een plantmodel
Ook hier gaat het om iets nieuws, typisch voor de antroposofische farmacie. In deze
preparaten tracht men het proces dat typisch is voor een plant, door een compositie van
verschillende mineralen te kopiëren of na te bootsen. Zo is bijvoorbeeld de grondstof Solutio
Ferri comp. samengesteld uit een precies mengsel van ijzer, kalium en natrium, elementen
die een essentiële rol spelen in de brandnetel, Urtica dioica.
Deze geneesmiddelen werken dieper in dan hun plantaardige analogen, omdat zij appelleren
aan de ik-organisatie.
De type-geneesmiddelen of geneesmiddelen voor typische ziekten
De idee achter deze geneesmiddelen is eveneens eigen aan de antroposofische geneeskunde
6 . Die idee berust op het vermogen van het menselijke organisme tot zelfregulering,
zoals eerder beschreven. Meer bepaald berust deze op de mogelijkheid om een fysiologisch
evenwicht te handhaven of te herstellen ( salutogenese ). Deze geneesmiddelen bieden een
orgaanfunctie of een systeem (stelsel ) het gezonde voorbeeld aan. Aangezien iedere functie
zich in een labiel evenwicht bevindt tussen twee polaire kwaliteiten, moet vooral het middengebied
gestimuleerd worden. De samenstelling van de typische geneesmiddelen berust
op een diepgaand begrijpen van die orgaanfunctie, zowel op fysiologisch als op psycho-spiritueel
gebied.
Omdat deze typische geneesmiddelen niet zijn geconcipieerd om te werken tegen een
bepaalde ziekte, is het moeilijk om indicaties op de gebruikelijke manier te formuleren. Als
basisgeneesmiddelen zijn zij immers in staat aandoeningen van tegengestelde of polaire
aard te behandelen of te voorkomen. Zo is Filices/Salices comp. ( Digestodoron ) zowel bij constipatie
als bij diarree aangewezen.
De farmaceutische processen die worden toegepast bij de bereiding van deze geneesmiddelen,
zijn zo gekozen dat de verschillende substanties waaruit zij zijn samengesteld, tot een
nieuwe eenheid verwerkt worden. Deze eenheid is georiënteerd op het ritmische systeem
van het menselijk organisme.
Het zijn dus zowel de farmaceutische processen als de uitgangssubstanties zelf die het
mogelijk maken dat een geneesmiddel ontstaat dat zich perfect aanpast aan de duidelijk
bepaalde orgaanfunctie.
Als voorbeelden kunnen hier genoemd worden : Chelidonium cum Curcuma ( Choleodoron ),
Filices/Salices comp ( Digestodoron ), Ferrum-Quarz, ( Biodoron ).

2 2
de galenische vormen
In de antroposofische geneeskunde is de keuze van de galenische vorm niet enkel afhankelijk
van de gebruikte substantie en zijn biologische beschikbaarheid ( biodisponibiliteit),
maar ook van het therapeutische doel.
Fundamenteel onderscheidt men drie toedieningswegen : inwendig ( oraal en rectaal ), parenteraal
( hoofdzakelijk subcutaan) en uitwendig. Deze drie manieren van toediening komen
overeen met de eerder vernoemde driegeleding en maken het mogelijk de werking van het
geneesmiddel bij voorkeur te richten op een van deze gebieden.
De orale ( en rectale ) toedieningsweg richt de werking van het geneesmiddel op het
stofwisselingssysteem, de parenterale weg ( onderhuids ) op het ritmische systeem en de
uitwendige toepassing (zalf, olie, kompressen, enzovoort) op het zenuw-zintuigstelsel. De
uitwendige toepassingsweg kan nog onderverdeeld worden in verschillende lokale toepassingen
: dermaal, oculair, nasaal, auriculair, vaginaal.
Deze grote verscheidenheid aan toedieningsgebieden verklaart de vele galenische vormen
die gebruikt worden: diluties (alcoholhoudende oplossing ), waterige oplossingen, siropen,
orale poeders ( trituraties), granulen, ( globulen ), capsules, tabletten, ( drinkbare ampullen ),
injectieampullen, oogdruppels, suppositoria, vaginaaltabletten, oordruppels, zalven, gels,
oliën, strooipoeders, sprays en tincturen voor uitwendig gebruik.
de andere pijlers
van de antroposofische geneeskunde
Alhoewel bij de ontwikkeling van een antroposofisch geneesmiddel gekeken wordt naar
het totale menselijke organisme, blijken toch vaak nog aanvullende therapieën nodig om het
beoogde doel te bereiken.
Uitwendige toepassingen
Zowel in het ziekenhuis als in de ambulante praktijk vormen de uitwendige toepassingen
vaak een waardevolle aanvulling op de door de arts voorgeschreven geneesmiddelen.
Meestal worden zij toegepast door verplegenden en verzorgenden, maar dit kan ook de
patiënt zelf of iemand uit de naaste omgeving van de patiënt zijn. Ook hier worden substanties
ingezet in een vorm die aangepast is aan het doel: tincturen, zalven of oliën, uit substanties
voortkomend uit de drie natuurrijken. De toegepaste technieken kunnen sterk variëren,
gaande van kompressen en diverse wikkels, over baden van een gedeelte of van het gehele
lichaam, tot ritmische inwrijvingen volgens de techniek van dr. Hauschka ( Zie bijlage ).
Fysiotherapie
Net zoals in de klassieke geneeskunde maakt de fysiotherapie deel uit van het antroposofisch
therapeutisch arsenaal. Speciale technieken werden ontwikkeld, om niet alleen het
fysieke lichaam maar ook de overige delen van het vierledig organisme te bereiken, in het
bijzonder het levenslichaam. Voorbeelden hiervan zijn de ritmische massage volgens dr.
Hauschka ( Zie bijlage ), de inwrijvingen van orgaangebieden en de Bothmer-gymnastiek ( Zie
bijlage ).
Kunstzinnige therapie
De introductie van de kunsten in de therapie betekende een grote vernieuwing in de medische
context van begin twintigste eeuw. Het therapeutisch gebruik van de kunst berust op
het concept van het menselijke organisme zoals beschreven aan het begin van deze brochure.
Zij beoogt vooral het gewaarwordingslichaam en het ritmische systeem opnieuw in
evenwicht te brengen. De kunsttherapie heeft de waardevolle eigenschap de waarnemingsorganen
te oefenen, een gezond oordeelsvermogen te helpen ontwikkelen, en de patiënt
actief te betrekken bij zijn behandeling. Hierdoor ( her)ontdekt de patiënt zijn creatieve
vermogens, bronnen van vernieuwing en genezing. Voorbeelden van kunstzinnige therapie
zijn beeldhouwen, boetseren, schilderen, spraakkunst ( Zie bijlage ), muziektherapie en euritmietherapie
( Zie bijlage ), een nieuwe artistieke bewegingstherapie. Al deze disciplines worden
op medisch voorschrift de patiënt aangeboden in verschillende antroposofische centra,
ziekenhuizen en artsenpraktijken. Daarnaast bieden meer en meer zelfstandige therapeuten
hun diensten aan in samenwerking met de behandelende artsen.
Het therapeutische gesprek of gesprekstherapie
Het gesprek, meer bepaald de anamnese, maakt deel uit van iedere medische consultatie.
De antroposofisch georiënteerde arts streeft er hierbij naar de individualiteit van de patiënt
te ontmoeten, de patiënt te helpen om zichzelf te ontdekken en om zijn eigen leven in handen
te nemen. Het biografieonderzoek is een element van deze benadering. De studie van
de biografie maakt het niet alleen mogelijk om de oorsprong van talrijke pathologieën of
constitutionele problemen te achterhalen. Zij kan ook doordringen tot de betekenis ervan,
om zo de geschikte therapie te vinden, gericht op een genezingsproces dat overeenstemt
met de individualiteit van de patiënt.

2 2
lichaamsverzorging en
voedingssupplementen
Conclusie
In de loop van haar ontwikkeling heeft de antroposofische farmacie geneeskrachtige
Door haar diepgaande kennis van de mens, van de natuur en hun onderlinge verbanden,
substanties verwerkt voor therapeutische doeleinden. Zij heeft niet alleen deze ontwikkeld,
kan de antroposofische geneeskunde en farmacie een integraal zorgsysteem bieden.
maar ook substanties die belangrijk zijn voor lichaamsverzorging en voedingssupplementen.
In respect voor de mens en de natuur waaruit zij haar therapeutische middelen put,
Vanuit antroposofisch standpunt worden deze twee gebieden als aanvullend opgevat voor
verleent de antroposofische geneeswijze aan de arts nieuwe mogelijkheden. Hij of zij kan
het behoud van een goede gezondheid en de preventie van ziektes. Dit vanwege hun vermo-
hiermee een therapie uitwerken die aangepast is aan iedere patiënt en aan iedere pathologen
tot het stimuleren van de autoregulatie van het menselijk organisme ( salutogenese ). De
gische situatie. Tevens geeft zij aan de apotheker zijn essentiële rol terug : het bereiden van
lichaamsverzorgings- en voedingssupplementen beantwoorden aan dezelfde kwaliteitscriteria
als de geneesmiddelen. Dit betreft de keuze zowel van de grondstoffen als van de verschillende
fabricageprocessen. Net als bij de geneesmiddelen zijn zij zo samengesteld dat zij
ingrijpen in de verschillende samenstellende delen van het vierledig menselijk organisme.
Zij bevorderen het evenwicht van de drie functionele werkingsgebieden. Een voorbeeld is
het veelvuldig gebruik in cosmetica van Calendula, die tegelijkertijd een basissubstantie is
substanties die in staat zijn de therapeutische idee te realiseren.
van vele geneesmiddelen. Gemeenschappelijkeoorsprong
De mens
Evenwicht
Gezondheid
Lichaamsverzorging Diëtica
Typisch geneesmiddel ( preventief )
De uiterlijke
(en innerlijke ) natuur
De arts Geneesmiddel ( curatief)
De apotheker

0 1
Bijlage
(Kunst)therapeutische middelen
ritmische massage
De ritmische massage is ontwikkeld door de Nederlandse arts en heilgymnaste-masseuse Ita Wegman
en de Duitse arts Margaretha Hauschka. Er wordt gebruik gemaakt van de handgreepindeling uit de
klassieke massage. Bij de ritmische massage worden de handgrepen in een doorlopend ritme uitgevoerd.
Dit ritmische karakter is gebaseerd op het antroposofische inzicht dat alle levensprocessen ritmische
processen zijn. Ritme kan onevenwichtigheden in het lichaam en in de ziel weer in harmonie brengen.
De manier waarop de handgrepen worden uitgevoerd, verschilt naar gelang het doel van de massagebehandeling.
Bijvoorbeeld opbouw, uitscheiding, ontspanning of versteviging. Doordat gewerkt wordt
aan de dynamiek van het ziekteproces, wordt soms een heel ander lichaamsdeel ( mee )behandeld dan
het gebied waar de klacht zich bevindt. Het herstel van de harmonie in de lichaams- en zielsprocessen
kan zich, naast de verbetering van de lichamelijke klacht, ook uiten in het beter in het lijf komen, initiatief
kunnen nemen of het dagelijkse leven weer aankunnen.
bothmer-gymnastiek
De Bothmer-gymnastiek is gebaseerd op de ontwikkelingsfasen van de mens. De mens neemt in fasen
bezit van zijn lichaam in fysieke, emotionele en cognitieve zin. Beginnend bij de spartelende baby, via de
kruipende peuter, naar de gericht handelende mens. De Bothmer-oefeningen begeleiden het opgroeiende
kind door de verschillende ruimtelijke ontwikkelingsfasen. In iedere fase laat de Bothmer-gymnastiek
de mens zijn nieuwe mogelijkheden ontdekken en leert deze te gebruiken.
spraaktherapie
Spraaktherapie gaat uit van de genezende kracht van het spreken. Therapeutische spraakvorming is
ontwikkeld vanuit het antroposofisch mensbeeld. Bij het gebruik van onze stem zeggen we niet alleen
wat we willen mededelen, maar er klinkt ook veel van ons innerlijk in door. Iedereen heeft zijn eigen,
unieke stem waarmee je iets vanuit jezelf uitdrukt en in de wereld brengt. Daarom heeft ook de lichamelijke
en/of psychische toestand van de patiënt zijn uitwerking op zijn manier van spreken en zijn ademhaling.
In overleg met de verwijzende huisarts wordt een oefenprogramma opgesteld dat op de individuele
behoeften van de patiënt inspeelt. In de taal zelf worden de mogelijkheden gevonden. Zo wordt
gewerkt met teksten, gedichten, articulatie- en ademhalingsoefeningen. Door een goed gebruik van de
stem bouwt de patiënt zijn vitaliteitskrachten op. Het oefenen zal kunnen leiden naar ontspanning, een
krachtig speken en een goed zelfgevoel. Zo brengt deze therapie een proces van genezing op gang. De
therapie werkt niet alleen corrigerend bij stem- en spraakproblemen, zoals stotteren of slissen, maar
bereikt ook goede resultaten bij onder andere :
• ademhalingsklachten, zoals hyperventilatie en astma,
• angsten,
• slaapproblemen,
• overgangsklachten,
• nervositeit,
• burn-out en stress
euritmietherapie
Euritmietherapie is een bewegingstherapie op antroposofische grondslag. Anders dan bij gymnastiek
of fysiotherapie ligt het accent van het bewegen niet op het oefenen van bepaalde spiergroepen,
maar veel meer op het oefenen van een gebaar. Dat wil zeggen de uitwerking van een beweging op de
min of meer onbewuste bewegingsmens in ons. De menselijke beweging is even persoonlijk als iemands
handschrift. Ook innerlijk beweegt de mens, bijvoorbeeld tussen vreugde en verdriet, verstilling en uitbundigheid.
Ook in het denken is beweging ; je kunt rechtlijnig zijn of van de hak op de tak springen. Door
in dit gebied oefenend bezig te zijn, kan men een gunstige werking uitoefenen naar beide kanten, dus
zowel naar het bewuste zielsleven, als naar het onbewuste fysiologische functioneren van het lichaam.
Euritmietherapie ( heileuritmie ) wordt alleen toegepast in overleg met en op voorschrift van een behandelende
arts.
literatuur
1 Victor Bott, Antroposofische geneeskunde ; Deel I en II. Uitgeverij Vrij Geestesleven, Zeist
2 Friedrich Husemann en Otto Wolff, Das Bild des Menschen als Grundlage der Heilkunst ; Band
I, II en III. Verlag Freies Geistesleben, Stuttgart
3 Wilhelm Pelikan, Heilpflanzenkunde ; Band I, II en III. Verlag am Goetheanum, Dornach ( Zwit-
serland )
4 Alla Selawry, Types fonctionnels métalliques en psychologie et médecine. Guy Trédaniel Edi-
teur
5 Rudolf Steiner en Ita Wegman, Verruiming van de geneeskunde volgens geesteswetenschappelijke
inzichten. Uitgeverij Vrij Geestesleven, Zeist
6 Otto Wolff, Heilmittel für typische Krankheiten. Verlag Freies Geistesleben, Stuttgart
Rudolf Steiner, Theosofie. Over de wetenschap van het bovenzinnelijke en het wezen van de
mens. Uitgeverij Vrij Geestesleven, Zeist
Rudolf Steiner, De wetenschap van de geheimen der ziel. Herkomst en bestemming van de
mens. Uitgeverij Vrij Geestesleven, Zeist

2
de Weleda-kwaliteit
De kWaliteit van De WeleDa proDucten komt tot stanD Door :
• kwalitatief hoogstaand onderzoek in het wezen van mens en natuur
en hun onderlinge verwantschap.
• uiterste zorgzaamheid in het determineren van substanties
en actieve bestanddelen.
• een uitgekiende keuze van de grondstoffen en van hun oorsprong:
van natuurlijke origine, biologisch of biologisch-dynamisch.
• kwaliteitsvolle bereidingsprocessen van natuursubstantie tot eindproduct,
en een beschikbaarheid aangepast aan de behoeften van het organisme.
• afwezigheid van bewaarmiddelen, kleurstoffen of andere producten
van synthetische oorsprong.