Patiënten Informatie Dossier (PID) Een hartoperatie ... - Isala Klinieken

5421 / 0113
Patiënten Informatie Dossier (PID)
Een hartoperatie
Thoraxchirurgie
Dit Patiënten Informatie Dossier is eigendom van:
Naam :
Adres:
Postcode en woonplaats:
Telefoonnummer:
Bij verlies wordt de vinder dringend verzocht contact op te nemen met de
eigenaar van dit boekje.

1
Inleiding
U bent bij uw cardioloog geweest in verband met hartklachten. Met uw
cardioloog heeft u de mogelijkheden besproken om uw klachten te verhelpen.
De gegevens van al uw onderzoeken zijn besproken in het hartteam van de
Isala klinieken. Naar aanleiding van deze gegevens zijn de artsen van dit team
van mening dat u in aanmerking komt voor een hartoperatie. Daarvoor bent
u op de wachtlijst geplaatst van de Isala klinieken.
Ook kan het zijn dat u al bent opgenomen op de afdeling Cardiologie van
de Isala klinieken of van een verwijzend ziekenhuis in de regio waar u in
afwachting bent van een hartoperatie in de Isala klinieken.
Patiënten Informatie Dossier vooraf lezen
Om u zo goed mogelijk voor te bereiden op de opname, de operatie en
de periode daarna ontvangt u dit Patiënten Informatie Dossier. Hierin is
informatie opgenomen die voor u van belang kan zijn. Met het dossier wordt
u de mogelijkheid geboden om mee te denken over wat er gebeurt tijdens
deze voor u zo belangrijke periode. Leest u het dossier al vóór uw opname
door.
Omdat iedere patiënt anders is, komt het voor dat er van hetgeen u gelezen
heeft wordt afgeweken. Uw arts zal uw persoonlijke situatie met u en zo
mogelijk met uw direct betrokkenen bespreken.
Het dossier is uw persoonlijk eigendom. Om te zorgen dat u zo veel mogelijk
profijt heeft van het PID is het belangrijk dat u het bij opname in de Isala
klinieken meebrengt.
Aandachtspuntenlijst
Gedurende uw behandeling krijgt u veel informatie. U heeft gesprekken met
verschillende zorgverleners. Om u hierop voor te bereiden vindt u aan het
eind van ieder hoofdstuk een lijst met aandachtspunten. Dit is een overzicht
van de onderwerpen die tijdens de verschillende gesprekken aan de orde
zullen komen. Na afloop van de gesprekken kunt u de aandachtspuntenlijsten
gebruiken om na te gaan welke informatie u heeft gekregen. Wij raden u aan
om iemand (maximaal twee personen) te vragen bij u te blijven tijdens de
verschillende gesprekken op de preoperatieve polikliniek en de opnamedag
onder het motto ‘Twee horen nu eenmaal meer dan één’.

2
Tot slot
Is er iets niet duidelijk, vraagt u dan vooral om opheldering aan de betreffende
zorg verlener. Wanneer er zaken gebeuren die niet voldoen aan uw
ver wachtingen en die naar uw idee anders of beter kunnen, meldt u dit dan
aan ons. Uw suggesties en opmerkingen bieden ons de mogelijkheid om de
zorg nog beter af te stemmen op de wensen en behoeften van onze patiënten.
Daar waar in het PID ‘hij’ staat kan ook ‘zij’ worden gelezen en andersom.

3
Belangrijke informatie 1
Vóór de operatie 2
De opnameperiode 3
Na de operatie 4
Herstel thuis 5
Extra informatie 6

4
1. Belangrijke informatie
In de Isala klinieken, locatie Weezenlanden, werken zeven hartchirurgen.
De dag vóór de operatie hoort u wie van hen u opereert.
• Dr. G.J. Brandon Bravo Bruinsma
• R.R.P. Laurens
• A.L.P. Markou (chef de clinique)
• Mw. G.M.M. Shahin
• Dr. T.H. Sie
• Dr. S. Singh
• Dr. W.J.L. Suyker
Verpleegafdeling A7
• Mw. K.W. van Bakel (physician assistant = PA)
• Mw. D. Douma (physician assistant = PA)
• Mw. R. de Jong (physician assistant = PA)
In dit document spreken we verder over zaalarts
Telefoonnummers
• Locatie Weezenlanden
( 038) 424 50 00
• Secretariaat Thoraxchirurgie
(038) 424 28 66
(038) 424 28 65
• Dienst Patiëntenbetrekkingen
(038) 424 28 40
• Verpleegafdeling Thoraxchirurgie A7
(038) 424 25 97
• Steunpunt Zorg/transferverpleegkundige
(038) 424 56 00
Uw postadres in de Isala klinieken
Isala klinieken
Locatie Weezenlanden
t.a.v. mevr. / dhr. …..
Afdeling A7, kamer …..
Postbus 10500
8000 GM Zwolle

5
Bezoekadres
Groot Wezenland 20
8011 JW Zwolle
Bezoektijden
Verpleegafdeling A7
• Dagelijks:
16.00 ­ 20.00 uur
• Op zon­ en feestdagen extra bezoekuur:
10.45 ­ 11.30 uur
De bezoektijden zijn ruim, zodat uw familie en andere bezoekers kunnen
komen op het moment dat hen het beste schikt, maar niet vier uur achter
elkaar en maximaal twee bezoekers tegelijk bij het bed (dus afwisselen).
Intensive Care (IC)
In overleg met de dienst Patiëntenbetrekkingen:
• 11.00 – 11.30 uur
• 13.30 – 14.30 (maximaal 30 minuten)
• 18.30 – 19.30 (maximaal 30 minuten)
Wij verzoeken u vriendelijk uw bezoek te beperken tot twee personen tegelijkertijd
bij het bed. Bezoek op andere tijden en bezoek van kinderen jonger
dan 12 jaar, gaat alleen in overleg met de dienst Patiëntenbetrekkingen en/of
IC­verpleegkundige.
Hartbewaking (CCU)
Dagelijks:
• 11.00 ­ 11.30 uur
• 15.00 ­ 15.30 uur
• 19.00 ­ 20.00 uur
Internet
• www.isala.nl/thoraxchirurgie
• www.isala.nl/patientenbetrekkingen
• www.isala.nl/patient (digitale enquête)

6
2. Vóór de opname
Preoperatieve polikliniek
Vóór de eigenlijke opname voor de operatie krijgt u van het secretariaat
thorax chirurgie schriftelijk een uitnodiging voor de preoperatieve polikliniek.
Dit betreft géén opname. Het doel is u te informeren over en voor te bereiden
op uw hartoperatie. Daarnaast wordt beoordeeld of uw lichamelijke conditie
zodanig is dat u een operatie kunt ondergaan. Dit alles duurt ongeveer vier
uur en ziet er als volgt uit:
• gesprek en lichamelijk onderzoek door de hartchirurg of zaalarts
• gesprek met een thoraxanesthesioloog
• voorbereidend opnamegesprek met de verpleegkundige van de dienst
Patiëntenbetrekkingen, waarin zij verpleegkundige gegevens verzamelt en
de opvang thuis na de operatie bespreekt.
• eventueel een gesprek met de fysiotherapeut, waarin u instructies krijgt
om de longfunctie te trainen, zodat u beter voorbereid de operatie ingaat
• routineonderzoeken: o.a. bloedonderzoek, ECG (hartfilm), longfoto en
longfunctieonderzoek.
Dienst Patiëntenbetrekkingen
De dienst Patiëntenbetrekkingen is gedurende uw verblijf op de Intensive
Care (IC) een schakel tussen u, uw direct betrokkenen en het ziekenhuis. De
verpleegkundigen van de dienst Patiëntenbetrekkingen:
• informeren u en uw direct betrokkenen in grote lijnen over het verloop
van de opnameperiode
• begeleiden en informeren uw direct betrokkenen tijdens uw operatie.
• coördineren het bezoek op de IC.
Als u het op prijs stelt kunnen zij uw contactpersoon tijdens de operatie
telefonisch op de hoogte houden over het verloop van de operatie.
Logeermogelijkheid
U kunt bij de dienst Patiëntenbetrekkingen informeren naar
overnachtingsmogelijk heden in de buurt van het ziekenhuis.
Gesprek met de arts
De hartchirurg of zaalarts geeft u uitleg over de operatie en vertelt u zo mogelijk
wanneer de opnamedatum ongeveer zal zijn. Ook geeft hij informatie over de
duur van de operatie en wat de eventuele risico’s en compli caties kunnen zijn.

7
Bij een hartklepoperatie krijgt u informatie over de soort kunstklep: een
mechanische of biologische klep. Meer hierover leest u in de brochure van de
Hartstichting ‘Een hartklepaandoening’.
U krijgt uitleg over de periode dat u op de IC ligt en welke complicaties
eventueel kunnen optreden.
Om een beeld te krijgen van uw lichamelijke conditie zal de arts informeren
naar eventuele gezondheidsproblemen. In sommige gevallen is aanvullend
onderzoek nodig door een andere specialist, bijvoorbeeld door een longarts.
Overplaatsing naar eigen ziekenhuis
De mogelijkheid bestaat om vanaf de derde dag na de operatie terug te
gaan naar uw eigen ziekenhuis. Dit kan prettiger zijn bijvoorbeeld omdat
uw bezoek dan niet meer zo ver hoeft te reizen of omdat u de omgeving
vertrouwder vindt. Overplaatsing is alleen mogelijk als uw conditie het toelaat
en als in het andere ziekenhuis plaats is. De zaalarts bespreekt dit met u.
Wanneer u onder behandeling bent of komt bij een cardioloog in Isala wordt
u overgeplaatst naar de verpleegafdeling Cardiologie.
Vooraf regelen
Oproep voor operatie
Zodra uw operatiedatum bekend is, krijgt u hierover op de donderdag in de
week vóór uw operatie een telefonisch bericht van het secretariaat thoraxchirurgie.
Als u in deze periode andere gezondheidsproblemen krijgt zoals
verkoudheid of griep, moet u contact opnemen met het secretariaat thoraxchirurgie.
In dat geval kan het nodig zijn de operatie uit te stellen. Ook mag u
in deze periode (tenminste twee weken voordien) geen griepprik krijgen.
Niet ontharen
Ontharen voor een operatie is niet altijd gewenst omdat u daarmee het
risico op infecties na de operatie vergroot. Daarom mag u vanaf zeven
dagen voorafgaand aan de operatie géén lichaamsbeharing meer met
een scheermesje of ontharingscrème verwijderen. Het verwijderen van
gezichtsbeharing is geen probleem. Als de arts van mening is dat in uw
situatie het operatiegebied toch onthaard moet worden, dan doet de
operatieassistent dit vlak voor de operatie met een speciale tondeuse.

8
Wat neemt u mee:
• ponsplaatje
• medicijnen die u gebruikt (in de originele verpakking, voor een paar
dagen)
• toiletartikelen (zo nodig brillenkoker/gebitsprothesebakje)
• dames: een stevige bh zonder beugels
• nachtkleding en gemakkelijk zittende kleding voor overdag
• legitimatiebewijs: paspoort of identiteitskaart.
Als in uw bezit:
• medicijnkaart
• allergiekaart
• dieetvoorschrift
• kaartje van de trombosedienst.
Waardevolle spullen
Wij adviseren u dringend zo min mogelijk mee te nemen naar het ziekenhuis
en waardevolle zaken thuis te laten, zoals sieraden (ook uw trouwring die
tijdens de operatie af moet), geld en mobiele telefoon. U kunt uw trouwring
door de juwelier laten verwijderen, als het uzelf niet lukt.
Als u naar de operatiekamer en daarna naar de IC gaat, gaan alleen uw
toiletartikelen mee. De rest van uw spullen wordt op afdeling A7 bewaard tot
na uw verblijf op de IC. Het ziekenhuis kan niet aansprakelijk worden gesteld
voor als er iets zoek raakt.
Informatieve dvd
Tijdens het preoperatieve poliklinische bezoek, heeft u een dvd ontvangen.
Deze dvd is een voorlichtingsdvd. Hierop staat informatie over het verloop
van de opnamedag en het verdere verblijf op de verpleegafdeling A7; er staat
geen operatie op. U wordt vriendelijk verzocht om deze dvd thuis voor uw
ziekenhuisopname te bekijken. Als u deze dvd niet hebt gekregen, kunt u deze
op de opnamedag op A7 alsnog bekijken.

9
Zorg na ontslag
Verwacht u na ontslag nog zorg nodig te hebben op het gebied van zelfzorg
of huishoudelijke zorg, wilt u dan bij familie, vrienden of buren informeren
wie u waarmee kan helpen. Behoort dit niet tot de mogelijkheden, dan kunt
u contact opnemen met de transferverpleegkundige van het Steunpunt Zorg;
het telefoonnummer vindt u op pagina 4.
Contactpersoon
Wij verzoeken u om bij opname de naam en het telefoonnummer van uw
contactpersoon door te geven aan de verpleegkundige. De contactpersoon kan
namens uw direct betrokkenen informeren hoe het met u gaat en hij of zij is
tevens het aanspreekpunt voor de zorgverleners. Telefonische informatie over
u wordt alleen aan uw contactpersoon verstrekt. Dit gebeurt ter bescherming
van uw privacy.
Operatie
Een hartoperatie is een grote operatie. U weet van uw arts welke operatie bij u
zal plaatsvinden. De meest voorkomende operaties zijn:
• een operatie waarbij omleidingen om een vernauwing in de kransslagader
worden gelegd (Coronaire Arterie Bypass Graft operatie, CABG)
• een reparatie of vervanging van een of meer hartkleppen.
Soms wordt een operatie aan de kransslagader gecombineerd met een
operatie aan de hartkleppen.
Het kan ook zijn dat er een omleidingsoperatie (bypassoperatie) volgens de
zogenaamde ‘off­pumpmethode’ wordt gedaan of dat er met gebruik van
de operatierobot Da Vinci wordt geopereerd. Hierbij blijft het hart doorkloppen.
Er wordt tijdens de operatie dus geen gebruik gemaakt van de
hart­longmachine. De hartchirurg informeert u over het al dan niet toepassen
van één van deze methoden.
Onderzoek
Om u zo goed mogelijk te kunnen behandelen is het noodzakelijk om regelmatig
onderzoek te doen om te bekijken of onze methodes nog kunnen
worden verbeterd. Het is daarom mogelijk dat de hartchirurg of anesthesioloog
u vraagt om aan een van deze onderzoeken mee te doen. In dit geval zal
hij u hierover informeren en uw toestemming vragen.

10
Registratie medische gegevens
Om onze kwaliteit van zorg te kunnen meten, worden de gegevens van alle
operaties geregistreerd en anoniem verwerkt. Door toenemende regelgeving
zijn wij verplicht uw toestemming te vragen om uw gegevens anoniem te
mogen gebruiken voor kwaliteitsonderzoek en rapportage.
Ook zullen wij u of uw huisarts één maand en/of één jaar na de operatie
enkele vragen stellen over uw gezondheidstoestand. Om dit te kunnen doen
moet u een verklaringsbrief tekenen. De researchmedewerker zal dit met u
bespreken en u vragen deze brief te tekenen. Als u ernstige bezwaren heeft
tegen het anonieme gebruik van uw gegevens, verzoeken wij u dit aan de
researchmedewerker te melden.
De apotheek van de Isala klinieken vraagt uw medicijngegevens op bij uw
apotheek. Als u daar bezwaar tegen hebt, moet u dat melden tijdens het
gesprek op de preoperatieve polikliniek.
Risico’s en complicaties
Iedere operatie betekent een zeker risico, dus ook een hartoperatie. Net als
bij alle operaties is er een overlijdensrisico aan een hartoperatie verbonden
en kunnen er complicaties optreden. Bij sommige patiënten bestaat er
een verhoogd risico. Wanneer dit het geval is, heeft uw eigen cardioloog
dat waarschijnlijk al met u en uw familie of partner besproken. Ook in ons
ziekenhuis zal de hartchirurg die u opereert, dat de dag vóór de operatie nog
met u bespreken.
Uitleg over de werking van het hart, de operatie, risico’s en complicaties staan
beschreven in de brochures van de Nederlandse Hartstichting ‘Een bypass­ of
omleidingsoperatie van de kransslagader’ en ‘Een hartklepaandoening’. Een
of beide brochures zitten in dit PID. Leest u deze informatie voor de operatie
goed door. U krijgt daardoor een beeld van wat u te wachten staat. Zodoende
kunt u zich voorbereiden op de komende periode. Eventuele vragen of
onduidelijkheden kunt u dan tijdig met uw arts bespreken.
Het is ook mogelijk dat u voor een andere hartoperatie wordt opgenomen.
Uw cardioloog heeft u hierover vooraf geïnformeerd. Een grote operatie, zoals
een hartoperatie, geeft een verhoogde kans op acuut optredende verwardheid
(delier) na de operatie. U kunt hierdoor bijvoorbeeld vergeetachtig zijn, of zich
onrustig of angstig voelen. Deze verschijnselen zijn van tijdelijke aard. Indien
nodig zal de verpleegkundige u en uw direct betrokkenen hierover verder
informeren.

11
Aandachtspuntenlijst
Gesprekken vóór opname tijdens de preoperatieve polikliniek
Datum:
Gesprek met de verpleegkundige van de dienst Patiëntenbetrekkingen
U krijgt o.a. voorlichting/uitleg over:
• wat de dienst Patiëntenbetrekkingen voor u kan betekenen
• het verzamelen van verpleegkundige gegevens
• het telefonisch informeren van uw contactpersoon op de operatiedag over
het verloop van de operatie
• het doel en het gebruik van het PID en de dvd
• opvang thuis na de operatie.
Gesprek met de thoraxchirurg
U krijgt voorlichting over:
Bij een CABG (operatie aan de kransslagaders) krijgt u voorlichting over:
• de geschatte duur van de operatie
• het verwachte aantal omleidingen op de kransslagaders
• soort omleiding die gebruikt zal worden:
• slagader uit de borstwand, arm of buik, ader uit één of beide benen
• verwachtingen met betrekking tot uw herstel.
Bij een hartklepvervanging/reparatie krijgt u voorlichting over:
• welke hartklep wordt vervangen of gerepareerd
• keuze van de klepprothese (mechanische of biologische kunstklep)
• voor­ en nadelen van mechanische en biologische klepprothese
• antibioticabescherming.
Bij andere hartoperaties krijgt u:
• informatie afhankelijk van de ingreep

12
Verder krijgt u voorlichting over risico’s en complicaties:
• overlijdensrisico
• een nabloeding
• een infectie
• hartritmestoornissen
• daarnaast bestaat er een kleine kans op:
– een hartinfarct
– hersenletsel.
• de mogelijkheid van overplaatsing naar eigen ziekenhuis of, zo mogelijk,
de cardiologie­afdeling binnen Isala
• het beleid en afspraken aangaande wel en niet reanimeren.
Gesprek met de thoraxanesthesioloog
U krijgt voorlichting over:
• de narcose en de bijwerkingen hiervan
• mogelijke risico’s en complicaties van de narcose
• verblijf op de IC.
Eigen aantekeningen

13
3. De opnameperiode
Op de dag van opname meldt u zich op het afgesproken tijdstip bij de
Patiëntenregistratie in de hal bij de ingang van de poliklinieken. U wordt
naar het laboratorium gebracht om bloed te laten prikken. Ook kan het
voorkomen dat u nog andere onderzoeken moet laten doen; dit hoort u bij de
Patiëntenregistratie. Vervolgens wordt u via het apotheekservicepunt (ASP) en
de dienst Patiëntenbetrekkingen naar verpleegafdeling A7 gebracht.
Het ziekenhuisverblijf in het kort
U wordt meestal een dag voor de operatie op de verpleegafdeling A7
opgenomen. Wordt u echter op maandag geopereerd, dan verwachten wij
u de vrijdag hiervoor. In overleg met de hartchirurg kunt u eventueel met
weekendverlof. Dit geldt alleen als u van huis komt, dus niet als u bent
overgekomen uit een verwijzend ziekenhuis.
Na de operatie gaat u naar de afdeling Intensive Care (IC). Zodra de Intensive
Care­arts vindt dat u voldoende bent hersteld, gaat u terug naar A7. Dit kan op
de avond van de operatiedag zijn, of de dag na de operatie. Soms is een langer
verblijf op de IC noodzakelijk.
Na de operatie blijft u gemiddeld zeven à acht dagen opgenomen (de dag
na de operatie is dag één). Dit is afhankelijk van uw ingreep, uw herstel en
eventuele overplaatsing naar een ander ziekenhuis.
Verpleegafdeling A7
Afdeling A7 heeft als specialisme thoraxchirurgie. Er kunnen 35 patiënten
worden opgenomen. Alle bedden zijn bestemd voor patiënten die een
hart operatie ondergaan. De afdeling beschikt over een­, vier­ en vijf persoons­
kamers. Op de kamers liggen zowel mannen als vrouwen.

14
Praktische informatie
• Op afdeling A7 mag niet worden gerookt.
• Bij het gebruik van het toilet, kunt u de deur niet afsluiten. U moet gebruik
maken van het ‘vrij / bezet’ schuifbordje. De deur kan dus niet op slot; we
kunnen dan sneller helpen als dat nodig is.
• Tijdens uw verblijf mag u de afdeling niet verlaten. Wilt u dit toch, dan
kunt u dit met de zaalarts overleggen.
• U kunt gebruik maken van de diensten van Patientline voor het huren van
een televisie boven uw bed.
• Op A7 mag u beperkt uw mobiele telefoon gebruiken, dat wil zeggen: zo
min mogelijk op zaal en niet tussen 21.00 en 10.00 uur en tussen 12.30 en
14.30 uur. Zet uw telefoon bij voorkeur op de trilfunctie
Programma opnamedag
Ochtend
Opnamegesprek met een verpleegkundige van de dienst Patiëntenbetrekkingen
en/of van de afdeling A7
De verpleegkundige van de dienst Patiëntenbetrekkingen verzamelt
de verpleegkundige gegevens die nodig zijn voor een goed verloop van
de opname. Eventueel controleert zij of de informatie van het eerder
voorbereidend opnamegesprek op de preoperatieve polikliniek nog actueel
is. Ook krijgt u van haar informatie over de gang van zaken op de opnamedag
en de operatiedag. Zij vertelt u het tijdstip van de operatie en de chirurg
die u opereert. Verder geeft zij u uitleg over de gang van zaken tijdens de
operatie en het verblijf op de IC. U en uw contactpersoon krijgen uitleg over
het telefonisch informeren tijdens de operatie. Zij bespreekt ook uw eventuele
wensen op dit gebied. Daarnaast gaat ze na of u de opvang thuis goed
geregeld heeft in de periode na de ziekenhuisopname.
De verpleegkundige van A7 geeft u een rondleiding over de afdeling en laat
uw kamer zien. Laat uw tas zo veel mogelijk ingepakt. Alleen uw toiletspullen
en eventuele bril, gehoorapparaat en gebitsprothese gaan mee naar de IC.
Tijdens de operatie en uw verblijf op de IC wordt uw tas bewaard in een
afgesloten kast op de afdeling.

15
Opnamegesprek apotheekservicepunt (ASP)
De apothekersassistent neemt (aan de hand van het medicatieoverzicht dat
ze heeft opgevraagd bij uw apotheek) de medicijnen die u thuis gebruikt, met
u door. In dat gesprek kunt u melden als u medicijnen anders gebruikt dan in
het overzicht staat. Bent u voor bepaalde stoffen of medicijnen overgevoelig
(allergisch), geef dit dan door aan de apothekersassistent.
Middag
Rond 12.00 uur krijgt u een broodmaaltijd op uw kamer of in het dagverblijf.
Uw begeleider kan voor een lunch terecht in het ziekenhuisrestaurant of een
meegebrachte lunch op afdeling A7 nuttigen.
Opnamegesprek zaalarts/physician assistant (PA)
De zaalarts/PA doet het lichamelijk onderzoek om te beoordelen of u
lichamelijk in staat bent de operatie te ondergaan. Hij informeert of er de
laatste tijd veranderingen in uw gezondheidstoestand zijn opgetreden. Het
is belangrijk dat u eventuele bijzonderheden hieromtrent meldt. Als er nog
aanvullend onderzoek is gedaan, krijgt u hiervan de uitslag. In een enkel
geval kunnen de uitslagen van de onderzoeken afwijkend zijn. Het komt soms
voor dat daardoor een operatie moet worden uitgesteld. Hij informeert u
aangaande het reanimatiebeleid. Hierover is ook een folder beschikbaar.
Voorlichting fysiotherapie
Voor patiënten die geen informatie over de fysiotherapie hebben gekregen,
is er om 14.00 uur een korte informatiebijeenkomst. Hier wordt ingegaan op
wat u van de fysiotherapie kunt verwachten na de operatie.
Gesprek hartchirurg
In de loop van de middag of avond komt de hartchirurg die u gaat opereren
met u kennismaken. U krijgt de laatste informatie over de operatie. De
verwachtingen over de operatie en uw herstel worden met u besproken. Wat
er bij u precies gaat gebeuren, kan de arts van tevoren nooit exact zeggen. Pas
tijdens de operatie wordt duidelijk hoe uw hart en bloed vaten eruitzien en
wat er precies gedaan moet worden.
Na de operatie, aan het einde van de dag, neemt de hartchirurg telefonisch
contact op met uw contactpersoon over het verloop van de operatie.

16
Gesprek anesthesioloog
In de loop van de middag of avond komt een anesthesioloog bij u langs, als
u nog niet op de polikliniek bij hem geweest bent. Hij informeert u over de
narcose, de bijwerkingen hiervan en eventuele compli caties en risico’s. De
anesthesioloog bewaakt tijdens de operatie de belangrijkste lichaamsfuncties
en zorgt dat u van de operatie zelf niets voelt. Ook is hij verantwoordelijk voor
uw verblijf op de IC.
Hij informeert soms naar eventueel aanvullende medische gegevens die voor
hem van belang zijn. Vragen over de narcose kunt u aan hem stellen.
Als er na uw operatie tijdens uw verblijf op de IC speciale omstandigheden
zijn, zal de anesthesioloog deze met u bespreken. De anesthesioloog die met u
komt praten, is meestal een andere dan die bij uw operatie aanwezig is.
Beiden zijn echter goed op de hoogte van uw situatie.
Het tijdstip van de operatie kan veranderen als er een spoedoperatie tussendoor
komt, als een andere operatie uitloopt of als er geen IC­bed beschikbaar
is. Uw operatie kan hierdoor van dagdeel veranderen maar ook een dag of
langer uitgesteld worden. Houdt u hier rekening mee.
Voorbereiding op de operatie
Om de operatie goed en veilig te laten verlopen is een goede voorbereiding
van belang. De verpleegkundige bepaalt nauwkeurig uw gewicht met
de weegschaal. Dit is nodig omdat uw lichaam na de operatie vaak vocht
vasthoudt. De verpleegkundige weegt u dan elke ochtend en u krijgt zo nodig
plastabletten (voor het afdrijven van overtollig vocht) tot u weer op uw oude
gewicht bent.
‘s Avonds moet u zich goed douchen. Hierna trekt u schone nachtkleding aan.
Als u nagellak gebruikt, moet u deze verwijderen. Het is goed om de avond
vóór de operatie voldoende te drinken. Daarom krijgt u, naast wat u normaal
drinkt, van de verpleegkundige twee glazen Roosvicee te drinken. Rond 22.00
uur krijgt u van de verpleeg kundige een slaaptablet. Wij raden u aan deze in
te nemen, omdat een goede nacht rust erg belangrijk is. Na het innemen van
dit tabletje mag u niet meer alleen uit bed. Door de slaperigheid bestaat de
kans dat u valt. Belt u daarom de verpleegkundige als u uit bed wilt.

17
Bij een deel van de patiënten wordt een slangetje in de rug ingebracht. Via dit
slangetje kan na de operatie pijnstilling worden toegediend. Het inbrengen
van dit slangetje kan echter niet bij iedereen. Of het bij u wel zal gebeuren,
hoort u uiteraard van tevoren van de zaalarts of de anesthesioloog.
Het slangetje wordt meestal de dag vóór de operatie of de ochtend van de
operatie door de anesthesioloog ingebracht. U krijgt dan eerst een infuus in
uw hand of arm. Daarna gaat u op de rand van het bed zitten en wordt uw
rug schoongemaakt en ontsmet. De anesthesioloog verdooft met een dunne
naald de huid en brengt vervolgens het slangetje in. Hierbij is het van belang
dat u goed stil zit. Alles wat wordt gedaan, wordt u van tevoren verteld.
De operatiedag
‘s Ochtends wekt de verpleegkundige u rond 6.00 uur. Zij controleert uw
temperatuur en geeft de medicijnen die de anesthesioloog heeft afgesproken.
Afhankelijk van het operatieprogramma wordt ‘s ochtends of aan het begin
van de middag begonnen met de operatie.
Afhankelijk van het tijdstip waarop u wordt geopereerd, krijgt u nog iets te
eten of drinken.
Ongeveer één uur voor de operatie krijgt u een slaaptablet en speciale
operatie kleding aan. Als u aan de beurt bent, brengt de verpleegkundige u in
uw bed naar de voorbereidingsruimte van de operatiekamer (OK). Daar wordt
u op een operatietafel geholpen en naar de OK gereden.
De anesthesieassistent sluit u aan op de hartbewaking (monitor). Hij brengt
een infuusnaald in, in een ader op uw hand of arm. Ook wordt een infuusnaald
ingebracht in de slagader aan de binnenkant van uw pols (nadat uw
huid met een dun naaldje verdoofd is). Hiermee kunnen we continu uw
bloeddruk meten. Alles wat wordt gedaan, wordt u van tevoren verteld.
Via het infuus spuit de anesthesioloog slaapmiddelen in waardoor u langzaam
in slaap valt. Als u slaapt, wordt de operatie uitgevoerd en nemen
verschillende apparaten uw ademhaling en andere lichaamsfuncties over.
Daar merkt u allemaal niets van omdat u dan diep slaapt. Dit wordt gemeten
met een plakker op uw hoofd. Behalve de hartchirurg, anesthesiemedewerker
en anesthesioloog zijn tijdens de operatie ook enkele operatieassistenten
aanwezig en een perfusionist die zorgt voor de instandhouding van uw harten
longfunctie.

18
Aandachtspuntenlijst
Gesprekken voor de operatie
Datum:
Gesprek met de verpleegkundige van de dienst Patiëntenbetrekkingen en/of
van afdeling A7
U krijgt voorlichting over:
• het tijdstip van de operatie en dat dit kan veranderen
• welke hartchirurg u opereert
• uw verblijf op verpleegafdeling A7
• voorbereiding op de operatie
• het verloop van de operatiedag
• tijdstip telefonische informatie aan contactpersoon
• het verblijf en eerste bezoek op de IC
• het herstel en revalidatie op A7 na de operatie
• de zorg na ontslag.
Gesprek met de zaalarts/PA
U krijgt voorlichting over:
• eventueel nog te verrichten onderzoeken
• de operatie.
Gesprek met de fysiotherapeut (eventueel)
U krijgt voorlichting over:
• de begeleiding door de fysiotherapeut na de operatie
• het gebruik van de uniflo
• het gebruik van het hoestkussen.
Wanneer u nog niet op de prepolikliniek geweest bent, kunt u ook bezoek
verwachten van de thoraxanesthesioloog. Op pagina 11 staan de onderwerpen
die hij met u bespreekt. Op deze pagina vindt u ook de onderwerpen die de
zaalarts met u bespreekt, indien u nog geen gesprek gehad heeft.

19
4. Na de operatie
Intensive Care (IC)
Na de operatie brengt de anesthesioloog u, terwijl u nog slaapt, naar de IC.
Hier wordt u intensief in de gaten gehouden (geobserveerd) en behandeld
door een speciaal hiervoor opgeleid team van IC­verpleegkundigen en
IC­artsen. Zij kunnen uw familie informeren over uw situatie en uitleg geven
over de apparatuur. De anesthesioloog blijft u behandelen tot u de IC verlaat.
Meestal wordt u een aantal uren na de operatie wakker. Soms zullen we u
langer laten slapen. Dit kan zijn als het een grote operatie is of als er toch
complicaties zijn zoals bijvoorbeeld meer bloedverlies dan normaal. Als u
wakker wordt, kunt u in het begin niet praten omdat er een buisje in uw keel
zit voor de beademing (door de slaapmedicijnen kunt u na de operatie nog
niet goed zelf ademen). De communicatie verloopt dan met gebaren, schrijven
en een letterbord. Als de IC­arts en verpleegkundige vinden dat u zelf weer
goed kunt ademen, haalt de verpleegkundige het buisje uit uw keel. U kunt
dan weer gewoon praten maar u kunt nog wat hees zijn. Misschien heeft u
last van uw keel. Er is een verpleegkundige in uw buurt die u helpt en uitleg
geeft over wat gebeurt.
Rondom uw bed staat speciale apparatuur om optimale zorg en controle te
bieden. Zo bent u bijvoorbeeld aangesloten aan een monitor. Dit apparaat
registreert onder meer uw hartslag, bloeddruk en temperatuur. U heeft op
bepaalde plaatsen slangetjes voor het afvoeren van wondvocht en urine.
Gedurende uw verblijf op de IC voeren verpleegkundigen en artsen dag en
nacht controles bij u uit. Ook verzorgen zij uw wond. Omdat de wonden nog
pijnlijk kunnen zijn, krijgt u pijnstillers. Als de pijn hinderlijk is bij goed door
ademen, meldt u dit dan aan de verpleegkundige. Zij probeert ervoor te
zorgen dat u zo weinig mogelijk pijn heeft.
Na een hartoperatie zijn maar weinig mensen misselijk. Als u zich toch
misselijk voelt, meldt u dit dan aan de verpleegkundige; dan krijgt u hier
medi cijnen tegen.
Er wordt regelmatig bloed afgenomen en een röntgenfoto van uw borst
gemaakt.

20
Per dienst is er één verpleegkundige die u verzorgt. Zij is vrijwel altijd op de
zaal aanwezig. De contactpersoon kan telefonisch informatie inwinnen bij de
IC, liever niet tussen 7.30 en 9.30 uur.
De ochtend na de operatie komt de fysiotherapeut bij u aan bed. Hij helpt u
met ademhalingsoefeningen en met het gebruik van de uniflo en het hoestkussen.
Door gebruik te maken van het hoestkussen kunt u krachtiger hoesten
en zal het hoesten minder pijnlijk zijn. Zodra de IC­arts vindt dat u voldoende
hersteld bent, gaat u terug naar verpleegafdeling A7.
Bezoek op de IC
De verpleegkundige van de dienst Patiëntenbetrekkingen coördineert het
bezoek op de IC en begeleidt het eerste bezoek. Zij bespreekt met uw contactpersoon
wanneer uw direct betrokkenen na de operatie voor de eerste keer
op bezoek willen komen. Op de dag van de operatie is er eenmalig een kort
bezoek mogelijk vanaf 16.00 uur (maximaal vier personen). Wij verzoeken uw
direct betrokkenen zich voor elk bezoek te melden bij de dienst Patiëntenbetrekkingen
eerste etage, nr. 31, bereikbaar via de A­of B­liften.
Een bezoek aan u op de IC kan een grote indruk maken op uw direct
betrokkenen. Door de intensieve zorg is er veel bedrijvigheid en staat er veel
apparatuur. Ook kan het zijn dat u er bleek/geel uitziet. Op de IC geeft een
verpleeg kundige uitleg over uw situatie op dat moment en vertelt zij waar
alle apparatuur voor dient.
Twee belangrijke huishoudelijke regels voor bezoekers op de IC zijn:
• In verband met infectiegevaar zijn bloemen en planten op de IC niet toegestaan.
Een kaart of foto mag wel.
• Op de IC moet u uw mobiele telefoon uitzetten omdat deze storingen aan
de apparatuur kan veroorzaken.
Terug op A7
Zodra u terug mag naar de verpleegafdeling, brengen de IC­verpleegkundigen
u naar afdeling A7 of wordt u opgehaald door de verpleegkundigen van A7.
Op deze afdeling is de zorg minder intensief dan op de IC. Wel wordt u aangesloten
op een monitor die uw hartritme bewaakt. U kunt nog wat slaperig
zijn van de narcose. Als u zich goed voelt mag u ‘s middags al even op een stoel
zitten.

21
De verpleegkundige begeleidt u de komende dagen bij uw herstel. De eerste
dagen na de operatie voelen de meeste patiënten zich moe, zijn emotioneel
en hebben een grieperig gevoel. De wonden kunnen pijnlijk zijn, misschien
heeft u geen eetlust en voelt u spierpijn in uw nek of schouders. Als u zich
zo voelt, hoeft u zich hierover niet ongerust te maken. Dit is een reactie op
de operatie. Het is wel van belang dat u uw klachten zoals pijn doorgeeft
aan de verpleegkundige. Zij zal u meerdere keren per dag vragen om aan de
pijn een cijfer te geven tussen 0 en 10. Mede afhankelijk daarvan geeft zij u
pijnbestrijding.
Dagelijks tussen 8.00 en 10.00 uur loopt de zaalarts/PA visite. Zo nodig zijn
een hartchirurg en een cardioloog hierbij aanwezig. Zij volgen uw herstel en
informeren u over eventuele noodzakelijke onderzoeken en medicijngebruik.
Als u vragen heeft over de operatie of over uw herstel, kunt u deze altijd
aan de zaalarts/PA stellen. De artsen informeren u over het verloop van de
operatie. Ook vertellen zij hoeveel omleidingen zijn geplaatst of, bij een
hartklepoperatie, welke soort klep u hebt gekregen. Eventueel opgetreden
complicaties komen eveneens aan de orde.
Fysiotherapie
Vanaf de eerste dag na de operatie krijgt u begeleiding van een
fysiotherapeut. De eerste dagen staan in het teken van verbeteren van de
ademhaling, adviezen omtrent lichaamshouding en bewegen. Er wordt een
begin gemaakt met het uit bed komen en kleine stukjes lopen.
Na deze fase is de fysiotherapie meer gericht op inspanningen die passen bij
uw thuissituatie om uw zelfredzaamheid te vergroten.

22
Voorbereiding op ontslag
Als u wordt overgeplaatst naar uw eigen ziekenhuis...
Als u wordt overgeplaatst naar uw eigen ziekenhuis, hoort u dit meestal een
dag van tevoren van de zaalarts. Op de dag zelf wordt u in de loop van de
ochtend met de ambulance naar uw eigen ziekenhuis gebracht. De zaalarts,
apotheek, verpleegkundige en fysiotherapeut verzorgen een schriftelijke
overdracht voor de zorgverleners in uw eigen ziekenhuis. Hierin staat
beschreven welke operatie u heeft ondergaan, hoe uw herstel tot nu toe is
verlopen en welke medicijnen u gebruikt.
In uw eigen ziekenhuis wordt de verdere revalidatie voortgezet.
Leest u voor u naar huis gaat het hoofdstuk ‘Herstel thuis’ door. Eventuele
vragen hierover kunt u dan nog bespreken.
Als u vanuit ons ziekenhuis naar huis gaat...
Zaalarts/PA
De zaalarts/PA bespreekt met u minimaal een dag van tevoren wanneer u met
ontslag mag. Hij doet een lichamelijk onderzoek en controleert uw longen en
de borst­ en eventuele beenwond. Hij bespreekt met u de verwachtingen over
uw herstel.
Verpleegkundige
Een dag voor ontslag heeft u ‘s middags of ‘s avonds tijdens het bezoekuur
een afsluitend gesprek met de verpleegkundige en uw direct betrokkenen.
Overlegt u van tevoren met uw partner of familielid wie hierbij aanwezig
is. Dit gesprek gaat over de opnameperiode in ons ziekenhuis en over de
herstelperiode die nog voor u ligt. Zij bespreekt met u de onderwerpen uit het
volgende hoofdstuk ‘Herstel thuis’. Leest u dit daarom vooraf door, eventuele
vragen kunt u dan bespreken.

23
Hartrevalidatie
De laatste fase van de behandeling van uw hartziekte is hartrevalidatie.
Patiënten die onder cardiologische behandeling zijn in dit ziekenhuis,
krijgen rond de vijfde dag na de operatie bezoek van de hartrevalidatieverpleegkundige.
Zij heeft met u een intakegesprek en informeert u over het
hartrevalidatietraject.
U krijgt bij ontslag een informatiemap mee met daarin de belangrijkste
informatie voor de eerste periode na ontslag. Hierin vindt u eveneens datum,
plaats en tijd waarop u verwacht wordt voor het hartrevalidatietraject. De
oproep voor een fietsproef krijgt u thuisgestuurd.
Mocht u door de cardioloog vanuit een ander ziekenhuis zijn verwezen en
aldaar willen revalideren, dan kunt u contact opnemen met het betreffende
ziekenhuis om daar een afspraak voor hartrevalidatie te maken.
Dag van ontslag
Meestal kunt u rond 10.30 uur ‘s ochtends naar huis. Als u Sintrommitis of
Marcoumar gebruikt is dit rond 11.00 uur omdat de trombosedienst uw
sintromkaartje moet maken. Voordat u naar huis gaat krijgt u de volgende
papieren mee:
• brief en medicatieoverzicht voor uw huisarts
• een briefje waarop staat dat u een afspraak voor over 2 tot 4 weken bij uw
cardioloog krijgt toegestuurd
• een recept waarmee u uw (nieuwe) thuismedicatie bij uw eigen apotheek
kunt ophalen (in de meeste gevallen liggen deze medicijnen daar al voor u
klaar).
Eventueel:
• sintromkaart van de trombosedienst
• afspraak voor bloedonderzoek en/of een longfoto
• poliklinische controle op de polikliniek Hartchirurgie.
Uw mening telt
Wij hechten veel waarde aan uw mening over uw verblijf in de Isala
klinieken en met name op afdeling A7. Het delen van uw ervaringen kan onze
zorgverlening in de toekomst verbeteren.

24
Aandachtspuntenlijst
Gesprekken na de operatie
Datum :
Gesprek met de zaalarts/PA
U krijgt voorlichting over:
• het verloop van de operatie:
– hoeveel omleidingen / soort hartklep
– eventueel opgetreden complicaties
• verwachting verder opnameverloop en herstel
• eventuele overplaatsing naar uw eigen ziekenhuis.
Gesprekken rondom ontslag
Datum :
Gesprek zaalarts/PA
U krijgt voorlichting over:
• datum van ontslag
• verwachting verder herstel.
Gesprek fysiotherapeut
U krijgt voorlichting over:
• advies over lichamelijk functioneren thuis
• mogelijkheden fysiotherapie binnen hartrevalidatie.

25
Gesprek verpleegkundige
U krijgt voorlichting over:
• het herstel thuis: normale verschijnselen na de operatie, het borstbeen, de
been­ of armwond
• wanneer een arts bellen
• leefregels: bewegen en rust, fietsen, autorijden, roken, voeding, sporten,
werkhervatting, vrijen, vakantie
• medicijngebruik
• controle op de polikliniek
• mogelijkheid poliklinische hartrevalidatie
• waar u terecht kunt met problemen na ontslag
• bij een hartklepoperatie: antibioticabescherming.
Eigen aantekeningen

26
5. Herstel thuis
In dit hoofdstuk vindt u informatie die van belang is voor de eerste tijd thuis.
U heeft een grote operatie ondergaan maar bij ontslag bent u al voor het
belangrijkste deel hersteld. Daarom is het niet meer nodig dat u in het ziekenhuis
blijft.
Na ontslag uit het ziekenhuis gaan het verdere herstelproces en de revalidatie
thuis door. Van tevoren is moeilijk te zeggen hoe dit proces zal verlopen. Dit
verschilt van persoon tot persoon. De informatie die volgt gaat over leefregels
na een hartoperatie en kleine of grotere problemen die zich kunnen voordoen.
Deze problemen horen vaak bij het herstel.
Normale verschijnselen na de operatie
Na de operatie kunnen er allerlei klachten optreden. U kunt concentratiestoornissen
krijgen, zoals moeilijkheden met lezen en vergeetachtigheid.
Soms lukt het in de eerste weken na de operatie niet eens om een paar regels
achter elkaar te lezen of een verhaal te volgen dat iemand vertelt. Slapheid
en vermoeidheid zijn normaal na een grote operatie. Dit is het gevolg van een
verlies van lichamelijke en geestelijke conditie. Door het oppakken van een
normaal leven verdwijnen deze klachten vanzelf.
Ook plotseling boos worden of de tranen laten lopen zonder dat daar een
duidelijke reden voor is, horen bij de normale verschijnselen na de operatie.
Bijna iedereen is na een hartoperatie van slag. Ook uw partner kan door de
spanning rond de operatie van slag zijn. Deze verschijnselen verdwijnen na
enige tijd vanzelf. Mocht dit niet het geval zijn, overleg dan met uw huisarts.

27
Borstbeen
Als het borstbeen tijdens de operatie in de lengte is doorgezaagd, worden aan
het einde van de operatie de beide helften van het borstbeen weer stevig aan
elkaar bevestigd met roestvrijstalen draden. In principe worden deze nooit
meer verwijderd. De beide helften van het borstbeen kunnen niet schuiven
ten opzichte van elkaar. U kunt dan ook rustig op uw zij, rug of buik liggen. De
volledige genezing van het borstbeen duurt ongeveer drie maanden.
Om het borstbeen te ontzien is het verstandig de eerste zes weken na de
operatie geen zware dingen te tillen, de hond niet uit te laten en geen zware
huis houdelijke werkzaamheden – zoals stofzuigen en ramen lappen – te
verrichten.
Hoesten, niezen en persen blijven de eerste weken soms gevoelig.
Na zes weken is de genezing zo ver gevorderd dat de meeste dagelijkse handelingen
weer verricht kunnen worden.
Been- of armwond
Bij het maken van omleidingen wordt vaak de borstwandslagader, armslagader
en/of een ader uit een been gebruikt. Wanneer de armslagader is
gebruikt, moet u gedurende zes maanden medicijnen tegen vaatkrampen
gebruiken. Van de beenwond kunt u de eerste weken nog klachten hebben.
Vooral bij de knie en de enkel kan het litteken van de wond de eerste weken
een stekende pijn geven en bij het lopen kunt u de wond voelen trekken.
Het beenvat en/of armvat kan ook middels een kijkoperatie verwijderd zijn,
dan hebt u slechts kleine wondjes.
Bij het verwijderen van de ader uit het been is het soms onvermijdelijk dat
een kleine huidzenuw wordt beschadigd. Hierdoor kan er bijvoorbeeld op
het scheenbeen en de enkel een gevoelloze plek ontstaan. Deze plek wordt
langzaam kleiner, maar vaak blijft een klein deel van de huid van het been
vreemd aanvoelen. Hoewel dit vervelend kan zijn, is dit geen reden tot
bezorgd heid.
In de eerste weken na de operatie kan het been dik worden. Vocht kan moeilijk
uit het been naar het hart worden afgevoerd. Dit komt omdat de ader die uit
het been is genomen niet vervangen wordt. Andere aders in het been nemen
deze taak over maar dit kost tijd.

28
Om deze genezing te bevorderen en om te voorkomen dat uw been dik wordt,
is het belangrijk dat u een elastische kous draagt. U krijgt deze van het ziekenhuis.
U moet deze kous ‘s ochtends voor het opstaan aandoen en voor de nacht
trekt u de kous weer uit. De kous is wasbaar in de wasmachine op maximaal
90 graden. Op de afdeling is, tegen betaling, een ‘easy­slide’ verkrijgbaar. Dit is
een hulpmiddel bij het aantrekken van de kous.
De kous draagt u ongeveer zes weken of zolang uw been nog vocht vasthoudt
en dik is. Na deze periode heeft de bloedsomloop van het been zich aan de
nieuwe situatie aangepast en hoeft u de kous niet meer te dragen. Naast
het dragen van een steunkous is het verstandig uw been regelmatig hoog te
leggen als u zit.
Wondgenezing: borstwond, beenwond en armwond
De operatiewonden zijn meestal dicht als u naar huis gaat. Als er een kleine
hoeveelheid vocht uit de wond lekt, kunt u een droog steriel gaas op de wond
leggen. Het gaas maakt u vast met een pleister.
Gebruik geen poeders en zalfjes op de wond. Als de wondranden plaatselijk
wijken of als er een draadje van een hechting zichtbaar is, trek er dan niet aan.
De hechtingen lossen vanzelf in ongeveer zes weken op.
Omdat het litteken van de borstwond minder breed en dus fraaier wordt als
er weinig spanning op komt, raden wij vrouwen aan dag en nacht een bh
zonder beugels te dragen. U kunt gewoon elke dag douchen. Het is beter om
de eerste twee weken na ontslag geen bad te nemen.
Meestal geeft de eventuele armwond geen klachten en is daarvoor geen
speciale verzorging nodig. Voor alle wonden geldt dat er bloeduitstortingen
ontstaan kunnen zijn. Het duurt een aantal weken voordat deze weggetrokken
zijn.
Spierpijn
Na de operatie is het hebben van spierpijn een normale zaak. U kunt dit
voelen in uw nek, rug, ribben en schoudergordel. Dit wordt veroorzaakt doordat
de randen van het borstbeen of de ribben tijdens de operatie uit elkaar
geduwd worden om bij het hart te komen. De spierpijn wordt geleidelijk
minder, maar kan wel zes tot acht weken aanhouden.

29
Wanneer een arts bellen
Eenmaal thuis kunnen klachten optreden waarbij het raadzaam is hulp te
zoeken. In eerste instantie belt u de huisarts of de huisartsenpost.
U neemt contact op bij:
• Temperatuurverhoging
Bij een temperatuur van meer dan 38,5° C, opgenomen via de anus.
• Wondproblemen
Als de wonden rood, dik en pijnlijk worden of als er helder of troebel vocht
uit de wond komt.
• Onregelmatige en snelle hartslag
Als u klachten heeft van een snelle en / of onregelmatige hartslag, waarbij
u zich niet goed voelt.
• Pijn
Bij het ontstaan van pijn op de borst zoals voor de operatie, maar ook als
de wondpijn van de borst­ of beenwond verergert of verandert
• Kortademigheid
Bij vertrek uit het ziekenhuis is het normaal dat u nog enige
kortademigheid voelt. Soms al na een beetje inspanning. Meestal wordt
het vrij snel minder. Als de kortademigheid erger wordt dan bij ontslag,
moet u contact opnemen.
• Hoesten
Bij toenemende hoest en het opgeven van geel of groen slijm, zeker als dit
samengaat met koorts.
Leefregels
Voor een optimaal herstel na de operatie zijn de volgende adviezen van groot
belang.
Bewegen en rust
Bij uw verdere herstel speelt u zelf een belangrijke rol en is dagelijks lichamelijke
inspanning van groot belang. Er is wel een verschil. In het ziekenhuis kon
u meteen uw vragen stellen en keken zorgverleners mee die ervoor zorgden
dat u niet te veel, maar ook niet te weinig deed. Thuis moet u het alleen of
met uw familie doen. Veel mensen hebben dan de neiging om het maar
‘voorzichtig aan’ te doen. Als u in het ziekenhuis al goed ter been was, is het
aan te bevelen de eerste dagen na thuiskomst in eigen tempo en naar eigen

30
kunnen te wandelen. Lichte huishoudelijke werkzaamheden mag u doen.
Luister naar uw lichaam, u voelt zelf het beste wat u kunt.
Om uw herstel te versnellen is het meestal nodig dat u elke dag uw activiteit
iets vergroot. Doe alles geleidelijk, een beetje moe worden mag, maar overdrijf
het niet. Dit geldt voor zowel uw lichamelijke, geestelijke als sociale
activiteiten.
Probeert u de eerste tijd het aantal mensen dat u op bezoek krijgt te
beperken. Probeer situaties die stress veroorzaken te vermijden. Na de
operatie is het niet nodig ‘s ochtends lang in bed te blijven liggen en ‘s avonds
vroeg naar bed te gaan. Wel is het verstandig tussen de middag te rusten.
Sporten
In het algemeen hebben de meeste mensen weinig lichamelijke beperkingen
na een hartoperatie. In verband met de genezing van het borstbeen mag u de
eerste zes weken na de operatie nog niet sporten. Weer starten met sporten
is afhankelijk van uw herstel en uw conditie voor de operatie. U kunt het
beste bij de controleafspraak met uw cardioloog overleggen wanneer u weer
kunt beginnen met sporten. Zeker als u weer wilt gaan zwemmen, moet u dit
eerst met hem bespreken. Normaal gesproken kunt u uw conditie langzaam
opbouwen naar uw sportniveau van voor de operatie. Er zijn mogelijkheden
om dit via een hartrevalidatieprogramma te doen.
Alcohol
Een hartoperatie is op zich geen reden om met alcoholgebruik te stoppen.
Wel is matiging aan te raden. Alcohol versterkt de werking van Sintrommitis
en Marcoumar. Bij gebruik van één tot twee glazen alcohol per dag is er geen
risico op verstoring van de instelling. Meer alcohol is af te raden omdat dit de
werking van deze medicijnen merkbaar beïnvloedt.
Roken
Onderzoek heeft aangetoond dat roken slecht is voor de gezondheid,met
name voor hart en vaten. Wij raden het roken daarom met klem af.
Hartrevalidatie biedt mogelijkheden voor hulp bij het stoppen met roken.
U kunt dit ook bespreken met uw huisarts of cardioloog. De Stichting
Volks gezondheid en Roken (Stivoro) kan u ook hulp aanbieden. Het
telefoon nummer vindt u in de bijgevoegde brochure van de Nederlandse
Hart stichting.

31
Fietsen, autorijden en zwemmen
Strikte regels zijn niet te geven; wat hieronder volgt zijn daarom adviezen.
Het is raadzaam de eerste tijd na een operatie niet te fietsen, auto te rijden of
te zwemmen zodat de botgenezing ongestoord kan plaatsvinden.
Fietsen: als u zich goed genoeg voelt, kunt u zes tot acht weken na de operatie
proberen te fietsen. Om het borstbeen niet te veel te belasten raden wij aan
slechts te fietsen op vlakke wegen. U mag wel vanaf dat u thuis bent een
hometrainer gebruiken. De beperking heeft namelijk niet te maken met de
fietsbeweging maar met de deelname aan het verkeer. Bent u met behulp
van de operatierobot geopereerd, dan mag u na twee weken weer fietsen en
sporten.
Autorijden: als u geen spierpijnklachten van borst en nek meer heeft en
als u zich goed kunt concentreren, kunt u vier tot zes weken na de operatie
beginnen met autorijden, in eerste instantie in niet al te druk verkeer.
Meerijden in een auto is natuurlijk altijd toegestaan. Wilt u ondanks dit
advies toch binnen vier weken gaan autorijden, neem dan eerst contact op
met uw verzekeringsmaatschappij.
Zwemmen: zo’n zes tot acht weken na de operatie kunt u weer zwemmen.
Bent u met de robot geopereerd dan mag u na vier weken zwemmen. Op
voorwaarde dat de wonden van het borstbeen (en eventueel van de arm of
het been) dicht en genezen zijn.
Zonnebank
U wordt aangeraden om de eerste vier tot zes weken na de operatie geen of
matig gebruik te maken van de zonnebank, omdat daardoor een lelijk litteken
kan ontstaan.
Wandelen
Nadat u naar huis gaat, kunt u dagelijks gaan wandelen. Hierbij geldt dat u
de normale voorzorgsmaatregelen in acht moet nemen. (Niet bij guur weer en
goed aankleden.) Dit wandelen kunt u zelf naar wens uitbreiden.
Vrijen
Vrijen is geen activiteit die het hart extra belast. Het advies luidt dus gewoon
te vrijen als u en uw partner er weer aan toe zijn. Het levert geen bijzonder
risico voor het hart op.

32
Werkhervatting
Meestal vindt werkhervatting plaats tussen drie en zes maanden na de
operatie, afhankelijk van de aard van de werkzaamheden. U voelt in het
algemeen zelf het beste wanneer u weer aan werken toe bent. Bespreek uw
werk hervatting in een vroeg stadium met werkgever, bedrijfsarts, huisarts en
cardioloog. Vaak is het verstandig eerst halve dagen te werken en dit langzaam
op te voeren.
Vakantie
Als u vlot en zonder problemen herstelt, is ongeveer zes weken na de operatie
een vakantie heel goed mogelijk. Beperkingen zijn er in principe niet. Wel is
het verstandig dit van tevoren met uw huisarts, cardioloog en de trombosedienst
te overleggen. Als u besluit op vakantie te gaan, doe dan de eerste
dagen rustig aan en bekijk zelf wat u aankunt.
Controles
Diabetici moeten hun bloedsuikergehalte controleren omdat deze door de
hartoperatie vaak verstoord raakt.
Griepprik
De eerste zes weken na de operatie mag u geen griepprik krijgen. Door de
operatie is uw weerstand verminderd en heeft u niet voldoende lichamelijke
conditie om deze vaccinatie te ondergaan.
Medicijngebruik
Na uw hartoperatie moet u medicijnen gaan gebruiken. Hoewel medicijnen
veel nuttige werkingen hebben, kunnen zij ook bijwerkingen hebben.
Informatie over de verschillende medicijnen die bij hartziekten vaak worden
voor geschreven kunt u vinden in de brochure ‘Medicijnen en hartziekten’ van
de Nederlandse Hartstichting.

33
Na ontslag krijgt u een recept mee, waarop de medicijnen vermeld staan die
u thuis gaat gebruiken (of de medicijnen liggen al klaar bij uw apotheek).
Van uw apotheek ontvangt u een actuele geneesmiddelenkaart. Neem
deze kaart bij een bezoek aan een arts of apotheek altijd mee. Het is een
handig hulpmiddel bij overleg met uw huisarts, specialist en apotheker.
Zet de naam van een nieuw medicijn dat u krijgt voorgeschreven op de
geneesmiddelenkaart. Streep medicijnen die u niet meer gebruikt door.
Verkeerd gebruik van medicijnen kan tot ernstige schade leiden. Daarom is
het volgende belangrijk:
• Verander nooit zelf de dosering.
• Stop niet zelf met de voorgeschreven geneesmiddelen.
• Herstart niet zonder overleg met uw (huis)arts eerder gebruikte
medicijnen.
• Gebruik geen medicijnen van een ander, ook al heeft deze persoon
dezelfde klachten.
De tijden waarop u de medicijnen moet innemen (deze staan vermeld op de
geneesmiddelenkaart) zijn een richtlijn.
Bloedverdunners
Het kan zijn dat u na ontslag uit het ziekenhuis medicijnen blijft gebruiken
die de stolling van het bloed remmen. Hierdoor wordt voorkomen dat stolsels
zouden kunnen ontstaan in omleidingen (‘bypasses’) of op de hartkleppen.
Welke middelen worden voorgeschreven hangt van meerdere factoren af.
Bij gebruik van deze medicijnen is de neiging tot bloeden sterker dan
normaal. Dit uit zich bijvoorbeeld in tandvleesbloedingen bij het tanden
poetsen, grote blauwe plekken na stoten of lang nabloeden van wondjes. Als
er bloed in de urine of ontlasting voorkomt,moet u contact opnemen met de
trombose dienst (als u daar bekend bent) of met uw huisarts.

34
Trombosedienst
De trombosedienst controleert regelmatig het bloed van mensen die
Sintrommitis of Marcoumar gebruiken. Door de mate van ontstollen van het
bloed te meten wordt de dosis van de bloedverdunners bepaald. De hoeveelheid
tabletten die wordt voorgeschreven kan wisselen.
Niet alle geneesmiddelen kunnen in combinatie met Sintrommitis en
Marcoumar worden gebruikt. Aspirine mag u in combinatie met Sintrommitis
en Marcoumar niet gebruiken, Paracetamol wel. Overleg bij twijfel met uw
huisarts.
Aanvullende informatie voor hartkleppatiënten
Voor deze patiënten volgt hier nog enige aanvullende informatie.
Hartklepregistratie
De Stichting Medic Alert Nederland registreert landelijk bij wie welke kunstklep
is geïmplanteerd. Het is belangrijk precies te weten en te registreren welk
merk, type en serienummer van een klep bij u is ingebracht. In spoedgevallen
kan deze stichting persoonlijke medische informatie verschaffen. Zo is
het mogelijk u op te sporen als er onverhoopt problemen ontstaan in een
bepaalde serie hartkleppen. Als u bezwaar heeft tegen registratie van uw
persoons gegevens, kunt u dit melden bij de zaalarts.
Antibioticabescherming
Wanneer u aan een hartklep geopereerd bent of een kunstklep gekregen
heeft, is het belangrijk om bij medische ingrepen, verwondingen of tandheelkundige
behandelingen antibiotica te krijgen. Het is namelijk zo dat een
gerepareerde hartklep of kunstklep ontstoken kan raken als er bacteriën
in het bloed komen. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn bij oppervlakkige
verwondingen zoals een grote schaafwond of bij andere diepere wonden
die gehecht moeten worden. U moet kortstondig tegen mogelijke infecties
beschermd worden door antibiotica. Het is daarom van belang dat u uw
tandarts en andere behandelende artsen vertelt dat u een hartklepoperatie
hebt ondergaan en dat antibioticabescherming nodig is.

35
Sintrommitis en Marcoumar
Patiënten die een hartklepvervanging door middel van een mechanische
klepprothese hebben ondergaan, moeten onder alle omstandigheden en
levenslang Sintrommitis of Marcoumar gebruiken. Levenslange controle
door de trombosedienst is daarom ook noodzakelijk. Als een zogenoemde
biologische klep is gebruikt, kan onder sommige omstandigheden na verloop
van tijd en uitsluitend in overleg met de cardioloog het gebruik van de
bloedverdunners gestaakt of gewijzigd worden.

36
Tekeningen van de operatie
Operatiedatum:
Hartchirurg:
Anesthesioloog:
Aard operatie:
Kleptype:
Klepnummer:
Mechanisch/Biologisch (in te vullen door arts):

37
6. Extra informatie
Er zijn in Nederland verschillende organisaties die u kunnen informeren over
hartzieken en een hartoperatie. Zij geven bijvoorbeeld brochures uit over
uiteenlopende onderwerpen rondom hart­ en vaatziekten. Ook kunnen zij u
informeren als u graag in contact wilt komen met lotgenoten. Als u over deze
zaken informatie wilt, kunt u zich wenden tot de onderstaande organisaties.
Hartezorg: federatie van hartpatiëntenorganisaties
Postbus 132
3702 AC Bilthoven
t (030) 659 46 54
f (030) 656 36 77
www.hartezorg.nl
info.hartezorg@shhv.nl
Nederlandse Hartstichting
Postbus 300
2501 CH Den Haag
t (0800) 300 03 00 (tijdens kantooruren)
www.hartstichting.nl
Overige internetsites
Informatie over hart- en vaatziekten, medicijnen en voeding:
www.hart.pagina.nl
www.hartspecialist.nl
www.voedingscentrum.nl
www.hartinbeweging.nl
Belangen- en patiëntenverenigingen:
www.hartenvaten.nl
Informatie over de Isala klinieken, de dienst Patiëntenbetrekkingen en
afdeling A7 vindt u op:
www.isala.nl
Informatie over de wachtlijst voor een hartoperatie
www.hartwachtlijst.nl

38
Verantwoording tekst
Deze tekst is samengesteld door medewerkers van de Zorggroep Hart &
Longen en de stafdienst Concerncommunicatie. Het is tot stand gekomen
met behulp van de in het Universitair Medisch Centrum Utrecht ontwikkelde
methodiek Patiënten Informatie Dossier.