HANDBOEK - Inspectie Leefomgeving en Transport
HANDBOEK - Inspectie Leefomgeving en Transport
HANDBOEK - Inspectie Leefomgeving en Transport
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
C V L<br />
<strong>HANDBOEK</strong><br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s
C V L<br />
Deelnem<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong><br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
2<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
Handboek<br />
Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s<br />
3<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Het Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s is<br />
sam<strong>en</strong>gesteld door de Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
(CVL).<br />
De CVL is e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke commissie van de Ministeries van Verkeer<br />
<strong>en</strong> Waterstaat <strong>en</strong> Def<strong>en</strong>sie <strong>en</strong> heeft tot doel de Minister van Verkeer<br />
<strong>en</strong> Waterstaat <strong>en</strong> de Minister van Def<strong>en</strong>sie gevraagd <strong>en</strong> ongevraagd<br />
te adviser<strong>en</strong> aangaande maatregel<strong>en</strong> ter beperking van de risico's van<br />
aanvaring<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> vogels <strong>en</strong> luchtvaartuig<strong>en</strong>.<br />
Op de volg<strong>en</strong>de pagina is e<strong>en</strong> overzicht te zi<strong>en</strong> van de sam<strong>en</strong>stelling van<br />
de CVL.<br />
In het bijzonder wil de CVL dhr. A. Klaver dank<strong>en</strong> die belast was met het<br />
opstell<strong>en</strong> van de tekst van het handboek <strong>en</strong> als adviseur aan de CVL is<br />
verbond<strong>en</strong>.<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
1 november 2006<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
4<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Led<strong>en</strong>lijst Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong> (1 mei 2006)<br />
BURGER LUCHTVAART<br />
<strong>Inspectie</strong> Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat, TE Luchthav<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Luchtruim<br />
dhr. S. Jager (voorzitter)<br />
<strong>Inspectie</strong> Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat, TE Luchthav<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Luchtruim<br />
drs. H.J. Stikfort<br />
MILITAIRE LUCHTVAART<br />
Ministerie van Def<strong>en</strong>sie, Militaire Luchtvaart Autoriteit<br />
drs. L.S. Buurma (secretaris)<br />
Commandant Luchtstrijdkracht<strong>en</strong>, AMO/SPO Bureau Natuur<br />
dhr. A. Dekker<br />
Commandant Luchtstrijdkracht<strong>en</strong>, Stafgroep VKAM<br />
ir. L.J.M. de Hoon<br />
NATUURBEHEER<br />
Ministerie van LNV, Directie K<strong>en</strong>nis<br />
dr. L.M. Fliervoet<br />
LUCHTVERKEERSBEVEILIGING EN LUCHTVAARTINLICHTINGEN<br />
Luchtverkeersleiding Nederland, ATM/PRO<br />
dhr. H. Bierling (ATM Developm<strong>en</strong>t Expert)<br />
SCHIPHOL EN AIRPORTS COUNCIL INTERNATIONAL (ACI)<br />
Amsterdam Airport Schiphol,<br />
dhr. A.M.J.P. M<strong>en</strong>s (Manager Birdcontrol)<br />
Amsterdam Airport Schiphol, Afdeling Beheer <strong>en</strong> Ontwikkeling<br />
dhr. G. Klaver (Adviseur Birdcontrol)<br />
OVERIGE BURGER LUCHTHAVENS<br />
N.V. Luchthav<strong>en</strong> Maastricht, Airport Operations<br />
dhr. H d<strong>en</strong> Rooij<strong>en</strong><br />
Verteg<strong>en</strong>woordiger Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging van Luchthav<strong>en</strong>s<br />
LUCHTVAARTMAATSCHAPIJEN<br />
Koninklijke Luchtvaart Maatschappij, Afdeling Flight Operations<br />
dhr. J.C.M. Kievits (SPL/OL)<br />
VERKEERSVLIEGERS<br />
Ver<strong>en</strong>iging Van Nederlandse Verkeersvliegers<br />
dhr. E. Juffermans<br />
NATUURBESCHERMING<br />
Vogelbescherming Nederland<br />
ADVISEUR<br />
dhr. A. Klaver<br />
(adviseur)<br />
E sietse.jager@ivw.nl<br />
E h<strong>en</strong>k.stikfort@ivw.nl<br />
E l.buurma@mindef.nl<br />
E a.dekker@mindef.nl<br />
E LJM.d.Hoon@mindef.nl<br />
E l.m.fliervoet@minlnv.nl<br />
E h.bieling@lvnl.nl<br />
E m<strong>en</strong>s@schiphol.nl<br />
E klaver_g@schiphol.nl<br />
E h.d<strong>en</strong>.rooij<strong>en</strong>@maa.nl<br />
E joep.kievits@klm.com<br />
E Eric@juffermans.biz<br />
E www.vogelbescherming.nl<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
Versiebeheer<br />
5<br />
Versie Datum Aanpassing<br />
1.0 01-11-06<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
Inhoudsopgave<br />
6<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Introductie 12<br />
Deel I HET VOGELGEVAAR EN HET<br />
MANAGEMENT 13<br />
1 Het vogelgevaar 16<br />
2 Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie 19<br />
2.1 B<strong>en</strong>adering van de vermindering van het gevaar 19<br />
2.2 Doel<strong>en</strong> voor de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie 20<br />
2.3 De complexiteit van vogelgevar<strong>en</strong> 20<br />
2.4 Landgebruik 21<br />
2.5 Vogelverjaging 21<br />
2.6 Continue alert blijv<strong>en</strong> 21<br />
2.7 Onderzoek <strong>en</strong> Ontwikkeling 22<br />
2.8 Sam<strong>en</strong>vatting 23<br />
3 Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie organisatie <strong>en</strong> beleid 25<br />
3.1 Het doel van vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie 25<br />
3.1.1 Mankracht 25<br />
3.1.2 Opdeling van verantwoordelijkhed<strong>en</strong> 25<br />
3.1.3 Verantwoordelijkheid <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis 26<br />
3.2 Bemanning van de luchthav<strong>en</strong>vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie 29<br />
3.2.1 Mogelijke structur<strong>en</strong> 29<br />
3.2.2 Vergelijk met andere functies 31<br />
3.3 Het bijhoud<strong>en</strong> van gegev<strong>en</strong>s 32<br />
3.3.1 Uitgangspunt<strong>en</strong> 32<br />
3.3.2 De dagrapport<strong>en</strong> (of dagboek) van de vogelwacht 32<br />
3.3.3 Vogeltelling<strong>en</strong> 33<br />
3.3.4 Vogelaanvaringsgegev<strong>en</strong>s 33<br />
3.3.5 De rapportage van vogelaanvaring<strong>en</strong> 34<br />
3.3.6 Het verzamel<strong>en</strong> van vogelgegev<strong>en</strong>s rondom het vliegveld 35<br />
3.3.7 Rapportages, analyses <strong>en</strong> bek<strong>en</strong>dstelling 35<br />
3.4 Opleiding 35<br />
3.5 Operationeel Handboek vliegveld<strong>en</strong> 36<br />
4 Uitvoering vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie 37<br />
4.1 Achtergrond<strong>en</strong> 37<br />
4.2 Vogelwaarneming <strong>en</strong> controle rondes 37<br />
4.3 Duur <strong>en</strong> frequ<strong>en</strong>tie van de inspectierond<strong>en</strong> 38<br />
4.4 De tactiek bij het rijd<strong>en</strong> van rond<strong>en</strong> 38<br />
4.5 Operatiegebied van de vogelpatrouille 38<br />
4.5.1 Vogelvrije terrein<strong>en</strong> 38<br />
4.5.2 Veilige terrein<strong>en</strong> om vogels te lat<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> 39<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
7<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
4.6 Werktijd<strong>en</strong> 39<br />
4.6.1 Belangrijkste mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 39<br />
4.6.2 Zonsopgang <strong>en</strong> zonsondergang 39<br />
4.6.3 Vogelactiviteit<strong>en</strong> in ocht<strong>en</strong>dschemer 40<br />
4.6.4 Vogelactiviteit<strong>en</strong> in de avondschemer 41<br />
4.6.5 Zomer <strong>en</strong> wintertijd 41<br />
4.6.6 Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie bij ocht<strong>en</strong>d- <strong>en</strong> avondschemer 41<br />
4.6.7 Specifieke vogelproblem<strong>en</strong> voor luchthav<strong>en</strong>s nabij de kust 42<br />
4.7 Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie gedur<strong>en</strong>de de nachtelijke ur<strong>en</strong> 42<br />
4.7.1 Aanwezigheid van vogels 42<br />
4.7.2 De noodzaak van nachtelijke activiteit<strong>en</strong> door de vogelwacht 43<br />
4.7.3 Nachtelijke werkwijze 43<br />
4.8 Specifieke acties 44<br />
4.8.1 Het verstor<strong>en</strong> of verplaats<strong>en</strong> van spreeuw<strong>en</strong>slaapplaats<strong>en</strong> 44<br />
4.8.2 Het verwijder<strong>en</strong> van roek<strong>en</strong>kolonies 44<br />
4.8.3 Vogels op, aan of in gebouw<strong>en</strong> 45<br />
4.8.4 Broed<strong>en</strong>de meeuw<strong>en</strong> 45<br />
4.8.5 Conclusie 46<br />
Deel II MAATREGELEN<br />
VOGELAANVARINGSPREVENTIE 47<br />
5 Luchthav<strong>en</strong>terreinbeheer 49<br />
5.1 De hoofdzak<strong>en</strong> 49<br />
5.1.1 De aantrekkelijkheid van vliegveld<strong>en</strong> 49<br />
5.1.2 Hoe die aantrekkelijkheid te verminder<strong>en</strong> 49<br />
5.1.3 Het gevaar van verscheid<strong>en</strong>heid van landschapsinrichting 49<br />
5.1.4 Het herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van (toekomstige) aantrekkelijkheid 50<br />
5.2 Speciale luchthav<strong>en</strong> vogellandschapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> aantrekkelijkhed<strong>en</strong> 50<br />
5.2.1 Algeme<strong>en</strong> 50<br />
5.2.2 Op<strong>en</strong> veld 50<br />
5.2.3 Ongewervelde voedseldier<strong>en</strong> 50<br />
5.2.4 Gewervelde diervoedsel 51<br />
5.2.5 Plantaardig voedsel 51<br />
5.3 Landschappelijke aankleding <strong>en</strong> andere vogelleefgebied<strong>en</strong> 52<br />
5.3.1 Landschapsarchitectuur 52<br />
5.3.2 Spreeuw<strong>en</strong>slaapplaats 52<br />
5.3.3 Vrucht<strong>en</strong> <strong>en</strong> bess<strong>en</strong> 52<br />
5.3.4 Op<strong>en</strong> water 53<br />
5.3.5 Bom<strong>en</strong>, struik<strong>en</strong> <strong>en</strong> hag<strong>en</strong> 55<br />
5.3.6 Rondslinger<strong>en</strong>d vuil <strong>en</strong> voedselrest<strong>en</strong> 55<br />
5.3.7 Gebouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> hangars 55<br />
5.3.8 Landbouw 55<br />
6 Vogelgevar<strong>en</strong> in de omgeving van de luchthav<strong>en</strong> 58<br />
6.1 Hoofdzak<strong>en</strong> 58<br />
6.2 Het verzamel<strong>en</strong> van informatie 59<br />
6.3 Waar moet op word<strong>en</strong> gelet 59<br />
6.3.1 De kust 60<br />
6.3.2 Stortplaats<strong>en</strong> voor huishoudelijk afval <strong>en</strong> grof vuil 60<br />
6.3.3 Rioolwaterzuivering<strong>en</strong> 60<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
8<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
6.3.4 Waterreservoirs <strong>en</strong> mer<strong>en</strong>; de relatie tot meeuw<strong>en</strong>slaapplaats<strong>en</strong> 61<br />
6.3.5 Waterreservoirs <strong>en</strong> mer<strong>en</strong>; algeme<strong>en</strong> 61<br />
6.3.6 Zand, grind <strong>en</strong> klei ontgraving<strong>en</strong> 61<br />
6.3.7 Natuurterrein<strong>en</strong> <strong>en</strong> vogelreservat<strong>en</strong> 61<br />
6.3.8 Aanleg van landschappelijke aankleding <strong>en</strong> beplanting 62<br />
6.4 De vogelaantrekkelijkheid van omring<strong>en</strong>de landbouwgebied<strong>en</strong> 62<br />
6.5 Voorkom<strong>en</strong> van gevar<strong>en</strong> voor de luchtvaart 62<br />
6.5.1 Hoofdzak<strong>en</strong> 62<br />
6.5.2 Soort<strong>en</strong> vogels 63<br />
6.6 Vogelbeheersgebied<strong>en</strong> 63<br />
6.6.1 Het wettelijk vastgestelde vogelbeheersgebied 63<br />
6.6.2 Luchthav<strong>en</strong>s zonder wettelijk vastgesteld vogelbeheersgebied 64<br />
6.6.3 De rol van de luchthav<strong>en</strong>exploitant/beheerder 64<br />
7 Luchthav<strong>en</strong> grasonderhoud 66<br />
7.1 Hoofdzak<strong>en</strong> 66<br />
7.1.1 “Kort gras” is aantrekkelijk voor vogels. 66<br />
7.1.2 “Lang gras“ is onaantrekkelijk voor vogels. 66<br />
7.2 De gevolg<strong>en</strong> van lang gras 66<br />
7.3 Eis<strong>en</strong> voor lang gras 67<br />
7.4 Principes van het onderhoud van lang gras 67<br />
7.5 Standaardonderhoudsplan 67<br />
7.6 Lang gras voor silovoer 69<br />
7.7 Laag onderhoud regime 71<br />
7.8 Onkruid <strong>en</strong> onkruidbeheersing 71<br />
7.9 Schade door plag<strong>en</strong> <strong>en</strong> ziektes 72<br />
7.9.1 Belangrijk. 72<br />
7.9.2 Konijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> moll<strong>en</strong> 72<br />
7.9.3 Insect<strong>en</strong> 72<br />
7.9.4 Ziekt<strong>en</strong> 72<br />
7.9.5 Schade beheersing 73<br />
7.10 Beheerproblem<strong>en</strong> 73<br />
7.11 Restricties met betrekking tot lang gras 73<br />
7.12 Grasvliegveld<strong>en</strong> 74<br />
7.13 Grasbeheer 74<br />
7.14 T<strong>en</strong>slotte 76<br />
7.14.1 Amsterdam Airport Schiphol 76<br />
7.14.2 Het Luchtmacht schraalgrasbeheer 77<br />
7.14.3 Algeme<strong>en</strong> concluder<strong>en</strong>d 77<br />
8 Principes van vogelverjaging 79<br />
8.1 Basisidee 79<br />
8.2 Soort<strong>en</strong> verjaagmiddel<strong>en</strong> 79<br />
8.2.1 Onbek<strong>en</strong>de ding<strong>en</strong> <strong>en</strong> onverhoedse acties of beweging<strong>en</strong> 79<br />
8.2.2 Verjaagmiddel<strong>en</strong> die natuurlijke vijand<strong>en</strong> naboots<strong>en</strong> 79<br />
8.2.3 Angstkret<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarschuwingsroep<strong>en</strong> 80<br />
8.2.4 Op zich staande <strong>en</strong> manbedi<strong>en</strong>de verjagingsmiddel<strong>en</strong> 80<br />
8.2.5 Problem<strong>en</strong> met op zich staande verjaagmiddel<strong>en</strong> 80<br />
8.2.6 Door mankracht bedi<strong>en</strong>de verjaagmiddel<strong>en</strong> 80<br />
8.3 Keuze van verjaagmiddel<strong>en</strong> 81<br />
9 Het verjag<strong>en</strong> van vogels met angstkret<strong>en</strong> 83<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
9<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
9.1 Het wez<strong>en</strong> van angstkret<strong>en</strong> 83<br />
9.2 Vogelreacties op afgespeelde angstkret<strong>en</strong> 83<br />
9.3 Het gebruik van afgespeelde angstkret<strong>en</strong> bij de vogelverjaging 84<br />
9.3.1 Soort<strong>en</strong> vogels 84<br />
9.3.2 Herk<strong>en</strong>ning van angstkret<strong>en</strong> 84<br />
9.3.3 De reactie van kleine groepjes 85<br />
9.3.4 Afspeeltijd 85<br />
9.3.5 Plaats van afspel<strong>en</strong> 85<br />
9.4 Gew<strong>en</strong>ning <strong>en</strong> andere problem<strong>en</strong> 86<br />
9.4.1 Slechte uitvoering 86<br />
9.4.2 Slechte weergave kwaliteit 86<br />
9.4.3 Kievit<strong>en</strong> will<strong>en</strong> niet reager<strong>en</strong> 87<br />
9.5 De installatie <strong>en</strong> toebehor<strong>en</strong> 87<br />
9.5.1 Historie 87<br />
9.5.2 Cassettes 87<br />
9.5.3 Digitaal opgeslag<strong>en</strong> angstkret<strong>en</strong> 87<br />
9.5.4 Geluidsopbr<strong>en</strong>gst 87<br />
9.5.5 Luidsprekers 87<br />
9.6 Het optimaal gebruik van angstkret<strong>en</strong> 88<br />
10 Verjaging door middel van lichtkogels 89<br />
10.1 Achtergrond<strong>en</strong> 89<br />
10.2 Het gebruik van lichtkogels op vliegveld<strong>en</strong> 89<br />
10.2.1 Schiet<strong>en</strong> midd<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> groep vogels 89<br />
10.2.2 E<strong>en</strong> groep vogels in e<strong>en</strong> bepaalde richting jag<strong>en</strong> 90<br />
10.2.3 Het uitbreid<strong>en</strong> van de invloedssfeer van de vogelwacht 90<br />
10.2.4 De hoek waarin geschot<strong>en</strong> wordt 90<br />
10.3 Werking van vogelverjaaglichtkogel 91<br />
10.4 Het pistool- de pistol<strong>en</strong> 91<br />
10.5 Veiligheid 92<br />
10.5.1 Veilig gebruik 92<br />
10.5.2 Ongelukk<strong>en</strong> 92<br />
10.5.3 Veiligheid <strong>en</strong> opslag 92<br />
10.6 Losse flodders (saluting blanks) voor gebruik in jachtgewer<strong>en</strong> 92<br />
10.6.1 Achtergrond 92<br />
10.6.2 Effectiviteit 93<br />
10.7 Conclusie 93<br />
11 Aanvull<strong>en</strong>de verjaagmethod<strong>en</strong> 95<br />
11.1 Verjag<strong>en</strong> door middel van armbeweging<strong>en</strong> 95<br />
11.2 De loer 95<br />
11.3 De aanwezigheid van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> 96<br />
11.4 Het gebruik van border collies 96<br />
12 Andere method<strong>en</strong> van vogelverjaging 99<br />
12.1 Getrainde roofvogels 99<br />
12.1.1 Achtergrond<strong>en</strong> 99<br />
12.1.2 Biologie van roofvogels 99<br />
12.1.3 Effectiviteit op vliegveld<strong>en</strong> 99<br />
12.1.4 Het werk<strong>en</strong> met valk<strong>en</strong> 100<br />
12.1.5 Het werk<strong>en</strong> met valk<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het operationele luchthav<strong>en</strong>proces100<br />
12.2 Naboots<strong>en</strong> van predator<strong>en</strong> 101<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
10<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
12.2.1 Algeme<strong>en</strong> 101<br />
12.2.2 Radiografisch bestuurde modelvliegtuigjes 101<br />
12.2.3 Namaak roofvogels, vliegers <strong>en</strong> ballonachtige verjaagmiddel<strong>en</strong> 101<br />
12.2.4 Vogelverschrikkers 102<br />
12.3 Nieuwe middel<strong>en</strong> 102<br />
12.4 Gaskanonn<strong>en</strong> 102<br />
12.4.1 Gebruik 102<br />
12.4.2 Gebruik op vliegveld<strong>en</strong> 103<br />
12.4.3 Operationele gevar<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere problem<strong>en</strong> 103<br />
12.4.4 Sam<strong>en</strong>vatting 104<br />
12.5 Geluidsapparatuur 104<br />
12.6 Chemische middel<strong>en</strong> 104<br />
12.6.1 Werkwijze. 104<br />
12.6.2 Toepassing<strong>en</strong> op vliegveld<strong>en</strong> 105<br />
12.7 Sam<strong>en</strong>vatting 105<br />
13 Eliminatie method<strong>en</strong> 107<br />
13.1 Inleiding 107<br />
13.1.1 Reikwijdte 107<br />
13.1.2 Doel<strong>en</strong> bij het dod<strong>en</strong> van dier<strong>en</strong>. 107<br />
13.2 Bejaging als populatiebeheersmiddel 107<br />
13.2.1 Praktische problem<strong>en</strong> 107<br />
13.2.2 In Nederland overwinter<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> 107<br />
13.2.3 Lokale broedpopulaties 108<br />
13.2.4 Lokaal aanwezige dier<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> het broedseizo<strong>en</strong> 109<br />
13.2.5 Vogels in hangars 109<br />
13.3 Bejaging als verjaagmiddel <strong>en</strong> ter versterking van verjaagacties 110<br />
13.3.1 Principes 110<br />
13.3.2 Meeuw<strong>en</strong> 110<br />
13.3.3 Kieviet<strong>en</strong> <strong>en</strong> goudplevier<strong>en</strong> 110<br />
13.3.4 Kraaiachtig<strong>en</strong> 110<br />
13.3.5 Spreeuw<strong>en</strong> 110<br />
13.3.6 Duiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> wilde e<strong>en</strong>d<strong>en</strong> 111<br />
13.4 Het bejag<strong>en</strong> 111<br />
13.4.1 Wap<strong>en</strong> <strong>en</strong> munitie. 111<br />
13.4.2 De wet 111<br />
13.4.3 Het gebruik van wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> de veiligheid 112<br />
13.5 Het vang<strong>en</strong> van dier<strong>en</strong> 112<br />
13.6 Gebruik van aas met slaapmiddel of gif 112<br />
13.7 Sam<strong>en</strong>vatting 112<br />
14 Het verklein<strong>en</strong> van het gevaar van ganz<strong>en</strong> <strong>en</strong> zwan<strong>en</strong> 115<br />
14.1 Achtergrond<strong>en</strong> 115<br />
14.2 Verjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> bejaging 115<br />
14.3 Lokalisering <strong>en</strong> waarschuwing 115<br />
14.4 Bird Avoidance Model (B.A.M.) 116<br />
15 Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> de Wet 117<br />
15.1 Algeme<strong>en</strong> 117<br />
15.2 De Wet Wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Munitie 117<br />
15.3 De Wet Milieubeheer 117<br />
15.4 De Algem<strong>en</strong>e Wet Bestuursrecht 117<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
11<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
15.5 De Flora- <strong>en</strong> Faunawet 118<br />
15.6 Rol van de CVL in relatie tot het faunabeheer op luchthav<strong>en</strong>s 119<br />
Deel III VOGELKENNIS TEN BEHOEVE VAN<br />
VLIEGVELDEN 1<br />
16 Vogelbiologie 123<br />
16.1 Vogels als diersoort 123<br />
16.1.1 Vlieg<strong>en</strong> 123<br />
16.1.2 Zintuig<strong>en</strong> 123<br />
16.1.3 Broed<strong>en</strong> 123<br />
16.1.4 Gedrag 124<br />
16.2 Vogelherk<strong>en</strong>ning 124<br />
16.3 Veel voorkom<strong>en</strong>de <strong>en</strong> voor de luchtvaart gevaarlijke vogels 124<br />
17 Vogelsoort<strong>en</strong> 125<br />
17.1 Weidevogels 125<br />
17.2 Zwaluw<strong>en</strong> 126<br />
17.3 Duiv<strong>en</strong> 127<br />
17.4 Meeuw<strong>en</strong> 129<br />
17.5 Kraaiachtig<strong>en</strong> 130<br />
17.6 Ganz<strong>en</strong>, Zwan<strong>en</strong> <strong>en</strong> Smi<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 132<br />
17.7 E<strong>en</strong>d<strong>en</strong> 134<br />
17.8 Blauwe reiger 135<br />
17.9 Spreeuw 135<br />
17.10 Zangvogels 136<br />
17.11 Ho<strong>en</strong>ders 137<br />
17.12 Roofvogels 137<br />
17.13 Aalscholver 139<br />
17.14 Andere diersoort<strong>en</strong> 139<br />
Bijlage 1 Verschil bird controle militair <strong>en</strong> civiel 141<br />
Bijlage 2 Bird strike reporting form 143<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
Introductie<br />
12<br />
Algeme<strong>en</strong><br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Botsing<strong>en</strong> met vogels zijn sinds het begin van de luchtvaart e<strong>en</strong> wez<strong>en</strong>lijk gevaar.<br />
Het eerste fatale ongeval vond in 1912 plaats. Door de ligging van Nederland is het<br />
vogelaanvaringsgevaar op onze luchthav<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> niet te onderschatt<strong>en</strong> probleem<br />
dat zodanig van omvang is dat de vogelaanvaring tot één van de top risicofactor<strong>en</strong><br />
voor de luchtvaart wordt gerek<strong>en</strong>d.<br />
Door de groei<strong>en</strong>de vogeldichtheid in Nederland dreigt de problematiek, ondanks<br />
alle prev<strong>en</strong>tieve maatregel<strong>en</strong>, eerder toe dan af te nem<strong>en</strong>. Dit vereist voortdur<strong>en</strong>de<br />
aandacht van luchthav<strong>en</strong>s <strong>en</strong> overheid. Ook is er e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de noodzaak voor<br />
het verder ontwikkel<strong>en</strong> van beleid <strong>en</strong> het verkrijg<strong>en</strong> van meer k<strong>en</strong>nis. Op dit terrein<br />
is de nationale vogelaanvaringsgroep, de Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong><br />
Luchtvaartuig<strong>en</strong> (CVL), actief. In de commissie, ingesteld door de Minister van<br />
Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat <strong>en</strong> de Minister van Def<strong>en</strong>sie zijn naast deze ministeries het<br />
Ministerie van Landbouw Natuurbeheer <strong>en</strong> Voedselkwaliteit, de<br />
Luchtverkeersleiding Nederland, Amsterdam Airport Schiphol, de KLM, de<br />
Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging van Luchthav<strong>en</strong>s, de Ver<strong>en</strong>iging van Nederlandse<br />
Verkeersvliegers <strong>en</strong> Vogelbescherming Nederland verteg<strong>en</strong>woordigd.<br />
De voorloper van de CVL, de Werkgroep ter voorkoming van Aanvaring<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
Vogels <strong>en</strong> Civiele Luchtvaartuig<strong>en</strong>, heeft eind jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig de publicatie “Vogels<br />
I” uitgebracht met als doel voorlichting te gev<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie op luchthav<strong>en</strong>s. Vanwege het beperkte karakter van deze<br />
publicatie was er grote behoefte aan e<strong>en</strong> herzi<strong>en</strong>ing met e<strong>en</strong> geheel nieuwe opzet.<br />
Thans ligt het onder redactie van de CVL sam<strong>en</strong>gestelde “Handboek<br />
Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie Nederlandse Luchtvaartterrein<strong>en</strong>” voor u. Het handboek<br />
k<strong>en</strong>t wat de opzet betreft grote gelijk<strong>en</strong>is met vergelijkbare handboek<strong>en</strong> die in de<br />
UK, de US <strong>en</strong> Canada zijn versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. Het handboek is echter specifiek op de<br />
Nederlandse situatie toegesned<strong>en</strong> <strong>en</strong> geeft e<strong>en</strong> beeld hoe professionele<br />
vogelaanvarings-prev<strong>en</strong>tie kan word<strong>en</strong> vormgegev<strong>en</strong>. Belangrijk hierbij is te<br />
onderk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dat vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie niet ophoudt bij het hek van e<strong>en</strong><br />
luchtvaartterrein. Naast prev<strong>en</strong>tieve <strong>en</strong> repressieve maatregel<strong>en</strong> op het<br />
luchtvaartterrein wordt er daarom de nodige aandacht besteed aan de ruimtelijke<br />
ord<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> de invloed hiervan op de vogelpopulatie <strong>en</strong> vogelbeweging<strong>en</strong> rond het<br />
luchtvaartterrein.<br />
In dit handboek wordt de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie naar de laatste inzicht<strong>en</strong> van<br />
k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> praktijk beschrev<strong>en</strong>. Het handboek richt zich in eerste instantie op het<br />
managem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de uitvoer<strong>en</strong>d<strong>en</strong> belast met de veiligheid op de luchtvaartterrein<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de andere partij<strong>en</strong> in de luchtvaartsector zoals luchtverkeerleiding <strong>en</strong><br />
luchtvaartmaatschappij<strong>en</strong>. Andere belangrijke doelgroep<strong>en</strong> zijn provincies <strong>en</strong><br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarin luchtvaartterrein<strong>en</strong> zijn gevestigd, <strong>en</strong> de waterschapp<strong>en</strong>. De<br />
CVL wil met dit handboek de in de wereld aanwezige k<strong>en</strong>nis op het gebied van<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie beschikbaar stell<strong>en</strong> aan deze doelgroep<strong>en</strong>.<br />
Anders dan Vogels I geeft dit handboek e<strong>en</strong> aanzet tot de opzet van de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie op luchtvaartterrein<strong>en</strong> gebaseerd op e<strong>en</strong> ket<strong>en</strong>b<strong>en</strong>adering<br />
bestaande uit: Beleid, structuur, verantwoordelijkhed<strong>en</strong>, luchthav<strong>en</strong>karakteristiek<strong>en</strong>,<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
13<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
operationele procedures <strong>en</strong> het met<strong>en</strong> van het resultaat waarbij dit resultaat vervolg<strong>en</strong>s<br />
weer als input di<strong>en</strong>t voor het beleid.<br />
Inhoud<br />
Deel I van het handboek omschrijft de aard van het vogelaanvaringsgevaar op de<br />
luchtvaartterrein<strong>en</strong>, het manag<strong>en</strong> van vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie/ faunabeheer <strong>en</strong><br />
operationele procedures.<br />
Deel II geeft uitvoerig informatie hoe vogels van luchtvaartterrein<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> geweerd.<br />
Deel III bevat achtergrond informatie over vogelsoort<strong>en</strong>.<br />
Kanttek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Opmerking van de zijde van de Koninklijke Luchtmacht:<br />
Bij de discussie over de totstandkoming van dit handboek is naar vor<strong>en</strong> gebracht dat de<br />
aanpak van de Koninklijke Luchtmacht op <strong>en</strong>kele punt<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>teel verschilt van de<br />
organisatie <strong>en</strong> werkwijze op civiele luchthav<strong>en</strong>s in Nederland. In bijlage 1 is in het kort<br />
beschrev<strong>en</strong> waar deze luchtmacht aanpak afwijkt van de civiele.<br />
Opmerking van de zijde van Vogelbescherming Nederland:<br />
Hoewel Vogelbescherming Nederland van harte heeft meegewerkt aan de<br />
totstandkoming van deze publicatie ligt de discussie over de aantall<strong>en</strong> vogels in de<br />
omgeving van luchthav<strong>en</strong>s gevoelig. Hierbij kom<strong>en</strong> de teg<strong>en</strong>strijdige belang<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
luchtvaart- <strong>en</strong> natuurbeschermingssector duidelijk aan het licht. De positieve uitstraling<br />
van de dialoog tuss<strong>en</strong> beide sector<strong>en</strong>, zoals die in de CVL plaatsvindt, is echter evid<strong>en</strong>t.<br />
Vogelbescherming Nederland onderschrijft derhalve het belang van de voorligg<strong>en</strong>de<br />
publicatie <strong>en</strong> is dus betrokk<strong>en</strong> geweest bij de totstandkoming van dit Handboek. Echter,<br />
Vogelbescherming Nederland kan niet instemm<strong>en</strong> met alle stelling<strong>en</strong>, adviez<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
interpretaties die in dit handboek word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
14<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
HET VOGELGEVAAR EN HET<br />
MANAGEMENT I<br />
15<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
16<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
1 Het vogelgevaar<br />
17<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Vogels zijn klein <strong>en</strong> kwetsbaar in vergelijk met vliegtuig<strong>en</strong>. Toch kunn<strong>en</strong> botsing<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>orme effect<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> vanwege de hoge impact snelhed<strong>en</strong>. Immers als de<br />
snelheid verdubbelt, verviervoudigt de botsings<strong>en</strong>ergie. Turbinemotor<strong>en</strong> zijn zeer<br />
kwetsbaar zelfs bij lage snelhed<strong>en</strong> bijvoorbeeld op de startbaan.<br />
Motorcompon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> als fanblad<strong>en</strong> <strong>en</strong> compressor<strong>en</strong> lop<strong>en</strong> vanwege hun hoge<br />
draaisnelheid relatief snel schade op. Beschadigde fanblad<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong><br />
vermog<strong>en</strong> verlies <strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong> vibratie die het noodzakelijk mak<strong>en</strong> de motor af<br />
te zett<strong>en</strong>. Zelfs wanneer de schade licht is kan de onderbreking van de luchtstroom<br />
door vogelrestant<strong>en</strong> tot gevolg hebb<strong>en</strong> dat de compressor stil valt, met<br />
vermog<strong>en</strong>verlies als resultaat. Bemanningsled<strong>en</strong> zijn gedood of gewond geraakt<br />
door vogels die door de cockpitram<strong>en</strong> vlog<strong>en</strong>. Vogelrest<strong>en</strong> over de cockpitram<strong>en</strong><br />
uitgespreid veroorzak<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gevaarlijk slecht zicht. Daar waar de beplating van het<br />
vliegtuig wordt doorboord of verbog<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> onderligg<strong>en</strong>de elektrische of<br />
hydraulische system<strong>en</strong> door beschadiging uitvall<strong>en</strong>. Aanvaring<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> resulter<strong>en</strong><br />
in afgebrok<strong>en</strong> starts <strong>en</strong> voorzorgslanding<strong>en</strong>, zelfs wanneer er nauwelijks zichtbare<br />
schade wordt gevond<strong>en</strong>.<br />
Onderstaand volgt e<strong>en</strong> selectie van ernstige ongevall<strong>en</strong>.<br />
Selectie van ernstige ongevall<strong>en</strong> waarbij vogels betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong>:<br />
Jaar/locatie Vliegtuigtype Activiteit Vogels Consequ<strong>en</strong>ties<br />
1960/<br />
Boston USA<br />
1973/<br />
Norwich<br />
1975/<br />
Dunsfold<br />
1975/<br />
New York<br />
1978/<br />
Michigan<br />
1978/<br />
Belgie<br />
1979/<br />
USA<br />
1980/<br />
Kinloss<br />
1981/<br />
Canada<br />
1984/<br />
USA<br />
Electra Take-off spreeuw<strong>en</strong> 3 motor<strong>en</strong> vol spreeuw<strong>en</strong>, neergestort<br />
in hav<strong>en</strong> 62 dod<strong>en</strong><br />
Falcon 20 Take-off meeuw<strong>en</strong> Meeuw<strong>en</strong> opgezog<strong>en</strong> neergestort <strong>en</strong> 1<br />
gewonde<br />
HS 125 Take-off kievit<strong>en</strong> Beide motor<strong>en</strong> neergestort op auto, 6<br />
dod<strong>en</strong><br />
DC10 Take-off meeuw<strong>en</strong> Meeuw<strong>en</strong> opgevlog<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> vleugel,<br />
<strong>en</strong> in motor geëxplodeerd, vliegtuig<br />
uitgebrand<br />
CV 580 Take-off tor<strong>en</strong>valk Tor<strong>en</strong>valk in motor, machine gecrasht,<br />
3 gewond<strong>en</strong><br />
737 Touch & go houtduif Duif in motor, afgebrok<strong>en</strong> start, uit de<br />
baan gelop<strong>en</strong>, uitgebrand<br />
Merlin Approach meeuw<strong>en</strong> Controle verlor<strong>en</strong>, neergestort, 2<br />
dod<strong>en</strong>, 7 geparkeerde vliegtuig<strong>en</strong><br />
geraakt<br />
Nimrod Take-off meeuw<strong>en</strong> Meervoudige opname vogels,<br />
neergestort in bos, 2 dod<strong>en</strong><br />
Bell 206 Laagvlieg<strong>en</strong> rav<strong>en</strong> Door cockpitraam, neergestort, 4<br />
dod<strong>en</strong><br />
Pa 18 Landing aalscholver Door cockpitraam, vlieger gewond,<br />
neergestort in meer<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
18<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
1995/Le Bourget Falcon 20 Take-off kievit<strong>en</strong> Opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, motorbrand, neergestort<br />
1996/<br />
Alaska<br />
1996/<br />
Griek<strong>en</strong>land<br />
1996/<br />
Eindhov<strong>en</strong><br />
2003/<br />
Milaan<br />
E-3 AWACS Take-off canadese<br />
gans<br />
10 dod<strong>en</strong><br />
Opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, twee motor<strong>en</strong> met<br />
ganz<strong>en</strong>, neergestort, 24 dod<strong>en</strong><br />
E-3 AWACS Take-off onbek<strong>en</strong>d Start afgebrok<strong>en</strong>, uit de baan in zee,<br />
vliegtuig verwoest<br />
Hercules Landing spreeuw<strong>en</strong> Neergestort naast de baan in brand,<br />
Learjet 45 Take-off (waarschijnlij<br />
Feit<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t vogelaanvaring<strong>en</strong>:<br />
k) duiv<strong>en</strong><br />
34 dod<strong>en</strong>, 5 gewond<strong>en</strong><br />
Vogelaanvaring bij take-off daarna<br />
neergestort op fabriekshal tijd<strong>en</strong>s<br />
terugkeer. Beide bemanningsled<strong>en</strong><br />
omgekom<strong>en</strong><br />
Vogelaanvaring<strong>en</strong> do<strong>en</strong> zich frequ<strong>en</strong>t voor (op Schiphol gemiddeld 160 per jaar)<br />
Ondanks alle inspanning<strong>en</strong> op luchthav<strong>en</strong>s om vogelaanvaring<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong> is door de to<strong>en</strong>ame<br />
van de vogelpopulatie in de omgeving van deze luchthav<strong>en</strong>s <strong>en</strong> met name grotere soort<strong>en</strong> zoals<br />
ganz<strong>en</strong>, de kans op e<strong>en</strong> vogelaanvaring de laatste jar<strong>en</strong> niet afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>;<br />
E<strong>en</strong> vogelaanvaring kan leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> ernstig ongeval (zie bov<strong>en</strong>staande tabel);<br />
Ongevall<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gevolge van e<strong>en</strong> vogelaanvaring blijv<strong>en</strong> dus actueel;<br />
De meeste vogelaanvaring<strong>en</strong> met civiele luchtvaartuig<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> plaats op of in de directe nabijheid<br />
van vliegveld<strong>en</strong>. De militaire luchtvaart wordt daarnaast, door de laagvliegoef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>,<br />
geconfronteerd met e<strong>en</strong> groot aantal aanvaring<strong>en</strong> <strong>en</strong>-route;<br />
Alle soort<strong>en</strong> vliegtuig<strong>en</strong>; sportvliegtuig<strong>en</strong>, helikopters, zak<strong>en</strong>jets, grote <strong>en</strong> kleine jets alsook<br />
turboprops <strong>en</strong> transportvliegtuig<strong>en</strong> lop<strong>en</strong> risico’s. Grote transportvliegtuig<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gecertificeerd<br />
voor e<strong>en</strong> vogelimpact van 4-lb, er zijn echter diverse vogels met e<strong>en</strong> groter gewicht;<br />
De meeste vogelaanvaring<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> plaats tijd<strong>en</strong>s normale vliegveldactiviteit<strong>en</strong> zoals take-off,<br />
landing <strong>en</strong> touch and go;<br />
Bij de meeste aanvaring<strong>en</strong> zijn vogelsoort<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> die gewoonlijk vaak op vliegveld<strong>en</strong><br />
voorkom<strong>en</strong>. De aanvaring<strong>en</strong> word<strong>en</strong> veelal veroorzaakt door groep<strong>en</strong> vogels, waarbij het om kleine<br />
dan wel <strong>en</strong>kele middelgrote vogels gaat. Maar ook solitaire grote vogels zijn e<strong>en</strong> bedreiging;<br />
Er zijn wel degelijk maatregel<strong>en</strong> om het aantal vogelaanvaring<strong>en</strong> terug te dring<strong>en</strong>. In het algeme<strong>en</strong><br />
vall<strong>en</strong> deze maatregel<strong>en</strong> in drie categorieën uite<strong>en</strong>: het onaantrekkelijk mak<strong>en</strong> van de omgeving, het<br />
verjag<strong>en</strong> van vogels <strong>en</strong> als uiterste middel het reducer<strong>en</strong> van de populatie;<br />
Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie moet geïntegreerd zijn in het veiligheidsbeleid <strong>en</strong> het<br />
veiligheidsmanagem<strong>en</strong>t van de luchthav<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
2 Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie<br />
19<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
2.1 B<strong>en</strong>adering van de vermindering van het gevaar<br />
In theorie kan het vogelaanvaringsgevaar sterk word<strong>en</strong> beperkt door; het<br />
versterk<strong>en</strong> van het vliegtuig <strong>en</strong> de motor<strong>en</strong>; het waarschuw<strong>en</strong> van de vliegers voor<br />
vogelconc<strong>en</strong>traties <strong>en</strong> het verwijder<strong>en</strong> van vogels uit de nabijheid van vliegtuig<strong>en</strong>.<br />
Het versterk<strong>en</strong> van vliegtuig<strong>en</strong> <strong>en</strong> motor<strong>en</strong> is echter e<strong>en</strong> zaak van de langere<br />
termijn <strong>en</strong> gaat voorshands niet op voor de thans in gebruik zijnde vliegtuigtyp<strong>en</strong>.<br />
De meest kwetsbare del<strong>en</strong> van vliegtuig<strong>en</strong> zijn de motor<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor militaire<br />
toestell<strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s de transparante del<strong>en</strong> (cockpitram<strong>en</strong> e.d.). De meeste turbo-fan<br />
motor<strong>en</strong> die mom<strong>en</strong>teel in gebruik zijn, zijn gecertificeerd op de inname van e<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kele vogel met e<strong>en</strong> gewicht van ca. 1800 gram dan wel, afhankelijk van het<br />
inname-oppervlak, e<strong>en</strong> variër<strong>en</strong>d aantal vogels van respectievelijk 680 of 114<br />
gram. De motor mag bij e<strong>en</strong> dergelijke inname niet ernstig beschadig<strong>en</strong> <strong>en</strong> mag<br />
ge<strong>en</strong> vermog<strong>en</strong> verliez<strong>en</strong>. Met betrekking tot deze vogelgewicht<strong>en</strong> is voor motor<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> grote diameter - die steeds meer word<strong>en</strong> gebruikt - binn<strong>en</strong>kort e<strong>en</strong><br />
verhoging van de certificatie-eis te verwacht<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>wel blijv<strong>en</strong> veel oudere<br />
motor<strong>en</strong> in gebruik die niet aan de nieuwste criteria voldo<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus niet berek<strong>en</strong>d<br />
zijn op e<strong>en</strong> situatie waarbij in één of meer motor<strong>en</strong> meerdere vogels word<strong>en</strong><br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> of waarbij er sprake is van e<strong>en</strong> aanvaring met e<strong>en</strong> zware vogel zoals<br />
e<strong>en</strong> gans, aalscholver, zwaan <strong>en</strong> dergelijke.<br />
In het algeme<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vliegers van commerciële vliegtuig<strong>en</strong> weinig do<strong>en</strong> met<br />
vogelwaarschuwing<strong>en</strong>. Op zijn best kunn<strong>en</strong> ze hun start uitstell<strong>en</strong> tot de vogels van<br />
de startbaan zijn verwijderd. De meeste aan vliegveld<strong>en</strong> gerelateerde zware<br />
vogelaanvaring<strong>en</strong> waarbij het vliegtuig verongelukte ded<strong>en</strong> zich voor onder<br />
omstandighed<strong>en</strong> die vergelijkbaar war<strong>en</strong> met situaties waarin veel<br />
vogelaanvaring<strong>en</strong> plaatsvond<strong>en</strong> waarbij er ge<strong>en</strong> of nauwelijks schade werd<br />
geconstateerd. De betrokk<strong>en</strong> vliegtuigtyp<strong>en</strong> war<strong>en</strong>/zijn wereldwijd in gebruik <strong>en</strong><br />
kwam<strong>en</strong> in aanraking met e<strong>en</strong> bescheid<strong>en</strong> aantall<strong>en</strong> vogels van soort<strong>en</strong> die normaal<br />
op vliegveld<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>. De gevolg<strong>en</strong> war<strong>en</strong> echter desastreus vanwege de<br />
plaats van vogelinslag. Veelal was de oorzaak de inname van vogels in één of<br />
meerdere motor<strong>en</strong>. Door zo’n inname treed er plotseling vermog<strong>en</strong>verlies op <strong>en</strong> is<br />
de kans groot dat de vlieger de controle over het vliegtuig verliest <strong>en</strong> het vliegtuig<br />
verongelukt. Het blijkt dat iedere ernstige vogelaanvaring in pot<strong>en</strong>tie e<strong>en</strong> ongeval<br />
kan veroorzak<strong>en</strong>. Dat dit in vele gevall<strong>en</strong> niet plaats vindt is grot<strong>en</strong>deels e<strong>en</strong><br />
kwestie van geluk. De gevolg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vogelaanvaring word<strong>en</strong> niet of nauwelijks<br />
beïnvloed door e<strong>en</strong> goede vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie-organisatie, het juiste<br />
terreinbeheer of de professionele inzet van equipem<strong>en</strong>t. Echter de kans op e<strong>en</strong><br />
vogelaanvaring wordt door e<strong>en</strong> adequate vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie wel degelijk<br />
beïnvloed. Aangezi<strong>en</strong> risico kan word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> als kans x gevolg is het<br />
verminder<strong>en</strong> van met name de kans parameter e<strong>en</strong> effectief middel om het risico te<br />
verklein<strong>en</strong>.<br />
Om ernstige vogelaanvaring<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> dus alle vogelaanvaring<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>. Het risico wordt dan immers nul. Dit ideaalbeeld kan<br />
word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>aderd door te strev<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> vogelvrij vliegveld. Om allerlei red<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
zal dit e<strong>en</strong> utopie blijk<strong>en</strong>, perman<strong>en</strong>t vogelvrije vliegveld<strong>en</strong> bestaan niet.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
20<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Afhankelijk van bijvoorbeeld ligging, grootte, soort verkeer, grondsoort etc. di<strong>en</strong>t<br />
iedere vliegveldbeheerder zich e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> inspanningsverplichting op te legg<strong>en</strong><br />
waarbij vogels zoveel mogelijk word<strong>en</strong> verhinderd het veld te gebruik<strong>en</strong> om te<br />
broed<strong>en</strong>, te rust<strong>en</strong> <strong>en</strong> voedsel te zoek<strong>en</strong>. Ook moet word<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> dat vogels<br />
de start- <strong>en</strong> landingsban<strong>en</strong> <strong>en</strong> de aan- <strong>en</strong> uitvliegfunnels kruis<strong>en</strong> bij vlucht<strong>en</strong> van<br />
rust- naar voedselgebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> visa versa. Dit pleit dus voor e<strong>en</strong> adequaat <strong>en</strong><br />
actieve aanvaringsprev<strong>en</strong>tie-organisatie op luchthav<strong>en</strong>s.<br />
E<strong>en</strong> professionele vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie-organisatie zou in staat moet<strong>en</strong> zijn de<br />
inspanningsverplichting (dan wel het zero tolerance idee) die de luchthav<strong>en</strong><br />
beheerder zich heeft gesteld - zonodig door de toezichthouder geaccordeerd - na<br />
te strev<strong>en</strong>. Van belang is te beseff<strong>en</strong> dat, hoewel zog<strong>en</strong>aamde “hoge risico<br />
soort<strong>en</strong>” <strong>en</strong> risico tijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> period<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bepaald <strong>en</strong> de prev<strong>en</strong>tie<br />
hierop kan word<strong>en</strong> afgestemd, het vogelgevaar altijd aanwezig blijft.<br />
2.2 Doel<strong>en</strong> voor de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie<br />
Zwerm<strong>en</strong> vogels van soort<strong>en</strong> die regelmatig op vliegveld<strong>en</strong> verblijv<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> ieder<br />
og<strong>en</strong>blik het verlies van e<strong>en</strong> vliegtuig veroorzak<strong>en</strong>. Vliegveldbeheerders moet<strong>en</strong><br />
zich dit realiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> daarom e<strong>en</strong> zware verantwoordelijkheid om te<br />
verzeker<strong>en</strong> dat dit pot<strong>en</strong>tieel gevaar zoveel mogelijk wordt beperkt. Beperking van<br />
het aantal aanwezige vogels tot e<strong>en</strong> zo laag mogelijk peil is e<strong>en</strong> belangrijk middel<br />
hierin.<br />
Op vliegveld<strong>en</strong> waar speciaal personeel is vrijgemaakt <strong>en</strong> wordt ingezet t<strong>en</strong><br />
behoeve van de vogelverjaging kan e<strong>en</strong> aanmerkelijke afname van vogelaantall<strong>en</strong><br />
kan word<strong>en</strong> bereikt, zelfs als veel van de moeite wordt verspild door gebrek aan<br />
begrip voor de problematiek <strong>en</strong> organisatorische rompslomp. Op kleinere<br />
luchthav<strong>en</strong>s met beperkte middel<strong>en</strong> is de inzet van specifiek personeel door e<strong>en</strong><br />
goede organisatie nog belangrijker. Dit aspect kan pas goed tot zijn recht kom<strong>en</strong><br />
als de complexiteit van het gevaar <strong>en</strong> de noodzakelijke diverse aanpak om de<br />
problem<strong>en</strong> het hoofd te bied<strong>en</strong> door de organisatie goed wordt begrep<strong>en</strong>. Om die<br />
red<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> beleidsmatige aanpak van cruciaal belang voor e<strong>en</strong> effectief<br />
veiligheidsregime. Deze b<strong>en</strong>adering van is dan ook de hoekste<strong>en</strong> van de ideeën van<br />
CVL omtr<strong>en</strong>t veiligheidsregelgeving op vliegveld<strong>en</strong><br />
2.3 De complexiteit van vogelgevar<strong>en</strong><br />
Er di<strong>en</strong>t niet met één vogelgevaar te word<strong>en</strong> afgerek<strong>en</strong>d. Echter iedere vogelsoort<br />
heeft zijn eig<strong>en</strong> unieke plaats in de natuur. Hun gedrag wijzigt zich met de<br />
seizo<strong>en</strong><strong>en</strong>, de tijd van de dag, het weer <strong>en</strong> allerlei andere factor<strong>en</strong>. Er is e<strong>en</strong> wijde<br />
spreiding in problem<strong>en</strong> <strong>en</strong> er zijn vele manier<strong>en</strong> om deze aan te pakk<strong>en</strong>. Sommige<br />
manier<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> effectief onder bepaalde omstandighed<strong>en</strong>, maar werk<strong>en</strong> totaal<br />
niet onder andere omstandighed<strong>en</strong>. Voor e<strong>en</strong> goede vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie is<br />
het van belang de oppon<strong>en</strong>t (de vogel dus) goed te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Wat zijn bijvoorbeeld<br />
zijn sterke <strong>en</strong> zwakke kant<strong>en</strong>? Wat is zijn leefwijze? Met andere woord<strong>en</strong> de<br />
ecologie <strong>en</strong> het gedrag van de belangrijkste gevaarlijke vogelsoort<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong><br />
bestudeerd. De kans is anders groot dat het betrokk<strong>en</strong> personeel op het verkeerde<br />
be<strong>en</strong> wordt gezet <strong>en</strong> dat veel goed bedoelde <strong>en</strong>ergie wordt verspild zonder <strong>en</strong>ig<br />
resultaat te boek<strong>en</strong>, of nog erger dat er e<strong>en</strong> verslechterde situatie wordt gecreëerd.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
21<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Ieder vliegveld is uniek in zijn ligging, grootte, grondsoort, klimaat, omgeving <strong>en</strong><br />
gebruik. Vogelpopulaties zijn ev<strong>en</strong>zo divers in term<strong>en</strong> van soort<strong>en</strong>, aantall<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
wijze waarop ze het vliegveld gebruik<strong>en</strong>. Het gebruikspatroon wordt verder<br />
gecompliceerd door wijziging<strong>en</strong> in aantall<strong>en</strong> vogels <strong>en</strong> gedrag, veroorzaakt door<br />
bijvoorbeeld de seizo<strong>en</strong><strong>en</strong>, het weer, agrarische activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijd<strong>en</strong> van de dag.<br />
Vanwege die verschill<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vogelaanvaring<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> effectief word<strong>en</strong><br />
voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> begeleid<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong> all<strong>en</strong> goed word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong> als<br />
de soort<strong>en</strong> die het vliegveld veelvuldig bezoek<strong>en</strong> goed zijn gedetermineerd <strong>en</strong> de<br />
ecologie <strong>en</strong> het gedrag van de vogels (zowel in het algeme<strong>en</strong> als plaatselijk) goed<br />
wordt doorgrond. Om die red<strong>en</strong> start Deel 3 dan ook vogelk<strong>en</strong>nis in algem<strong>en</strong>e zin.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> de soort<strong>en</strong> die veel voorkom<strong>en</strong> op Nederlandse vliegveld<strong>en</strong> in<br />
detail omschrev<strong>en</strong> waarbij aandacht is geschonk<strong>en</strong> aan de herk<strong>en</strong>ning <strong>en</strong> de<br />
lev<strong>en</strong>swijze. Zonder deze specifieke k<strong>en</strong>nis word<strong>en</strong> strategie <strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> als<br />
omschrev<strong>en</strong> in de hoofdstukk<strong>en</strong> 4 - 15 zonder <strong>en</strong>ige betek<strong>en</strong>is.<br />
2.4 Landgebruik<br />
Zoals eerder aangegev<strong>en</strong> is ieder vliegveld uniek maar ze del<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal<br />
overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> zoals: de egale, wijdste <strong>en</strong> op<strong>en</strong> ruimte met asfalt, beton <strong>en</strong><br />
grasveld<strong>en</strong>, het vrijwel totaal ontbrek<strong>en</strong> van voetgangers al dan niet met hond<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> meestal e<strong>en</strong> beperkt aanwezige bebouwing.<br />
E<strong>en</strong> vliegveld bestaat uit e<strong>en</strong> groot oppervlak met weinig afwissel<strong>en</strong>d grondgebruik<br />
<strong>en</strong> vaak veel kleinere stukjes met e<strong>en</strong> afwissel<strong>en</strong>d type grondgebruik (water,<br />
gebouw<strong>en</strong> etc.). Al die terreintyp<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt door vogels. Het<br />
landgebruikbeleid zoals beschrev<strong>en</strong> in de hoofdstukk<strong>en</strong> 5 – 7 heeft tot doel de<br />
aantrekkelijkheid voor vogels te weg te nem<strong>en</strong> of te beperk<strong>en</strong>, zowel op de<br />
luchthav<strong>en</strong> als in de omgeving.<br />
2.5 Vogelverjaging<br />
Vanwege de veelheid van vogelsoort<strong>en</strong>, operationele <strong>en</strong> economische beperking<strong>en</strong>,<br />
is het onmogelijk om <strong>en</strong>kel door landgebruik (wijziging<strong>en</strong>) de hoeveelheid vogels<br />
sterk in aantal terug te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Echter landinrichtingsmaatregel<strong>en</strong> op het vliegveld<br />
kunn<strong>en</strong> ondanks e<strong>en</strong> vogelaantrekk<strong>en</strong>de inrichting buit<strong>en</strong> het veld, de<br />
vogelaantall<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> behoorlijk lager peil houd<strong>en</strong> Additionele actieve maatregel<strong>en</strong><br />
als patrouiller<strong>en</strong>, verjaging <strong>en</strong> bejaging zijn dan wel noodzakelijk. Kort gezegd de<br />
combinatie van het efficiënt aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van beide b<strong>en</strong>adering<strong>en</strong> - landgebruik <strong>en</strong><br />
actieve verjaging - b<strong>en</strong>adert het ideaal van e<strong>en</strong> vogelvrije luchthav<strong>en</strong> het dichtst.<br />
Dit ondanks de karakteristieke vogelmobiliteit, de gew<strong>en</strong>ning <strong>en</strong> de<br />
gedragsaanpassing van de vogels. In het algeme<strong>en</strong> draagt bejaging niet wez<strong>en</strong>lijk<br />
bij in het terugbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de aantall<strong>en</strong> van grote <strong>en</strong> zeer bewegelijke populaties<br />
van soort<strong>en</strong> als meeuw<strong>en</strong>, kievit<strong>en</strong>, ganz<strong>en</strong> <strong>en</strong> dergelijke. Ev<strong>en</strong>wel zijn is bejaging<br />
zeer wel bruikbaar ter versterking van verjagingmethod<strong>en</strong> als ook voor e<strong>en</strong> langere<br />
termijnoplossing van sommige lokale vogelproblem<strong>en</strong>.<br />
2.6 Continue alert blijv<strong>en</strong><br />
Veel van de gewoonlijk op vliegveld<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>de vogelsoort<strong>en</strong> zijn succesvol <strong>en</strong><br />
talrijk want het betreft zich aanpass<strong>en</strong>de g<strong>en</strong>eralist<strong>en</strong> die snel geleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
22<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
verandering<strong>en</strong> in hun leefomgeving wet<strong>en</strong> te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>, speciaal die welke<br />
onbewust door de m<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> aangereikt of gecreëerd. Daarom kan nooit<br />
word<strong>en</strong> geconcludeerd dat e<strong>en</strong> probleem is opgelost of overwonn<strong>en</strong>.<br />
Omgevingsaanpassing<strong>en</strong>, weerswijziging<strong>en</strong>, het anticiper<strong>en</strong>d gedrag van vogels <strong>en</strong><br />
andere onvoorspelbare factor<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> in zeer korte tijd grote problem<strong>en</strong> do<strong>en</strong><br />
ontstaan. Om die red<strong>en</strong> moet m<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>d waakzaam zijn voor pot<strong>en</strong>tiële<br />
gevar<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> detectie <strong>en</strong> reactiesysteem bij verandering<strong>en</strong> in de vogelsituatie is<br />
hierbij ess<strong>en</strong>tieel. Deze waakzaamheid geldt niet alle<strong>en</strong> voor de actief betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
bij de vogelbestrijding maar ook voor bij bijvoorbeeld de luchtverkeersleiding <strong>en</strong><br />
het operationeel managem<strong>en</strong>t. Dit b<strong>en</strong>adrukt nog e<strong>en</strong>s de cruciale rol van e<strong>en</strong><br />
adequate organisatiestructuur <strong>en</strong> de betrokk<strong>en</strong>heid van het managem<strong>en</strong>t (zie<br />
hoofdstuk 3).<br />
2.7 Onderzoek <strong>en</strong> ontwikkeling<br />
De CVL bepleit sinds haar instelling het belang <strong>en</strong> de noodzaak van het do<strong>en</strong> van<br />
onderzoek t<strong>en</strong> behoeve van het verkrijg<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis omtr<strong>en</strong>t de vogelproblematiek <strong>en</strong><br />
maatregel<strong>en</strong> ter oplossing daarvan. De CVL <strong>en</strong> de daarin participer<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong><br />
nem<strong>en</strong> deel aan de vergadering<strong>en</strong> van het International Birdstrike Committee<br />
(IBSC) <strong>en</strong> andere relevante internationale symposia <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>ties. Met name de<br />
honderd<strong>en</strong> working papers van het IBSC; de neerslag van onderzoek<strong>en</strong> op vele<br />
gebied<strong>en</strong> als terreinbeheer, vogeltrek, vogelgedrag, verjagingtechniek<strong>en</strong> etc., zijn<br />
e<strong>en</strong> bron van informatie. Daarnaast beschikk<strong>en</strong> vele land<strong>en</strong> over handboek<strong>en</strong> of<br />
instructies op het gebied van de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie. In Nederland zijn de<br />
vogeltelling<strong>en</strong> van de Sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de Organisatie Vogelonderzoek Nederland<br />
(SOVON), alsmede gerichte onderzoek<strong>en</strong> naar problem<strong>en</strong> op <strong>en</strong> rond bestaande<br />
luchthav<strong>en</strong>s belangrijke bronn<strong>en</strong>. Het k<strong>en</strong>nisnem<strong>en</strong> daarvan kan nuttig zijn voor<br />
het oploss<strong>en</strong> <strong>en</strong> beheers<strong>en</strong> van “de eig<strong>en</strong> specifieke” vogelproblematiek waarbij<br />
het lever<strong>en</strong> van maatwerk de juiste oplossing is. E<strong>en</strong> aantal ing<strong>en</strong>ieursbureaus in<br />
Nederland alsook de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring van collega’s <strong>en</strong> de CVL-led<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
behulpzaam zijn om tot dit maatwerk te kom<strong>en</strong>.<br />
Vogelaanvaringsrapportages zijn e<strong>en</strong> primaire bron om bewust te word<strong>en</strong> van het<br />
aanvaringsgevaar. Om van waarde te zijn moet<strong>en</strong> de rapportages steeds dezelfde<br />
gegev<strong>en</strong>s bevatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat is vaak moeilijk te realiser<strong>en</strong>. Vogelaanvaring<strong>en</strong> op<br />
binn<strong>en</strong> het Nederlandse grondgebied word<strong>en</strong> conform het standaard Bird Strike<br />
Reporting Form van de International Civil Aviation Organisation (ICAO) (zie bijlage<br />
2) door de vliegers van de luchtvaartmaatschappij<strong>en</strong> opgesteld <strong>en</strong> doorgezond<strong>en</strong><br />
naar de IVW-DL. Hoofdstuk 3 geeft informatie omtr<strong>en</strong>t de registratie van<br />
vogelaanvaring<strong>en</strong> door de luchthav<strong>en</strong>s zelf, bijvoorbeeld op basis van dood<br />
gevond<strong>en</strong> vogels. Ook is er aandacht voor het register<strong>en</strong> van de vogelaantall<strong>en</strong> op<br />
de luchthav<strong>en</strong>. Belangrijk is dat e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander op e<strong>en</strong> zodanige gestandaardiseerde<br />
wijze plaatsvindt dat e<strong>en</strong> tr<strong>en</strong>dvergelijking mogelijk is. Doel van deze vergelijking is<br />
e<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>de bewustwording omtr<strong>en</strong>t het risiconiveau te bewerkstellig<strong>en</strong>.<br />
Gegev<strong>en</strong>s uit het verled<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidig aan dat daar waarop <strong>en</strong> rond<br />
vliegveld<strong>en</strong> actief teg<strong>en</strong> vogels kan word<strong>en</strong> opgetred<strong>en</strong> het mogelijk blijkt e<strong>en</strong><br />
aanzi<strong>en</strong>lijke daling van het aantal aanvaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee het risico op e<strong>en</strong><br />
ongeval alsmede het schaderisico te realiser<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
23<br />
2.8 Sam<strong>en</strong>vatting<br />
Luchthav<strong>en</strong>beheerders moet<strong>en</strong>:<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Zich bewust zijn dat vogels de oorzaak zijn van beheersbare gevar<strong>en</strong> voor de luchtvaart;<br />
Inzicht hebb<strong>en</strong> in de vogels die op het vliegveld voorkom<strong>en</strong> naar soort, wissel<strong>en</strong>de aantall<strong>en</strong> in tijd<br />
<strong>en</strong> plaats;<br />
Zich voortdur<strong>en</strong>d bewust zijn van het aanvaringsgevaar op de luchthav<strong>en</strong>;<br />
Voortdur<strong>en</strong>d bedacht zijn op terreinomstandighed<strong>en</strong> die vogels aantrekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijdig maatregel<strong>en</strong><br />
nem<strong>en</strong> om die aantrekkelijkheid weg te nem<strong>en</strong> of te verminder<strong>en</strong>;<br />
E<strong>en</strong> effectief vogelwaarschuwings- <strong>en</strong> verjaagsysteem ter beschikking hebb<strong>en</strong>;<br />
E<strong>en</strong> effectieve wijze van beheer van de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie opzett<strong>en</strong>;<br />
Zich, indi<strong>en</strong> nodig, van extern advies voorzi<strong>en</strong> van bijvoorbeeld de CVL;<br />
Volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> standaard methode vogelaanvaring<strong>en</strong> registrer<strong>en</strong> <strong>en</strong> besprek<strong>en</strong> met betrokk<strong>en</strong><br />
maatschappij<strong>en</strong><br />
Zorgdrag<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> goede communicatie tuss<strong>en</strong> leiding <strong>en</strong> het uitvoer<strong>en</strong>d personeel.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
24<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
3 Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie organisatie <strong>en</strong> beleid<br />
25<br />
3.1 Het doel van vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie<br />
Vogels zijn de oorzaak van e<strong>en</strong> van de meest promin<strong>en</strong>te gevar<strong>en</strong> voor de<br />
luchtvaart. Doel van de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie is het gevaar van<br />
vogelaanvaring<strong>en</strong> met vliegtuig<strong>en</strong> tot het uiterste tracht<strong>en</strong> te verklein<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />
geplande <strong>en</strong> gecoördineerde reeks van prev<strong>en</strong>tieve <strong>en</strong> repressieve maatregel<strong>en</strong> op<br />
<strong>en</strong> zomogelijk ook buit<strong>en</strong> het luchtvaartterrein.<br />
3.1.1 Mankracht<br />
Mankracht is van het grootste belang. Vanaf 1960 zijn terreininrichtings- <strong>en</strong><br />
verjaagtechniek<strong>en</strong> ontwikkeld die zowel de vogelaantall<strong>en</strong> op luchthav<strong>en</strong>s als de<br />
aanvaringsratio’s (aantal aanvaring<strong>en</strong> per 10.000 starts- <strong>en</strong> landing<strong>en</strong>) op e<strong>en</strong> laag<br />
niveau kunn<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> houd<strong>en</strong>. Om dit te bereik<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
echter over voldo<strong>en</strong>de achtergrondk<strong>en</strong>nis beschikk<strong>en</strong> om hun uitvoer<strong>en</strong>d personeel<br />
goed te kunn<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>. De ervaring heeft geleerd dat luchthav<strong>en</strong>s waarbij<br />
k<strong>en</strong>nis van vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie van hoog tot laag in de organisatie aanwezig<br />
is, betere resultat<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong> dan de luchthav<strong>en</strong>s waar uitsluit<strong>en</strong>d wordt vertrouwd<br />
op de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong>/of ervaring van de uitvoer<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. De basis van alle<br />
vogelaanvaringsbeleid <strong>en</strong> de uitvoering daarvan is het aanstur<strong>en</strong>, de voorbereiding<br />
<strong>en</strong> het effectief gebruik van mankracht.<br />
3.1.2 Opdeling van verantwoordelijkhed<strong>en</strong><br />
De uit te voer<strong>en</strong> tak<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgedeeld in deelgebied<strong>en</strong> behor<strong>en</strong>de bij<br />
de diverse managem<strong>en</strong>tlag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gemiddelde vliegveldorganisatie. Op kleinere<br />
vliegveld<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal deelgebied<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gevoegd<br />
vanwege de beperkte omvang van de organisatie.<br />
Sam<strong>en</strong>gevat zou e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander er als volgt uit kunn<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>:<br />
Vogelwachters of vogelmann<strong>en</strong>: Observer<strong>en</strong>d patrouiller<strong>en</strong>, vogelverjaging, bejaging <strong>en</strong> andere<br />
veldtak<strong>en</strong>;<br />
Shift of dutymanagers: Aansturing van vogelwachters;<br />
Coördinator Vogelbestrijding (CV): Vaktechnisch toezicht op de vogelwachters, verzamel<strong>en</strong> van<br />
informatie <strong>en</strong> mak<strong>en</strong> planning van werkzaamhed<strong>en</strong> zowel wat betreft de terreininrichting als voor de<br />
activiteit<strong>en</strong> van de vogelwacht in de tijd/seizo<strong>en</strong><strong>en</strong>, daarnaast beleidsvoorbereiding van <strong>en</strong><br />
rapportage aan hoger managem<strong>en</strong>t;<br />
Manager Luchthav<strong>en</strong> Operaties (MLO): Formuler<strong>en</strong> van beleid t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie alsmede het ter beschikking stell<strong>en</strong> van mankracht <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> (Beleid<br />
Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie, BVP).<br />
Naar mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> noodzaak kan de spil van dit geheel, de C.V., word<strong>en</strong><br />
belast met tak<strong>en</strong> van hogere <strong>en</strong> lagere echelons.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
26<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
3.1.3 Verantwoordelijkheid <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis<br />
Hoewel de MLO binn<strong>en</strong> zijn staf e<strong>en</strong> BVP functie kan creër<strong>en</strong>, blijft hij zelf ook e<strong>en</strong><br />
kritische rol vervull<strong>en</strong>. Hij moet voldo<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>nis hebb<strong>en</strong> van de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie, dit om hem in staat te stell<strong>en</strong> te beoordel<strong>en</strong> welke<br />
middel<strong>en</strong> feitelijk nodig zijn. Op de meeste vliegveld<strong>en</strong> is de druk op de MLO<br />
vanwege allerlei andere tak<strong>en</strong> meestal van di<strong>en</strong> aard dat het voor hem onmogelijk<br />
is continue op de hoogte te zijn <strong>en</strong> te blijv<strong>en</strong> van het vogelgevaar. Ook het houd<strong>en</strong><br />
van persoonlijk toezicht op de uitvoering van de vogelbestrijding is veelal niet<br />
mogelijk. Om die red<strong>en</strong> is het noodzakelijk de CV aan te wijz<strong>en</strong> als de interne bron<br />
van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> toezicht <strong>en</strong> als communicatiemiddel tuss<strong>en</strong> beleid <strong>en</strong> de uitvoering<br />
van dat beleid.<br />
De CV moet e<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de hoge functie in de organisatie hebb<strong>en</strong> om hem in staat<br />
te stell<strong>en</strong> op niveau mondeling <strong>en</strong> schriftelijk met de MLO van gedacht<strong>en</strong> te<br />
kunn<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>. Daarnaast moet hij, om in te kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> op de problem<strong>en</strong> die<br />
de vogelwachters in hun dagelijks werk teg<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>, uit de eerste hand informatie<br />
verkrijg<strong>en</strong> zodat hij op de hoogte is van het wel <strong>en</strong> wee op de luchthav<strong>en</strong> <strong>en</strong> in de<br />
omgeving.<br />
De taak van de CV wordt soms toebedeeld aan het Hoofd Operations of het Hoofd<br />
Brandweer dan wel dat organisatiedeel dat belast is met de uitvoering van de<br />
vogelbestrijding. In het algeme<strong>en</strong> wordt er e<strong>en</strong> functionaris b<strong>en</strong>oemd met erk<strong>en</strong>de<br />
k<strong>en</strong>nis, ervaring maar vooral affiniteit met het vakgebied. Het is ongew<strong>en</strong>st dat de<br />
CV in continudi<strong>en</strong>st werkzaam is omdat dit hem belet regelmatig overleg te hebb<strong>en</strong><br />
met alle betrokk<strong>en</strong> managem<strong>en</strong>tlag<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
Uit bov<strong>en</strong>staande is duidelijk geword<strong>en</strong> dat naar aard <strong>en</strong> omvang van e<strong>en</strong><br />
luchthav<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of de organisatie respectievelijk de specifieke problematiek, e<strong>en</strong><br />
invulling gegev<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> die pass<strong>en</strong>d is voor situatie. Van belang is dat hoog<br />
in de organisatie beleid word<strong>en</strong> gemaakt <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> mankracht ter beschikking<br />
word<strong>en</strong> gesteld (BVP) <strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> vogelaanvaringsspecialist met affiniteit wordt<br />
aangewez<strong>en</strong> (CV). Daarnaast moet<strong>en</strong> gespecialiseerde uitvoer<strong>en</strong>d<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
b<strong>en</strong>oemd; de vogelwachters. Dit kan ev<strong>en</strong>tueel in e<strong>en</strong> deeltijdfunctie word<strong>en</strong><br />
uitgevoerd.<br />
Voorbeeld<strong>en</strong> van functieomschrijving<strong>en</strong><br />
Vogelwachter/vogelman<br />
(speciale medewerker, brandweerman, medewerker operations etc.)<br />
Uitvoer<strong>en</strong>de tak<strong>en</strong> als omschrev<strong>en</strong> in BVP:<br />
Het waarnem<strong>en</strong> van vogelactiviteit<strong>en</strong> in het landingsterrein <strong>en</strong> de omgeving voorzover vanuit het<br />
landingsterrein zichtbaar is;<br />
Uitvoer<strong>en</strong> van maatregel<strong>en</strong> b<strong>en</strong>odigd om de geconstateerde vogeldreiging het hoofd te bied<strong>en</strong>;<br />
Het waarschuw<strong>en</strong> via de dutymanager of Air Traffic Control (ATC) van vliegers wanneer e<strong>en</strong><br />
pot<strong>en</strong>tieel vogelgevaar niet onmiddellijk of zonder dat het direct gevaar op levert kan word<strong>en</strong><br />
opgelost.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
27<br />
Bijkom<strong>en</strong>de tak<strong>en</strong> als aangegev<strong>en</strong> in het BVP:<br />
Bijhoud<strong>en</strong> van vogels <strong>en</strong> vogelverjagingsgegev<strong>en</strong>s;<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Bijhoud<strong>en</strong> van vogelaanvaring<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> standaardrapportage-formulier;<br />
Het bijhoud<strong>en</strong> van gegev<strong>en</strong>s omtr<strong>en</strong>t ontwikkeling<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> mogelijke invloed kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op<br />
e<strong>en</strong> goede uitoef<strong>en</strong>ing van de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tietak<strong>en</strong> <strong>en</strong> het informer<strong>en</strong> van de CV<br />
hieromtr<strong>en</strong>t;<br />
Het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van assist<strong>en</strong>tie aan de CV bij het verstor<strong>en</strong> van nest<strong>en</strong>, de bejaging <strong>en</strong> controle;<br />
Voldo<strong>en</strong> aan de regelgeving ontr<strong>en</strong>t het werk<strong>en</strong> aan Airside, het rondrijd<strong>en</strong> met voertuig<strong>en</strong>,<br />
gezondheids- <strong>en</strong> veiligheidsregels, burgerlijk recht rond de uit te voer<strong>en</strong> werkzaamhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> ervoor<br />
zorgdrag<strong>en</strong> dat persoonlijke vergunning<strong>en</strong>, b<strong>en</strong>odigd om de taak uit te kunn<strong>en</strong> oef<strong>en</strong><strong>en</strong>, geldig zijn.<br />
Di<strong>en</strong>stleider<br />
(Airfield Operations Supervisor, Brandweerofficier, Duty Manager Operations)<br />
In e<strong>en</strong> organisatie met meerdere disciplines <strong>en</strong> daar waar e<strong>en</strong> CV aanwezig is als<br />
inhoudelijk leider van de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie op de luchthav<strong>en</strong>, kan de taak<br />
van de supervisor beperkt blijv<strong>en</strong> tot het regel<strong>en</strong> van het ter beschikking stell<strong>en</strong> van<br />
voldo<strong>en</strong>de mankracht <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de de op<strong>en</strong>ingsur<strong>en</strong> van de luchthav<strong>en</strong>.<br />
Tak<strong>en</strong> di<strong>en</strong>stleider:<br />
Het opstell<strong>en</strong> van di<strong>en</strong>stroosters;<br />
Het op voorraad houd<strong>en</strong> van verbruiksartikel<strong>en</strong> als bijvoorbeeld lichtpatron<strong>en</strong> etc.;<br />
Het zorgdrag<strong>en</strong> voor onderhoud of vervanging van de specifieke hulpmiddel<strong>en</strong> <strong>en</strong> gereedschapp<strong>en</strong>;<br />
Het controler<strong>en</strong> van de dagrapport<strong>en</strong>.<br />
De tak<strong>en</strong> van de di<strong>en</strong>stleider, als bov<strong>en</strong> omschrev<strong>en</strong>, zoud<strong>en</strong> onder de bevoegdheid<br />
van de CV kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ondergebracht. Indi<strong>en</strong> hiervoor niet wordt gekoz<strong>en</strong><br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> ze echter onder di<strong>en</strong>s begeleiding te plaats te vind<strong>en</strong>.<br />
Coördinator vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie (CV)<br />
De CV is de taakinhoudelijke specialist in de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie op de<br />
luchthav<strong>en</strong>. Zijn eerste verantwoordelijkheid is er voor zorg te drag<strong>en</strong> dat met<br />
behulp van het BVP het pot<strong>en</strong>tiële vogelgevaar tot e<strong>en</strong> minimum wordt<br />
terugbr<strong>en</strong>gt, het BVP moet hierbij t<strong>en</strong> volle <strong>en</strong> efficiënt wordt uitgevoerd. Basis<br />
voor het uitvoer<strong>en</strong> van deze taak is zijn specifieke k<strong>en</strong>nis op het gebied van het<br />
voorkom<strong>en</strong> van vogelaanvaring<strong>en</strong> in relatie tot het operationele proces op de<br />
luchthav<strong>en</strong>.<br />
In detail hor<strong>en</strong> daarbij de volg<strong>en</strong>de tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevoegdhed<strong>en</strong>:<br />
Het verstrekk<strong>en</strong> van adviez<strong>en</strong> aan de MLO over alle zak<strong>en</strong> met betrekking tot de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie;<br />
Het voorbereid<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> van het BVP;<br />
Het plann<strong>en</strong> <strong>en</strong> organiser<strong>en</strong> van de aanvaringsprev<strong>en</strong>tie-tak<strong>en</strong> als g<strong>en</strong>oemd in het BVP;<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
28<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Aflegg<strong>en</strong> van verantwoording aan de MLO met betrekking tot de efficiënte implem<strong>en</strong>tatie van het<br />
BVP zoals opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het Aerodrome Manual;<br />
Toezicht <strong>en</strong> controle uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> op de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie-maatregel<strong>en</strong> t<strong>en</strong> einde er zeker van<br />
te zijn dat het BVP naar letter <strong>en</strong> geest wordt uitgevoerd;<br />
Controle op de verzamelde vogelgegev<strong>en</strong>s (dagrapport, vogeltelling<strong>en</strong>, afschot <strong>en</strong><br />
terreininrichtingsverslag<strong>en</strong> etc.) t<strong>en</strong>einde ervan verzekerd te zijn dat voorschrift<strong>en</strong> word<strong>en</strong> nageleefd;<br />
Bewak<strong>en</strong> van de terreinomstandighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> verandering<strong>en</strong> in de terreininrichting op <strong>en</strong> rond de<br />
luchthav<strong>en</strong>eig<strong>en</strong>domm<strong>en</strong>, het ontwikkel<strong>en</strong> van verbetermaatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> opstell<strong>en</strong> van aanbeveling<strong>en</strong><br />
voor de MLO terzake;<br />
Houd<strong>en</strong> van toezicht op de uitvoering van terreinbewerking<strong>en</strong> <strong>en</strong> het lang grasonderhoud, zonodig<br />
het do<strong>en</strong> van voorstell<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t wijzing<strong>en</strong> met betrekking tot onderhouds- <strong>en</strong><br />
herstelwerkzaamhed<strong>en</strong>;<br />
Mak<strong>en</strong> van analyses <strong>en</strong> trekk<strong>en</strong> van conclusies uit de verzamelde vogelbeheersingswerkzaamhed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
vogeltellinggegev<strong>en</strong>s;<br />
Heeft de verantwoordelijkheid voor het opstell<strong>en</strong> <strong>en</strong> verspreid<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> jaarlijks<br />
<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tieverslag waarin het BVP leid<strong>en</strong>d is. Tuss<strong>en</strong>tijds wordt gerapporteerd omtr<strong>en</strong>t<br />
specifieke onderwerp<strong>en</strong>, veiligheidsitems <strong>en</strong> vogelwaarschuwing<strong>en</strong> waar nodig;<br />
Draagt zorg voor geldige vergunning<strong>en</strong> <strong>en</strong> toegangsbewijz<strong>en</strong>;<br />
Draagt zorg voor het verstrekk<strong>en</strong>, veiligstell<strong>en</strong> <strong>en</strong> goed onderhoud<strong>en</strong> van voer- <strong>en</strong> werktuig<strong>en</strong> als<br />
ook van gebruiksartikel<strong>en</strong> zoals munitie <strong>en</strong> dergelijke;<br />
Gaat na welke onderdel<strong>en</strong> van de vliegtuigoperatie e<strong>en</strong> hoog aanvaringrisico lop<strong>en</strong> <strong>en</strong> stelt de MLO<br />
<strong>en</strong> de safety advisor daarvan op de hoogte door middel van voorstell<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> hoe het<br />
gevaar te verminder<strong>en</strong>;<br />
Houdt regelmatig rond<strong>en</strong> in de omgeving t<strong>en</strong>einde vogelbeweging<strong>en</strong> <strong>en</strong> vogelconc<strong>en</strong>traties op te<br />
spor<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderhoudt contact<strong>en</strong> met locale terreinbeheerders, vogelwerkgroep<strong>en</strong>, <strong>en</strong> natuur-<br />
beschermingsorganisaties om aanvull<strong>en</strong>de (wederzijdse) informatie te verkrijg<strong>en</strong>;<br />
Onderhoud contact<strong>en</strong> met locale (omring<strong>en</strong>de) grondeig<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>, boer<strong>en</strong> <strong>en</strong> jachtorganisaties om op de<br />
hoogte te blijv<strong>en</strong> van teeltplann<strong>en</strong>, wildbeheer, afschot <strong>en</strong> dergelijke;<br />
Onderhoud contact<strong>en</strong> met omring<strong>en</strong>de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> de betrokk<strong>en</strong> provincie om op de hoogte te<br />
blijv<strong>en</strong> van bestemmingswijziging<strong>en</strong> respectievelijk te voorkom<strong>en</strong> dat vogelaantrekkelijke<br />
bestemming<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gepland;<br />
Analyseert de gegev<strong>en</strong>s van vogelwerkgroep<strong>en</strong> uit de omgeving t<strong>en</strong>einde bijtijds de vogelwachters <strong>en</strong><br />
de Luchtverkeersleiding opmerkzaam te mak<strong>en</strong> op mogelijke gevar<strong>en</strong>. Maakt waar mogelijk met<br />
grondeig<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> voor beheermaatregel<strong>en</strong>;<br />
Vraagt advies <strong>en</strong> bijstand van derd<strong>en</strong> daar waar specifieke k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong>/of mankracht niet in de<br />
<br />
luchthav<strong>en</strong>organisatie aanwezig is.<br />
Manager Luchthav<strong>en</strong> Operations M.L.O.<br />
Zijn tak<strong>en</strong> op het gebied van de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie zijn::<br />
Is bek<strong>en</strong>d met het vogelaanvaringsgevaar tot het niveau van het BVP;<br />
Geeft de richting aan <strong>en</strong> laat het BVP opstell<strong>en</strong> daarbij t<strong>en</strong> volle gebruik mak<strong>en</strong>d van de specifieke<br />
k<strong>en</strong>nis van de CV alsmede andere geëig<strong>en</strong>de bronn<strong>en</strong>;<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
29<br />
Draagt ervoor zorg dat het BVP deel uitmaakt van het Aerodrome Manual;<br />
<br />
Ondersteunt de CV bij de invoering van het BVP;<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Verschaft de middel<strong>en</strong> b<strong>en</strong>odigd voor de invoering van het BVP, het aangev<strong>en</strong> van het belang van<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie richting directie is hierbij ess<strong>en</strong>tieel.<br />
3.2 Bemanning van de luchthav<strong>en</strong>vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie<br />
3.2.1 Mogelijke structur<strong>en</strong><br />
De te kiez<strong>en</strong> structuur voor de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie kan sterk verschill<strong>en</strong> per<br />
luchthav<strong>en</strong>. Het is afhankelijk van omvang, verkeer, ligging etc. De scheiding van<br />
tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> de omvang van de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie-organisatie zal ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />
hieraan zijn aangepast.<br />
Het is echter belangrijk dat op elk vliegveld e<strong>en</strong>duidig wordt vastgesteld welke<br />
typische tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> verantwoordelijkhed<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgeoef<strong>en</strong>d. Deze tak<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s aan functies word<strong>en</strong> opgehang<strong>en</strong> t<strong>en</strong>einde e<strong>en</strong> effectievere<br />
werkwijze van het systeem te verzeker<strong>en</strong>. Voorbeeld<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e<br />
organisatie volg<strong>en</strong> hieronder. Om het e<strong>en</strong>voudig te houd<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> twee ploeg<strong>en</strong><br />
systeem gekoz<strong>en</strong>.<br />
Specialist e<strong>en</strong>heid<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
30<br />
E<strong>en</strong>heid met verschill<strong>en</strong>de tak<strong>en</strong><br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Op de meeste luchthav<strong>en</strong>s is het vrij normaal dat e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> als bijvoorbeeld de<br />
brandweer <strong>en</strong> operations meerdere tak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />
Simpel gezegd kunn<strong>en</strong> drie organisatievorm<strong>en</strong> word<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>:<br />
Secundaire taak in continudi<strong>en</strong>st in e<strong>en</strong> groter werkverband (brandweer);<br />
Speciale taak in continudi<strong>en</strong>st in e<strong>en</strong> grotere werkorganisatie (Airfield Operations);<br />
Enige taak van e<strong>en</strong> kleine e<strong>en</strong>heid opgehang<strong>en</strong> aan de C.V.<br />
Om de speciale vereist<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geslaagde vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie te begrijp<strong>en</strong><br />
is het noodzakelijk om de tak<strong>en</strong> die door iedere laag personeel op e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong><br />
(zie ook 3.2.4.) moet word<strong>en</strong> uitgevoerd in og<strong>en</strong>schouw te nem<strong>en</strong>. Maar ook de<br />
aard <strong>en</strong> inhoud van die specifieke vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tietak<strong>en</strong>. Tak<strong>en</strong> die<br />
wez<strong>en</strong>lijk verschill<strong>en</strong> van andere luchthav<strong>en</strong>veiligheidstak<strong>en</strong>.<br />
Verschil in taakuitvoering met betrekking tot vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie t<strong>en</strong><br />
opzichte van andere luchthav<strong>en</strong>tak<strong>en</strong>:<br />
Het onderwerp in kwestie is biologisch van aard, met natuurlijke reacties die normaal onnatuurlijk<br />
schijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor de niet deskundig<strong>en</strong> onvoorspelbaar zijn;<br />
Het object is niet bereid tot medewerking <strong>en</strong> duidelijk bestand teg<strong>en</strong> leiding <strong>en</strong> controle.<br />
Er is sprake van e<strong>en</strong> veelzijdig probleem, verschill<strong>en</strong>de vogelsoort<strong>en</strong> zijn gevaarlijk op verschill<strong>en</strong>de<br />
manier<strong>en</strong> of verschill<strong>en</strong>de tijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de teg<strong>en</strong>maatregel<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
31<br />
3.2.2 Vergelijk met andere functies<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Professionalisme:<br />
Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie vraagt ongewone bekwaamhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanpak<br />
verschill<strong>en</strong>d van andere luchthav<strong>en</strong> werkzaamhed<strong>en</strong>. Zij zal soms minder serieus<br />
word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door h<strong>en</strong> die onbek<strong>en</strong>d zijn met de materie <strong>en</strong> door personeel<br />
dat het beschouwt als niet meer dan e<strong>en</strong> toevoeging aan de meer <strong>en</strong> duidelijk<br />
luchtvaart gebond<strong>en</strong> tak<strong>en</strong>.<br />
Personeel dat vrijwillig kiest voor vogelbestrijding als primaire taak lijdt in het<br />
algeme<strong>en</strong> niet aan deze handicap, het instell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> specialistisch<br />
bedrijfsonderdeel is e<strong>en</strong> bevestiging van het belang van de taak.<br />
Behoud van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring:<br />
Vogelproblem<strong>en</strong> zijn gevarieerd <strong>en</strong> ingewikkeld. Tijdelijke inzet op deeltijdbasis in<br />
e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>heid met meerdere tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> veelheid aan personeel is onvoldo<strong>en</strong>de om<br />
de problem<strong>en</strong> goed te begrijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> de op juiste wijze aan te pakk<strong>en</strong>.<br />
Bevrediging uit het werk:<br />
Binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grotere e<strong>en</strong>heid is de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie slechts zo effectief als<br />
de minst bekwame <strong>en</strong> minst gemotiveerde medewerker. Enthousiaste medewerkers<br />
word<strong>en</strong> ontmoedigd hun best te do<strong>en</strong> <strong>en</strong> hard te werk<strong>en</strong> in de wet<strong>en</strong>schap dat er<br />
collega´s zijn die toestaan dat de situatie weer verslechtert. Het is bek<strong>en</strong>d dat daar<br />
waar de taak door veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> wordt gedeeld de taakuitoef<strong>en</strong>ing onvoldo<strong>en</strong>de<br />
wordt gecontroleerd waardoor het personeel niet kan word<strong>en</strong> beloond of<br />
gecorrigeerd. In geval van fal<strong>en</strong> wordt dat veelal toegeschrev<strong>en</strong> aan wijziging<strong>en</strong> in<br />
het gevaar maar niet aan personeel. Medewerkers in e<strong>en</strong> kleine gespecialiseerde<br />
afdeling hal<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>ing uit het feit dat ze als individu e<strong>en</strong> belangrijke bijdrage<br />
lever<strong>en</strong> aan het in de hand houd<strong>en</strong> van het vogelaanvaringsgevaar, bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zijn<br />
ze binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kleine groep in staat elkaars werkwijze te controler<strong>en</strong>.<br />
Vrijheid van handel<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking:<br />
Vogelwachters bested<strong>en</strong> meer tijd rijd<strong>en</strong>d in het landingsterrein dan welke<br />
luchthav<strong>en</strong>medewerker dan ook. Veelal is het noodzakelijk dat ze daarbij stopp<strong>en</strong>,<br />
draai<strong>en</strong>, ker<strong>en</strong> <strong>en</strong> over het gras rijd<strong>en</strong> wat aan de meeste ander<strong>en</strong> volstrekt<br />
verbod<strong>en</strong> is. Ook hebb<strong>en</strong> ze, binn<strong>en</strong> bepaalde kaders, e<strong>en</strong> volledige vrijheid,<br />
zonodig zelfs, om op actieve start- <strong>en</strong> landingsban<strong>en</strong> <strong>en</strong> taxiban<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong><br />
operer<strong>en</strong>. Dit vraagt om vertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> medewerking van de Luchtverkeersleiding.<br />
Perfecte terreink<strong>en</strong>nis is daarbij van grote betek<strong>en</strong>is. E<strong>en</strong> goede sam<strong>en</strong>werking<br />
ontstaat alle<strong>en</strong> door waardering voor elkaars werkzaamhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> problem<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />
opbouw<strong>en</strong> van vertrouw<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de individu<strong>en</strong> die met elkaar werk<strong>en</strong>. Duidelijk is<br />
dat dit e<strong>en</strong>voudiger te bereik<strong>en</strong> is als het team dat in het landingsterrein werkt klein<br />
is.<br />
Luchthav<strong>en</strong>k<strong>en</strong>nis / veldbevoegdheid:<br />
Aansluit<strong>en</strong>d op het vorige is duidelijk dat de vogelwachters vaak in het<br />
landingsterrein moet kom<strong>en</strong>. Wil de vogelwachter zijn werk goed kunn<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong><br />
dan moet<strong>en</strong> procedures voor e<strong>en</strong> tweede natuur zijn.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
32<br />
3.3 Het bijhoud<strong>en</strong> van gegev<strong>en</strong>s<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
3.3.1 Uitgangspunt<strong>en</strong><br />
Het op juiste wijze gebruik mak<strong>en</strong> van informatie <strong>en</strong> het profiter<strong>en</strong> van ervaring<strong>en</strong><br />
uit het verled<strong>en</strong> maakt het verschil tuss<strong>en</strong> effectieve vogelverjaging <strong>en</strong> het ad hoc<br />
reager<strong>en</strong> op incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Voor effectieve aanvaringsprev<strong>en</strong>tie is k<strong>en</strong>nis van het luchthav<strong>en</strong>vogelmilieu de<br />
basis. Informatie hieromtr<strong>en</strong>t behoort te word<strong>en</strong> verzameld, verwerkt <strong>en</strong><br />
gecommuniceerd.<br />
3.3.2 De dagrapport<strong>en</strong> (of dagboek) van de vogelwacht<br />
Er moet e<strong>en</strong> dagrapport word<strong>en</strong> bijgehoud<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> volledig inzicht geeft in de<br />
belangrijkste vogelsoort<strong>en</strong>, hun plaats <strong>en</strong> aantal, controle rond<strong>en</strong> in de tijd <strong>en</strong><br />
verjaag acties. Het zou bij aanvang <strong>en</strong> afloop van elke di<strong>en</strong>st door de vogelwacht<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getek<strong>en</strong>d zodat e<strong>en</strong> goede overdracht bij het begin <strong>en</strong> einde van<br />
e<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st verzekerd is. Het dagboek maakt het mogelijk om informatie uit te<br />
wissel<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> het personeel in continudi<strong>en</strong>st, het vermeldt steeds terugker<strong>en</strong>de<br />
problem<strong>en</strong>, houdt het managem<strong>en</strong>t op de hoogte <strong>en</strong> di<strong>en</strong>t als bewijsmateriaal bij<br />
onderzoek of discussie om de effectiviteit van de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie, zowel<br />
in het algeme<strong>en</strong> als bij specifieke gevall<strong>en</strong>. Op regelmatige tijdstipp<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de<br />
dagrapport<strong>en</strong> gelez<strong>en</strong> door MLO <strong>en</strong>/of CV <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> van ev<strong>en</strong>tueel comm<strong>en</strong>taar<br />
op g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> acties.<br />
De dagrapport<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de informatie bevatt<strong>en</strong>:<br />
Aanvang <strong>en</strong> eind van de di<strong>en</strong>st, aanwezige vogels <strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de di<strong>en</strong>st;<br />
Verschot<strong>en</strong> vogelpatron<strong>en</strong> <strong>en</strong> scherpe patron<strong>en</strong> als ook de gered<strong>en</strong> kilometers;<br />
Bijzonderhed<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t vogelaanvaring<strong>en</strong> op <strong>en</strong> soms nabij het vliegveld <strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> acties;<br />
Notities met betrekking tot het grasonderhoud in de tijd;<br />
Andere activiteit<strong>en</strong> in het veld <strong>en</strong> de omgeving die de lokale vogelbeweging<strong>en</strong> of het gedrag kunn<strong>en</strong><br />
beïnvloed<strong>en</strong> (agrarische activiteit<strong>en</strong>, bijzondere weersomstandighed<strong>en</strong>);<br />
Activiteit<strong>en</strong> door vogelwachters buit<strong>en</strong> het vliegveld op broed-, voedsel- <strong>en</strong> rustplaats<strong>en</strong> alsmede<br />
andere werkzaamhed<strong>en</strong> die gerelateerd zijn aan hun hoofdtaak;<br />
Indi<strong>en</strong> van toepassing, de omschakeling naar andere werkzaamhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> de invloed op de taak als<br />
vogelwachter;<br />
Buit<strong>en</strong> gebruik zijn van voer- <strong>en</strong> werktuig<strong>en</strong>;<br />
Gedode vogels <strong>en</strong> verstoorde nest<strong>en</strong>;<br />
Bijzonderhed<strong>en</strong> als bijvoorbeeld wap<strong>en</strong>onderhoud.<br />
Het is verstandig om in het dagrapport slechts e<strong>en</strong> globale indruk te gev<strong>en</strong> van de<br />
aantall<strong>en</strong> <strong>en</strong> meest voorkom<strong>en</strong>de (gevaarlijke) vogelsoort<strong>en</strong>. Geregelde uitputt<strong>en</strong>de<br />
vogeltelling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> apart gehoud<strong>en</strong> zodat wordt voorkom<strong>en</strong> dat vogelgegev<strong>en</strong>s<br />
uit stapels dagrapport<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gezocht.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
33<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
3.3.3 Vogeltelling<strong>en</strong><br />
Gegev<strong>en</strong>s omtr<strong>en</strong>t vogelaantall<strong>en</strong> <strong>en</strong> de statistische uitwerking daarvan kunn<strong>en</strong> op<br />
verschill<strong>en</strong> manier<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt..<br />
Voorbeeld<strong>en</strong> daarvan zijn:<br />
Bewustwording van het pot<strong>en</strong>tiële vogelgevaar;<br />
Het bek<strong>en</strong>d rak<strong>en</strong> met seizo<strong>en</strong>sverandering<strong>en</strong> in de aantall<strong>en</strong> <strong>en</strong> soort<strong>en</strong> vogels zodat terugker<strong>en</strong>de<br />
gevar<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voorspeld;<br />
Het onderk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van de bijzondere gevar<strong>en</strong> die niet word<strong>en</strong> gedekt door normale procedures <strong>en</strong><br />
speciale actie vrag<strong>en</strong>;<br />
E<strong>en</strong> adequate zelf controle voor de vogelwachters om h<strong>en</strong> bij de les te houd<strong>en</strong> terwijl ze zonder<br />
directe controle in het veld zijn;<br />
E<strong>en</strong> personeelscontrole werktuig voor de CV.<br />
Luchthav<strong>en</strong>s verzamel<strong>en</strong> al naar gelang de aanwezige bronn<strong>en</strong> allerlei gegev<strong>en</strong>s<br />
omtr<strong>en</strong>t de aanwezige vogels <strong>en</strong> vogelaanvaring<strong>en</strong>. Deze gegev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> op zeer<br />
verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> verwerkt van e<strong>en</strong>voudige rek<strong>en</strong>kundige sam<strong>en</strong>vatting<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />
behoeve van de jaarrapportage tot complete analyses uit computerbestand<strong>en</strong> etc.<br />
M<strong>en</strong> moet zich echter realiser<strong>en</strong> dat alle geproduceerde statistische gegev<strong>en</strong>s<br />
afwijking<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> gerelateerd aan tijd, verjagingactiviteit<strong>en</strong>, personeels<br />
inzet etc. Professionele vogelwachters moet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> continue archief bijhoud<strong>en</strong> niet<br />
alle<strong>en</strong> vanwege de beroepsdiscipline die dit vraagt maar vooral ook vanwege het<br />
feit dat dit de minst vertek<strong>en</strong>de methode van weergev<strong>en</strong> is.<br />
3.3.4 Vogelaanvaringsgegev<strong>en</strong>s<br />
Bij de meeste vogelaanvaring<strong>en</strong> op luchthav<strong>en</strong>s is e<strong>en</strong> beperkt aantal vogelsoort<strong>en</strong><br />
betrokk<strong>en</strong>. In de eerste plaats kom<strong>en</strong> aanvaring<strong>en</strong> met meeuwachtig<strong>en</strong> als<br />
kokmeeuw, zilvermeeuw, stormmeeuw, waadvogels <strong>en</strong> kievit<strong>en</strong> veel voor maar ook<br />
goudplevier<strong>en</strong>, scholeksters, spreeuw<strong>en</strong>, leeuwerik<strong>en</strong>, gierzwaluw, huis- <strong>en</strong><br />
boer<strong>en</strong>zwaluw, fazant, patrijs, e<strong>en</strong>dachtig<strong>en</strong>, tor<strong>en</strong>valk, buizerd <strong>en</strong> kraaiachtig<strong>en</strong><br />
zijn niet te veronachtzam<strong>en</strong> soort<strong>en</strong>. Er is e<strong>en</strong> duidelijke relatie tuss<strong>en</strong> vogelgewicht<br />
<strong>en</strong> de schade aan vliegtuig<strong>en</strong>. Kleine vogels met e<strong>en</strong> gewicht minder dan 100 gram<br />
die betrokk<strong>en</strong> zijn bij e<strong>en</strong> vogelaanvaring, veroorzak<strong>en</strong> in minder dan 3% schade<br />
aan het vliegtuig. Vogels van e<strong>en</strong> gemiddeld gewicht (100 – 1000 gram) in 12 %<br />
van de gevall<strong>en</strong> <strong>en</strong> vogels met e<strong>en</strong> gewicht hoger dan 1000 gram bijna 23 %.<br />
Er is ook e<strong>en</strong> sterke relatie tuss<strong>en</strong> de aantall<strong>en</strong> vogels (groepsomvang) <strong>en</strong> de kans<br />
dat het vliegtuig wordt beschadigd. Enkele vogels veroorzak<strong>en</strong> schade in 8% van<br />
de gevall<strong>en</strong>, kleine groepjes (2-10) 14% <strong>en</strong> grote groep<strong>en</strong> (11 – 100) 40%. De<br />
conclusie is dat soort<strong>en</strong> die zwaarder weg<strong>en</strong> dan 100 gram <strong>en</strong> in groep<strong>en</strong> op<br />
vliegveld<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> de meeste kans op schade gev<strong>en</strong>. Meeuw<strong>en</strong>, waadvogels,<br />
duiv<strong>en</strong>, kraaiachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> spreeuw<strong>en</strong> all<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> regelmatig op vliegveld<strong>en</strong> voor,<br />
zijn middel zwaar <strong>en</strong> lev<strong>en</strong> in groep<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn om die red<strong>en</strong> verantwoordelijk voor<br />
de meerderheid van de aanvaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong> relatief veel schade. De<br />
betreff<strong>en</strong>de vogels reager<strong>en</strong> echter goed op aanpassing<strong>en</strong> in het terreinbeheer <strong>en</strong><br />
op verjaagtechniek<strong>en</strong> zodat ze redelijk goed in de hand zijn te houd<strong>en</strong>. Deze vogels<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geclassificeerd als eerste prioriteitsgroep bij de prev<strong>en</strong>tie (zie<br />
Hoofdstuk 17 – 22). Andere soort<strong>en</strong> die minder goed reager<strong>en</strong> op de beschikbare<br />
verjaagmethodiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> hierdoor ook veelvuldig bij aanvaring<strong>en</strong> zijn betrokk<strong>en</strong><br />
behoev<strong>en</strong> echter ook de nodige aandacht. (zie hoofdstuk 23 – 25). Van belang is<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
34<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
zich te realiser<strong>en</strong> dat het totale aantal vogelaanvaring<strong>en</strong> niet echt e<strong>en</strong> goede<br />
maatstaf is voor het bewustwordingsproces van het vogelaanvaringsgevaar noch<br />
voor het met<strong>en</strong> van de kwaliteit van de prev<strong>en</strong>tiemaatregel<strong>en</strong>. Toch kan e<strong>en</strong> goede<br />
analyse daarvan e<strong>en</strong> nuttig inzicht gev<strong>en</strong>.<br />
Vorm<strong>en</strong> van inzicht door analyse van vogelaanvaring<strong>en</strong>:<br />
Soort<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> hoge prioriteit: Als e<strong>en</strong> groot aantal van de bij aanvaring<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong><br />
betrokk<strong>en</strong> vogels behor<strong>en</strong> tot de soort<strong>en</strong> van de eerste prioriteit is het niveau van het<br />
vogelaanvaringsgevaar waarschijnlijk hoog <strong>en</strong> is de prev<strong>en</strong>tie op onvoldo<strong>en</strong>de peil.<br />
Aanvaring<strong>en</strong> met meerdere vogels: Als er aanvaring<strong>en</strong> met meerdere vogels uit de eerste<br />
prioriteitsgroep plaatsvind<strong>en</strong> is dit e<strong>en</strong> indicatie dat groepsvorming plaats vindt <strong>en</strong> dat deze groep<strong>en</strong> op<br />
of nabij de startban<strong>en</strong> verblijv<strong>en</strong>. Aanvaring<strong>en</strong>, vooral met meerdere vogels uit de eerste<br />
prioriteitsgroep, veroorzak<strong>en</strong> gewoonlijk schade, dus zelfs als de rapportagestandaard laag is kunn<strong>en</strong><br />
dergelijke incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet onopgemerkt blijv<strong>en</strong>. Conclusie: het gevaar is klaarblijkelijk hoog maar de<br />
prev<strong>en</strong>tie is zacht gezegd problematisch.<br />
Kleine vogels: Alle vliegveld<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> veel kleine vogels die ongetwijfeld betrokk<strong>en</strong> zijn bij<br />
aanvaring<strong>en</strong>: veldleeuwerik<strong>en</strong> <strong>en</strong> graspiepers het hele jaar maar vooral in de herfst; huis-, boer<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />
gierzwaluw<strong>en</strong> vooral in de zomer. Als kleine vogels gewoonlijk niet voorkom<strong>en</strong> in de vogelaanvarings-<br />
statistiek<strong>en</strong> dan mag word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat de werkelijke situatie niet juist wordt weergegev<strong>en</strong>. De<br />
rapportage nauwkeurigheid laat in dat geval te w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> over. Hierbij moet word<strong>en</strong> opgemerkt dat het<br />
voor grote luchthav<strong>en</strong>s met veel vliegverkeer <strong>en</strong> meerdere start- <strong>en</strong> landings-ban<strong>en</strong> moeilijk is om<br />
tuss<strong>en</strong> het verkeer controles op restant<strong>en</strong> langs de actieve ban<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>. In de praktijk komt daar dan<br />
ook niets of weinig van terecht zeker, zeker niet als het om één of twee kleine vogels gaat<br />
Minder algem<strong>en</strong>e, grote <strong>en</strong> middelgrote vogels: De betek<strong>en</strong>is van deze soort<strong>en</strong> in de<br />
aanvaringstatistiek<strong>en</strong> kan alle<strong>en</strong> goed word<strong>en</strong> ingeschat indi<strong>en</strong> er gedetailleerde k<strong>en</strong>nis van de lokale<br />
omstandighed<strong>en</strong> aanwezig is. Bij de inzet van m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van het minimaliser<strong>en</strong><br />
van het risico van vogelaanvaring<strong>en</strong> geldt de volgorde prioriteit<strong>en</strong>lijst;<br />
1. Vogels met de grootste kans op zware aanvaring<strong>en</strong> (meervoudige aanvaring met grote<br />
vogels);<br />
2. Vogels uit de eerste prioriteitsgroep;<br />
3. Goed beheersbare vogelsoort<strong>en</strong>.<br />
Conclusie: Meerjarige consequ<strong>en</strong>t bijgehoud<strong>en</strong> aanvaringgegev<strong>en</strong>s gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
goede aanwijzing voor de omvang van het gevaar <strong>en</strong> de effectiviteit van de<br />
prev<strong>en</strong>tieve maatregel<strong>en</strong>. Als check op de rapportagestandaard is het aantal<br />
gerapporteerde aanvaring<strong>en</strong> met kleine vogels e<strong>en</strong> goede maatstaf.<br />
3.3.5 De rapportage van vogelaanvaring<strong>en</strong><br />
Luchtvaartmaatschappij<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> jaarlijks hun vogelaanvaring<strong>en</strong> met behulp van<br />
het Bird Strike Reporting Form van de International Civil Aviation Organisation<br />
(ICAO) te rapporter<strong>en</strong> aan de <strong>Inspectie</strong> Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat. De rapportages<br />
word<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s doorgezond<strong>en</strong> naar ICAO in Montreal <strong>en</strong> word<strong>en</strong> daar voor<br />
verdere analyse verwerkt met het zogehet<strong>en</strong> IBIS computerprogramma. Daarnaast<br />
houd<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong>s, al dan niet vanwege hun (toekomstige) certificering,<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
35<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
gegev<strong>en</strong>s bij van de door vliegers of eig<strong>en</strong> operationeel personeel gerapporteerde<br />
vogelaanvaring<strong>en</strong>. Zij kunn<strong>en</strong> deze gegev<strong>en</strong>s in hun (vogel)jaarverslag<strong>en</strong> opnem<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel ratio´s (aanvaring<strong>en</strong> per 10.000 vliegbeweging<strong>en</strong>) opstell<strong>en</strong>. Hiermee<br />
kan e<strong>en</strong> tr<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> bepaald. De Koninklijke Luchtmacht verzamelt al ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong><br />
jar<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> vastgestelde standaard gegev<strong>en</strong>s over vogelaanvaring<strong>en</strong>. Basis<br />
hiervoor is de informatie van vliegers, technici <strong>en</strong> grondpersoneel. Ook deze<br />
gegev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> internationaal, in NATO verband, verwerkt tot statistische<br />
analyses. De CVL beveelt luchthav<strong>en</strong>s aan (voor zover relevant) volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />
standaard registratie methodiek vogelaanvaringsgegev<strong>en</strong>s te rapporter<strong>en</strong> <strong>en</strong> te<br />
analyser<strong>en</strong> <strong>en</strong> hiervan verslag te do<strong>en</strong> aan de IVW <strong>en</strong> de CVL. Accurate registratie<br />
is van groot belang voor de uiteindelijke bruikbaarheid van de data. Het is dan ook<br />
spijtig dat e<strong>en</strong> belangrijk gegev<strong>en</strong> als de vogelsoort veelal niet wordt geregistreerd,<br />
terwijl dit juist e<strong>en</strong> zeer belangrijk gegev<strong>en</strong> is. Vaak wordt over het hoofd gezi<strong>en</strong><br />
dat met de kleinst mogelijke rest<strong>en</strong> de vogelsoort toch te determiner<strong>en</strong> is. De<br />
Universiteit van Amsterdam (adres te verkrijg<strong>en</strong> via de CVL) biedt de mogelijkheid<br />
om teg<strong>en</strong> relatief geringe kost<strong>en</strong> de vogelsoort te determiner<strong>en</strong> op basis van uiterst<br />
kleine rest<strong>en</strong> die bijvoorbeeld word<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> motor of op e<strong>en</strong><br />
vleugeldeel.. Op deze wijze kunn<strong>en</strong>, door complem<strong>en</strong>tering de aanvaring<strong>en</strong> beter<br />
word<strong>en</strong> geanalyseerd <strong>en</strong> kan de aanvaringsprev<strong>en</strong>tie meer gericht word<strong>en</strong> ingezet.<br />
3.3.6 Het verzamel<strong>en</strong> van vogelgegev<strong>en</strong>s rondom het vliegveld<br />
In hoofdstuk 6 wordt het belang van het hebb<strong>en</strong> van inzicht in het patroon van<br />
vogelbeweging<strong>en</strong> <strong>en</strong> vogelconc<strong>en</strong>traties besprok<strong>en</strong>. Ook is er aandacht voor de<br />
wijze waarop deze gegev<strong>en</strong>s vanuit de omgeving kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong>.<br />
Gegev<strong>en</strong>s omtr<strong>en</strong>t vogelbeweging<strong>en</strong> <strong>en</strong> vogelconc<strong>en</strong>traties kunn<strong>en</strong> het beste<br />
word<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> overzichtskaart. E<strong>en</strong> dergelijke kaart moet zodanig<br />
word<strong>en</strong> opgehang<strong>en</strong> dat de vogelwachters <strong>en</strong> de duty managers er bij hun<br />
dagelijkse werk k<strong>en</strong>nis van kunn<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>. De gegev<strong>en</strong>s moet<strong>en</strong> uiteraard<br />
betreff<strong>en</strong>de de aantall<strong>en</strong> <strong>en</strong> soort<strong>en</strong> up to date blijv<strong>en</strong> ook word<strong>en</strong> de<br />
consequ<strong>en</strong>ties voor het luchtverkeer aangegev<strong>en</strong>.<br />
3.3.7 Rapportages, analyses <strong>en</strong> bek<strong>en</strong>dstelling<br />
Reguliere rapportages, door de Coördinator Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie<br />
sam<strong>en</strong>gesteld uit bijvoorbeeld dagrapport<strong>en</strong> <strong>en</strong> vogeltelling<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
geanalyseerd, vergelek<strong>en</strong> met informatie uit eerdere jar<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> afgewog<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
omgezet in ev<strong>en</strong>tuele maatregel<strong>en</strong> ter verbetering. Op deze wijze wordt e<strong>en</strong><br />
regelmatige stroom van (vooral leesbare) informatie voor leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
vogelwachters verzekerd. Vanzelfsprek<strong>en</strong>d di<strong>en</strong>t de leiding k<strong>en</strong>nis te nem<strong>en</strong> van<br />
deze rapportages, ze te analyser<strong>en</strong> <strong>en</strong> de geëig<strong>en</strong>de acties daarop te nem<strong>en</strong>. Deze<br />
acties moet<strong>en</strong> aan het personeel word<strong>en</strong> overgebracht. Bij e<strong>en</strong> goede<br />
daadkrachtige interactie zijn maandrapportages ideaal, kwartaaloverzicht<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
daarvan word<strong>en</strong> afgeleid maar ijl<strong>en</strong> meestal te ver na. Ook hier geldt dat iedere<br />
luchthav<strong>en</strong> van uit zijn eig<strong>en</strong> unieke positie haar eig<strong>en</strong> keuzes moet mak<strong>en</strong>.<br />
3.4 Opleiding<br />
Al het personeel betrokk<strong>en</strong> bij de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie moet e<strong>en</strong><br />
basisopleiding volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze opleiding van tijd tot tijd opfriss<strong>en</strong>. De Koninklijke<br />
Luchtmacht <strong>en</strong> Amsterdam Airport Schiphol k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong><br />
opleidingsprogramma. Hieruit kan door ander<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geput <strong>en</strong>/of word<strong>en</strong><br />
geadviseerd. De opleiding omvat globaal de volg<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong>:<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
36<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
veldbevoegdheid <strong>en</strong> radioprocedures; onderhavig handboek; ev<strong>en</strong>tueel jachtcursus;<br />
praktijkbegeleiding omgang met wap<strong>en</strong>s; rapporter<strong>en</strong> <strong>en</strong> veiligheid inclusief<br />
brandprev<strong>en</strong>tie.<br />
3.5 Operationeel Handboek vliegveld<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> efficiënte managem<strong>en</strong>tstructuur met e<strong>en</strong> systematische aanpak van het<br />
operationele proces is strikt noodzakelijk. De ontwikkeling van e<strong>en</strong> Aerodrome<br />
Operations Manual (AOM) is het middel waardoor al het operationeel personeel<br />
volledig wordt ingelicht omtr<strong>en</strong>t hun tak<strong>en</strong> bevoegdhed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verantwoordelijkhed<strong>en</strong>, de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> faciliteit<strong>en</strong> van de luchthav<strong>en</strong>, de<br />
operationele procedures <strong>en</strong> alle geld<strong>en</strong>de restricties. Het Handboek di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong><br />
duidelijke afspiegeling te zijn van e<strong>en</strong> zichtbaar veiligheidssysteem <strong>en</strong> de beoogde<br />
veiligheidscultuur op de luchthav<strong>en</strong>. Dat betek<strong>en</strong>t dat het<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tieprogramma dat opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t te zijn in het AOM e<strong>en</strong><br />
aantal punt<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d <strong>en</strong> glashelder moet beschrijv<strong>en</strong>.<br />
Onderdel<strong>en</strong> vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tieprogramma:<br />
Analyse van het vogelgevaar;<br />
Beleid <strong>en</strong> doel<strong>en</strong> voor de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie;<br />
Ket<strong>en</strong> van verantwoordelijkhed<strong>en</strong>;<br />
Functieomschrijving<strong>en</strong>;<br />
Omschrijving ecologisch beheer van de onverharde terrein<strong>en</strong>;<br />
Instructies voor de vogelwachters;<br />
Voortdur<strong>en</strong>de risicoanalyse;<br />
Kwaliteitsbewakingssystem<strong>en</strong>;<br />
Opleiding;<br />
Veiligheid voor personeel, equipem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> procedures.<br />
Alle bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde punt<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong> afgedekt in het<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tieprogramma.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
4 Uitvoering vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie<br />
37<br />
4.1 Achtergrond<strong>en</strong><br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Het ecologisch beheer van de terrein<strong>en</strong> <strong>en</strong> de verjaagmethod<strong>en</strong> die in dit Handboek<br />
zijn omschrev<strong>en</strong> zijn sinds omstreeks 1960 bek<strong>en</strong>d. Het bleek echter dat<br />
verjaagmiddel<strong>en</strong> als angstkret<strong>en</strong> <strong>en</strong> lichtkogels <strong>en</strong> dergelijke slechts hulpmiddel<strong>en</strong><br />
zijn die min of meer waardeloos zijn zonder e<strong>en</strong> goede personeelsinzet. Dat bleek al<br />
voor het mom<strong>en</strong>t dat het noodzakelijk werd geacht te strev<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> zoveel<br />
mogelijk vogelvrij dan wel vogelarm vliegveld. Dit hoofdstuk geeft aan welke<br />
d<strong>en</strong>kwijze <strong>en</strong> uitvoeringsmethod<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangehang<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> effectief<br />
beheer van de vogelpopulatie op e<strong>en</strong> vliegveld te realiser<strong>en</strong>.<br />
4.2 Vogelwaarneming <strong>en</strong> controle rondes<br />
De titel van deze paragraaf is het startpunt van de vogelaanvaring-prev<strong>en</strong>tie.<br />
Vroeger was het gebruikelijk dat e<strong>en</strong> vogelwachter er op uit werd gestuurd om<br />
vogels te verjag<strong>en</strong> als deze vanuit de verkeerstor<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De<br />
waarneming<strong>en</strong> van de luchtverkeersleiders werd<strong>en</strong> ondanks het gebruik van e<strong>en</strong><br />
verrekijker <strong>en</strong> het goede zicht vanuit de verkeerstor<strong>en</strong>, bemoeilijkt door de grote<br />
afstand<strong>en</strong>, golving<strong>en</strong> in het terrein <strong>en</strong> dode hoek<strong>en</strong>. Slecht zicht, mist <strong>en</strong> reg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
getint glas is ev<strong>en</strong>zo e<strong>en</strong> nadeel. In de ocht<strong>en</strong>d- <strong>en</strong> avondschemer neemt de<br />
afstand waarop nog betrouwbaar vogels kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> af tot<br />
<strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> meters vanaf de verkeerstor<strong>en</strong>. De <strong>en</strong>ige effectieve methode van<br />
opsporing is regelmatige patrouille per auto zodat alle del<strong>en</strong> van de luchthav<strong>en</strong> van<br />
nabij <strong>en</strong> vanuit diverse zichthoek<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geïnspecteerd. Op regionale <strong>en</strong><br />
kleinere luchthav<strong>en</strong>s is het duidelijk, respectievelijk onvermijdelijk dat de<br />
vogelsignaleringstaak voornamelijk bij de verkeersleiders op de verkeerstor<strong>en</strong> rust.<br />
In de praktijk zal de operationele di<strong>en</strong>st in sam<strong>en</strong>werking met de verkeersleiding de<br />
vogels lokaliser<strong>en</strong>. Het verjag<strong>en</strong> wordt vervolg<strong>en</strong>s door de operationele di<strong>en</strong>st<br />
uitgevoerd.<br />
Aanpak op kleinere vliegveld<strong>en</strong>:<br />
De medewerkers moet<strong>en</strong> zich bewust zijn van de beperking<strong>en</strong> in de vogelwaarneming. Zij moet<strong>en</strong> om<br />
aanvull<strong>en</strong>de rondritt<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> wanneer zich kritische omstandighed<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong>. Aanvull<strong>en</strong>de<br />
informatie kan word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> van vliegers <strong>en</strong> bijvoorbeeld ander onderhoudspersoneel;<br />
Bek<strong>en</strong>dheid met de plaats<strong>en</strong> waar vogels zich ongezi<strong>en</strong> schuil houd<strong>en</strong> is ess<strong>en</strong>tieel;<br />
Bij slecht zicht of slecht weer kan e<strong>en</strong> verhoogde positie bijvoorbeeld vanaf e<strong>en</strong> balkon verbetering<br />
oplever<strong>en</strong>;<br />
Ler<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met de beperkte middel<strong>en</strong> om de vogelproblem<strong>en</strong> aan te pakk<strong>en</strong> is<br />
belangrijker dan uitsluit<strong>en</strong>d op verjaagacties aan te dring<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
38<br />
4.3 Duur <strong>en</strong> frequ<strong>en</strong>tie van de inspectierond<strong>en</strong><br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Indi<strong>en</strong> het beleid is gericht op e<strong>en</strong> veld zonder vogels, er wordt regelmatig<br />
patrouilleert <strong>en</strong> er kom<strong>en</strong> klaarblijkelijk nog steeds vogels voor op het vliegveld dan<br />
kan de conclusie word<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong> dat er ge<strong>en</strong> totale controle is maar dat er<br />
slechts sprake is van e<strong>en</strong> regelmatige verjaging. Echter in de Nederlandse<br />
omstandighed<strong>en</strong> kan dit weldegelijk de praktijk zijn. De gew<strong>en</strong>ste situatie wordt in<br />
e<strong>en</strong> dergelijk geval zo dicht mogelijk b<strong>en</strong>aderd. Daar waar regelmatige patrouilles<br />
niet mogelijk zijn is m<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eigd om zo vaak als mogelijk de vogels te verjag<strong>en</strong>. Dit<br />
resulteert dan in bliksemacties waarbij de vogels opvlieg<strong>en</strong>. Zodra de patrouille<br />
terugkeert gaan de vogels weer zitt<strong>en</strong>. Hoe vaker zoiets gebeurt hoe sneller de<br />
vogels zich er aan w<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Daarbij komt nog dat voor e<strong>en</strong> korte patrouille<br />
ev<strong>en</strong>veel voorbereidingstijd, he<strong>en</strong>/terugrijtijd <strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>de handeling<strong>en</strong> verg<strong>en</strong><br />
als e<strong>en</strong> uitgebreide ronde. Hoe korter de verjaagactie des te meer de improductieve<br />
tijd bedraagt. Derhalve is e<strong>en</strong> langere rit waarbij alle vogels word<strong>en</strong> verjaagd <strong>en</strong> er<br />
op wordt toegezi<strong>en</strong> dat ze niet ev<strong>en</strong> in de lucht blijv<strong>en</strong> hang<strong>en</strong> <strong>en</strong> weer invall<strong>en</strong>,<br />
maar daadwerkelijk van het vliegveld zijn verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>, veel effectiever. De patrouille<br />
behoeft hierdoor beduid<strong>en</strong>d minder vaak te word<strong>en</strong> herhaald. Daar waar beperkte<br />
tijd ter beschikking is voor de vogelverjaging, is het beter weinig maar effectieve<br />
rondes te houd<strong>en</strong> dan e<strong>en</strong> groter aantal korte rondes.<br />
4.4 De tactiek bij het rijd<strong>en</strong> van rond<strong>en</strong><br />
Vogels vlieg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de 30 <strong>en</strong> 70 kilometer per uur, zij kunn<strong>en</strong> in minder dan 1<br />
minuut het landingsterrein binn<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong> snel zijn verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>. Daarom is<br />
voortdur<strong>en</strong>de waakzaamheid gebod<strong>en</strong>. Als het strev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
luchthav<strong>en</strong>exploitant e<strong>en</strong> vogelvrije luchthev<strong>en</strong> is, of dit te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> dan is de<br />
eerste taak van de vogelwacht de signalering <strong>en</strong> lokalisering. Verjaagactie kunn<strong>en</strong><br />
in e<strong>en</strong> dergelijk geval minder prioriteit hebb<strong>en</strong>. Het effect van vogelsignalering<br />
wordt lager naarmate er meer aandacht van de vogelwachter wordt gevraagd voor<br />
het rijd<strong>en</strong>. Daartoe is het goed om uitzichtpunt<strong>en</strong> in de ronde vast te legg<strong>en</strong><br />
vanwaar rustig kan word<strong>en</strong> rondgekek<strong>en</strong> <strong>en</strong> geluisterd naar ev<strong>en</strong>tuele<br />
vogelgeluid<strong>en</strong> alvor<strong>en</strong>s de ronde weer te vervolg<strong>en</strong>. Afhankelijk van het aantal<br />
start- <strong>en</strong> landings-ban<strong>en</strong>, het terreinoppervlak, de vogelrijkdom van de streek, het<br />
soort <strong>en</strong> de omvang van het verkeer etc. kan het gew<strong>en</strong>st zijn meerdere<br />
vogelwachters per di<strong>en</strong>st in het veld te hebb<strong>en</strong>. Twee vogelwachters in dezelfde<br />
auto is echter totaal effectief!<br />
4.5 Operatiegebied van de vogelpatrouille<br />
4.5.1 Vogelvrije terrein<strong>en</strong><br />
Zoals vele mal<strong>en</strong> eerder opgemerkt moet word<strong>en</strong> gestreefd naar e<strong>en</strong> zoveel<br />
mogelijk vogelvrij vliegveld. Als het startpunt e<strong>en</strong> vliegveld “vol” met vogels is,<br />
di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> te beginn<strong>en</strong> vanaf de start- <strong>en</strong> landingsbaan(<strong>en</strong>) om vervolg<strong>en</strong>s naar de<br />
periferie toe te werk<strong>en</strong>. Vanzelfsprek<strong>en</strong>d moet ook veel aandacht word<strong>en</strong> besteed<br />
aan de uitloopstrok<strong>en</strong> van de ban<strong>en</strong> <strong>en</strong> de terrein<strong>en</strong> nabij het periferiehekwerk. Als<br />
e<strong>en</strong> harde vogelverjaagactie wordt gestaakt op het mom<strong>en</strong>t dat duidelijk is dat de<br />
vogels vertrekk<strong>en</strong>, bestaat het gevaar dat ze net over de gr<strong>en</strong>s van de luchthav<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
39<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
of het gebied van de stationsgebouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> parkeerterrein<strong>en</strong> neerstrijk<strong>en</strong>. Van<br />
daaruit kunn<strong>en</strong> de vogels bij het minste of geringste terugker<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan er in luttele<br />
second<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ernstige <strong>en</strong> gevaarlijke situatie ontstaan. Indi<strong>en</strong> de verjaging grondig<br />
wordt uitgevoerd, dat wil zegg<strong>en</strong> tot aan de gr<strong>en</strong>s van het landingsterrein of het<br />
periferiehek dan bestaat de mogelijkheid zeker dat ze <strong>en</strong>kele veld<strong>en</strong> verder<br />
neerstrijk<strong>en</strong>. Echter als de dier<strong>en</strong> alsnog terugker<strong>en</strong> do<strong>en</strong> ze dat stukje voor stukje<br />
omdat ze hebb<strong>en</strong> geleerd dat ze steeds word<strong>en</strong> verjaagd. Zodo<strong>en</strong>de blijft er tijd<br />
over om ze alsnog terug te jag<strong>en</strong> voor ze e<strong>en</strong> gevaar voor het vliegverkeer vorm<strong>en</strong>.<br />
Soms is e<strong>en</strong> grondige verjaging niet mogelijk vanwege lokale omstandighed<strong>en</strong>.<br />
Niettemin is het schoonhoud<strong>en</strong> van <strong>en</strong> zo groot mogelijk terrein rond de start- <strong>en</strong><br />
landingsban<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goede methode <strong>en</strong> bijdrage om het gevaar zo veel mogelijk te<br />
verklein<strong>en</strong>.<br />
4.5.2 Veilige terrein<strong>en</strong> om vogels te lat<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong><br />
Terreingedeelt<strong>en</strong> als in de titel bedoeld bestaan niet op e<strong>en</strong> vliegveld. De<br />
veronderstelling dat er veld<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> zijn waar vandaan vogels niet op vlieg<strong>en</strong> als<br />
m<strong>en</strong> ze maar niet verstoord is gevaarlijke onzin. Het <strong>en</strong>ige dat met zekerheid kan<br />
word<strong>en</strong> voorspeld omtr<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> dergelijke groep vogels is dat er e<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t komt<br />
dat ze wel degelijk op zull<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> plotselinge verstoring door m<strong>en</strong>s of<br />
dier ofwel omdat ze dat uit eig<strong>en</strong> wil do<strong>en</strong>; zo zijn dier<strong>en</strong> nu e<strong>en</strong>maal. In ieder<br />
geval kan het mom<strong>en</strong>t waarop ze opvlieg<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> voorspeld <strong>en</strong> kan e<strong>en</strong><br />
dergelijk mom<strong>en</strong>t dus tegelijkertijd plaatsvind<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> start of landing van e<strong>en</strong><br />
vliegtuig. Als dat het geval is kan er ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele prev<strong>en</strong>tieve actie word<strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> aanvaring te voorkom<strong>en</strong>. De vogels moet<strong>en</strong> verdwijn<strong>en</strong> op het<br />
mom<strong>en</strong>t dat de vogelwachter dit noodzakelijk acht. De verkeersleiding moet op de<br />
hoogte word<strong>en</strong> gesteld <strong>en</strong> er moet e<strong>en</strong> gaatje in de verkeersafwikkeling word<strong>en</strong><br />
gevond<strong>en</strong> om de verjaging uit te voer<strong>en</strong>. Als de vogels op e<strong>en</strong> zeer gevaarlijke<br />
plaats zitt<strong>en</strong> moet het verkeer word<strong>en</strong> vastgehoud<strong>en</strong> tot de dier<strong>en</strong> zijn verjaagd. De<br />
druk van de aanwezigheid van vogels kan soms zo groot word<strong>en</strong> dat het niet goed<br />
meer mogelijk is het vliegveld “vogelvrij” te houd<strong>en</strong>. In dergelijke noodgevall<strong>en</strong>,<br />
door de luchthav<strong>en</strong>exploitant <strong>en</strong> de verkeersleiding bepaald, kan word<strong>en</strong><br />
afgesprok<strong>en</strong> terreingedeelt<strong>en</strong> vast te stell<strong>en</strong> waar vogels kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedoogd.<br />
In dergelijke gevall<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> er maatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> t<strong>en</strong>einde<br />
onverwachte verstoring<strong>en</strong> te vermijd<strong>en</strong>. Het “vogelvrije” beleid di<strong>en</strong>t echter zo snel<br />
mogelijk weer te word<strong>en</strong> hervat.<br />
4.6 Werktijd<strong>en</strong><br />
4.6.1 Belangrijkste mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Alle vliegveld<strong>en</strong> zijn op<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de de dagdel<strong>en</strong> waarin ook vogels actief zijn <strong>en</strong><br />
de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie-organisatie beschikbaar is om het gevaar aan te<br />
pakk<strong>en</strong>. Het is echter net zo belangrijk om de situatie op de ander ur<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de<br />
dag te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Zonsopgang <strong>en</strong> -ondergang zijn de tijd<strong>en</strong> van de dag dat vogels<br />
zeer actief zijn. Met name gedur<strong>en</strong>de deze period<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong> vogels van locatie om<br />
te slap<strong>en</strong> of te foerager<strong>en</strong>. Hierbij vorm<strong>en</strong> ze vaak groep<strong>en</strong>. Ook gedur<strong>en</strong>de de<br />
nacht zijn er veel, minder of niet gek<strong>en</strong>de, vogelactiviteit<strong>en</strong>. Kortom ook buit<strong>en</strong> de<br />
dagur<strong>en</strong> - op vele luchthav<strong>en</strong>s is de vogelwacht weg<strong>en</strong>s sluiting van de luchthav<strong>en</strong><br />
of door andere werkzaamhed<strong>en</strong> dan minder of geheel niet actief - di<strong>en</strong>t het gevaar<br />
van vogelactiviteit<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> onderk<strong>en</strong>d.<br />
4.6.2 Zonsopgang <strong>en</strong> zonsondergang<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
40<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
M<strong>en</strong>selijke activiteit<strong>en</strong> zijn georganiseerd volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> vast dag <strong>en</strong> nachtpatroon<br />
binn<strong>en</strong> de 24 uurscyclus. In de gematigde zone werk<strong>en</strong> we derhalve in donker<br />
tijd<strong>en</strong>s de korte winterdag<strong>en</strong> terwijl in de zomer de daglichtperiode veel langer is<br />
dan de arbeidsdag. Vogelactiviteit<strong>en</strong> word<strong>en</strong> veelal bepaald door daglicht <strong>en</strong><br />
duisternis. De meeste vogels zijn afhankelijk van hun og<strong>en</strong> voor het bepal<strong>en</strong> van de<br />
richting, hun sociale contact<strong>en</strong> <strong>en</strong> het vind<strong>en</strong> van voedsel. Vogels zijn derhalve min<br />
of meer verplicht tot inactiviteit gedur<strong>en</strong>de de duisternis. Uitzondering daarop<br />
vorm<strong>en</strong> vogels die ‘s nachts trekk<strong>en</strong> of bijvoorbeeld uilachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>dachtig<strong>en</strong> als<br />
smi<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die vaak ‘s nachts foerager<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>wel is het risico op e<strong>en</strong> vogelaanvaring<br />
gedur<strong>en</strong>de de nachtelijke ur<strong>en</strong> op de meeste luchthav<strong>en</strong>s kleiner dan overdag.<br />
Daarbij moet word<strong>en</strong> opgemerkt dat hoewel de verkeersint<strong>en</strong>siteit op de<br />
luchthav<strong>en</strong> ‘s nachts kleiner is, de duisternis het zicht op de aanwezigheid van<br />
vogels aanzi<strong>en</strong>lijk beperkt. In het algeme<strong>en</strong> wordt aanbevol<strong>en</strong> om ’s nachts zo<br />
mogelijk voor iedere start of landing de baan op vogel aanwezigheid te<br />
inspecter<strong>en</strong>. Veel op vliegveld<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>de vogelsoort<strong>en</strong> als meeuw<strong>en</strong>, kievit<strong>en</strong>,<br />
kraaiachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> spreeuw<strong>en</strong> zijn zeer mobiel <strong>en</strong> trekk<strong>en</strong> dagelijks van veilige<br />
gezam<strong>en</strong>lijke slaapplaats<strong>en</strong> naar bijvoorbeeld verder geleg<strong>en</strong> voedselgrond<strong>en</strong> visa<br />
versa. Veel vliegbeweging<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> plaats rond zonsondergang <strong>en</strong> zonsopkomst<br />
tuss<strong>en</strong> voorverzamel <strong>en</strong> slaapplaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> slaapplaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> voedselgebied<strong>en</strong>. Deze<br />
massale beweging<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong> het grootste aanvaringsgevaar op <strong>en</strong> rond<br />
vliegveld<strong>en</strong>. Hoewel vogelactiviteit<strong>en</strong> grot<strong>en</strong>deels word<strong>en</strong> bepaald door de l<strong>en</strong>gte<br />
van de daglichtperiode, is het duidelijk dat ze in de korte winterdag<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />
voorjaar wanneer de jong<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gevoerd wel degelijk met minder zicht<br />
g<strong>en</strong>oeg<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> dan in de zomer <strong>en</strong> herfst gebruikelijk is.<br />
Het is niet e<strong>en</strong>voudig aan te gev<strong>en</strong> hoe de overgang van daglicht naar duisternis<br />
verloopt gezi<strong>en</strong> het verschil in half int<strong>en</strong>siteit bij verschill<strong>en</strong>de<br />
weersomstandighed<strong>en</strong>.<br />
Term<strong>en</strong> m.b.t. dag <strong>en</strong> nacht:<br />
Zonsopkomst <strong>en</strong> zonsondergang sprek<strong>en</strong> voor zich <strong>en</strong> zijn vastgelegd in jaarlijkse tabell<strong>en</strong>;<br />
Ocht<strong>en</strong>d <strong>en</strong> avondschemer: Technisch te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> zonnestand van 6° onder de horizon.<br />
Praktisch zichtbaar, afhankelijk van de weersomstandighed<strong>en</strong>, in de volle zomer 1 uur voor<br />
zonsopkomst <strong>en</strong> 1 uur na zonsondergang. Overig<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> half uur voor zonsopkomst <strong>en</strong> e<strong>en</strong> half uur<br />
na zonsondergang. Onder normale zicht omstandighed<strong>en</strong> is er <strong>en</strong>ig licht voor <strong>en</strong> na de ocht<strong>en</strong>d<br />
respectievelijk avondschemer. Dit is waarneembaar <strong>en</strong> kan dus voor vogels leid<strong>en</strong> tot activiteit<strong>en</strong>.<br />
4.6.3 Vogelactiviteit<strong>en</strong> in ocht<strong>en</strong>dschemer<br />
Tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de vogelsoort<strong>en</strong> bestaat er e<strong>en</strong> groot verschil in activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
het tijdstip waarop dit plaats vindt. Meeuw<strong>en</strong> bijvoorbeeld kunn<strong>en</strong> afhankelijk van<br />
de nabijheid van hun slaapplaats<strong>en</strong> al voor de feitelijke ocht<strong>en</strong>dschemer actief<br />
word<strong>en</strong>. Deze periode kan wel twee uur lang dur<strong>en</strong>. Gedur<strong>en</strong>de deze periode<br />
kunn<strong>en</strong> steeds nieuwe groep<strong>en</strong> aan of over kom<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong>. De vogelwacht moet<br />
dus niet d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat ze de klus snel hebb<strong>en</strong> geklaard. Kievit<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />
voor de feitelijke ocht<strong>en</strong>dschemer actief. Vanaf hun slaapplaats<strong>en</strong> verzamel<strong>en</strong> ze<br />
zich sociaal of begev<strong>en</strong> ze zich naar veld<strong>en</strong> om voedsel te zoek<strong>en</strong>, dit duurt tot na<br />
zonsopkomst. Rond zonsopkomst do<strong>en</strong> zich soms onverwachte, spontane massale<br />
vliegbeweging<strong>en</strong> voor. Wat later dan de meeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kievit<strong>en</strong> maar nog voor<br />
zonsopkomst verlat<strong>en</strong> roek<strong>en</strong>, soms in gezelschap van kauw<strong>en</strong>, hun slaapplaats<strong>en</strong><br />
om te gaan et<strong>en</strong>. Spreeuw<strong>en</strong> verlat<strong>en</strong> zo rond zonsopkomst in groep<strong>en</strong> hun<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
41<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
slaapplaats.<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> hierbij in verschill<strong>en</strong>de richting<strong>en</strong>. Het verlat<strong>en</strong> van de<br />
slaapplaats door de groep<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t soms intervall<strong>en</strong> van <strong>en</strong>ige minut<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan wel<br />
e<strong>en</strong> half uur tot e<strong>en</strong> uur in beslag nem<strong>en</strong>. Veel meeuw<strong>en</strong>, kievit<strong>en</strong> <strong>en</strong> kraaiachtig<strong>en</strong><br />
verzamel<strong>en</strong> zich na het slap<strong>en</strong> op vliegveld<strong>en</strong>. Hierbij kunn<strong>en</strong> ze zich over het hele<br />
veld verspreid<strong>en</strong> <strong>en</strong> als ze niet word<strong>en</strong> verstoord blijv<strong>en</strong> ze de hele dag zitt<strong>en</strong> om<br />
voedsel te zoek<strong>en</strong>. Uit bov<strong>en</strong>staande is op te mak<strong>en</strong> dat in de periode tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
uur voor <strong>en</strong> e<strong>en</strong> uur na zonsopkomst de grootste vogelhoeveelhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> de meeste<br />
vogelbeweging<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> te verwacht<strong>en</strong> zijn. Veel meeuw<strong>en</strong>,<br />
kraaiachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> spreeuw<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> op eig<strong>en</strong> geleg<strong>en</strong>heid weer verder trekk<strong>en</strong> maar<br />
voor kievit<strong>en</strong> geldt dit niet. Als ze niet word<strong>en</strong> verjaagd blijv<strong>en</strong> ze <strong>en</strong> verspreid<strong>en</strong> ze<br />
zich over het hele veld verspreid<strong>en</strong> om voedsel te zoek<strong>en</strong>.<br />
4.6.4 Vogelactiviteit<strong>en</strong> in de avondschemer<br />
In teg<strong>en</strong>stelling tot de snelle vogelverspreiding in de ocht<strong>en</strong>dschemer<br />
- vogels hebb<strong>en</strong> de hele nacht niet geget<strong>en</strong> <strong>en</strong> will<strong>en</strong> zo snel mogelijk voedsel<br />
zoek<strong>en</strong> - is het terugker<strong>en</strong> naar de slaapplaats<strong>en</strong> e<strong>en</strong> activiteit van langere duur,<br />
veelal wel <strong>en</strong>kele ur<strong>en</strong>. Meeuw<strong>en</strong>, kraaiachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> spreeuw<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de<br />
eig<strong>en</strong>schap uit sociale overweging<strong>en</strong> in voorverzamelvlucht<strong>en</strong> voor het vertrek naar<br />
de slaapplaats<strong>en</strong> rond te vlieg<strong>en</strong>. Als dit bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> plaatsvindt dan dit<br />
resulter<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> zeer gevaarlijke grote plaatselijke vogeldichtheid. Kievit<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
rond de avondschemering lokaal in grote groep<strong>en</strong> rondvlieg<strong>en</strong>. Ook hier spel<strong>en</strong><br />
voorverzamelplaats<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol maar ook e<strong>en</strong> verstoorde slaapplaats kan oorzaak zijn<br />
van e<strong>en</strong> plotselinge verplaats<strong>en</strong>de grote groep kievit<strong>en</strong>. De conclusie is dat ook de<br />
avondschemeringsperiode kritischer is dan de daglichtperiode.<br />
4.6.5 Zomer <strong>en</strong> wintertijd<br />
Uit voorgaande paragraf<strong>en</strong> is duidelijk geword<strong>en</strong> dat de ocht<strong>en</strong>d- <strong>en</strong> avondschemer<br />
kritisch zijn met het oog op aanvaringsgevaar <strong>en</strong> de prev<strong>en</strong>tie hiervan. Daar komt<br />
nog bij dat deze schemerperiod<strong>en</strong> door de omslag van winter naar zomertijd <strong>en</strong><br />
visa versa plotseling e<strong>en</strong> uur verschuiv<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte van de vliegveldoperaties.<br />
Hierdoor kan het voorkom<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> periode van de dag met veel<br />
vogelbeweging<strong>en</strong> plotseling - door de verschuiving van e<strong>en</strong> uur – overe<strong>en</strong>komt met<br />
e<strong>en</strong> operationele piekperiode.<br />
4.6.6 Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie bij ocht<strong>en</strong>d- <strong>en</strong> avondschemer<br />
Conclusie uit het bov<strong>en</strong>staande maakt duidelijk dat::<br />
Om effectief te zijn tijd<strong>en</strong>s de op<strong>en</strong>ingstijd<strong>en</strong> van de luchthav<strong>en</strong> moet de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie eerder gericht zijn op vogelactiviteit<strong>en</strong> dan op de<br />
vliegveldoperaties.<br />
Door de lange daglichtperiode in de zomer kan het zijn dat e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong>, die niet<br />
24 uur operationeel is, na de ocht<strong>en</strong>dschemerperiode op<strong>en</strong> gaat. Dit kan specifieke<br />
problem<strong>en</strong> gaan vorm<strong>en</strong>. De beoordeling van de vogelactiviteit<strong>en</strong> zal de inzet van<br />
de vogelbestrijding moet<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>. Als de vogelwachter slechts beschikbaar is<br />
tijd<strong>en</strong>s de ur<strong>en</strong> dat er daadwerkelijk wordt gevlog<strong>en</strong>, kan het zijn dat het veld zo<br />
vol vogels zit op het mom<strong>en</strong>t dat de vogelwacht zijn werk begint, dat het voor<br />
hem, vanwege het vliegverkeer, onmogelijk is de vogels afdo<strong>en</strong>de te verjag<strong>en</strong>. Het<br />
uitvoer<strong>en</strong> van nev<strong>en</strong>tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> ploegwisseling<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de zonsopgang kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
adequate verjaging ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s negatief beïnvloed<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> ander punt dat speelt is dat<br />
vogelwachters vaak kostbare tijd verspill<strong>en</strong> omdat ze door de verlichting in hun<br />
kantoor m<strong>en</strong><strong>en</strong> dat het nog te donker is om effectief te kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Echter,<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
42<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> de tijd dat het daglicht goed doorzet is het vaak te laat <strong>en</strong> is de situatie al uit<br />
de hand gelop<strong>en</strong>. De <strong>en</strong>ige manier om goed van de schemertijd te profiter<strong>en</strong> is<br />
buit<strong>en</strong> met aan het beperkte licht gew<strong>en</strong>de og<strong>en</strong> te wacht<strong>en</strong> tot het zicht<br />
voldo<strong>en</strong>de is om te beginn<strong>en</strong> met de prev<strong>en</strong>tie.<br />
Aanwezigheid vogelwachter:<br />
De vogelwacht di<strong>en</strong>t minst<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> uur voor de eerste start of landing beschikbaar te zijn om het veld<br />
te inspecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele vogels te verjag<strong>en</strong>;<br />
De vogelwacht di<strong>en</strong>t onbeperkt toegang te hebb<strong>en</strong> tot het landingsterrein;<br />
De continuïteit van de vogelwachttaak mag niet word<strong>en</strong> verstoord door e<strong>en</strong> onderbreking voor e<strong>en</strong><br />
ploegwisseling of door andere verplichting<strong>en</strong> (andere tak<strong>en</strong>), behalve als dit in de taakomschrijving is<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld van e<strong>en</strong> nev<strong>en</strong>taak is het inspecter<strong>en</strong> van de operationele verharding<strong>en</strong> op<br />
ongerechtighed<strong>en</strong>;<br />
Alle “huishoudelijke” tak<strong>en</strong> als voertuigonderhoud, tank<strong>en</strong>, het hal<strong>en</strong> van wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> munitie uit het<br />
magazijn etc. moet<strong>en</strong> vooraf word<strong>en</strong> uitgevoerd;<br />
Indi<strong>en</strong> het in de zomer <strong>en</strong> de vroege herfst al <strong>en</strong>ige ur<strong>en</strong> voor de op<strong>en</strong>ing van de luchthav<strong>en</strong> daglicht<br />
is, is het nuttig om regelmatig - minimaal e<strong>en</strong>s per maand - bij zonsopkomst e<strong>en</strong> vogelronde te<br />
mak<strong>en</strong> om te zi<strong>en</strong> hoe de situatie is. Dit om problem<strong>en</strong> die later in het seizo<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> optred<strong>en</strong> te<br />
voor te zijn;<br />
Mogelijke vogelproblem<strong>en</strong> bij invall<strong>en</strong>de duisternis in de herfst kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>d door<br />
regelmatig e<strong>en</strong> patrouille bij zonsondergang te houd<strong>en</strong>, dus ook na de sluiting van de luchthav<strong>en</strong>.<br />
4.6.7 Specifieke vogelproblem<strong>en</strong> voor luchthav<strong>en</strong>s nabij de kust<br />
Aan de kust geleg<strong>en</strong> vliegveld<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> specifiek probleem vanwege de<br />
aanwezigheid van grote populaties meeuw<strong>en</strong>, andere kustvogels <strong>en</strong> grote massale<br />
vogelbeweging<strong>en</strong> door weersinvloed<strong>en</strong> <strong>en</strong> extreem hoog water. Vliegveld<strong>en</strong> die<br />
geleg<strong>en</strong> zijn aan grote riviermonding<strong>en</strong> of zeearm<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> met de<br />
komst van veel vogels die door het hoge water in hun voedselgebied<strong>en</strong> naar<br />
rustplaats<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verdrev<strong>en</strong>. Dit vindt twee maal daags plaats, op wissel<strong>en</strong>de<br />
tijdsstipp<strong>en</strong>. De betreff<strong>en</strong>de hoogwaterrustplaats kan door de gunstige ligging<br />
bijvoorbeeld e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> zijn. Of indi<strong>en</strong> door springvloed de gebruikelijke<br />
hoogwater rustplaats niet meer beschikbaar is kan de luchthav<strong>en</strong> als alternatief in<br />
beeld kom<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s de voorjaars- <strong>en</strong> najaarstrek kan door massale hoeveelhed<strong>en</strong><br />
vogels langs de kust <strong>en</strong> riviermonding<strong>en</strong> de problematiek word<strong>en</strong> nog prang<strong>en</strong>der<br />
word<strong>en</strong>. Door regelmatige vogeltelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> de analyse daarvan kunn<strong>en</strong> er<br />
voorspelling<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t de vogelbeweging<strong>en</strong> <strong>en</strong> de daaruit voortvloei<strong>en</strong>de<br />
problematiek word<strong>en</strong> gedaan.<br />
4.7 Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie gedur<strong>en</strong>de de nachtelijke ur<strong>en</strong><br />
4.7.1 Aanwezigheid van vogels<br />
In het algeme<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> er, uitgezonderd resid<strong>en</strong>te broedvogels, ‘s nachts minder<br />
vogels <strong>en</strong> vogelsoort<strong>en</strong> op de luchthav<strong>en</strong> aanwezig zijn. De meeste vogelsoort<strong>en</strong><br />
slap<strong>en</strong> ‘s nachts of zijn minder actief. Kraaiachtig<strong>en</strong>, duiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> spreeuw<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> de<br />
luchthav<strong>en</strong> respectievelijk het landingsterrein niet bezoek<strong>en</strong> daar die elders slap<strong>en</strong>.<br />
Echter kunn<strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong> door omstandighed<strong>en</strong> - bijvoorbeeld door verstoring of<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
43<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
weersinvloed<strong>en</strong> - massaal op de luchthav<strong>en</strong>verharding<strong>en</strong> neerstrijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> gaan<br />
slap<strong>en</strong>. Ze kom<strong>en</strong> dan vaak midd<strong>en</strong> in de nacht Vooral op luchthav<strong>en</strong>s nabij de<br />
kust of in de nabijheid van grotere zoetwaterplass<strong>en</strong> of mer<strong>en</strong> speelt dit probleem..<br />
De kievit is ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> soort die zich ’s nachts op de luchthav<strong>en</strong> kan bevind<strong>en</strong>.<br />
Ze slap<strong>en</strong> in kleinere groep<strong>en</strong>, zelfs in lang gras waar ze onder daglicht<br />
omstandighed<strong>en</strong> niet in gaan zitt<strong>en</strong>. Vanwege de aanwezigheid van (veld)muiz<strong>en</strong><br />
zull<strong>en</strong> ‘s nachts zeker uil<strong>en</strong> het veld bejag<strong>en</strong>. Daar waar natte plekk<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of jong<br />
gras aanwezig is, kunn<strong>en</strong> wilde e<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, smi<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> watersnipp<strong>en</strong> ‘s nachts<br />
massaal naar voedsel kom<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong>. De nachtelijke aanwezigheid van vogels is<br />
zeer verscheid<strong>en</strong>. Nachtelijke inv<strong>en</strong>tarisaties zull<strong>en</strong> dan ook grote verschill<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>.<br />
Per nacht kan het resultaat zeer verschill<strong>en</strong>d zijn. Ook zijner uiteraard<br />
seizo<strong>en</strong>sinvloed<strong>en</strong>. De vergelijking tuss<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong>s onderling zal ook e<strong>en</strong> zeer<br />
divers resultaat te zi<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>. Weersomstandighed<strong>en</strong>, voedselaanbod door<br />
terreinomstandighed<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de nachtelijke situatie beïnvloed<strong>en</strong>. Er is hierover<br />
echter onvoldo<strong>en</strong>de bek<strong>en</strong>d om betrouwbare voorspelling<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>.<br />
4.7.2 De noodzaak van nachtelijke activiteit<strong>en</strong> door de vogelwacht<br />
Ondanks het feit dat er ‘s nachts minder vogels in het veld aanwezig zijn, hebb<strong>en</strong><br />
zich ernstige vogelaanvaring<strong>en</strong> in de nachtperiode voorgedaan. Oorzaak hiervan<br />
was veelal dat simpelweg de groep<strong>en</strong> vogels niet war<strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. K<strong>en</strong>nelijk<br />
zijn vogels zich ‘s nachts minder bewust dat ze door e<strong>en</strong> vliegtuig kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
geraakt. Vooral bij e<strong>en</strong> incid<strong>en</strong>tele start of landing kan de aanwezigheid van<br />
slap<strong>en</strong>de vogels, die op het laatste mom<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> verrast, ernstige gevolg<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong>. Meeuw<strong>en</strong> die overdag op de baan zitt<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> weg als ze e<strong>en</strong> vliegtuig<br />
zi<strong>en</strong> aankom<strong>en</strong>, ‘s nachts gebeurt dat k<strong>en</strong>nelijk niet of te laat, zodat het<br />
aanvaringrisico extra groot is. De vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie moet ge<strong>en</strong> onderscheid<br />
mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> ocht<strong>en</strong>d- <strong>en</strong> avondschemer <strong>en</strong> overige del<strong>en</strong> van de nacht. Daarom<br />
moet op luchthav<strong>en</strong>s waar 24 uur per dag vliegbeweging<strong>en</strong> plaats vind<strong>en</strong> continue<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie plaatsvind<strong>en</strong>.<br />
4.7.3 Nachtelijke werkwijze<br />
Andere hulpmiddel<strong>en</strong> om vogels in het donker te ontdekk<strong>en</strong> dan zoeklicht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
koplamp<strong>en</strong> van het vogelwachtvoertuig zijn nauwelijks voor hand<strong>en</strong>. Soms kan e<strong>en</strong><br />
op<strong>en</strong> raam help<strong>en</strong> om vogelgeluid<strong>en</strong> te hor<strong>en</strong>. De licht<strong>en</strong> die de vogels beschijn<strong>en</strong><br />
verstor<strong>en</strong> de vogels snel zodat vaak niet meer dan e<strong>en</strong> glimp van de dier<strong>en</strong> wordt<br />
opgevang<strong>en</strong>. Om ze daarna weer in zicht te krijg<strong>en</strong> om te zi<strong>en</strong> waar ze zijn<br />
geblev<strong>en</strong> is moeilijk. In het algeme<strong>en</strong> is het lastiger vogels ‘s nachts te ontdekk<strong>en</strong><br />
dan overdag. Ook gerichte verjaging is ’s nachts problematisch het is vaak niet<br />
meer dan het afrijd<strong>en</strong> van start <strong>en</strong> landingsban<strong>en</strong> zo kort mogelijk voor iedere start<br />
of landing om na te gaan dat op dat mom<strong>en</strong>t de ban<strong>en</strong> <strong>en</strong> soms ook de te<br />
gebruik<strong>en</strong> rijban<strong>en</strong> vrij van vogel zijn. Als er ‘s nachts vogels word<strong>en</strong> ontdekt<br />
moet<strong>en</strong> die zachtjes door middel van het voertuig van de verharding<strong>en</strong> het gras in<br />
word<strong>en</strong> gedrev<strong>en</strong>. Lichtkogels e.d. gebruik<strong>en</strong> is in principe uit d<strong>en</strong> boze. Groep<strong>en</strong><br />
vogels die bijvoorbeeld onontdekt in de grasveld<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hierdoor word<strong>en</strong><br />
opgeschrikt <strong>en</strong> alsnog e<strong>en</strong> gevaar gaan vorm<strong>en</strong>. Op vliegveld<strong>en</strong> waar 24 uur per<br />
dag vliegbeweging<strong>en</strong> plaats vind<strong>en</strong> kan ev<strong>en</strong>als overdag ’s nachts zo veel mogelijk<br />
de “vrij van vogels” status word<strong>en</strong> nagestreefd. Op basis van lokale k<strong>en</strong>nis is het<br />
mogelijk zich opdo<strong>en</strong>de nieuwe slaapplaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorverzamelplaats<strong>en</strong> van<br />
meeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kievit<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> schemerdonker te ontdekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze plaats<strong>en</strong>,<br />
voordat de aantall<strong>en</strong> vogels te groot word<strong>en</strong>, in e<strong>en</strong> kort tijdsbestek te verstor<strong>en</strong>.<br />
Belangrijk punt is dat er gedur<strong>en</strong>de de nacht regelmatig inspectierond<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
44<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
gered<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat er voorafgaande aan incid<strong>en</strong>tele starts- <strong>en</strong> landing<strong>en</strong> baancontrole<br />
plaatsvind<strong>en</strong>.<br />
4.8 Specifieke acties<br />
4.8.1 Het verstor<strong>en</strong> of verplaats<strong>en</strong> van spreeuw<strong>en</strong>slaapplaats<strong>en</strong><br />
Spreeuw<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vanaf half augustus tot in het voorjaar massaal e<strong>en</strong> nieuwe<br />
slaapplaats gaan vorm<strong>en</strong>. Dit kan zich uiteraard ook op of in de buurt van e<strong>en</strong><br />
vliegveld voordo<strong>en</strong>. Bosjes, solitaire laanbom<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook wel gebouw<strong>en</strong> zijn hierbij<br />
geliefde plaats<strong>en</strong>. Voor het verstor<strong>en</strong> van spreeuw<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> ontheffing <strong>en</strong> Flora <strong>en</strong><br />
Faunawet (zie Hoofdstuk 15) noodzakelijk. Omdat het meeste succes wordt<br />
behaald als de verstoring zo snel mogelijk na het constater<strong>en</strong> van de eerste<br />
aanwezigheid van spreeuw<strong>en</strong> wordt uitgevoerd, is het zaak om van te vor<strong>en</strong> al over<br />
de bewuste ontheffing te beschikk<strong>en</strong>. Vanaf begin augustus moet er tijd<strong>en</strong>s de<br />
avondschemering <strong>en</strong> ca. 1 uur voor zonsondergang bewust op het ontstaan van<br />
dergelijke spreew<strong>en</strong>slaapplaats<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gelet.<br />
Locaties <strong>en</strong> de bijbehor<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong>:<br />
Solitaire laanbom<strong>en</strong><br />
De dier<strong>en</strong> constant met geluid, onder meer angstkret<strong>en</strong>, vuurwerk <strong>en</strong>/of lichtkogels verstor<strong>en</strong>. Mocht<br />
dit niet slag<strong>en</strong> dan di<strong>en</strong><strong>en</strong> de bom<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> omgehakt. Hiervoor di<strong>en</strong>t bij de betrokk<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te<br />
e<strong>en</strong> kapvergunning te word<strong>en</strong> aangevraagd. Het verdi<strong>en</strong>t aanbeveling ook deze kapvergunning gelet<br />
op de veiligheid van het luchtverkeer op voorhand in huis te hebb<strong>en</strong>. Hiertoe di<strong>en</strong>t overleg met de<br />
geme<strong>en</strong>te te word<strong>en</strong> gevoerd. Voor bom<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>dom van de luchthav<strong>en</strong> zijn di<strong>en</strong>t uiteraard<br />
vooroverleg met de eig<strong>en</strong>aar (particulier of geme<strong>en</strong>te, Rijks- of Provinciale Waterstaat, recreatieschap<br />
e.d.) te word<strong>en</strong> gevoerd.<br />
Bosjes <strong>en</strong> singels<br />
Direct na het vaststell<strong>en</strong> van de slaapplaats het bosje of de singel met ca. 50% uitdunn<strong>en</strong>, de rand<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> veelal in tact blijv<strong>en</strong>. Daarna direct ’s avonds de aankom<strong>en</strong>de dier<strong>en</strong> verstor<strong>en</strong> met vuurwerk<br />
<strong>en</strong> of lichtkogels. Hierdoor hebb<strong>en</strong> ze minder of ge<strong>en</strong> direct contact met elkaar <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> ze vertrekk<strong>en</strong>.<br />
Let op verkeersoverlast! Hiermee doorgaan tot de dier<strong>en</strong> naar elders <strong>en</strong> ongevaarlijk zijn. Ook hierbij<br />
geld<strong>en</strong> de bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde punt<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de de kapvergunning <strong>en</strong> het overleg met derd<strong>en</strong>.<br />
Gebouw<strong>en</strong><br />
In bijvoorbeeld hangars word<strong>en</strong> de dier<strong>en</strong> met angstkret<strong>en</strong> naar buit<strong>en</strong> gedrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt er (tijdelijk)<br />
voor gezorgd dat ze niet meer naar binn<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>. Op <strong>en</strong> van gebouw<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de dier<strong>en</strong> constant<br />
met geluid van vuurwerk <strong>en</strong> waar dit kan ev<strong>en</strong>tueel met brandspuit<strong>en</strong> verjaagd. Er zijn specialistisch<br />
bedrijv<strong>en</strong> die hiervoor kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingeschakeld.<br />
4.8.2 Het verwijder<strong>en</strong> van roek<strong>en</strong>kolonies<br />
Ook voor roek<strong>en</strong> geldt dat het risico van aanvaring<strong>en</strong> op basis van incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> langere periode moet word<strong>en</strong> bepaald. Dit is vervolg<strong>en</strong>s de basis<br />
voor het aanvrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ontheffing ex. Flora- <strong>en</strong> Faunawet. Vanzelfsprek<strong>en</strong>d<br />
kan de roek op het veld zelf onder de prev<strong>en</strong>tief afgegev<strong>en</strong> ontheffing vall<strong>en</strong> maar<br />
vaak is de kolonie op e<strong>en</strong> terrein van derd<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of onder direct publiek zicht<br />
geleg<strong>en</strong>. Met name dit laatste kan e<strong>en</strong> probleem vorm<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander di<strong>en</strong>t in<br />
dergelijke gevall<strong>en</strong> publicitair goed te word<strong>en</strong> voorbereid. E<strong>en</strong> roek<strong>en</strong>kolonie kan<br />
alle<strong>en</strong> met succes word<strong>en</strong> verwijderd indi<strong>en</strong> er tijdig - voor half april – actie wordt<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
45<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
ondernom<strong>en</strong> <strong>en</strong> alle nest<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verwijderd. Vele andere method<strong>en</strong> zijn<br />
geprobeerd maar war<strong>en</strong> niet of deze minder succesvol.<br />
Method<strong>en</strong> voor het verwijder<strong>en</strong> van roek<strong>en</strong>kolonies:<br />
Roek<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> op het nest word<strong>en</strong> bejaagd;<br />
Jong<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voordat ze uitvlieg<strong>en</strong> <strong>en</strong> nog in de takk<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bejaagd. Ze word<strong>en</strong> daardoor<br />
belet uit te vlieg<strong>en</strong> naar het aanligg<strong>en</strong>de vliegveld. Deze methode is uit populatiebeheer oogpunt<br />
minder effectief omdat veel jong<strong>en</strong> toch al in de eerste week sterv<strong>en</strong> aan verhongering. Als de<br />
roek<strong>en</strong>kolonie niet bereikbaar is kunn<strong>en</strong> de onervar<strong>en</strong> jonge roek<strong>en</strong> op het vliegveld word<strong>en</strong> bejaagd<br />
of kunn<strong>en</strong> ze met kraai<strong>en</strong>vangkooi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> weggevang<strong>en</strong>;<br />
Eier<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> “afgekoeld” door voortdur<strong>en</strong>de verstoring van de broed<strong>en</strong>de vogels op e<strong>en</strong><br />
koude dag. Hierdoor zull<strong>en</strong> de eier<strong>en</strong> niet meer uitkom<strong>en</strong>. Dit lijkt e<strong>en</strong> aantrekkelijke methode daar er<br />
met geringe inspanning kan word<strong>en</strong> verstoord zonder hierbij dier<strong>en</strong> te dod<strong>en</strong>. In de praktijk blijkt de<br />
methode echter minder succesvol;<br />
Het verwijder<strong>en</strong> van de nest<strong>en</strong> is ook e<strong>en</strong> veel toegepaste methode. Rec<strong>en</strong>te praktijk gevall<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
uitgewez<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> roek<strong>en</strong>kolonie hiermee in één of twee seizo<strong>en</strong><strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> verwijderd. Het<br />
verwijder<strong>en</strong> van nest<strong>en</strong> moet voor half april word<strong>en</strong> uitgevoerd <strong>en</strong> gaat als volgt in zijn werk. Alle<br />
nestbom<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> omgehakt, dit geeft direct <strong>en</strong> perman<strong>en</strong>t resultaat. E<strong>en</strong> ontheffing Flora-<br />
<strong>en</strong> Faunawet <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kapvergunning zijn uiteraard e<strong>en</strong> vereiste. Als de bom<strong>en</strong> niet te hoog zijn kunn<strong>en</strong><br />
nesttakk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgezaagd of met lange stokk<strong>en</strong> volledig word<strong>en</strong> uitgestot<strong>en</strong>. De operatie di<strong>en</strong>t<br />
te word<strong>en</strong> herhaald bij herbouw van nest<strong>en</strong>. Uitspuit<strong>en</strong> van de nest<strong>en</strong> door de brandweer is ook e<strong>en</strong><br />
mogelijkheid, dit lukt echter niet altijd volledig daar het brandweervoertuig niet altijd goed in positie<br />
kan word<strong>en</strong> gebracht. Nog e<strong>en</strong> optie is het veelvuldig doorschiet<strong>en</strong> van de nest<strong>en</strong> met zware<br />
hagelpatron<strong>en</strong> tot de nest<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>vall<strong>en</strong> <strong>en</strong> het bouwsel op de grond ligt. Ook hierbij geldt het<br />
devies; herhal<strong>en</strong> bij herbouw.<br />
Ook hier kan de hulp van e<strong>en</strong> specialist nuttig zijn, vooral in de voorbereiding.<br />
4.8.3 Vogels op, aan of in gebouw<strong>en</strong><br />
Nieuw te bouw<strong>en</strong> bouwwerk<strong>en</strong> vooral nabij de kust di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> van<br />
schuin aflop<strong>en</strong>de dak<strong>en</strong>, zodat ze niet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>ut voor het vestig<strong>en</strong> van<br />
broedkolonies van meeuw<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> zoals de kleine mantelmeeuw <strong>en</strong> de<br />
zilvermeeuw. De gebouw<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> vanwege het creër<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tiële<br />
broedgeleg<strong>en</strong>heid voor duiv<strong>en</strong>, kauw<strong>en</strong> <strong>en</strong> tor<strong>en</strong>valk<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> richels,<br />
v<strong>en</strong>tilatiegat<strong>en</strong> etc. hebb<strong>en</strong>. Op of in bestaande gebouw<strong>en</strong> vindt m<strong>en</strong> vaak<br />
verwilderde duiv<strong>en</strong>, muss<strong>en</strong>, meeuw<strong>en</strong>, kauw<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook tor<strong>en</strong>valk<strong>en</strong> die de<br />
gebouw<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> als nest- <strong>en</strong> slaapgeleg<strong>en</strong>heid. Vooral hangars die makkelijk<br />
toegankelijk zijn word<strong>en</strong> veel gebruikt. Slaapplaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> nestgeleg<strong>en</strong>heid kunn<strong>en</strong><br />
door middel van metal<strong>en</strong> of rubberstrips, gaas etc. onaantrekkelijk of<br />
ontoegankelijk word<strong>en</strong> gemaakt. Op<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> zo veel mogelijk word<strong>en</strong><br />
afgedicht <strong>en</strong> deur<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> te blijv<strong>en</strong>. Aanwezige vogels kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
bejaagd, gevang<strong>en</strong> of bedwelmd met behandeld voer. Duiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> kauw<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
met geluid of versterkte angstkret<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> hangar word<strong>en</strong> gedrev<strong>en</strong>. Er zijn<br />
specialistische bedrijv<strong>en</strong> die zulks - uiteraard met vergunning - kunn<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>.<br />
4.8.4 Broed<strong>en</strong>de meeuw<strong>en</strong><br />
Broed<strong>en</strong>de meeuw<strong>en</strong> zijn redelijk zeldzaam op vliegveld<strong>en</strong>. Echter op of nabij<br />
vliegveld<strong>en</strong> die niet ver van de kust ligg<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> dak<strong>en</strong> (zie ook 4.8.3.) voor<br />
zilvermeeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kleine mantelmeeuw<strong>en</strong> zeer aantrekkelijke broedplaats<strong>en</strong> zijn.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
46<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
De druk om op dak<strong>en</strong> te gaan broed<strong>en</strong> wordt groter omdat deze soort<strong>en</strong> door de<br />
vos uit hun oorspronkelijk broedgebied - de duin<strong>en</strong> - zijn verdrev<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
dergelijke broedplaats wordt aangetroff<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> de nest<strong>en</strong> <strong>en</strong> eier<strong>en</strong> te word<strong>en</strong><br />
verwijderd <strong>en</strong> word<strong>en</strong> de oude dier<strong>en</strong> bejaagd. Incid<strong>en</strong>teel kom<strong>en</strong> er broedgevall<strong>en</strong><br />
van de stormmeeuw <strong>en</strong> kapmeeuw in het terrein van de luchthav<strong>en</strong> voor. Vooral<br />
kapmeeuw<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zich plotseling in grotere aantall<strong>en</strong> aandi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Met name op<br />
in aanleg zijnde bedrijv<strong>en</strong>terrein<strong>en</strong> <strong>en</strong> dergelijke. Ook hierbij geldt dat nest<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ev<strong>en</strong>tuele eier<strong>en</strong> direct moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verwijderd <strong>en</strong> één of beide oude vogels<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bejaagd. Wees alert op vervolgpoging<strong>en</strong>. Uiteraard geldt ook hier<br />
dat e<strong>en</strong> ontheffing Flora- <strong>en</strong> Faunawet beschikbaar moet zijn. Grotere kolonies in<br />
de omgeving - binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> afstand van 6 km, de gr<strong>en</strong>s van het vogelbeheersgebied<br />
- die voor het vliegverkeer e<strong>en</strong> gevaar vorm<strong>en</strong> of kunn<strong>en</strong> gaan vorm<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> in<br />
overleg met de terreineig<strong>en</strong>aar <strong>en</strong> onder goede publicitaire begeleiding, word<strong>en</strong><br />
verwijderd. Ook hier geldt; wees att<strong>en</strong>t op de eerste broedpoging<strong>en</strong> te meer daar<br />
de ontwikkeling van e<strong>en</strong> dergelijke kolonie-explosie in korte tijd (<strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong>) kan<br />
plaatsvind<strong>en</strong>. De beste prev<strong>en</strong>tieve methode is het bezette terrein in het<br />
broedseizo<strong>en</strong> e<strong>en</strong> maal per week met e<strong>en</strong> frees, cultivator of andere voor het<br />
terrein geëig<strong>en</strong>d werktuig te bewerk<strong>en</strong>. Zodo<strong>en</strong>de komt het niet tot broed<strong>en</strong>.<br />
Mocht deze methode niet toepasbaar zijn dan kunn<strong>en</strong> de meeuw<strong>en</strong>nest<strong>en</strong> wekelijks<br />
word<strong>en</strong> vernield <strong>en</strong> de eier<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgevoerd. Het dompel<strong>en</strong> of schudd<strong>en</strong> van<br />
eier<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> (te) langdurige methode om de kolonie in omvang terug te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Soms is het mogelijk op grotere afstand e<strong>en</strong> alternatieve broedgeleg<strong>en</strong>heid te<br />
creër<strong>en</strong> De verstoring wordt hierdoor rigoureus aangepakt het resultaat bedraagt<br />
meestal 100% in twee jaar tijd. Ook voor (massaal) broed<strong>en</strong>de meeuw<strong>en</strong> geldt;<br />
win deskundig advies in.<br />
4.8.5 Conclusie<br />
Als de vogelwachters hun uiterste best do<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> “vogelvrije” luchthav<strong>en</strong> na te<br />
strev<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> ze vaak na verloop van tijd het idee dat de vogels hun lesje wel<br />
hebb<strong>en</strong> geleerd <strong>en</strong> dat het wel wat rustiger aan kan.<br />
Hoewel het “vogelvrij” houd<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> minder inspanning vergt dan<br />
het bereik<strong>en</strong> van die status, zal het werk nooit af zijn <strong>en</strong> leidt veronachtzaming tot<br />
nieuwe problem<strong>en</strong>. Zo lang e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> aantrekkelijk blijft voor vogels <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
luchthav<strong>en</strong> door vogels word<strong>en</strong> gekruist omdat deze toevallig op de kortste weg<br />
tuss<strong>en</strong> bijvoorbeeld twee voedselgebied<strong>en</strong> ligt, zull<strong>en</strong> aanvaring<strong>en</strong> e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tieel<br />
gevaar blijv<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>zo zull<strong>en</strong> er door de dagelijkse <strong>en</strong> seizo<strong>en</strong>sgebond<strong>en</strong><br />
vluchtpatron<strong>en</strong> steeds weer naïeve vogels zijn die nog niet hebb<strong>en</strong> geleerd dat e<strong>en</strong><br />
vliegveld e<strong>en</strong> gevaarlijk oord voor ze is <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> zij de luchthav<strong>en</strong> vanwege de<br />
relatieve “stilte” bezoek<strong>en</strong>. Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie is e<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>de<br />
aanhoud<strong>en</strong>de activiteit die alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> succesvol kan zijn <strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> wanneer de<br />
vogelwachters volhard<strong>en</strong>der zijn dan de vogels.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
MAATREGELEN<br />
VOGELAANVARINGSPREVENTIE<br />
47<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
II<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
48<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
5 Luchthav<strong>en</strong>terreinbeheer<br />
49<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Dit hoofdstuk behandelt de terreingesteldheid het landschap <strong>en</strong> andere<br />
vogelaantrekkelijke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die soms onvermijdelijk aanwezig zijn, maar vaak<br />
ook onnodig op vliegveld<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gecreëerd. Daarnaast kom<strong>en</strong> middel<strong>en</strong> om die<br />
aantrekkingskracht te voorkom<strong>en</strong> of op te heff<strong>en</strong> aan de orde.<br />
5.1 De hoofdzak<strong>en</strong><br />
5.1.1 De aantrekkelijkheid van vliegveld<strong>en</strong><br />
De in deel 3 van dit handboek omschrev<strong>en</strong> vogels bezoek<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong>s vanwege<br />
het feit dat het landschap voedsel te bied<strong>en</strong> heeft <strong>en</strong> er relatieve rust heerst. Dit<br />
biedt dus geleg<strong>en</strong>heid om te foerager<strong>en</strong>, te rust<strong>en</strong> <strong>en</strong> te broed<strong>en</strong>, één <strong>en</strong> ander<br />
afhankelijk van wat de verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> verlang<strong>en</strong>. Dierlijk voedsel<br />
verlang<strong>en</strong>de opportunistische soort<strong>en</strong> als meeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> spreeuw<strong>en</strong> b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong><br />
vliegveld<strong>en</strong> om voedsel te zoek<strong>en</strong>. Meer specialistische soort<strong>en</strong> als de kievit zijn<br />
afhankelijk e<strong>en</strong> vlak op<strong>en</strong> landschap met lage begroeiing. Luchthav<strong>en</strong>s bied<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
dergelijk landschap. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is de ongestoorde ondergrond van e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong><br />
veelal rijk aan ongewervelde dier<strong>en</strong> <strong>en</strong> is daardoor ideaal <strong>en</strong> soms uniek geschikt<br />
voor de behoeft<strong>en</strong> van deze vogels.<br />
5.1.2 Hoe die aantrekkelijkheid te verminder<strong>en</strong><br />
Vogels zull<strong>en</strong> - in wissel<strong>en</strong>de aantall<strong>en</strong> - terugker<strong>en</strong> zolang de aantrekkelijkheid van<br />
de luchthav<strong>en</strong> blijft bestaan. De hardnekkigheid waarmee ze terugker<strong>en</strong> wordt<br />
mede bepaald door externe factor<strong>en</strong> als de vogeltrek, het weer <strong>en</strong> het broedsucces.<br />
Als datg<strong>en</strong>e wat het terrein aantrekkelijk voor vogels maakt kan word<strong>en</strong><br />
vastgesteld, t<strong>en</strong>ietgedaan, of verminderd, kunn<strong>en</strong> de aantall<strong>en</strong> terugker<strong>en</strong>de vogels<br />
aanzi<strong>en</strong>lijk word<strong>en</strong> verminderd.<br />
5.1.3 Het gevaar van verscheid<strong>en</strong>heid van landschapsinrichting<br />
Noodzakelijkerwijze beschikk<strong>en</strong> vliegveld<strong>en</strong> over asfalt of betonn<strong>en</strong> start- <strong>en</strong><br />
landingsban<strong>en</strong>, rijban<strong>en</strong> <strong>en</strong> platform<strong>en</strong>, gebouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> allerlei installaties als<br />
radartor<strong>en</strong>s, bebording <strong>en</strong> bebak<strong>en</strong>ing, terwijl de rester<strong>en</strong>de grote terreingedeelt<strong>en</strong><br />
daartuss<strong>en</strong> zijn ingericht als grasland. Al deze voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> hun specifieke<br />
vogelaantrekkelijkheid die echter goed te doorgrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> meestal bek<strong>en</strong>d is.<br />
Maatregel<strong>en</strong> ter vermindering of voorkoming van de aantrekkelijkheid zijn in<br />
principe voorhand<strong>en</strong>. Voor het operationele proces op e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> zijn op<strong>en</strong><br />
drainagegreppels, slot<strong>en</strong>, vijvers, struik<strong>en</strong>, bosjes <strong>en</strong> bom<strong>en</strong> alsmede afvalhop<strong>en</strong>,<br />
niet van ess<strong>en</strong>tieel belang. Waterbergingseis<strong>en</strong> <strong>en</strong> het “opleuk<strong>en</strong>” van de<br />
luchthav<strong>en</strong> door landscaping zijn veelal de red<strong>en</strong> om bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
aan te legg<strong>en</strong>. Elk verschaff<strong>en</strong> zij echter wel e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> leefgebied voor bepaalde<br />
soort<strong>en</strong> vogels die anders de luchthav<strong>en</strong> niet zoud<strong>en</strong> bezoek<strong>en</strong>. Deze additionele<br />
vogelsoort<strong>en</strong> zijn vaak lastiger te verjag<strong>en</strong> dan de soort<strong>en</strong> die door het op<strong>en</strong><br />
weidelandschap word<strong>en</strong> aangetrokk<strong>en</strong>. Om te voorkom<strong>en</strong> dat aantrekkelijke<br />
biotop<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgebrok<strong>en</strong> is het daarom van belang de terreininrichting<br />
e<strong>en</strong>voudig <strong>en</strong> uniform te houd<strong>en</strong>. De ontwerper is zich er veelal niet van bewust<br />
welke vogelproblem<strong>en</strong> er (soms na jar<strong>en</strong>) kunn<strong>en</strong> ontstaan uit hetge<strong>en</strong> wat hij<br />
heeft ontwikkeld. Alle planvorming moet dan ook op dat aspect word<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
50<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
doorgelicht <strong>en</strong> waar nodig word<strong>en</strong> aangepast. Indi<strong>en</strong> aanpassing niet mogelijk is, of<br />
deze om andere red<strong>en</strong><strong>en</strong> ongew<strong>en</strong>st wordt geacht, zull<strong>en</strong> reeds in het planstadium<br />
de beheerconsequ<strong>en</strong>ties ter voorkoming van het extra vogelaanvaringsrisico<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beschouwd <strong>en</strong> gepland, opdat mankracht <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> tijdig ter<br />
beschikking zijn.<br />
5.1.4 Het herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van (toekomstige) aantrekkelijkheid<br />
Ontwikkeling<strong>en</strong> op, maar vooral ook in de omgeving van luchthav<strong>en</strong>s br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
veelal belangrijke beleidsbeslissing<strong>en</strong> <strong>en</strong> grote uitgav<strong>en</strong> met zich mee. De<br />
Coördinator Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie (C.V.) is veelal goed op de hoogte van<br />
lokale vogelconc<strong>en</strong>traties <strong>en</strong> beweging<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>t dus e<strong>en</strong> sleutelrol te spel<strong>en</strong> bij<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> op of in de omgeving van de luchthav<strong>en</strong>. Door het analyser<strong>en</strong> van<br />
mogelijke problem<strong>en</strong>, het uitdrag<strong>en</strong> van argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijke oplossing<strong>en</strong><br />
di<strong>en</strong>t hij er voor zorg te drag<strong>en</strong> dat het belang van luchtvaartveiligheid <strong>en</strong> de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie mee wordt gewog<strong>en</strong> voor dat er onomkeerbare besluit<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
5.2 Speciale luchthav<strong>en</strong> vogellandschapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> aantrekkelijkhed<strong>en</strong><br />
5.2.1 Algeme<strong>en</strong><br />
Zoals eerder opgemerkt is ieder vliegveld in vele opzicht<strong>en</strong> uniek; de grootte, de<br />
vorm van het ban<strong>en</strong>stelsel, het type verkeer, het specifieke klimaat, de ligging, het<br />
bodemtype, de inrichting van omgeving etc., etc. Toch zijn er ook veel<br />
overe<strong>en</strong>kom<strong>en</strong>de zak<strong>en</strong> die specifiek vogelaantrekk<strong>en</strong>d zijn. Sommige van deze<br />
vogelaantrekk<strong>en</strong>de zak<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> door ingrep<strong>en</strong> in de terreininrichting wel degelijk<br />
in positieve zin word<strong>en</strong> aangepakt.<br />
5.2.2 Op<strong>en</strong> veld<br />
E<strong>en</strong> ruime <strong>en</strong> overzichtelijke inrichting van e<strong>en</strong> terrein geeft - met name grote<br />
groep<strong>en</strong> - vogels het gevoel van veiligheid. Door de vele par<strong>en</strong> og<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> groep<br />
is e<strong>en</strong> vroegtijdige waarschuwing voor nader<strong>en</strong>d gevaar gewaarborgd. Dergelijke<br />
op<strong>en</strong> terrein<strong>en</strong> – vergelijkbaar met e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> weidelandschap - trekk<strong>en</strong> vele<br />
soort<strong>en</strong> <strong>en</strong> grote groep<strong>en</strong> vogels aan. Vlakke op<strong>en</strong> ruimt<strong>en</strong> zijn onvermijdbaar op<br />
e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong>, immers e<strong>en</strong> vliegtuig heeft e<strong>en</strong> groot vlak <strong>en</strong> obstakelvrij gebied<br />
nodig voor de start- <strong>en</strong> landingsoperatie. Daarnaast moet er bij het taxiën <strong>en</strong> op<br />
het platform ook de nodige vrije ruimte aanwezig zijn. De specifieke<br />
aantrekkingskracht van grote op<strong>en</strong> grasveld<strong>en</strong> is door grashoogte beheer wel<br />
degelijk te reguler<strong>en</strong>. Meer hierover is te vind<strong>en</strong> in hoofdstuk 7.<br />
5.2.3 Ongewervelde voedseldier<strong>en</strong><br />
Veel vogelsoort<strong>en</strong> zijn voor hun hoge <strong>en</strong>ergiebehoefte afhankelijk van worm<strong>en</strong>,<br />
slakk<strong>en</strong>, spinn<strong>en</strong>, duiz<strong>en</strong>dpot<strong>en</strong> <strong>en</strong> vele andere soort<strong>en</strong> insect<strong>en</strong> <strong>en</strong> larv<strong>en</strong>. Deze<br />
ongewervelde dier<strong>en</strong> zijn overvloedig aanwezig in het grasland <strong>en</strong> de<br />
onderligg<strong>en</strong>de grond. Door het gras veelvuldig kort maai<strong>en</strong> wordt dit bodemlev<strong>en</strong><br />
bevorderd <strong>en</strong> zijn de diertjes beter bereikbaar voor vogels. Deze <strong>en</strong>orme<br />
voedselvoorraad wordt b<strong>en</strong>ut door meeuw<strong>en</strong>, kievit<strong>en</strong>, goudplevier<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />
waadvogels, kraaiachtig<strong>en</strong>, spreeuw<strong>en</strong>, veldleeuwerik<strong>en</strong> <strong>en</strong> lijsterachtig<strong>en</strong>.<br />
Vlieg<strong>en</strong>de insect<strong>en</strong> die voortkom<strong>en</strong> uit in de grond lev<strong>en</strong>de larv<strong>en</strong> <strong>en</strong> popp<strong>en</strong> zoals<br />
de langpootmug, mier<strong>en</strong> soort<strong>en</strong> <strong>en</strong> mott<strong>en</strong>, trekk<strong>en</strong> vooral gier-, boer<strong>en</strong>-, <strong>en</strong><br />
huiszwaluw<strong>en</strong>, spreeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kokmeeuw<strong>en</strong> aan. Bestrijding van deze ongewervelde<br />
dier<strong>en</strong> kan met chemische middel<strong>en</strong>. Echter gelet op de diverse lev<strong>en</strong>sstadia van de<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
51<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
diverse soort<strong>en</strong> is herhaling van de bestrijding met verschill<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> of<br />
cocktails noodzakelijk. In Nederland is vooral in verband met de bodem <strong>en</strong><br />
oppervlaktewaterverontreiniging met de residu<strong>en</strong> van de diverse middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
hoge kost<strong>en</strong> die bestrijding op grote oppervlakk<strong>en</strong> met zich mee br<strong>en</strong>gt, beslot<strong>en</strong><br />
insect<strong>en</strong> niet chemisch te bestrijd<strong>en</strong>. Bij specifieke problem<strong>en</strong> bijvoorbeeld met<br />
uitvlieg<strong>en</strong>de mier<strong>en</strong> uit nest<strong>en</strong> langs de startban<strong>en</strong> <strong>en</strong> de komst van grote groep<strong>en</strong><br />
kopmeeuw<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevolge, kan word<strong>en</strong> overwog<strong>en</strong> in overleg met e<strong>en</strong><br />
deskundige op het gebied van chemische bestrijding dit probleem tijdig aan te<br />
pakk<strong>en</strong>.<br />
5.2.4 Gewervelde diervoedsel<br />
Moll<strong>en</strong>, ratt<strong>en</strong>, veldmuiz<strong>en</strong>, konijn<strong>en</strong>, haz<strong>en</strong>, fazant<strong>en</strong>, patrijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>dachtig<strong>en</strong><br />
alsook kleinere zangvogels zoals veldleeuwerik<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> als voedsel voor andere<br />
vogels. Zij kom<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> op luchthav<strong>en</strong>s voor. Kleine zoogdier<strong>en</strong> als muiz<strong>en</strong>,<br />
ratt<strong>en</strong> <strong>en</strong> moll<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vooral bejaagd door tor<strong>en</strong>valk<strong>en</strong>, buizerds, uil<strong>en</strong>, reigers<br />
<strong>en</strong> kraaiachtig<strong>en</strong>. Soms zijn ook zilvermeeuw<strong>en</strong> op muiz<strong>en</strong>jacht. De<br />
muiz<strong>en</strong>populatie k<strong>en</strong>t piek<strong>en</strong> <strong>en</strong> dal<strong>en</strong> <strong>en</strong> varieert in e<strong>en</strong> tijdsbestek van 2 a 3 jaar.<br />
In de piekjar<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door het grote voedsel aanbod bov<strong>en</strong> normaal veel<br />
predator<strong>en</strong> aangetrokk<strong>en</strong>, dit kan uiteraard voor problem<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong>, maar ook<br />
wordt ook door wortelvraat schade aan de grasmat aangericht wat weer andere<br />
problem<strong>en</strong> met zich mee br<strong>en</strong>gt. Na het nem<strong>en</strong> van proev<strong>en</strong> op Schiphol is<br />
beslot<strong>en</strong> de muiz<strong>en</strong> niet met gif te verdelg<strong>en</strong>. De wijze van aanbied<strong>en</strong> van het gif<br />
br<strong>en</strong>gt met zich mee dat dit zeer arbeidsint<strong>en</strong>sief <strong>en</strong> operationeel nauwelijks<br />
uitvoerbaar is. Gekoz<strong>en</strong> is het te veel aan predator<strong>en</strong> weg te vang<strong>en</strong> of te bejag<strong>en</strong>.<br />
Moll<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vanwege schade aan grasmatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> maaiapparatuur <strong>en</strong> het<br />
bevriez<strong>en</strong> van winternest<strong>en</strong> bestred<strong>en</strong> met klemm<strong>en</strong>. Omdat het bij moll<strong>en</strong> in<br />
vergelijking met muiz<strong>en</strong> om veel kleinere aantall<strong>en</strong> per hectare gaat, is dit te do<strong>en</strong>.<br />
Ratt<strong>en</strong> word<strong>en</strong> nabij watergang<strong>en</strong> voornamelijk vanwege<br />
volksgezondheidsaspect<strong>en</strong> met gif bested<strong>en</strong>. Van het overig g<strong>en</strong>oemde klein wild<br />
word<strong>en</strong> vooral jonge dier<strong>en</strong> gepredeerd. De populatie wordt zoals neergelegd in<br />
het faunabeheerplan op e<strong>en</strong> laag <strong>en</strong> beheersbaar peil gehoud<strong>en</strong>. Konijn<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
naast vraatschade aan de grasmat aanzi<strong>en</strong>lijke schade aanricht<strong>en</strong> door<br />
ondergraving van verharding<strong>en</strong> <strong>en</strong> het aanknag<strong>en</strong> van verlichtingskabels.<br />
Daarnaast trekt e<strong>en</strong> grote populatie konijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> sterfte hiervan bij myxomatose<br />
predator<strong>en</strong> als buizerd, reiger, kiek<strong>en</strong>dief <strong>en</strong> zilvermeeuw<strong>en</strong> aan. E<strong>en</strong> te veel aan<br />
konijn<strong>en</strong> kan door dag- <strong>en</strong> nacht bejaging word<strong>en</strong> wegg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
5.2.5 Plantaardig voedsel<br />
Gelukkig is het aantal plant<strong>en</strong>et<strong>en</strong>de vogelsoort<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> beperkt.<br />
Gewoonlijk gaat het om ganz<strong>en</strong>, smi<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> meerkoet<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan alle<strong>en</strong> als het<br />
gras/gewas kort <strong>en</strong> mals is. Het gras zelf is niet zo aantrekkelijk voor graset<strong>en</strong>de<br />
vogels maar met name de ertuss<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>de kruid<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> grote hoeveelhed<strong>en</strong><br />
vogels aantrekk<strong>en</strong>.<br />
Voor duiv<strong>en</strong>soort<strong>en</strong>, vinkachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere zangvogels di<strong>en</strong><strong>en</strong> de blaadjes,<br />
bloem<strong>en</strong> <strong>en</strong> zad<strong>en</strong> van kruid<strong>en</strong> als klaver (Trifolium spc), madeliefje, paardebloem,<br />
vogelmuur <strong>en</strong> andere soort<strong>en</strong> als voedsel. Met name op plaats<strong>en</strong> waar e<strong>en</strong><br />
duiv<strong>en</strong>probleem ontstaat door de groei van vogelmuur is chemische bestrijding van<br />
het kruid de meest probate oplossing.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
52<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
5.3 Landschappelijke aankleding <strong>en</strong> andere vogelleefgebied<strong>en</strong><br />
5.3.1 Landschapsarchitectuur<br />
De ontwikkeling van landschapsplann<strong>en</strong> br<strong>en</strong>gt gewoonlijk de aanleg van<br />
beplanting<strong>en</strong>, singels, struik<strong>en</strong> <strong>en</strong> solitaire bom<strong>en</strong> met zich mee. Ook vindt m<strong>en</strong> in<br />
dergelijke plann<strong>en</strong> veelal kort geschor<strong>en</strong> gazons <strong>en</strong> sierwaterpartij<strong>en</strong>. Bosjes <strong>en</strong><br />
bom<strong>en</strong> verschaff<strong>en</strong> schuilplaats<strong>en</strong>, broedgeleg<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> voedsel voor vele<br />
vogelsoort<strong>en</strong>. Sierwater is e<strong>en</strong> ideaal leefgebied voor allerlei watervogels. Het<br />
gevaar van landschappelijke aankleding van e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> of de directe omgeving<br />
daarvan is dat zulks in pot<strong>en</strong>tie vogelaantrekk<strong>en</strong>d is.<br />
Te verwacht<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> bij landschappelijke aankleding van de luchthav<strong>en</strong>:<br />
Dichte beplanting<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> op termijn e<strong>en</strong> spreeuw<strong>en</strong>slaapplaats herberg<strong>en</strong>.<br />
Beplanting<strong>en</strong> waarin overvloedig vrucht<strong>en</strong> <strong>en</strong> bess<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wintervoedsel oplever<strong>en</strong><br />
voor diverse vogelsoort<strong>en</strong> als; spreeuw<strong>en</strong>, lijsterachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere zaad-et<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Deze vogels<br />
kunn<strong>en</strong> zich vanuit hun beschutte positie gemakkelijk naar het op<strong>en</strong> terrein rond de ban<strong>en</strong> begev<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> daar op zoek gaan naar insect<strong>en</strong>.<br />
De aanleg van vijvers <strong>en</strong> grootschalige waterpartij<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere grotere watervogels<br />
aantrekk<strong>en</strong> die vervolg<strong>en</strong>s gaan p<strong>en</strong>del<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de aangelegde plas <strong>en</strong> omring<strong>en</strong>de water<strong>en</strong> of<br />
voedselterrein<strong>en</strong> met als gevolg e<strong>en</strong> groot aantal vogelbeweging<strong>en</strong> over de luchthav<strong>en</strong>.<br />
5.3.2 Spreeuw<strong>en</strong>slaapplaats<br />
De aanleg van landschappelijke beplanting<strong>en</strong> draagt altijd het risico in zich dat op zich<br />
daarin op <strong>en</strong>ig mom<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> spreeuw<strong>en</strong>slaapplaats kan gaan vestig<strong>en</strong>. Dit is<br />
onvoorspelbaar <strong>en</strong> eerder e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tieel aanwezige mogelijkheid dan e<strong>en</strong> voorspelbare<br />
waarschijnlijkheid. Het verschijnsel spreeuw<strong>en</strong>slaapplaats <strong>en</strong> hoe daar mee om te gaan,<br />
is eerder beschrev<strong>en</strong> in 4.8.1. In het kader van gro<strong>en</strong>aanleg <strong>en</strong> het voorkom<strong>en</strong> van het<br />
ontstaan van spreeuw<strong>en</strong>slaapplaats<strong>en</strong> wordt nog op het volg<strong>en</strong>de gewez<strong>en</strong><br />
Cultuurtechnische maatregel<strong>en</strong> met betrekking tot het ontstaan<br />
spreew<strong>en</strong>slaapplaats<strong>en</strong>:<br />
De aantrekkelijkheid kan word<strong>en</strong> verminderd door e<strong>en</strong> lagere beplantingsdichtheid in <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de<br />
rij<strong>en</strong>. Vroegtijdige uitdunning van de beplanting <strong>en</strong> het op<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> van strok<strong>en</strong> zodat het sociaal<br />
contact voor de dier<strong>en</strong> vermindert werkt prev<strong>en</strong>tief. Daar waar beplanting als afscherming moet<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>d plantverband word<strong>en</strong> aangehoud<strong>en</strong>;<br />
Houdt er rek<strong>en</strong>ing mee dat het noodzakelijk kan zijn dat er bij het ontstaan van e<strong>en</strong> slaapplaats zwaar<br />
moet word<strong>en</strong> gedund of dat de gehele beplanting moet word<strong>en</strong> gerooid;<br />
Alvor<strong>en</strong>s te dunn<strong>en</strong> of te rooi<strong>en</strong> kan in de avondschemer word<strong>en</strong> geprobeerd met lawaai, lichtkogels<br />
<strong>en</strong> dergelijke (zie ook 4.8.1.) de spreeuw<strong>en</strong> te verjag<strong>en</strong>. Dit vergt mankracht <strong>en</strong> m<strong>en</strong> moet zich wel<br />
realiser<strong>en</strong> dat door de verjaging <strong>en</strong> de hierdoor opvlieg<strong>en</strong>de spreeuw<strong>en</strong> het aanvaringsgevaar tijdelijk<br />
kan to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>.<br />
5.3.3 Vrucht<strong>en</strong> <strong>en</strong> bess<strong>en</strong><br />
Vinkachtig<strong>en</strong>, lijsterachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> spreeuw<strong>en</strong> voed<strong>en</strong> zich gewoonlijk met vrucht<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> bess<strong>en</strong>. Groep<strong>en</strong> vink<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> in het landingsterrein als er zad<strong>en</strong> van<br />
gras <strong>en</strong> kruid<strong>en</strong> aanwezig zijn. De inheemse lijsterachtig<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> in het algeme<strong>en</strong><br />
ge<strong>en</strong> groep<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn zeldzaam in het op<strong>en</strong> veld waar te nem<strong>en</strong>. In de voor- <strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
53<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
najaarstrek kom<strong>en</strong> er wel groep<strong>en</strong> koperwiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> kramsvogels in aantall<strong>en</strong> van<br />
honderd<strong>en</strong> in het gras voorkom<strong>en</strong>de insect<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong>.<br />
Aantrekkelijke besdrag<strong>en</strong>de bom<strong>en</strong> <strong>en</strong> struik<strong>en</strong> zijn o.m.:<br />
Berberis soort<strong>en</strong><br />
Cotoneaster<br />
Meidoorn <strong>en</strong> sleedoorn,<br />
Hulst, Lijsterbes – kr<strong>en</strong>t<br />
Andere soort<strong>en</strong> die soms aantrekkelijk zijn o.m.:<br />
Zweedse meelbes;<br />
Wilde appel;<br />
Callicarpa;<br />
Wilde kers;<br />
Cha<strong>en</strong>omeles;<br />
Vlier;<br />
Diverse symphoricarpus soort<strong>en</strong>;<br />
Taxus;<br />
Hondsroos <strong>en</strong> andere bottelroz<strong>en</strong>;<br />
Vuurdoorn;<br />
Ribes;<br />
Diverse besdrag<strong>en</strong>de klimop <strong>en</strong> ligustrum.<br />
De aantrekkingskracht van bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde besdragers kan alle<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
verminderd door het niet aanplant<strong>en</strong> van dergelijke soort<strong>en</strong> of het verwijder<strong>en</strong> van<br />
de meest (plaatselijk) aantrekkelijke soort<strong>en</strong>.<br />
Het verminder<strong>en</strong> van aantall<strong>en</strong> <strong>en</strong> afmeting van besdragers:<br />
Verspreid tuss<strong>en</strong> andere soort<strong>en</strong> aanplant<strong>en</strong> zodat er ge<strong>en</strong> conc<strong>en</strong>traties ontstaan;<br />
Plant ze zo ver mogelijk van het landingsterrein;<br />
Gebruik variëteit<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> bess<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> of alle<strong>en</strong> mannelijke plant<strong>en</strong>;<br />
Snoei meidoornhag<strong>en</strong> regelmatig om besvorming te verminder<strong>en</strong>.<br />
Belangrijk is dat de vogelsoort<strong>en</strong> die de luchthav<strong>en</strong> regelmatig bezoek<strong>en</strong>, of in<br />
relatie tot het landschap, zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bezoek<strong>en</strong>, bek<strong>en</strong>d zijn. Dit geeft e<strong>en</strong><br />
aanwijzing of besdrag<strong>en</strong>de heesters in meerdere of mindere mate kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gebruikt.<br />
5.3.4 Op<strong>en</strong> water<br />
In Nederland is vanwege het waterbeheer <strong>en</strong> de waterberging het hebb<strong>en</strong> van slot<strong>en</strong>,<br />
kanal<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere waterpartij<strong>en</strong> veelal onvermijdelijk. Op<strong>en</strong> water trekt vrijwel altijd<br />
vogels aan die groot, zwaar <strong>en</strong>/of talrijk zijn. Hoe meer op<strong>en</strong> water op <strong>en</strong> rond e<strong>en</strong><br />
luchthav<strong>en</strong> hoe groter de mogelijkheid wordt dat vogels van de <strong>en</strong>e waterplas naar de<br />
andere p<strong>en</strong>del<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus e<strong>en</strong> gevaar gaan vorm<strong>en</strong>. Veel watervogels foerager<strong>en</strong> ’s<br />
nachts <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> waterpartij<strong>en</strong> om veilig de dag door te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Het gevaar van<br />
deze dier<strong>en</strong> wordt veelal niet goed onderk<strong>en</strong>d bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is het vaak moeilijk de dier<strong>en</strong><br />
blijv<strong>en</strong>d te verontrust<strong>en</strong> zodat ze wegblijv<strong>en</strong>. Zo mogelijk zou dus op<strong>en</strong> water op <strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
54<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
rond de luchthav<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vermed<strong>en</strong> <strong>en</strong> zou derhalve ook niet als sierwater in<br />
landschapsplann<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Het is bijzonder raadzaam om t<strong>en</strong><br />
aanzi<strong>en</strong> van op<strong>en</strong> water e<strong>en</strong> apart faunabeheerplan met maatregel<strong>en</strong> op te stell<strong>en</strong>.<br />
Op<strong>en</strong> water kan de volg<strong>en</strong>de risico’s met zich mee br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>:<br />
Overstroming<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijdelijke drassigheid;<br />
Door overvloedige reg<strong>en</strong>val <strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de waterafvoer kan drassigheid ontstaan, hierdoor word<strong>en</strong><br />
ongewervelde dier<strong>en</strong> naar de oppervlakte verdrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> kruip<strong>en</strong> soms de verharding<strong>en</strong> op. Ze zijn<br />
derhalve goed bereikbaar voor meeuw<strong>en</strong>, waadvogels <strong>en</strong> nachtelijk foerager<strong>en</strong>de e<strong>en</strong>dachtig<strong>en</strong>. Er<br />
di<strong>en</strong>t dan ook voor e<strong>en</strong> goede drainage te word<strong>en</strong> gezorgd tezam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> goede egalisatie van het<br />
terreinoppervlak opdat ev<strong>en</strong>tuele ingeslot<strong>en</strong> lage terreingedeelt<strong>en</strong> waarin water blijft staan, snel<br />
word<strong>en</strong> gedraineerd.<br />
Op<strong>en</strong> drainagesleuv<strong>en</strong> of kavelslootjes;<br />
Deze bied<strong>en</strong> dekking aan vooral e<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> reigers <strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>lijk moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedempt <strong>en</strong><br />
geëgaliseerd. De afwatering kan word<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> door drainagebuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> geslot<strong>en</strong><br />
afwateringssystem<strong>en</strong>. Als demp<strong>en</strong> niet mogelijk is moet<strong>en</strong> de oevers zo steil mogelijk zijn <strong>en</strong> de<br />
begroeiing kort word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> om dekking te vermijd<strong>en</strong>.<br />
Bluswatervijvers <strong>en</strong> olie-afscheiders;<br />
Indi<strong>en</strong> deze meestal kleine wateroppervlakte alsnog e<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> reigers aantrekk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ze word<strong>en</strong><br />
afgeslot<strong>en</strong> met nett<strong>en</strong> of drad<strong>en</strong>.<br />
Waterafvoer<strong>en</strong>de slot<strong>en</strong> <strong>en</strong> kanal<strong>en</strong>, reservoirs <strong>en</strong> waterberg<strong>en</strong>de vijvers e.d.;<br />
Waar mogelijk moet<strong>en</strong> deze vooral e<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, zwan<strong>en</strong>, ganz<strong>en</strong>, reigers, meerkoet<strong>en</strong> <strong>en</strong> aalscholvers<br />
aantrekk<strong>en</strong>de perman<strong>en</strong>te water<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vermed<strong>en</strong> of verwijderd. In Nederland is dit veelal<br />
onmogelijk omdat er vanuit de waterschapp<strong>en</strong> eis<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld aan de waterafvoer <strong>en</strong><br />
waterberging. Dit is mede in het belang van de luchthav<strong>en</strong>beheerder die voor het droog houd<strong>en</strong> van<br />
de terrein<strong>en</strong> <strong>en</strong> de afvoer van hemelwater van verharding<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebouw<strong>en</strong> afhankelijk is van de<br />
kwantiteitsbeheerder (waterschap) in de omgeving waarin de luchthav<strong>en</strong> is geleg<strong>en</strong>. De vraag naar<br />
op<strong>en</strong> waterberging <strong>en</strong> het opslaan van goed schoon zoetwater wordt in Nederland steeds groter. Naast<br />
de noodzaak tot het hebb<strong>en</strong> van op<strong>en</strong> water word<strong>en</strong> er uit milieu overweging<strong>en</strong> steeds meer eis<strong>en</strong> aan<br />
de watergang<strong>en</strong> gesteld die juist dierlijk- <strong>en</strong> plantaardig lev<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>. Ecologische<br />
verbindingszones <strong>en</strong> ecologische oevers zijn hier voorbeeld<strong>en</strong> van. In het kader van allerlei<br />
comp<strong>en</strong>satiemaatregel<strong>en</strong> kan ook hier de luchthav<strong>en</strong>beheerder niet steeds onledig blijv<strong>en</strong>.<br />
Onderstaand word<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal (theoretische) mogelijkhed<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> hoe de aantrekkelijkheid<br />
van op<strong>en</strong> water kan word<strong>en</strong> beperkt. Daarnaast wordt aandacht geschonk<strong>en</strong> aan praktische<br />
beheermaatregel<strong>en</strong> om overlast van vogels te verminder<strong>en</strong>. Waar veel overlast is van zwan<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
op drad<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gespann<strong>en</strong> (afstand maximaal 10 m) om het neerstrijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> wegvlieg<strong>en</strong> van zwan<strong>en</strong><br />
te bemoeilijk<strong>en</strong>. Zijn er slechts incid<strong>en</strong>teel e<strong>en</strong> klein aantal zwan<strong>en</strong> aanwezig dan kan word<strong>en</strong><br />
overwog<strong>en</strong> deze te bejag<strong>en</strong>. Waterberging<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijdelijke wateropslagbassins moet<strong>en</strong> zo diep mogelijk<br />
word<strong>en</strong> gemaakt om het ontstaan van onderwater begroeiing te voorkom<strong>en</strong>. De vorm moet simpel<br />
word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> om zo min mogelijk oeverl<strong>en</strong>gte te schepp<strong>en</strong> (rond of vierkant). Oevers moet<strong>en</strong> zo<br />
steil mogelijk word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> waarbij de begroeiing, om nestel<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> te gaan, minimaal moet<br />
word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>. Waar mogelijk moet door middel van e<strong>en</strong> hekwerkje het teg<strong>en</strong> het talud op lop<strong>en</strong><br />
van vogels word<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>gegaan. De oppervlakte van vijvers moet kleiner dan 3 ha word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>.<br />
Voor slot<strong>en</strong> geldt e<strong>en</strong> maximum breedte van ca. 50 m, afhankelijk van indeling, gebruik <strong>en</strong> omgeving.<br />
De noodzakelijke waterpartij<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> zijn ingebed in grasstrok<strong>en</strong> met lang gras of vogel<br />
onaantrekkelijke struik<strong>en</strong>. In de water<strong>en</strong> die niet in verbinding staan met het overig op<strong>en</strong> water moet<strong>en</strong><br />
ge<strong>en</strong> viss<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgezet terwijl het viss<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> verbod<strong>en</strong> opdat er ge<strong>en</strong> aasrest<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
et<strong>en</strong>swar<strong>en</strong> achterblijv<strong>en</strong> waardoor vogels word<strong>en</strong> aangetrokk<strong>en</strong>. Regelmatig moet<strong>en</strong> vanuit de<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
55<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie-organisatie de water<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geïnspecteerd op de aanwezigheid van<br />
vogels. Waarnodig moet<strong>en</strong> regelmatige verjaag of verstoringacties word<strong>en</strong> opgezet <strong>en</strong> uitgevoerd.<br />
Daarbij kan bejaging van bijvoorbeeld reigers, aalscholvers <strong>en</strong> zwan<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d middel zijn.<br />
Vochtige grasland<strong>en</strong>;<br />
Drassig <strong>en</strong> overstroomd grasland trekt voedselzoek<strong>en</strong>de wilde e<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> smi<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan, vooral ‘s<br />
nachts. Ook nestel<strong>en</strong> waadvogels hier graag in. De terrein<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedraineerd of<br />
hergedraineerd om deze vaak perman<strong>en</strong>te situatie te verbeter<strong>en</strong>.<br />
5.3.5 Bom<strong>en</strong>, struik<strong>en</strong> <strong>en</strong> hag<strong>en</strong><br />
De eik <strong>en</strong> de beuk lever<strong>en</strong> voedsel in de vorm van eikels <strong>en</strong> beuk<strong>en</strong>not<strong>en</strong> waarop<br />
houtduiv<strong>en</strong> maar ook soms wilde e<strong>en</strong>d<strong>en</strong> op afkom<strong>en</strong>. Veel vogelsoort<strong>en</strong> nestel<strong>en</strong><br />
in bom<strong>en</strong> <strong>en</strong> struik<strong>en</strong> maar het zijn vooral roek<strong>en</strong> <strong>en</strong> houtduiv<strong>en</strong> die op of rond e<strong>en</strong><br />
luchthav<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong>. Roek<strong>en</strong> broed<strong>en</strong> in kolonies traditioneel in<br />
kleine bosjes of in volwass<strong>en</strong> bom<strong>en</strong>, vooral in iep<strong>en</strong>. Houtduiv<strong>en</strong> nestel<strong>en</strong> graag in<br />
dichte bossages met name in hegg<strong>en</strong> <strong>en</strong> boss<strong>en</strong>. Voor de winterslaapplaats<strong>en</strong> van<br />
kraaiachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> houtduiv<strong>en</strong> zijn de boomgroep<strong>en</strong> op luchthav<strong>en</strong>s meestal niet<br />
groot <strong>en</strong> omvangrijk g<strong>en</strong>oeg om voor de b<strong>en</strong>odigde dekking te zorg<strong>en</strong> die zij nodig<br />
hebb<strong>en</strong>. Rustplaats<strong>en</strong> van kraaiachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> houtduiv<strong>en</strong> in nabij de luchthav<strong>en</strong><br />
geleg<strong>en</strong> boss<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de vogelwacht voor grote problem<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>. Problem<strong>en</strong><br />
die alle<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgelost door het rooi<strong>en</strong> van de betreff<strong>en</strong>de bom<strong>en</strong>.<br />
5.3.6 Rondslinger<strong>en</strong>d vuil <strong>en</strong> voedselrest<strong>en</strong><br />
Afval uit vliegtuig<strong>en</strong>, het stationsgebouw, afvalbakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dergelijke, trekt vogels<br />
aan, met name meeuw<strong>en</strong>. Alle afvalvoedsel moet om die red<strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
opgeslag<strong>en</strong>. Het personeel van de luchthav<strong>en</strong> moet over dit pot<strong>en</strong>tiële gevaar<br />
word<strong>en</strong> voorgelicht. Voorlichtingsposters voor het personeel <strong>en</strong> het publiek moet<strong>en</strong><br />
daar waar dit nuttig word<strong>en</strong> opgehang<strong>en</strong>. Vuilnisbakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> containers moet<strong>en</strong><br />
zelfsluit<strong>en</strong>d zijn <strong>en</strong> word<strong>en</strong> tijdig geleegd om te voorkom<strong>en</strong> dat ze overvol rak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
er afval naast komt te ligg<strong>en</strong>.<br />
5.3.7 Gebouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> hangars<br />
Gebouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> bouwwerk<strong>en</strong> waarin gat<strong>en</strong> <strong>en</strong> hol<strong>en</strong> of waaraan uitsteeksels zitt<strong>en</strong><br />
bied<strong>en</strong> nestgeleg<strong>en</strong>heid voor verwilder<strong>en</strong>de duiv<strong>en</strong>, kauw<strong>en</strong>, spreeuw<strong>en</strong>,<br />
tor<strong>en</strong>valk<strong>en</strong> <strong>en</strong> zwaluwsoort<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> nieuw gebouw moet<strong>en</strong> zodanig word<strong>en</strong><br />
ontworp<strong>en</strong> dat het ge<strong>en</strong> nest- <strong>en</strong> schuilgeleg<strong>en</strong>heid biedt. Nabij de kust geleg<strong>en</strong><br />
vliegveld<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> gebouw<strong>en</strong>, om het nestel<strong>en</strong> van meeuw<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong>,<br />
schuine dak<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Bestaande gebouw<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> zodanig word<strong>en</strong><br />
aangepast dat gat<strong>en</strong> <strong>en</strong> kier<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgedekt of afgeslot<strong>en</strong>. Bouwvall<strong>en</strong> die rust-<br />
<strong>en</strong> nestgeleg<strong>en</strong>heid bied<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesloopt.<br />
5.3.8 Landbouw<br />
Hoewel in Nederland niet meer gebruikelijk wordt toch op sommige luchthav<strong>en</strong>s<br />
nog land verhuurd voor agrarische exploitatie. Hoewel dit behoorlijke inkomst<strong>en</strong><br />
oplevert of onderhoudskost<strong>en</strong> bespaart moet dit sterk word<strong>en</strong> ontrad<strong>en</strong>. De<br />
gewass<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> geteeld zijn op zich in volgroeide toestand niet aantrekkelijk<br />
voor vogels. Het zijn de grondbewerking<strong>en</strong>, het met slib <strong>en</strong> stalmest bemest<strong>en</strong>, het<br />
oogst<strong>en</strong> etc. die vogels aantrekk<strong>en</strong>. Door deze bewerking<strong>en</strong> komt voedsel<br />
beschikbaar waar duiv<strong>en</strong>, kraaiachtig<strong>en</strong>, spreeuw<strong>en</strong>, kievit<strong>en</strong> <strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong> op af<br />
kom<strong>en</strong>. Na de maaltijd zull<strong>en</strong> vooral meeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kievit<strong>en</strong> gaan rust<strong>en</strong> in de<br />
omgeving bijvoorbeeld op de start- <strong>en</strong> landingsban<strong>en</strong>. Landbouw op de luchthav<strong>en</strong><br />
trekt dus overduidelijk vogels aan <strong>en</strong> vraagt e<strong>en</strong> extra inspanning (<strong>en</strong> geld) van de<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
56<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
vogelwacht. Het feit dat vogels word<strong>en</strong> aangetrokk<strong>en</strong> door landbouwactiviteit<strong>en</strong><br />
maakt agrarische exploitatie van het luchthav<strong>en</strong>terrein onaanvaardbaar, zelfs<br />
wanneer de luchthav<strong>en</strong> is omringd door landbouwgrond<strong>en</strong> die door derd<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
geëxploiteerd.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
57<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
6 Vogelgevar<strong>en</strong> in de omgeving van de luchthav<strong>en</strong><br />
58<br />
6.1 Hoofdzak<strong>en</strong><br />
Voor de aanpak van vogelproblem<strong>en</strong> op de luchthav<strong>en</strong> moet e<strong>en</strong> absolute prioriteit<br />
geld<strong>en</strong>. Immers de exploitant heeft alle zegg<strong>en</strong>schap over zijn eig<strong>en</strong>domm<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kan <strong>en</strong> moet ingrijp<strong>en</strong> zoals van e<strong>en</strong> goede huisvader wordt vereist. Dit is e<strong>en</strong><br />
principiële stellingname. Daar waar anders moet word<strong>en</strong> geacteerd, bijvoorbeeld bij<br />
problem<strong>en</strong> in de omgeving van de luchthav<strong>en</strong>, zal dit via specifieke wetgeving of<br />
anderszins planologische maatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> procedures mogelijk moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gemaakt. Hierbij is het van groot belang dat wordt aangegev<strong>en</strong> waar ieders<br />
verantwoordelijkheid ligt. Ook di<strong>en</strong><strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> gemaakt omtr<strong>en</strong>t de<br />
financiële gevolg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander. Op dit mom<strong>en</strong>t kan met betrekking tot<br />
vogeloverlast buit<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong>domsgr<strong>en</strong>s van e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> pas word<strong>en</strong><br />
ingegrep<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> op dat gebied met derd<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>stemming in de privaat<br />
rechtelijke sfeer is bereikt. De kost<strong>en</strong> die daarvoor word<strong>en</strong> gemaakt blijkt nogal<br />
e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> discussiepunt zeker als de ongew<strong>en</strong>ste vogelsituatie op relatief grote<br />
afstand ligt. Het instell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> “vogelbeheersgebied”, zoals die per 1 februari<br />
2003 voor de luchthav<strong>en</strong> Schiphol is vastgesteld, is e<strong>en</strong> stuk wetgeving waarmee<br />
wordt aangegev<strong>en</strong> wat wel <strong>en</strong> niet mag <strong>en</strong> wie er verantwoordelijk is. Het gebied<br />
heeft e<strong>en</strong> invloedsfeer van 6 km rondom het ban<strong>en</strong>stelsel <strong>en</strong> binn<strong>en</strong> dit gebied zijn<br />
e<strong>en</strong> vijftal vogelaantrekk<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> van grondgebruik verbod<strong>en</strong>. Opvall<strong>en</strong>d is dat<br />
niet alle<strong>en</strong> de aan- <strong>en</strong> uitvlieggebied<strong>en</strong> van het ban<strong>en</strong>stelsel word<strong>en</strong> beschermd<br />
maar dat er ook restricties geld<strong>en</strong> voor de gebied<strong>en</strong> aan de zijkant<strong>en</strong> van de ban<strong>en</strong>.<br />
Hieraan ligt t<strong>en</strong> grondslag dat het vogellev<strong>en</strong> gebaseerd is op mobiliteit; mogelijk<br />
gemaakt door hun vermog<strong>en</strong> tot vlieg<strong>en</strong>. Immers, vlieg<strong>en</strong> neemt gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> weg die<br />
onoverbrugbaar zijn voor op de grond lev<strong>en</strong>de dier<strong>en</strong>. Vogels kunn<strong>en</strong> snel grote<br />
afstand<strong>en</strong> overbrugg<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> omgeving die niet voldoet aan de eis<strong>en</strong> van de <strong>en</strong>e<br />
soort kan weer wel interessant zijn voor e<strong>en</strong> andere soort. Dagelijks kunn<strong>en</strong> vogels<br />
vanaf hun nest- of slaapplaats<strong>en</strong> p<strong>en</strong>del<strong>en</strong> naar hun voedselgrond<strong>en</strong> die op relatief<br />
grote afstand<strong>en</strong> van elkaar kunn<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> er veel <strong>en</strong> verspreide<br />
voedselgebied<strong>en</strong> in de omgeving van e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> aanwezig zijn - zoals<br />
geploegde <strong>en</strong> ingezaaide veld<strong>en</strong> in de herfst - kan de verspreiding groot <strong>en</strong><br />
onvoorspelbaar zijn terwijl de nachtelijke slaapplaats e<strong>en</strong> vast gegev<strong>en</strong> is. Wanneer<br />
overvloedig voedsel op e<strong>en</strong> gering oppervlak is geconc<strong>en</strong>treerd veroorzaakt dit e<strong>en</strong><br />
vast verspreidingspatroon <strong>en</strong> e<strong>en</strong> voorspelbaar avond- <strong>en</strong> ocht<strong>en</strong>dschemer<br />
trekpatroon. Nachtelijke slaapplaats<strong>en</strong> van meeuw<strong>en</strong>, spreeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kraaiachtig<strong>en</strong><br />
zijn vaak vast bepaald <strong>en</strong> vervull<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sociale functie, zijn e<strong>en</strong> schuilplaats <strong>en</strong><br />
gev<strong>en</strong> veiligheid. Vogelsoort<strong>en</strong> die afhankelijk zijn van geconc<strong>en</strong>treerde<br />
voedselvoorrad<strong>en</strong> of specifiek voedsel schijn<strong>en</strong> in grotere conc<strong>en</strong>traties te slap<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
de huidige inzicht<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aanleiding te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat daarbij informatie over de<br />
voedselplaats<strong>en</strong> wordt overgedrag<strong>en</strong>. Bewustwording <strong>en</strong> begrip omtr<strong>en</strong>t<br />
vogelconc<strong>en</strong>traties <strong>en</strong> beweging<strong>en</strong> kan de effectiviteit van de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie op e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk hoger peil br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Voorbeeld<strong>en</strong> met betrekking tot de bewustwording omtr<strong>en</strong>t vogelconc<strong>en</strong>traties:<br />
Indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong>trekroute - in de avondschemer - naar e<strong>en</strong> slaapplaats over e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> he<strong>en</strong><br />
loopt, kunn<strong>en</strong> de vogelwachters, als zij bek<strong>en</strong>d zijn met dit f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong>, tijdig op de juiste plek<br />
aanwezig zijn. Ze kunn<strong>en</strong> de luchtverkeerstor<strong>en</strong> inlicht<strong>en</strong> over de omvang <strong>en</strong> zonodig de dier<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
59<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
opjag<strong>en</strong> zodat er snel e<strong>en</strong> einde komt aan de trek. De meeuw<strong>en</strong> tracht<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> werkt in<br />
dergelijke gevall<strong>en</strong> averechts. Duidelijk is echter dat moet word<strong>en</strong> geprobeerd de slaapplaats, ook als<br />
deze buit<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong>dom ligt, te verplaats<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> zelfde procedure geldt ook voor de ocht<strong>en</strong>d- <strong>en</strong> avondbeweging<strong>en</strong> van spreeuw<strong>en</strong> van <strong>en</strong> naar de<br />
slaapplaats. Ook hier geldt; tracht de slaapplaats naar veiliger oord<strong>en</strong> te verplaats<strong>en</strong><br />
Van roek<strong>en</strong> is veelal bek<strong>en</strong>d hoe de bezetting in aantall<strong>en</strong> <strong>en</strong> in de tijd van e<strong>en</strong> roek<strong>en</strong>kolonie<br />
verloopt. Zodo<strong>en</strong>de kunn<strong>en</strong> bijtijds maatregel<strong>en</strong> als bijvoorbeeld het uitstot<strong>en</strong> van de nest<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Indi<strong>en</strong> onder de aan- <strong>en</strong> uitvliegroutes geleg<strong>en</strong> agrarische terrein<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geploegd,<br />
kunn<strong>en</strong> daarover met de landbouwers afsprak<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt zodat problem<strong>en</strong> word<strong>en</strong> onderk<strong>en</strong>d<br />
<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele maatregel<strong>en</strong> tijdig kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Zoals hierbov<strong>en</strong> al is opgemerkt, is het niet altijd e<strong>en</strong>voudig om buit<strong>en</strong> de<br />
eig<strong>en</strong>domsgr<strong>en</strong>s van e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> ter beperking van het<br />
vogelaanvaringsgevaar te nem<strong>en</strong>. Met de invoering van het “vogelbeheersgebied”<br />
voor de luchthav<strong>en</strong> Schiphol is de eerste stap gezet om e<strong>en</strong> aantal specifieke<br />
nieuwe vogelaantrekk<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> van grondgebruik door middel van<br />
planologische beperking<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong>. Het wegnem<strong>en</strong> van specifieke zich<br />
plotseling voordo<strong>en</strong>de vogelproblem<strong>en</strong> berust ondanks de invoering van de<br />
Schipholwet nog steeds op goed overleg met lokale autoriteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> landeig<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>.<br />
De nieuwe Flora- <strong>en</strong> Faunawet kan soelaas bied<strong>en</strong> bij zowel nieuwe als bestaande<br />
risicovolle vogelsituaties. Gebaseerd op de veiligheid van het luchtverkeer maakt de<br />
Flora- <strong>en</strong> Faunawet het mogelijk in te grijp<strong>en</strong> op eig<strong>en</strong>domm<strong>en</strong> van derd<strong>en</strong> (zie ook<br />
Hoofdstuk 15).<br />
6.2 Het verzamel<strong>en</strong> van informatie<br />
In e<strong>en</strong> gebied van 6 kilometer buit<strong>en</strong> e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> - voor militaire vliegveld<strong>en</strong><br />
geldt in verband met laagvliegoperaties e<strong>en</strong> groter gebied - moet<strong>en</strong> regelmatig,<br />
verdeeld over de seizo<strong>en</strong><strong>en</strong>, inv<strong>en</strong>tarisaties word<strong>en</strong> uitgevoerd om aantrekkelijke<br />
terrein<strong>en</strong>, vogelconc<strong>en</strong>traties <strong>en</strong> trekpatron<strong>en</strong> vast te stell<strong>en</strong>. Veel informatie is<br />
vastgelegd in vogeltelgegev<strong>en</strong>s (SOVON) van lokale de vogelwerkgroep,<br />
faunabeheerplann<strong>en</strong> van wildbeheer e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>, beheerplann<strong>en</strong> van<br />
natuurbeschermingorganisaties <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Daarnaast is het nuttig contact te<br />
houd<strong>en</strong> met g<strong>en</strong>oemde organisaties, jachtopzichters, toezichthouders, beheerders<br />
<strong>en</strong> de lokale agrariërs. Al deze gegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> contact<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> onverlet het nut van<br />
waarneming <strong>en</strong> interpretaties van gegev<strong>en</strong>s door luchthav<strong>en</strong>m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ander kunn<strong>en</strong> relater<strong>en</strong> aan het risico voor de luchtvaartveiligheid. Daarbij komt<br />
dat vogelaars <strong>en</strong> biolog<strong>en</strong> vaak weinig interesse ton<strong>en</strong> voor "gewone“ soort<strong>en</strong> als<br />
meeuw<strong>en</strong>, houtduiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> kraaiachtig<strong>en</strong>. Om tot e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d beeld voor de<br />
langere termijn te kom<strong>en</strong> kan het naast het gebruik van eerder g<strong>en</strong>oemde<br />
gegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> contact<strong>en</strong> waardevol zijn om de k<strong>en</strong>nis van de eig<strong>en</strong> vogelwachters <strong>en</strong><br />
medewerkers die won<strong>en</strong> <strong>en</strong> reiz<strong>en</strong> in de omgeving te gebruik<strong>en</strong>. Zoveel mogelijk<br />
informatie moet aan de CV (zie hoofdstuk 3) word<strong>en</strong> aangereikt opdat deze de<br />
geëig<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> acties in gang kan (do<strong>en</strong>) zett<strong>en</strong>.<br />
6.3 Waar moet op word<strong>en</strong> gelet<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
60<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
6.3.1 De kust<br />
Zandige <strong>en</strong> modderige strand<strong>en</strong> <strong>en</strong> vooroevers, speciaal rond riviermonding<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zeearm<strong>en</strong>, bied<strong>en</strong> onderdak aan grote hoeveelhed<strong>en</strong> meeuwachtig<strong>en</strong>, waadvogels<br />
<strong>en</strong> vele soort<strong>en</strong> watervogels zoals e<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> ganz<strong>en</strong>. Aan of nabij de kust geleg<strong>en</strong><br />
luchthav<strong>en</strong>s hebb<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> met vele soort<strong>en</strong>, grote aantall<strong>en</strong> vogels, het gedrag<br />
is doorgaans grillig vanwege de grote invloed van getijd<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
weersomstandighed<strong>en</strong>. Deze invloed is landinwaarts e<strong>en</strong> stuk kleiner.<br />
6.3.2 Stortplaats<strong>en</strong> voor huishoudelijk afval <strong>en</strong> grof vuil<br />
Huishoudelijk <strong>en</strong> industrieel afval bevat veel voedsel. Indi<strong>en</strong> dit afval op het land<br />
gestort wordt komt het voedsel ter beschikking van met name grote aantall<strong>en</strong><br />
meeuwachtig<strong>en</strong>. Zelfs het regelmatig werk<strong>en</strong> met afdekgrond voorkomt niet dat er<br />
veel dierlijk voedsel aan de oppervlakte komt. Hoewel bij dit afdekk<strong>en</strong> het afval<br />
wordt verdicht <strong>en</strong> afgedekt wet<strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong> bij het stort<strong>en</strong> toch het voedsel te<br />
bereik<strong>en</strong>. Vele maatregel<strong>en</strong> zijn er geprobeerd, het terugdring<strong>en</strong> van het aantal<br />
aanwezige meeuw<strong>en</strong> lukt echter maar t<strong>en</strong>dele. Zelfs vuilverbrandingresidu<strong>en</strong> die<br />
word<strong>en</strong> gestort bevatt<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nelijke nog eetbare zak<strong>en</strong>. Buit<strong>en</strong> het broedseizo<strong>en</strong><br />
zijn meeuw<strong>en</strong>beweging<strong>en</strong> van <strong>en</strong> naar de stortplaats<strong>en</strong> mogelijk tot afstand<strong>en</strong> van<br />
ca. 50 km. Stortplaats<strong>en</strong> aan de kust, waar meeuw<strong>en</strong> ook broed<strong>en</strong>, g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> het<br />
hele jaar door beweging<strong>en</strong> van meeuw<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> stort-, broed- <strong>en</strong> slaapplaats<strong>en</strong>.<br />
Specifiek voor meeuw<strong>en</strong> is dat ze zich verzamel<strong>en</strong> op stortplaats<strong>en</strong>, om die red<strong>en</strong><br />
kan e<strong>en</strong> stortplaats e<strong>en</strong> groot gevaar gaan vorm<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> nabij geleg<strong>en</strong><br />
luchthav<strong>en</strong>.<br />
Om de volg<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong> is het ongew<strong>en</strong>st dat er zich stortplaats<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het<br />
vogelbeheersgebied (6 km rondom het ban<strong>en</strong>stelsel) van e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> bevind<strong>en</strong>,<br />
dan wel dat er stortplaats<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> dit gebied word<strong>en</strong> gepland:<br />
Wanneer meeuw<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> voedsel zoek<strong>en</strong> (op stortplaats<strong>en</strong>) rust<strong>en</strong> ze op daarvoor geschikte plaats<strong>en</strong><br />
op afstand<strong>en</strong> tot 6 km van het vuilstort. Deze rustplaats kan e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> zijn. Di<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevolge<br />
kunn<strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong>aantall<strong>en</strong> op of in de omgeving van de luchthav<strong>en</strong> sterk to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>.<br />
Wanneer e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> op ca. 6 km van e<strong>en</strong> vuilstort is geleg<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> op thermiek zwev<strong>en</strong>de<br />
meeuw<strong>en</strong> die gemiddeld e<strong>en</strong> hoogte van 1000ft (350 m) bereik<strong>en</strong> in de aan- <strong>en</strong> uitvliegroute, e<strong>en</strong><br />
pot<strong>en</strong>tieel gevaar vorm<strong>en</strong>. Bij helder zonnig weer wordt deze hoogte van 1000 ft vaak overschred<strong>en</strong>.<br />
Wanneer e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> zodanig is geleg<strong>en</strong> dat tuss<strong>en</strong> slaapplaats <strong>en</strong> vuilstort verplaats<strong>en</strong>de<br />
meeuw<strong>en</strong> de luchthav<strong>en</strong> of de aan- <strong>en</strong> uitvliegpad<strong>en</strong> van vliegtuig<strong>en</strong> kruis<strong>en</strong>, kan dit gedur<strong>en</strong>de vele<br />
ur<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> ocht<strong>en</strong>d <strong>en</strong> avondschemer e<strong>en</strong> verhoogd aanvaringrisico met zich mee br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Zodo<strong>en</strong>de kan e<strong>en</strong> vuilstort die op grotere afstand van e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> is geleg<strong>en</strong> toch voor grote<br />
problem<strong>en</strong> gaan zorg<strong>en</strong>; problem<strong>en</strong> die op de luchthav<strong>en</strong> zelf veelal niet te beheers<strong>en</strong> zijn.<br />
6.3.3 Rioolwaterzuivering<strong>en</strong><br />
De moderne wijze van behandeling van huishoudelijk afvalwater trekt als zodanig<br />
niet of nauwelijks vogels aan. Toch di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> alert te zijn op duiv<strong>en</strong> die foerager<strong>en</strong><br />
op af te scheid<strong>en</strong> vaste rest<strong>en</strong> waarin veel zad<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>. Ook de bassins<br />
waarin vrijwel schoon water zit trekk<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de de schemer <strong>en</strong> nacht soms grote<br />
hoeveelhed<strong>en</strong> e<strong>en</strong>dachtig<strong>en</strong><br />
- waaronder smi<strong>en</strong>t<strong>en</strong> - aan. Slibbedd<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> grote hoeveelhed<strong>en</strong> insect<strong>en</strong><br />
bevatt<strong>en</strong> waarop meeuwachtig<strong>en</strong> als kokmeeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> spreeuw<strong>en</strong> afkom<strong>en</strong>.<br />
Aanbevol<strong>en</strong> wordt e<strong>en</strong> rioolzuiveringsinstallatie in de nabijheid van e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong><br />
regelmatig te bezoek<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> mocht blijk<strong>en</strong> dat er zich vogelproblem<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
61<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
dan kunn<strong>en</strong> deze door middel van het nem<strong>en</strong> van beheermaatregel<strong>en</strong>, zoals het<br />
afdekk<strong>en</strong> van de procesinstallaties, word<strong>en</strong> opgelost.<br />
6.3.4 Waterreservoirs <strong>en</strong> mer<strong>en</strong>; de relatie tot meeuw<strong>en</strong>slaapplaats<strong>en</strong><br />
Waterreservoirs <strong>en</strong> mer<strong>en</strong>, groter dan 3 ha, zowel natuurlijk als kunstmatig, kunn<strong>en</strong><br />
bijzonder aantrekkelijk zijn voor meeuw<strong>en</strong> om als slaapplaats te gaan di<strong>en</strong><strong>en</strong>. Dit<br />
wordt verstekt als het water in de nabijheid van e<strong>en</strong> stedelijk gebied ligt, waar<br />
meeuw<strong>en</strong> gewoonlijk veel voedsel kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>als vuilstortplaats<strong>en</strong><br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> grote wateroppervlakk<strong>en</strong> veel vogelbeweging<strong>en</strong> – beweging<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
slaapplaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> voedselgebied<strong>en</strong> - met zich mee. Indi<strong>en</strong> daartuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
luchthav<strong>en</strong> ligt zijn de problem<strong>en</strong> in de ocht<strong>en</strong>d- <strong>en</strong> avondschemer voorspelbaar.<br />
Echter grootschalig op<strong>en</strong> water is in de omgeving van e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> is veelal e<strong>en</strong><br />
gegev<strong>en</strong>. Van belang is dat de problematiek in kaart wordt gebracht <strong>en</strong> hierop<br />
afgestemd de nodige maatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Om het pot<strong>en</strong>tiële gevaar<br />
zoveel mogelijk <strong>en</strong> structureel te beperk<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> de maatregel<strong>en</strong> te word<strong>en</strong><br />
ingekaderd in de dagelijkse vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie routine.<br />
6.3.5 Waterreservoirs <strong>en</strong> mer<strong>en</strong>; algeme<strong>en</strong><br />
Naast het gevaar van de vestiging van e<strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong>slaapplaats, is de<br />
aantrekkingskracht die verspreid ligg<strong>en</strong>de grotere wateroppervlakt<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op<br />
vele aan watermilieus gebond<strong>en</strong> vogelsoort<strong>en</strong> zoals e<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, ganz<strong>en</strong>, zwan<strong>en</strong>,<br />
reigers <strong>en</strong> aalscholvers, e<strong>en</strong> probleem. Vogelbeweging<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de water<strong>en</strong><br />
onderling <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> broedkolonies <strong>en</strong> voedselgebied<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> veelvuldig<br />
voorkom<strong>en</strong>. Op e<strong>en</strong> nabij geleg<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> moet dit probleem door middel van<br />
het inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong> van aantall<strong>en</strong>, soort<strong>en</strong> <strong>en</strong> vliegbeweging<strong>en</strong>, goed in kaart<br />
word<strong>en</strong> gebracht opdat in de dagelijkse routinematige prev<strong>en</strong>tiewerkzaamhed<strong>en</strong><br />
maatregel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geïncorporeerd. Steeds moet word<strong>en</strong> nagegaan of de<br />
overlast van e<strong>en</strong> slaapplaats of e<strong>en</strong> voedselgebied door beheermaatregel<strong>en</strong> kan<br />
word<strong>en</strong> beperkt of geëlimineerd. De aanleg van nieuw op<strong>en</strong> water in de nabijheid<br />
van e<strong>en</strong> vliegveld di<strong>en</strong>t zorgvuldig te word<strong>en</strong> bestudeerd <strong>en</strong> indi<strong>en</strong> niet kan word<strong>en</strong><br />
aangetoond dat ev<strong>en</strong>tuele problem<strong>en</strong> beheersbaar zijn moet de aanleg van het<br />
op<strong>en</strong> water word<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>gegaan.<br />
6.3.6 Zand, grind <strong>en</strong> klei ontgraving<strong>en</strong><br />
De ontgraving van grondstoff<strong>en</strong> als zodanig trekt nauwelijks vogels aan. Het<br />
overblijv<strong>en</strong>de op<strong>en</strong> water kan problem<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>, deze zijn in 6.3.4. <strong>en</strong> 6.3.5.<br />
omschrev<strong>en</strong>. Vroeger moest<strong>en</strong> de gegrav<strong>en</strong> gat<strong>en</strong> op gezag van provincie of<br />
geme<strong>en</strong>te veelal weer word<strong>en</strong> opgevuld. In vele gevall<strong>en</strong> is hierbij huisvuil, grofvuil<br />
of andere afvalstoff<strong>en</strong> als opvulmateriaal gebruikt waarbij dus twee doel<strong>en</strong> tegelijk<br />
werd<strong>en</strong> gedi<strong>en</strong>d. E<strong>en</strong> combinatie van op<strong>en</strong> water, grond <strong>en</strong> huisvuil kan echter<br />
jar<strong>en</strong> later e<strong>en</strong> voor de vliegveiligheid desastreuze combinatie blijk<strong>en</strong> te zijn.<br />
Alertheid op dergelijke ontwikkeling<strong>en</strong> is binn<strong>en</strong> het 6 km vogelbeheersgebied dan<br />
ook gebod<strong>en</strong>.<br />
6.3.7 Natuurterrein<strong>en</strong> <strong>en</strong> vogelreservat<strong>en</strong><br />
Veel natuurterrein<strong>en</strong> zijn specifiek bestemd ter bescherming van e<strong>en</strong> bepaald<br />
landschap, zeldzame plant<strong>en</strong> soort<strong>en</strong>, zoogdier<strong>en</strong> of insect<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> combinatie<br />
daarvan. Veelal herberg<strong>en</strong> dergelijke gebied<strong>en</strong> nauwelijks vogelsoort<strong>en</strong> die voor de<br />
luchtvaart specifiek risicovol zijn. Bepaalde natuurgebied<strong>en</strong> zoals de Wadd<strong>en</strong>zee, de<br />
Oostvaardersplass<strong>en</strong>, de Voordelta etc. zijn echte vogelgebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> herberg<strong>en</strong> vele<br />
soort<strong>en</strong> <strong>en</strong> grote aantall<strong>en</strong>. Enigerlei ingreep, zelfs voor de veiligheid van het<br />
luchtverkeer is vanwege de afmeting <strong>en</strong> waarde van het gebied, nauwelijks<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
62<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
bespreekbaar. Veel aandacht moet word<strong>en</strong> besteed aan ontwikkeling<strong>en</strong>, vooral<br />
nabij luchthav<strong>en</strong>s, waarbij uit e<strong>en</strong> og<strong>en</strong>schijnlijk onschuldige ontwikkeling,<br />
bijvoorbeeld e<strong>en</strong> zandgat t<strong>en</strong> behoeve van weg<strong>en</strong>aanleg of e<strong>en</strong> waterberging, uit<br />
het niets e<strong>en</strong> autonome natuurontwikkeling ontstaat. E<strong>en</strong> dergelijke ontwikkeling<br />
kan klein beginn<strong>en</strong> met <strong>en</strong>kele broedpar<strong>en</strong> of <strong>en</strong>kele overwinteraars doch kan<br />
binn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> uitgroei<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> natuurterrein waarin zich duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> vogels<br />
bevind<strong>en</strong>. Op voorhand moet<strong>en</strong> dergelijke ontwikkeling<strong>en</strong> bij de planvorming goed<br />
word<strong>en</strong> ingeschat zodat bij de uitvoering <strong>en</strong> het beheer geëig<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingebouwd. Indi<strong>en</strong> dit niet mogelijk mocht blijk<strong>en</strong> moet de aanleg<br />
word<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>.<br />
6.3.8 Aanleg van landschappelijke aankleding <strong>en</strong> beplanting<br />
Veelal gaat het hierbij om aanplant van bom<strong>en</strong> <strong>en</strong> struik<strong>en</strong> soms gecombineerd met<br />
sierwater. Eén <strong>en</strong> ander is beschrev<strong>en</strong> in Hoofdstuk 5 <strong>en</strong> in 6.3.5. tot <strong>en</strong> met 6.3.7.<br />
Hoewel e<strong>en</strong> dergelijke landschappelijke inrichting in pot<strong>en</strong>tie minder risicovol is dan<br />
e<strong>en</strong> vuilstortplaats, op<strong>en</strong> rioolwater, e<strong>en</strong> zuiveringsinstallatie <strong>en</strong> grote<br />
wateroppervlakk<strong>en</strong>, blijft waakzaamheid gebod<strong>en</strong>. Temeer als de<br />
landschapsinrichting binn<strong>en</strong> het 6 km grote vogelbeheersgebied ligt <strong>en</strong> zoals<br />
teg<strong>en</strong>woordig gebruikelijk, vele ecologische gedacht<strong>en</strong> in de planopzet word<strong>en</strong><br />
verwerkt. Goed inzicht moet word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> in de doelstelling van de aanleg. In<br />
het voortraject kan e<strong>en</strong> fauna-effectstudie inzicht gev<strong>en</strong> in de consequ<strong>en</strong>ties voor<br />
de nabij geleg<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong>. Aanpassing van het plan dan wel het overe<strong>en</strong>kom<strong>en</strong><br />
van beheersmaatregel<strong>en</strong> kan dan het gevolg zijn. E<strong>en</strong> voorbeeld waarbij t<strong>en</strong><br />
aanzi<strong>en</strong> van de beplanting rek<strong>en</strong>ing is gehoud<strong>en</strong> met de vogel- aantrekk<strong>en</strong>dheid<br />
van deze beplanting is de aankleding van de A5 nabij Schiphol. Hier zijn ter<br />
(verplichte) vervanging van de 2000 gerooide bom<strong>en</strong> ca. 36.000 berk<strong>en</strong>bom<strong>en</strong><br />
aangepand. Berk<strong>en</strong>bom<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in relatie tot de aantrekking van vogels als<br />
voordeel dat ze niet besdrag<strong>en</strong>d zijn <strong>en</strong> relatief “slappe” takk<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> waar<br />
grotere vogels niet graag op zitt<strong>en</strong>.<br />
6.4 De vogelaantrekkelijkheid van omring<strong>en</strong>de landbouwgebied<strong>en</strong><br />
Veelal zijn luchthav<strong>en</strong>s aangelegd in bestaande landschapp<strong>en</strong> waar vanouds<br />
vorm<strong>en</strong> van landbouw werd<strong>en</strong> uitgeoef<strong>en</strong>d. De cycli van ploeg<strong>en</strong>, zaai<strong>en</strong>,<br />
verzorg<strong>en</strong>, oogst<strong>en</strong>, mest<strong>en</strong>, maai<strong>en</strong>, hooi<strong>en</strong> <strong>en</strong> kuil<strong>en</strong> zijn dan ook als de statusquo<br />
rond het vliegveld te beschouw<strong>en</strong>. Hoewel e<strong>en</strong> goede verhouding <strong>en</strong><br />
regelmatig contact met omring<strong>en</strong>de boer<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot afstemming van<br />
bepaalde werkzaamhed<strong>en</strong> op het luchtverkeer <strong>en</strong> soms verjaagactiviteit<strong>en</strong> op<br />
terrein<strong>en</strong> van derd<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgevoerd, zal e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> met haar<br />
buuractiviteit<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> haar vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie daar op moet<strong>en</strong><br />
afstemm<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> er voortdur<strong>en</strong>de grote overlast van de agrarische activiteit<strong>en</strong><br />
wordt ondervond<strong>en</strong> kan tot maatregel<strong>en</strong> in de privaatrechtelijke sfeer word<strong>en</strong><br />
overgegaan. Te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> valt aan de aankoop van grond<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gev<strong>en</strong> van<br />
vergoeding<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s teeltbeperking<strong>en</strong>. Extra aandacht moet daarbij word<strong>en</strong><br />
gegev<strong>en</strong> aan int<strong>en</strong>sieve veehouderij bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> de daarbij behor<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong> van<br />
de bedrijfsvoering. Voedsel, mest etc. kunn<strong>en</strong> vele soort<strong>en</strong> <strong>en</strong> grote aantall<strong>en</strong><br />
vogels aantrekk<strong>en</strong>.<br />
6.5 Voorkom<strong>en</strong> van gevar<strong>en</strong> voor de luchtvaart<br />
6.5.1 Hoofdzak<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
63<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Lokale <strong>en</strong> provinciale overhed<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> bij het opstell<strong>en</strong> van bestemmingsplann<strong>en</strong>,<br />
of het afgev<strong>en</strong> van bouwvergunning<strong>en</strong> al rek<strong>en</strong>ing met het bescherm<strong>en</strong> van civiele<br />
<strong>en</strong> militaire vliegveld<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> die de veiligheid van het luchtverkeer in gevaar<br />
zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Voorbeeld<strong>en</strong> daarvan zijn hoge gebouw<strong>en</strong> in aan- <strong>en</strong><br />
uitvliegroutes, kunstlicht dat verwarring met de baanverlichting kan gev<strong>en</strong>, zak<strong>en</strong><br />
die radio, radar <strong>en</strong> andere navigatiemiddel<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> verstor<strong>en</strong> etc. E<strong>en</strong><br />
nieuw veiligheidsaspect is het zog<strong>en</strong>aamde vogelbeheersgebied met e<strong>en</strong> straal van<br />
6 km rond het ban<strong>en</strong>stelsel van de luchthav<strong>en</strong>. Voorlopig is dit alle<strong>en</strong> van kracht op<br />
de Luchthav<strong>en</strong> Schiphol maar het ligt in de lijn der verwachting dat op termijn ook<br />
de regionale luchthav<strong>en</strong>s zull<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>.<br />
6.5.2 Soort<strong>en</strong> vogels<br />
Meeuwachtig<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> naast e<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> ganz<strong>en</strong> de toon aan bij het prev<strong>en</strong>tieve<br />
veiligheidsbeleid dat voor ruimtelijke inrichting wordt gehanteerd. Kievit<strong>en</strong> zijn aan<br />
de orde bij moerasontwikkeling, ecologische oevers <strong>en</strong> daar waar slibbedd<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
dergelijke word<strong>en</strong> gecreëerd. De g<strong>en</strong>oemde vogelfamilies zijn groot in aantal,<br />
vorm<strong>en</strong> grote groep<strong>en</strong> <strong>en</strong> verplaats<strong>en</strong> zich massaal. Daar waar vuilstortplaats<strong>en</strong>,<br />
waterbekk<strong>en</strong>s of zandputt<strong>en</strong> in het geding zijn moet extra aandacht aan ruimtelijke<br />
ord<strong>en</strong>ing gerelateerde vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie word<strong>en</strong> besteed.<br />
6.6 Vogelbeheersgebied<strong>en</strong><br />
6.6.1 Het wettelijk vastgestelde vogelbeheersgebied<br />
Zoals in 6.5.1 besprok<strong>en</strong> heeft de Luchthav<strong>en</strong> Schiphol inmiddels e<strong>en</strong> wettelijk<br />
vastgesteld vogelbeheersgebied. In het Luchthav<strong>en</strong>indeling-besluit (LHI) Schiphol<br />
zijn e<strong>en</strong> vijftal specifieke, in pot<strong>en</strong>tie vogelaantrekk<strong>en</strong>de, bestemming<strong>en</strong> <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong><br />
van grondgebruik gedefinieerd die binn<strong>en</strong> het vogelbeheersgebied niet zijn<br />
toegestaan t<strong>en</strong>zij kan word<strong>en</strong> aangetoond dat het risico voor de luchtvaart niet toe<br />
zal gaan nem<strong>en</strong>.<br />
De bestemming<strong>en</strong> <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> van grondgebruik die binn<strong>en</strong> het vogelbeheersgebied<br />
niet zijn toegestaan zijn:<br />
Industrie in de voedingssector met extramurale opslag of overslag;<br />
Viskwekerij<strong>en</strong> met extramurale bassins;<br />
Opslag of verwerking van afvalstoff<strong>en</strong> met extramurale opslag of verwerking;<br />
Natuurreservat<strong>en</strong> <strong>en</strong> vogelreservat<strong>en</strong>;<br />
Moerasgebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> oppervlaktewater<strong>en</strong> groter dan 3 hectare.<br />
Door toepassing van de wettelijke basis in het LHI kunn<strong>en</strong> in de omgeving van de<br />
Luchthav<strong>en</strong> Schiphol bov<strong>en</strong>staande ontwikkeling<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tief word<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>.<br />
Het blijft ev<strong>en</strong>wel mogelijk om in afwijking van het LHI nieuwe plann<strong>en</strong> te<br />
ontwikkel<strong>en</strong>. Voorwaarde is dat het risico voor de luchtvaart niet toe zal gaan<br />
nem<strong>en</strong>, dit moet middels e<strong>en</strong> fauna-effectstudie word<strong>en</strong> aangetoond. In dergelijke<br />
gevall<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> verklaring van ge<strong>en</strong> bezwaar word<strong>en</strong> verleed waaraan zonodig<br />
voorwaard<strong>en</strong> - bijvoorbeeld in de vorm van vastgelegde beheersmaatregel<strong>en</strong> –<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong>. De in het LHI g<strong>en</strong>oemde beperking<strong>en</strong> geld<strong>en</strong> alle<strong>en</strong><br />
voor nieuwe ontwikkeling<strong>en</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> die na de vaststelling<br />
van het LHI zijn geïnitieerd. Voor e<strong>en</strong> bestaande vogelaantrekk<strong>en</strong>de vorm van<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
64<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
grondgebruik die valt onder één van bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde categorieën geldt de<br />
beperking dus niet.<br />
6.6.2 Luchthav<strong>en</strong>s zonder wettelijk vastgesteld vogelbeheersgebied<br />
Daar waar voor e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> (nog) ge<strong>en</strong> vogelbeheersgebied is vastgesteld kan<br />
elke belanghebb<strong>en</strong>de - dus met name de exploitant van e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> - in het<br />
kader de Wet Ruimtelijke Ord<strong>en</strong>ing bezwaar mak<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> nieuwe<br />
vogelaantrekk<strong>en</strong>de bestemming<strong>en</strong> of vorm<strong>en</strong> van grondgebruik. Uiteraard is veel<br />
verstandiger om in e<strong>en</strong> vroeg stadium met de initiatiefnemer van e<strong>en</strong> plan tot<br />
overe<strong>en</strong>stemming te kom<strong>en</strong> over de inrichting <strong>en</strong> het beheer van e<strong>en</strong> ontwikkeling.<br />
6.6.3 De rol van de luchthav<strong>en</strong>exploitant/beheerder<br />
Los van de taak die met name de overheid heeft met betrekking tot de bewaking<br />
van de veiligheid op <strong>en</strong> rond luchthav<strong>en</strong>s is het zaak voor de luchthav<strong>en</strong>exploitant<br />
om zich blijv<strong>en</strong>d op de hoogte te stell<strong>en</strong> van ruimtelijke ontwikkeling<strong>en</strong><br />
inganggezet door rijk, provincie <strong>en</strong> omring<strong>en</strong>de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Om goed beslag<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />
ijs te kom<strong>en</strong> is het ess<strong>en</strong>tieel dat de luchthav<strong>en</strong>exploitant de noodzakelijke k<strong>en</strong>nis<br />
omtr<strong>en</strong>t vogelconc<strong>en</strong>traties <strong>en</strong> vliegroutes van vogels tot zijn beschikking heeft.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
65<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
7 Luchthav<strong>en</strong> grasonderhoud<br />
66<br />
7.1 Hoofdzak<strong>en</strong><br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
7.1.1 “Kort gras” is aantrekkelijk voor vogels.<br />
In de begindag<strong>en</strong> van de luchtvaart werd er gestart <strong>en</strong> geland op gras, om die<br />
red<strong>en</strong> werd het gras op e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> kort gehoud<strong>en</strong>. Zelfs nadat verharde ban<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> taxiban<strong>en</strong> hun <strong>en</strong>tree gemaakt hadd<strong>en</strong>, werd het gras nog kort gehoud<strong>en</strong> voor<br />
noodlanding<strong>en</strong>.<br />
Kort gras, aantrekkelijk voor vogels <strong>en</strong> risico verhog<strong>en</strong>d voor aanvaring<strong>en</strong>, wordt<br />
gek<strong>en</strong>merkt door:<br />
E<strong>en</strong> op<strong>en</strong> horizon waardoor vogels vroegtijdig ev<strong>en</strong>tuele vijand<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> nader<strong>en</strong>;<br />
Meerdere maaibeurt<strong>en</strong> per jaar doet de humus vermeerder<strong>en</strong> <strong>en</strong> vernieuw<strong>en</strong> waardoor ook de stand<br />
van ongewervelde dier<strong>en</strong> wordt verhoogd wat zeer aantrekkelijk is voor de vogels;<br />
Het korte gras biedt ongehinderde toegang tot de ongewervelde dier<strong>en</strong> die kort bij de oppervlakte lev<strong>en</strong>.<br />
7.1.2 “Lang gras“ is onaantrekkelijk voor vogels.<br />
Kort gras moet op e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> zo veel mogelijk word<strong>en</strong> vermed<strong>en</strong>. Het<br />
maairegime moet derhalve word<strong>en</strong> aangepast zodat het gras de geleg<strong>en</strong>heid<br />
krijg<strong>en</strong> om van 15 cm (de minimuml<strong>en</strong>gte) door te kunn<strong>en</strong> groei<strong>en</strong> tot 20 cm (de<br />
ideale l<strong>en</strong>gte). Ev<strong>en</strong>wel mag het gras ook weer niet te lang word<strong>en</strong>. Erg lang gras<br />
blijft uit zichzelf niet meer rechtop staan, vooral tijd<strong>en</strong>s storm, zware reg<strong>en</strong>val <strong>en</strong><br />
sneeuw valt het plat. Lang gras is niet per definitie vogelwer<strong>en</strong>d of vogelafstot<strong>en</strong>d.<br />
Het vervangt het korte gras wat voor vogels zo aantrekkelijk is <strong>en</strong> het verjag<strong>en</strong><br />
bemoeilijkt.<br />
Lang gras is effectief omdat:<br />
Lang gras creëert e<strong>en</strong> onveilig milieu voor vogels, hun zichtveld wordt h<strong>en</strong> ontnom<strong>en</strong>, waardoor ze<br />
hun vijand niet zi<strong>en</strong> nader<strong>en</strong>;<br />
Voedsel op <strong>en</strong> net onder het oppervlak is minder e<strong>en</strong>voudig bereikbaar daar komt bij dat vogels hun<br />
aandacht veel meer moet<strong>en</strong> richt<strong>en</strong> op ev<strong>en</strong>tueel nader<strong>en</strong>d gevaar (zie eerste aandachtspunt);<br />
De stand van ongewervelde dier<strong>en</strong> wordt door lang gras gereduceerd, er is dus minder voedsel<br />
beschikbaar.<br />
7.2 De gevolg<strong>en</strong> van lang gras<br />
Lang gras is niet DE EINDOPLOSSING. Wanneer het goed onderhoud<strong>en</strong> wordt, is<br />
het wel zeer nuttig: Het weert bijna alle soort<strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong> (op de meeste<br />
luchthav<strong>en</strong>s eig<strong>en</strong>lijk de meest gevaarlijke soort) <strong>en</strong> weide vogels; Het aantal<br />
aanwezige spreeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kraaiachtig<strong>en</strong> wordt drastisch gereduceerd <strong>en</strong> de plaats<br />
van de geweerde vogels wordt nauwelijks ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door andere soort<strong>en</strong>. Echter,<br />
m<strong>en</strong> moet zich ervan bewust zijn dat; Kievit<strong>en</strong> will<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong>s in lang gras<br />
overnacht<strong>en</strong> (tev<strong>en</strong>s bij uitzondering overdag bij storm); Roek<strong>en</strong>, kraai<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
spreeuw<strong>en</strong> foerager<strong>en</strong> dikwijls in lang gras. Spreeuw<strong>en</strong> do<strong>en</strong> dit door met schar<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
67<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
vogels tegelijk e<strong>en</strong> “roll over” techniek te gebruik<strong>en</strong>. De achterligg<strong>en</strong>de vogels<br />
stijg<strong>en</strong> steeds op <strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong>, tijd<strong>en</strong>s de vlucht van achter naar vor<strong>en</strong><br />
speur<strong>en</strong> de vogels naar ev<strong>en</strong>tueel nader<strong>en</strong>de vijand<strong>en</strong>. Fazant, patrijs,<br />
veldleeuwerik <strong>en</strong> andere soort<strong>en</strong> word<strong>en</strong> niet geweerd door lang gras. Lang gras<br />
trekt dus veel minder meeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kievit<strong>en</strong> aan dan kort gras terwijl de andere<br />
soort<strong>en</strong>, die wel aangetrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, e<strong>en</strong>ling<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> dus veel minder gevaar<br />
oplever<strong>en</strong>. Geconcludeerd mag word<strong>en</strong> dat kort gras zoveel vogels aantrekt dat<br />
verjag<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de garantie biedt dat kan word<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> dat de<br />
luchthav<strong>en</strong> verzadigd raakt met vogels. Indi<strong>en</strong> het gras op e<strong>en</strong> l<strong>en</strong>gte van 15 a 20<br />
cm wordt gehoud<strong>en</strong>, is het mogelijk om de rester<strong>en</strong>de vogels te wer<strong>en</strong> met actieve<br />
verjagingtechniek<strong>en</strong>. Het lang gras beleid moet over e<strong>en</strong> zo groot mogelijke<br />
oppervlak van de luchthav<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegepast.<br />
7.3 Eis<strong>en</strong> voor lang gras<br />
Gras korter dan 15 cm weert dus ge<strong>en</strong> vogels maar trekt deze juist aan. Gras langer<br />
dan 20 cm heeft ge<strong>en</strong> ondersteuning meer, valt om <strong>en</strong> verliest daarmee de<br />
prev<strong>en</strong>tieve werking.<br />
Om prev<strong>en</strong>tief vogelwer<strong>en</strong>d beleid te ontwikkel<strong>en</strong> is het noodzakelijk om e<strong>en</strong><br />
grasbedekking te verwez<strong>en</strong>lijk<strong>en</strong> die:<br />
E<strong>en</strong> minimum aan onkruid k<strong>en</strong>t;<br />
Tuss<strong>en</strong> de 15 <strong>en</strong> 20 cm lang is;<br />
Recht staat <strong>en</strong> e<strong>en</strong> goede dichtheid heeft;<br />
Alle onverharde grond bedekt (ook de nu nog agrarisch verpachte grond<strong>en</strong>).<br />
7.4 Principes van het onderhoud van lang gras<br />
In praktisch alle gevall<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> goede dekking van lang gras bereikt word<strong>en</strong> door<br />
het bestaande gras tot de beoogde hoogte te lat<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>, opnieuw zaai<strong>en</strong> is<br />
zeld<strong>en</strong> noodzakelijk. In gevall<strong>en</strong> waar het gras niet vanzelf tot de beoogde hoogte<br />
wil groei<strong>en</strong> moet specialistische hulp word<strong>en</strong> ingeroep<strong>en</strong>. Vanzelfsprek<strong>en</strong>d moet<br />
ervoor zorg word<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> dat het lang gras ge<strong>en</strong> brandgevaar of Foreign<br />
Object Damage (F.O.D. = schade door zwerfafval) veroorzaakt, de toegang van<br />
hulpdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> niet wordt belemmerd, licht<strong>en</strong> <strong>en</strong> bord<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> afgeschermd <strong>en</strong><br />
het lang gras niet stoort op navigatie hulpmiddel<strong>en</strong>. Er di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> standaard<br />
onderhoudsprogramma te word<strong>en</strong> ontwikkeld om voornoemde belemmering<strong>en</strong> te<br />
voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> het lang gras gezond te houd<strong>en</strong>. De ervaring van leert dat dit beleid<br />
zeer effectief is.<br />
7.5 Standaardonderhoudsplan<br />
Onderhoud di<strong>en</strong>t als volgt plaats te vind<strong>en</strong>:<br />
Vroege voorjaar<br />
De eerste arbeidsgang van het jaar is het afmaai<strong>en</strong> van al het gras tot aan de grond <strong>en</strong> het opruim<strong>en</strong><br />
dan wel weghal<strong>en</strong> hiervan. Op deze manier wordt ook alle dode vegetatie <strong>en</strong> geaccumuleerde hooi van<br />
het afgelop<strong>en</strong> jaar verwijderd. Dit kan pas plaatsvind<strong>en</strong> als de ondergrond de zware machines kunn<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
68<br />
Voorjaar<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
drag<strong>en</strong> zonder al te veel spor<strong>en</strong> te veroorzak<strong>en</strong>. Tegelijk stimuleert deze bewerking de groei van het<br />
gras in het vroege voorjaar. Hierdoor krijgt het gras de geleg<strong>en</strong>heid om te bloei<strong>en</strong> in mei. Te laat<br />
bloei<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t voor het gras minder bloei <strong>en</strong> kleinere bloem<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> zwakkere stel<strong>en</strong> oplevert<br />
waardoor het gras moeite heeft de gehele winter recht te blijv<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> sterke gezonde groei van het<br />
gras in het groeiseizo<strong>en</strong> is mede afhankelijk van het efficiënt uitvoer<strong>en</strong> van deze eerste arbeidsgang.<br />
Van half maart tot eind mei is e<strong>en</strong> periode met de minste vogelactiviteit op luchthav<strong>en</strong>s waarbij het<br />
gras de geleg<strong>en</strong>heid krijgt om door te groei<strong>en</strong> tot het in mei/ begin juni e<strong>en</strong> hoogte bereikt van 15 cm.<br />
Rond deze tijd verlat<strong>en</strong> bijvoorbeeld de jonge roek<strong>en</strong> de nest<strong>en</strong>. Afhankelijk van de bodemgesteldheid,<br />
is het in sommige gevall<strong>en</strong> niet nodig om e<strong>en</strong>s per jaar het gras helemaal af te maai<strong>en</strong> <strong>en</strong> op te ruim<strong>en</strong>.<br />
Sommige luchthav<strong>en</strong>s behoud<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gezonde grasgroei door deze operatie maar e<strong>en</strong>s per twee of zelfs<br />
e<strong>en</strong>s per drie jaar uit te voer<strong>en</strong>.<br />
Wanneer veel hooi zich geaccumuleerd heeft, kan het noodzakelijk zijn om direct na het afmaai<strong>en</strong> te<br />
verticuter<strong>en</strong> <strong>en</strong> opnieuw op te schon<strong>en</strong>. In sommige gevall<strong>en</strong> kan het zijn, dat dit zelfs e<strong>en</strong> tweede<br />
maal herhaald di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong>. Het kan zelfs noodzakelijk zijn om het terrein te “slep<strong>en</strong>“ vanwege<br />
molshop<strong>en</strong> of te roll<strong>en</strong> vanwege spor<strong>en</strong> <strong>en</strong> dergelijke. Alvor<strong>en</strong>s wordt overgegaan tot e<strong>en</strong> lang gras<br />
beleid is het raadzaam om de grond te lat<strong>en</strong> analyser<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele tekort aan meststoff<strong>en</strong> in het<br />
voorjaar aan te vull<strong>en</strong>. Ook daarna is e<strong>en</strong> geregelde analyse <strong>en</strong> aanvulling van meststoff<strong>en</strong> aan te<br />
bevel<strong>en</strong>. Wanneer m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> landbouwkundige moet raadpleg<strong>en</strong> kan het zijn dat deze, omdat hij in de<br />
regel door boer<strong>en</strong> geraadpleegd wordt, niet op de hoogte is van de speciale luchthav<strong>en</strong> eis<strong>en</strong> met<br />
betrekking tot lang gras. Hiermee wordt bedoeld, de langdurig sterke groei in plaats van e<strong>en</strong> snelle<br />
groei van weelderig gras. Meststof met e<strong>en</strong> langzame werking in korrelvorm t<strong>en</strong> opzichte van e<strong>en</strong> mest<br />
met e<strong>en</strong> hoog stikstofgehalte is e<strong>en</strong> goede oplossing in deze. Wanneer onkruidverdelging noodzakelijk<br />
is moet dit ook in het voorjaar word<strong>en</strong> toegepast.<br />
Late voorjaar <strong>en</strong> daarna<br />
De eerste aftopping vindt plaats op het mom<strong>en</strong>t dat het gras in bloei staat. Bij de meeste luchthav<strong>en</strong>s<br />
heeft het gras dan e<strong>en</strong> hoogte bereikt heeft van 20 cm. Het kan dus noodzakelijk zijn om het gras voor<br />
deze <strong>en</strong>e keer iets langer te lat<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>.<br />
Groeiseizo<strong>en</strong><br />
Winter<br />
Het gras moet telk<strong>en</strong>s wanneer het e<strong>en</strong> l<strong>en</strong>gte bereikt heeft van 20 cm word<strong>en</strong> teruggeklepeld tot 15<br />
cm. Het afgesned<strong>en</strong> gras valt dan makkelijk tuss<strong>en</strong> de rechte grasst<strong>en</strong>gels. Als het gras recht <strong>en</strong> stevig<br />
is blijft het afgeklepelde gras op de bodem ligg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de grasst<strong>en</strong>gels in. Dit vormt ge<strong>en</strong> probleem<br />
voor de verdere groei of voor F.O.D. Tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> goed groeiseizo<strong>en</strong> zou m<strong>en</strong> gemiddeld vier maal<br />
moet<strong>en</strong> aftopp<strong>en</strong>, uiteraard afhankelijk van het terrein <strong>en</strong> weersomstandighed<strong>en</strong>.<br />
Op het mom<strong>en</strong>t dat de groei in het najaar stopt is ge<strong>en</strong> verder onderhoud noodzakelijk. Het geklepelde<br />
gras dat gedur<strong>en</strong>de het groeiseizo<strong>en</strong> afgesned<strong>en</strong> is, <strong>en</strong> het gras dat tijd<strong>en</strong>s de winter afgestorv<strong>en</strong> is,<br />
creëert e<strong>en</strong> opbouw van stro welke aan het begin van de volg<strong>en</strong>de onderhoudscyclus verwijderd di<strong>en</strong>t<br />
te word<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
69<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Grashoogte op datum in mm volg<strong>en</strong>s de standaard lang gras methode<br />
7.6 Lang gras voor silovoer<br />
E<strong>en</strong> lang gras beleid met als achtergrond dat er e<strong>en</strong> bepaalde opbr<strong>en</strong>gst aan<br />
silovoer moet zijn is minder effectief <strong>en</strong> is gevoeliger voor fout<strong>en</strong> <strong>en</strong> operationele<br />
problem<strong>en</strong> op luchthav<strong>en</strong>s dan e<strong>en</strong> lang gras beleid dat conform het standaard<br />
onderhoudsplan wordt uitgevoerd. Het kort afmaai<strong>en</strong> <strong>en</strong> opruim<strong>en</strong> in maart/ april<br />
is natuurlijk nogal duur. Sommige luchthav<strong>en</strong>s hanter<strong>en</strong> dan ook e<strong>en</strong> alternatief<br />
regime, hetge<strong>en</strong> inhoudt dat het maai<strong>en</strong> wordt verschov<strong>en</strong> totdat er voldo<strong>en</strong>de<br />
grasgroei aanwezig is om te kunn<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> als diervoeder; in de meeste gevall<strong>en</strong><br />
wordt dit verwerkt tot silovoer of korrel. Het hooi<strong>en</strong> is beslist af te rad<strong>en</strong> omdat<br />
hooi veel problem<strong>en</strong> kan gev<strong>en</strong> in de vorm van F.O.D. Daar komt nog bij dat bij<br />
slecht weer het drog<strong>en</strong> <strong>en</strong> oprap<strong>en</strong> lang duurt waardoor het onderligg<strong>en</strong>de gras<br />
kan beschadig<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
70<br />
Grashoogte op datum in mm volg<strong>en</strong>s de silovoermethode<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
De silovoer optie is t<strong>en</strong> opzichte van de standaard lang gras methode om diverse<br />
red<strong>en</strong><strong>en</strong> minder effectief:<br />
Het wordt kort na het bloei<strong>en</strong> in de voorjaar gemaaid, de houtachtige bloei<strong>en</strong>de st<strong>en</strong>gels word<strong>en</strong><br />
hierdoor verwijderd. De groei hierna bestaat bijna exclusief uit blad. Dit kan niet de gehele winter<br />
rechtop blijv<strong>en</strong> staan <strong>en</strong> is dus minder effectief;<br />
Ook al is het de int<strong>en</strong>tie om gezond, dicht <strong>en</strong> onkruidvrij gras te producer<strong>en</strong>, het oogst<strong>en</strong> br<strong>en</strong>gt<br />
altijd conflict<strong>en</strong> met zich mee. Het is immers e<strong>en</strong> landbouwer die de oogstoperatie uitvoert;<br />
Voor e<strong>en</strong> maximum r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t zal het oogst<strong>en</strong> zo laat mogelijk in de zomer gepland word<strong>en</strong>. Na het<br />
oogst<strong>en</strong> is de kans groot dat de gew<strong>en</strong>ste grashoogte van 15 tot 20 cm niet meer wordt gehaald.<br />
Hiermee is gedur<strong>en</strong>de het najaar, de winter <strong>en</strong> e<strong>en</strong> groot deel van het voorjaar de gew<strong>en</strong>ste<br />
effectiviteit van lang gras t<strong>en</strong>iet gedaan;<br />
Landbouwers tracht<strong>en</strong> dikwijls e<strong>en</strong> tweede of zelfs e<strong>en</strong> derde oogst binn<strong>en</strong> te hal<strong>en</strong>. Ook dit<br />
resulteert in het niet meer hal<strong>en</strong> van de gew<strong>en</strong>ste grasl<strong>en</strong>gte;<br />
Verse silostoppel is zeer aantrekkelijk voor vogels <strong>en</strong> het maai<strong>en</strong> valt veelal tegelijk met het<br />
uitvlieg<strong>en</strong> van jonge roek<strong>en</strong>. Op sommige luchthav<strong>en</strong>s kan het zelfs zijn dat kievit<strong>en</strong> <strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong>,<br />
terug van het nestel<strong>en</strong>, aangetrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door de stoppel;<br />
Landbouwers hebb<strong>en</strong> belang bij het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van veel meststoff<strong>en</strong> in het voorjaar, dit om de<br />
grasgroei zoveel mogelijk te stimuler<strong>en</strong>. Na de laatste oogst wordt het grasperceel veelal<br />
verwaarloosd;<br />
Landbouwers met kort lop<strong>en</strong>de contract<strong>en</strong> zijn niet gemotiveerd om voedingsstoff<strong>en</strong>, die door het<br />
oogst<strong>en</strong> verwijderd zijn, door bemesting aan te vull<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
71<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
De conclusie is dat het oogst<strong>en</strong> de problem<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> lang gras managem<strong>en</strong>t met<br />
zich mee br<strong>en</strong>gt alle<strong>en</strong> maar vergroot. Oorzaak hiervan is het gebrek aan begrip<br />
voor hetge<strong>en</strong> door de luchthav<strong>en</strong> wordt verlangd. E<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele fout kan resulter<strong>en</strong> in<br />
e<strong>en</strong> lange periode zonder effectieve werking van het lang gras. Indi<strong>en</strong>, ondanks de<br />
pot<strong>en</strong>tiële nadel<strong>en</strong>, toch wordt gekoz<strong>en</strong> om het gras te oogst<strong>en</strong>, is het van groot<br />
belang dat alle betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> word<strong>en</strong> geïnformeerd <strong>en</strong> geïnstrueerd omtr<strong>en</strong>t het<br />
WAT, WANNEER <strong>en</strong> WAAROM.<br />
7.7 Laag onderhoud regime<br />
Er zijn luchthav<strong>en</strong>s die getracht hebb<strong>en</strong> hun gras perman<strong>en</strong>t lang te houd<strong>en</strong> om op<br />
deze manier kost<strong>en</strong> te bespar<strong>en</strong>. Helaas, heeft dit meestal geresulteerd in e<strong>en</strong><br />
slechte grasdekking, die op e<strong>en</strong> bepaald mom<strong>en</strong>t vogels zelfs aantrok. Gras is e<strong>en</strong><br />
vorm van vegetatie die van nature ge<strong>en</strong> eindproduct is <strong>en</strong> zich zonder onderhoud<br />
evolueert via struik<strong>en</strong>, bom<strong>en</strong> tot ev<strong>en</strong>tueel e<strong>en</strong> bos. Laag onderhoud -<br />
verwaarlozing - kan de oorzaak zijn van grote problem<strong>en</strong> die veel geld verg<strong>en</strong> om<br />
de zaak weer recht te trekk<strong>en</strong>. Zelfs als er regelmatig gemaaid wordt kan het<br />
grasgroeiproces achterblijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan, als de vruchtbaarheid van de aarde niet wordt<br />
onderhoud<strong>en</strong>, vervanging optred<strong>en</strong> door mos <strong>en</strong> onkruid. Dit kan vervolg<strong>en</strong>s leid<strong>en</strong><br />
tot e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame van ongewervelde dier<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> weer voedsel is voor vogels.<br />
Ervaring heeft geleerd dat, waar het gras jaarlijks afgemaaid <strong>en</strong> opgeruimd wordt<br />
<strong>en</strong> waar m<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s verticuleert, er ge<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame optreedt in de<br />
knaagdier<strong>en</strong>populatie (bijvoorbeeld muiz<strong>en</strong>). Echter wanneer het gras lang blijft <strong>en</strong><br />
te weelderig wordt, kunn<strong>en</strong> de knaagdier<strong>en</strong> hun infrastructuur van gang<strong>en</strong> onder<br />
het gras <strong>en</strong> het dode stro blijv<strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong>. Omdat de cyclus niet onderbrok<strong>en</strong><br />
wordt blijv<strong>en</strong> deze dier<strong>en</strong> zich vermeerder<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s vogelsoort<strong>en</strong> als<br />
de tor<strong>en</strong>valk, uil <strong>en</strong> reiger aantrekt. Het is zelfs zo, dat in de periode dat jonge<br />
knaagdier<strong>en</strong> nog in het nest ligg<strong>en</strong>, roek<strong>en</strong> <strong>en</strong> kraai<strong>en</strong> h<strong>en</strong> uit het nest hal<strong>en</strong>.<br />
Wanneer m<strong>en</strong> besluit e<strong>en</strong> laag onderhoud regime te hanter<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t er e<strong>en</strong> continue<br />
controle op mogelijke accumulatie van stro, schrale groei <strong>en</strong> afsterv<strong>en</strong>d gras plaats<br />
te vind<strong>en</strong>. Pas dan is het mogelijk om snel in te grijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> corriger<strong>en</strong>d op te tred<strong>en</strong><br />
om zodo<strong>en</strong>de te voorkom<strong>en</strong> dat de kost<strong>en</strong> van herstel te hoog word<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
uiteindelijke besparing<strong>en</strong> niet opweg<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de meerkost<strong>en</strong>.<br />
7.8 Onkruid <strong>en</strong> onkruidbeheersing<br />
De opbouw van onkruid kan zodanige vorm<strong>en</strong> gaan aannem<strong>en</strong> dat het gras begint<br />
te stikk<strong>en</strong>, waardoor zich kale plekk<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> die op hun beurt, als deze in de<br />
winter afsterv<strong>en</strong>, vogels aantrekk<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong> extreem voorbeeld, meer<br />
voorkom<strong>en</strong>d zijn plant<strong>en</strong> in de vorm van, klaver, paardebloem, muur, kruiskruid <strong>en</strong><br />
wikke <strong>en</strong> dergelijke. Alle duiv<strong>en</strong> soort<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> hier in de zomer op af,<br />
voornamelijk op het zaad als de plant<strong>en</strong> bloei<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s de winter is het bijna<br />
uitsluit<strong>en</strong>d de houtduif die op de klaver afkomt. Hiernaast foerager<strong>en</strong> muss<strong>en</strong> bij<br />
honderd<strong>en</strong> tegelijk op het zaad van allerlei onkruid<strong>en</strong>. Hierbij neger<strong>en</strong> ze alle<br />
vorm<strong>en</strong> van repressieve verjaging.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
72<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Onkruid kan zich over het gehele luchtvaartterrein verspreid<strong>en</strong> bijvoorbeeld:<br />
Langs alle ban<strong>en</strong> <strong>en</strong> taxibaanrand<strong>en</strong>;<br />
Op die plekk<strong>en</strong> waar het gras is afgestorv<strong>en</strong> door toedo<strong>en</strong> van de-icing vloeistof, dat daar terecht is<br />
gekom<strong>en</strong>;<br />
Waar het gras onvoldo<strong>en</strong>de hersteld is na grondwerkzaamhed<strong>en</strong>. De kale grond, die overblijft na het<br />
afsterv<strong>en</strong> van het onkruid in de winter, stimuleert de groei van nog meer onkruid in het nieuwe<br />
seizo<strong>en</strong>.<br />
Onkruid zal op lang gras ge<strong>en</strong> schade veroorzak<strong>en</strong> zolang het niet de overhand<br />
krijgt. Om excessieve to<strong>en</strong>ame van onkruid te voorkom<strong>en</strong> is tijdige behandeling<br />
met e<strong>en</strong> geëig<strong>en</strong>d bestrijdingsmiddel de meest effectieve methode. Van belang is te<br />
onderk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dat duiv<strong>en</strong> de luchthav<strong>en</strong> bezoek<strong>en</strong> om zich tegoed te do<strong>en</strong> aan het<br />
zaad van het onkruid. Dat wil zegg<strong>en</strong>; ge<strong>en</strong> onkruid, ge<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> met duiv<strong>en</strong>.<br />
7.9 Schade door plag<strong>en</strong> <strong>en</strong> ziektes<br />
7.9.1 Belangrijk.<br />
Beschadigd of ongezond gras is minder effectief met betrekking tot het wer<strong>en</strong> van<br />
vogels <strong>en</strong> kan zelfs in sommige gevall<strong>en</strong> vogels aantrekk<strong>en</strong>. De meest opvall<strong>en</strong>de<br />
tek<strong>en</strong><strong>en</strong> van problem<strong>en</strong> met het gras is het verschijn<strong>en</strong> van del<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
afwijk<strong>en</strong>de kleur of stukk<strong>en</strong> gras die afgestorv<strong>en</strong> zijn terwijl de percel<strong>en</strong> voor de<br />
rest gewoon gezond zijn (niet te verwarr<strong>en</strong> met de gevolg<strong>en</strong> van droogte of e<strong>en</strong><br />
slechte grondsoort).<br />
7.9.2 Konijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> moll<strong>en</strong><br />
Konijn<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong> schade tijd<strong>en</strong>s het graz<strong>en</strong> <strong>en</strong> het grav<strong>en</strong>. Grote overlast van<br />
konijn<strong>en</strong> kan leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> te korte grasdekking. Konijn<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> kale plekk<strong>en</strong><br />
als mestplaats hetge<strong>en</strong> het herstel van die plekk<strong>en</strong> belemmerd <strong>en</strong> bestaande<br />
problem<strong>en</strong> verergerd. Grond opgegrav<strong>en</strong> door konijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> kale plekk<strong>en</strong><br />
veroorzaakt door het graz<strong>en</strong>, gev<strong>en</strong> mete<strong>en</strong> ruimte voor de groei van onkruid.<br />
Molshop<strong>en</strong> creër<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> die vergelijkbaar zijn met de overlast t<strong>en</strong> gevolge<br />
van het grav<strong>en</strong> van konijn<strong>en</strong>, bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong> de molshop<strong>en</strong> hinder bij het<br />
afmaai<strong>en</strong> van het gras.<br />
7.9.3 Insect<strong>en</strong><br />
De meeste insect<strong>en</strong>schade wordt veroorzaakt door de larv<strong>en</strong> zoals van de<br />
kraanvlieg, mot <strong>en</strong> kever (meerdere soort<strong>en</strong>) die de wortels van het gras aantast<strong>en</strong>.<br />
Resultaat is dat het gras bruin wordt, afsterft <strong>en</strong> uiteindelijk e<strong>en</strong> kale plek<br />
achterblijft die niet meer te herstell<strong>en</strong> is. Het kan zijn, dat onkruid hiervan ge<strong>en</strong> last<br />
ondervindt. De larve van mott<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> schade toe door op de oppervlakte de<br />
grasblader<strong>en</strong> af te snijd<strong>en</strong> bij de wortels. Ook hierdoor sterft het gras af, maar de<br />
wortel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> niet aangetast <strong>en</strong> herstel is dus mogelijk wanneer de overlast<br />
onder controle wordt gehoud<strong>en</strong>.<br />
7.9.4 Ziekt<strong>en</strong><br />
De meeste vorm<strong>en</strong> van grasziekt<strong>en</strong> manifester<strong>en</strong> zich in plekk<strong>en</strong> van slecht<br />
grasgroei <strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>de kleur. Nogmaals, wanneer de grasdekking in voldo<strong>en</strong>de<br />
mate wordt aangetast, gaat het onkruid uiteindelijk overheers<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
73<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
7.9.5 Schade beheersing<br />
Wanneer schade, vooral schade veroorzaakt door insect<strong>en</strong> of ziekt<strong>en</strong>, vermoed<br />
wordt, is het ess<strong>en</strong>tieel dat er mete<strong>en</strong> wordt ingegrep<strong>en</strong>. Vertraging kan e<strong>en</strong> hoge<br />
kost<strong>en</strong> met zich mee br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan uiteindelijk betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> groot deel van<br />
de grasbedekking op de luchthav<strong>en</strong> zal moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> omgeploegd <strong>en</strong> ingezaaid.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s leidt dit tot het (tijdelijk) aantrekk<strong>en</strong> van nog meer vogels. Het is dus<br />
van uiterst belang dat door middel van e<strong>en</strong> deskundige kwaliteitscontrole wordt<br />
herk<strong>en</strong>d als er iets niet goed is met het gras. Op dat mom<strong>en</strong>t moet specialistische<br />
hulp word<strong>en</strong> gezocht.<br />
7.10 Beheerproblem<strong>en</strong><br />
Fout<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van lang gras die moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vermed<strong>en</strong>:<br />
Te vroeg afmaai<strong>en</strong> <strong>en</strong> opruim<strong>en</strong> (jan/feb), dat wil zegg<strong>en</strong> op het mom<strong>en</strong>t dat er nog vogels in het<br />
veld aanwezig zijn;<br />
Te laat met afmaai<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van de productie van silovoer waardoor het gras in het najaar<br />
onvoldo<strong>en</strong>de hoogte bereikt;<br />
Te weinig mest, resulter<strong>en</strong>d in e<strong>en</strong> te zwakke lang gras dekking;<br />
Onvoldo<strong>en</strong>de frequ<strong>en</strong>t aftopp<strong>en</strong>, resulter<strong>en</strong>d in te lange snijl<strong>en</strong>gtes die vervolg<strong>en</strong>s niet langs de<br />
st<strong>en</strong>gels kunn<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> maar bov<strong>en</strong> op het gras blijv<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>. Op zijn beurt veroorzaakt dit F.O.D.,<br />
het gras verstikt <strong>en</strong> gaat dood, het insect<strong>en</strong>lev<strong>en</strong> wordt gesimuleerd <strong>en</strong> onkruid krijgt de ruimte.<br />
Resultaat is meer vogels;<br />
Te vaak aftopp<strong>en</strong>, ook dit k<strong>en</strong>t zijn nadel<strong>en</strong>. Door het gebruikte materieel ontstaan er spor<strong>en</strong> in het<br />
grasperceel die onvoldo<strong>en</strong>de tijd krijg<strong>en</strong> om te herstell<strong>en</strong>. Ook bestaat het gevaar dat het aftopp<strong>en</strong><br />
plaatsvindt als het gras nog ge<strong>en</strong> 20 cm lang is, resultaat van het maai<strong>en</strong> is dan e<strong>en</strong> te korte<br />
grasdekking;<br />
Te vroeg de laatste aftopmaaibeurt lat<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>. Dit kan resulter<strong>en</strong> in te lang gras tijd<strong>en</strong>s de<br />
winter waardoor het bij de eerste storm of sneeuwval gaat platligg<strong>en</strong>;<br />
Onkruidbestrijding tijd<strong>en</strong>s nat weer. Dit heeft ge<strong>en</strong> effect.<br />
Onkruidbestrijding te laat in het jaar, nadat de onkruidzad<strong>en</strong> al verspreid zijn. Ook dit heeft ge<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kel effect;<br />
Schade door konijn<strong>en</strong>, insect<strong>en</strong> of ziektes.<br />
7.11 Restricties met betrekking tot lang gras<br />
Er zijn vele verkeerde m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t lang gras als het gaat over beperking<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de toepasbaarheid daarvan. In gebied<strong>en</strong> waar e<strong>en</strong> hoog brandrisico<br />
heerst, is dit vanzelfsprek<strong>en</strong>d. Niet do<strong>en</strong> dus! In overige situaties is het in ieder<br />
geval van belang ervoor te zorg<strong>en</strong> dat licht<strong>en</strong> (baanlicht<strong>en</strong>, PAPI’s e.d.) <strong>en</strong> bord<strong>en</strong><br />
niet word<strong>en</strong> afgeschermd door te hoog gegroeid gras.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
74<br />
Beperking<strong>en</strong> met betrekking tot het langgrasbeheer:<br />
Oppervlakte obstakel<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Binn<strong>en</strong> de Runway End Safety Area (RESA) is het toepass<strong>en</strong> van langgras ge<strong>en</strong> bezwaar. Wel moet er<br />
op word<strong>en</strong> gelet dat de l<strong>en</strong>gte van het gras niet meer dan 25 cm is. Immers in noodgevall<strong>en</strong> mag het<br />
lange gras de operatie van hulp- <strong>en</strong> reddingsvoertuig<strong>en</strong> niet bemoeilijk<strong>en</strong>;<br />
Licht<strong>en</strong> <strong>en</strong> bord<strong>en</strong><br />
Om te verzeker<strong>en</strong> dat licht<strong>en</strong> <strong>en</strong> bord<strong>en</strong> niet afgeschermd rak<strong>en</strong> moet het gras eromhe<strong>en</strong> kort word<strong>en</strong><br />
gehoud<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> verdelgd of vervang<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door beton of kiezel;<br />
ILS Critical Area<br />
Lang gras van 20 cm is acceptabel binn<strong>en</strong> de ILS Critical Area. Om tijd<strong>en</strong>s nat weer to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de<br />
onnauwkeurigheid van het signaal te voorkom<strong>en</strong>, kan het in bepaalde gevall<strong>en</strong> noodzakelijk zijn om<br />
het gras in de directe omgeving van de ant<strong>en</strong>nes terug te maai<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> l<strong>en</strong>gte van 7 á 8 cm;<br />
Baan <strong>en</strong> taxibaanrand<strong>en</strong><br />
Sommige luchthav<strong>en</strong>s houd<strong>en</strong> het gras kort langs landingsban<strong>en</strong> <strong>en</strong> taxiban<strong>en</strong> omdat dit FOD teg<strong>en</strong><br />
zou gaan. Hier kunn<strong>en</strong> echter grote vraagtek<strong>en</strong>s bij word<strong>en</strong> geplaatst. Immers, door het geregelde<br />
maai<strong>en</strong> word<strong>en</strong> grasrest<strong>en</strong> <strong>en</strong> losse st<strong>en</strong><strong>en</strong> verspreid <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> op de verharde oppervlakt<strong>en</strong> terecht,<br />
met FOD als resultaat. Daar komt bij dat het veelvuldig maai<strong>en</strong> de grasgroei in zijwaartse richting<br />
stimuleert, hierdoor zal het gras over de asfalt- <strong>en</strong> betonrand<strong>en</strong> van ban<strong>en</strong> <strong>en</strong> taxiban<strong>en</strong> he<strong>en</strong> gaan<br />
kruip<strong>en</strong> <strong>en</strong> poll<strong>en</strong> gaan vorm<strong>en</strong>. Ernstige scheurvorming kan het uiteindelijk het resultaat zijn.<br />
7.12 Grasvliegveld<strong>en</strong><br />
De vliegtuigoperaties op de gro<strong>en</strong>e grasvliegveld<strong>en</strong> vereis<strong>en</strong> e<strong>en</strong> korte grasl<strong>en</strong>gte<br />
(maximaal ca. 10 cm) op de baan <strong>en</strong> de taxibaan. Het houd<strong>en</strong> van langgras<br />
hieromhe<strong>en</strong> he<strong>en</strong> zou contraproductief kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Het gevaar bestaat dat de<br />
aanwezige vogels zich zull<strong>en</strong> gaan conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> op de baan, met alle gevolg<strong>en</strong> van<br />
di<strong>en</strong>. Om die red<strong>en</strong> is aan te bevel<strong>en</strong> de grasl<strong>en</strong>gte op het landingsterrein ongeveer<br />
gelijk te houd<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> strook langer gras om het onderscheid tuss<strong>en</strong> baan <strong>en</strong><br />
taxibaan te verduidelijk<strong>en</strong> is niet bezwaarlijk.<br />
7.13 Grasbeheer<br />
Het al eerder besprok<strong>en</strong> standaard onderhoudsregime is ontworp<strong>en</strong> om het gras op<br />
e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> te onderhoud<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> manier die minder aantrekkelijk is voor<br />
vogels dan het traditionele regime. Hierbij is het van belang dat het onderhoud zo<br />
weinig mogelijk verstoring geeft van de normale operationele gang van zak<strong>en</strong> op<br />
de luchthav<strong>en</strong>. Veelal wordt het langgrasbeleid gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> onfeilbare formule<br />
voor het wer<strong>en</strong> van vogels, zelfs wanneer ge<strong>en</strong> expertise op de luchthav<strong>en</strong><br />
aanwezig is. Met het toepass<strong>en</strong> van de voorgeschrev<strong>en</strong> procedures voor het lang<br />
gras beleid kunn<strong>en</strong> uiteraard resultat<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geboekt, echter zonder k<strong>en</strong>nis te<br />
hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met de heers<strong>en</strong>de situatie <strong>en</strong> omstandighed<strong>en</strong> ter<br />
plekke is het resultaat nooit optimaal.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
75<br />
Voorbeeld<strong>en</strong> van locale omstandighed<strong>en</strong>:<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Het aantal mal<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong> moet aftopp<strong>en</strong> wordt bepaald door de grondsoort <strong>en</strong> vanzelfsprek<strong>en</strong>d door<br />
het klimaat (droog, nat <strong>en</strong> /of warm) tijd<strong>en</strong>s het groeiseizo<strong>en</strong>;<br />
Wanneer de opbouw van hooi minimaal blijft, kan het zijn dat m<strong>en</strong> niet ieder jaar in maart/april alles<br />
moet afmaai<strong>en</strong> <strong>en</strong> opruim<strong>en</strong>, dit bespaart kost<strong>en</strong>;<br />
Op luchthav<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> roek<strong>en</strong>problem<strong>en</strong> kan het nuttig zijn om te wacht<strong>en</strong> met de eerste maai- dan<br />
wel aftopbeurt totdat de jonge roek<strong>en</strong> het nest verlat<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />
Het opstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> flexibel <strong>en</strong> effectief onderhoudsregime vraagt om nogal wat<br />
expertise. Van belang is om snel te kunn<strong>en</strong> reager<strong>en</strong> op de conditie van het gras <strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zo kort mogelijk tijdspad doelgericht te kunn<strong>en</strong> ingrijp<strong>en</strong>. Al met al kan<br />
één <strong>en</strong> ander geld bespar<strong>en</strong>, echter er moet wel het nodige budget achter de hand<br />
zijn om mete<strong>en</strong> het nodige onderhoud te kunn<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> wanneer dat<br />
noodzakelijk is.<br />
E<strong>en</strong> lang gras regime is alle<strong>en</strong> effectief wanneer de vogelaanvaring-prev<strong>en</strong>tieorganisatie<br />
op de luchthav<strong>en</strong> wordt betrokk<strong>en</strong> bij alle planning (o.a. inrichting van<br />
de luchthav<strong>en</strong>), toezicht <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stelling van het onderhoudsprogramma.<br />
SAMENVATTING VAN HET STANDAARD LANG GRAS ONDERHOUDSREGIME<br />
Tijd van het jaar Actie Functie<br />
In het vroege voorjaar (mrt/apr)<br />
wanneer de omstandighed<strong>en</strong> ter<br />
plaatse dit toelat<strong>en</strong><br />
Gelijk na het afmaai<strong>en</strong> om het gras de<br />
geleg<strong>en</strong>heid te gev<strong>en</strong> door te groei<strong>en</strong><br />
tot 15 cm voor het einde van het<br />
voorjaar<br />
Laat voorjaar als het gras gebloeid<br />
heeft<br />
Tot aan het einde van het groeiseizo<strong>en</strong><br />
Alle gras afmaai<strong>en</strong> <strong>en</strong> opruim<strong>en</strong><br />
Wanneer nodig, verticuter<strong>en</strong>,<br />
opruim<strong>en</strong>, slep<strong>en</strong>, aanroll<strong>en</strong>,<br />
bemest<strong>en</strong> <strong>en</strong> onkruidbestrijding<br />
Aftopp<strong>en</strong> tot 15 cm<br />
Wanneer nodig aftopp<strong>en</strong> tot 15<br />
cm<br />
Vroege voorjaar Cyclus herhal<strong>en</strong><br />
Verwijderd alle oude gras <strong>en</strong> stro<br />
<strong>en</strong> stimuleert nieuwe grasgroei<br />
Verwijderd strorest<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
stimuleert de grasgroei<br />
Laat bloemst<strong>en</strong>gels achter als<br />
steun voor het gras door de<br />
winter he<strong>en</strong><br />
Houdt het gras op e<strong>en</strong> optimale<br />
hoogte <strong>en</strong> beperkt het grasafval<br />
in l<strong>en</strong>gte zodat deze doorvalt tot<br />
aan de bodem <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> FOD of<br />
brandgevaar kan<br />
Veroorzak<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
76<br />
SAMENVATTING VAN LANGGRASONDERHOUD OP DE SILOVOERMETHODE<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Tijd van het jaar Actie Functie<br />
In het vroege voorjaar Zonodig (besluit pachter) bijmest<strong>en</strong> Om productie te vergrot<strong>en</strong><br />
Mei/juni<br />
Hierna<br />
Rest van groeiseizo<strong>en</strong><br />
Alles afmaai<strong>en</strong> <strong>en</strong> me<strong>en</strong>em<strong>en</strong> voor<br />
silo<br />
Slep<strong>en</strong>, aanroll<strong>en</strong>, verticuter<strong>en</strong><br />
zoals nodig, kan verschill<strong>en</strong> per<br />
luchthav<strong>en</strong><br />
Volg<strong>en</strong>d jaar Cyclus herhal<strong>en</strong><br />
7.14 T<strong>en</strong>slotte<br />
Aftopp<strong>en</strong> wanneer noodzakelijk<br />
Verwijderd alle afgestorv<strong>en</strong> gras<br />
<strong>en</strong> stro sam<strong>en</strong> met nieuw gras<br />
met als bestemming<br />
dier<strong>en</strong>voeder<br />
Voor e<strong>en</strong> betere kwaliteit gras<br />
Om grashoogte tuss<strong>en</strong> de 15 <strong>en</strong><br />
20 cm te houd<strong>en</strong><br />
Het standaard lang grasonderhoud wordt in dit handboek aanbevol<strong>en</strong> als de<br />
methode voor vliegveld<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> vogelprobleem in hoofdzaak bestaande uit<br />
meeuwachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> kievit<strong>en</strong>. De silomethode is daarvan afgeleid t<strong>en</strong> einde tot<br />
kost<strong>en</strong>besparing/opbr<strong>en</strong>gst te kom<strong>en</strong>. Aanpassing<strong>en</strong> van deze method<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong><br />
deskundigheid <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis van de lokale groeiomstandighed<strong>en</strong>. Operationele<br />
red<strong>en</strong><strong>en</strong>, kost<strong>en</strong> overweging<strong>en</strong> of w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> vanuit het oogpunt van<br />
natuurontwikkeling, hebb<strong>en</strong> in Nederland op diverse plaats<strong>en</strong> geleid tot specifieke<br />
aanpassing<strong>en</strong>. Door beschikbare deskundigheid heeft dit tot de gew<strong>en</strong>ste<br />
resultat<strong>en</strong> geleid.<br />
7.14.1 Amsterdam Airport Schiphol<br />
Schiphol heeft al vanaf 1976 e<strong>en</strong> lang grasbeleid vanaf 1976. Vanaf dat jaar<br />
werd<strong>en</strong> alle 50 <strong>en</strong> 30 meterstrok<strong>en</strong> langs start- <strong>en</strong> landingsban<strong>en</strong> twee a driemaal<br />
per jaar gekort op 15 cm. Vanaf 1990 werd<strong>en</strong> ook de tot dan toe gebruikte<br />
agrarische terreingedeelt<strong>en</strong> met gras ingezaaid zodat het totale oppervlak lang gras<br />
ca. 750 ha werd. Dit gigantische oppervlak wordt 2 a 3 maal per jaar, afhankelijk<br />
van de bodemvruchtbaarheid, geklepeld waarbij het maaisel blijft ligg<strong>en</strong>. Gelet op<br />
het grote oppervlak <strong>en</strong> de operationele beperking<strong>en</strong> vanwege het drukke<br />
luchtverkeer is het niet mogelijk om het maaisel weg te hal<strong>en</strong>. De stikstofdepositie<br />
<strong>en</strong> de bodemvruchtbaarheid mak<strong>en</strong> verschral<strong>en</strong> nauwelijks mogelijk te meer daar<br />
bij groot onderhoud e<strong>en</strong>s per 15-20 jaar de gehele grasmat langs e<strong>en</strong> startbaan<br />
moet word<strong>en</strong> vernieuwd. Ver-onkruiding <strong>en</strong> ver-mossing wordt bestred<strong>en</strong>,<br />
kunstmest wordt vanwege de vruchtbare bodem niet toegepast. Muiz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
insect<strong>en</strong>overlast wordt voor lief g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> daar chemische bestrijding vanwege het<br />
milieu <strong>en</strong> uit kost<strong>en</strong>overweging<strong>en</strong> niet aan de orde is. Er wordt geëxperim<strong>en</strong>teerd<br />
met verschraling <strong>en</strong> met nieuwe grassoort<strong>en</strong> maar tot hed<strong>en</strong> is het huidige lang<br />
grasbeleid voor Schiphol e<strong>en</strong> goede basis om met aanvull<strong>en</strong>de actieve verjaging<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
77<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
middels e<strong>en</strong> 24 uurs vogelwachtpatrouille, de aanvaringratio op e<strong>en</strong> bevredig<strong>en</strong>d<br />
peil van rond de 4 aanvaring<strong>en</strong> per 10.000 beweging<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong>.<br />
7.14.2 Het Luchtmacht schraalgrasbeheer<br />
Begonn<strong>en</strong> op onder meer de vliegbasis Tw<strong>en</strong>te heeft de Luchtmacht na ampele<br />
studies beslot<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> bewust schraal graslandbeheer. Vooral op daarvoor<br />
geëig<strong>en</strong>de lichtere grond<strong>en</strong> is dit effectvol <strong>en</strong> succesrijk geblek<strong>en</strong>. Het maaisel<br />
wordt steeds afgevoerd terwijl ge<strong>en</strong> kunstmest wordt gebruikt.De verschraling leidt<br />
tot e<strong>en</strong> bodembedekking van voldo<strong>en</strong>de dichtheid <strong>en</strong> hoogte zodat het effect met<br />
name op meeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kievit<strong>en</strong> blijft behoud<strong>en</strong>. Daarnaast word<strong>en</strong> de<br />
natuurwaard<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> grotere plant<strong>en</strong>diversiteit, vlinders <strong>en</strong> dergelijke bevorderd.<br />
Operationeel k<strong>en</strong>t dit beleid ge<strong>en</strong> bezwar<strong>en</strong> voor de luchtmacht bedrijfsuitvoering.<br />
7.14.3 Algeme<strong>en</strong> concluder<strong>en</strong>d<br />
Met behulp van aanwezige k<strong>en</strong>nis binn<strong>en</strong> de luchthav<strong>en</strong>organisatie of door middel<br />
van het inhur<strong>en</strong> hiervan is het mogelijk, rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>de met lokale<br />
groeiomstandighed<strong>en</strong> etc., e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>d grasregime te ontwikkel<strong>en</strong> dat<br />
afgestemd is op specifieke operationele, financiële of milieueis<strong>en</strong> waarbij toch het<br />
vogelwer<strong>en</strong>d effect blijft prevaler<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
78<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
8 Principes van vogelverjaging<br />
79<br />
8.1 Basisidee<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Verjaging berust op het overtuig<strong>en</strong> van vogels dat e<strong>en</strong> relatief gevaarloos door de<br />
m<strong>en</strong>s gegev<strong>en</strong> signaal e<strong>en</strong> aanwijzing is voor de aanwezigheid van echt gevaar.<br />
8.2 Soort<strong>en</strong> verjaagmiddel<strong>en</strong><br />
8.2.1 Onbek<strong>en</strong>de ding<strong>en</strong> <strong>en</strong> onverhoedse acties of beweging<strong>en</strong><br />
Dier<strong>en</strong>/vogels wet<strong>en</strong> niet of vreemde object<strong>en</strong> of onverwachte beweging<strong>en</strong><br />
gevaarlijk voor ze zijn dus prober<strong>en</strong> ze zulke ding<strong>en</strong> te mijd<strong>en</strong>. Bek<strong>en</strong>de<br />
verjaagmiddel<strong>en</strong> die reacties opwekk<strong>en</strong> zijn gekleurde windmol<strong>en</strong>tjes <strong>en</strong><br />
gaskanonn<strong>en</strong>. Als de verschrikker <strong>en</strong>ige tijd op dezelfde plaats is geblev<strong>en</strong> of<br />
langere tijd in werking is geweest zull<strong>en</strong> vogels ze prober<strong>en</strong> te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> om te<br />
zi<strong>en</strong> of ze werkelijk gevaar op lever<strong>en</strong>. Hoe vaker vogels zijn blootgesteld aan<br />
nieuwe verjaagmiddel<strong>en</strong> hoe meer geleg<strong>en</strong>heid ze hebb<strong>en</strong> om te ler<strong>en</strong> dat ze<br />
gevaarloos zijn <strong>en</strong> dus kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>egeerd. Hoe ongewoner, int<strong>en</strong>siever,<br />
moeilijker te tracer<strong>en</strong> <strong>en</strong> minder voorspelbaar de verjaagtechniek, des te kleiner de<br />
kans dat vogels er aan gew<strong>en</strong>d rak<strong>en</strong>. Het niet meer reager<strong>en</strong> op verjaagmiddel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> het optred<strong>en</strong> van gew<strong>en</strong>ning is één van de e<strong>en</strong>voudige vorm<strong>en</strong> van ler<strong>en</strong> bij<br />
diersoort<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> plotseling hard geluid dat vogels eerst onmiddellijk deed<br />
wegvlieg<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>d verminder<strong>en</strong>d effect. Na verloop van tijd vlieg<strong>en</strong><br />
de vogels niet meer zo ver weg <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> sneller terug tot het mom<strong>en</strong>t dat ze zich<br />
er niets meer van aantrekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> gewoon blijv<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>. Als het verjaagmiddel e<strong>en</strong><br />
tijdje wordt weggehaald of het veranderd, komt de vluchtreactie (tijdelijk) weer<br />
terug. Hoe langer de periode zonder verjaagmiddel hoe sterker de versnelde reactie<br />
zal zijn, hoewel het nooit meer het resultaat oplevert als bij de eerste ker<strong>en</strong>, de wet<br />
van de verminderde meeropbr<strong>en</strong>gst treedt in werking. Voortgaan met het apparaat<br />
waar de vogels niet meer op reager<strong>en</strong> kan ertoe leid<strong>en</strong> dat de werking van<br />
soortgelijke apparatuur ook verminderd.<br />
Om gew<strong>en</strong>ning te voorkom<strong>en</strong> geldt voor het gebruik van verjaagmiddel<strong>en</strong> de<br />
volg<strong>en</strong>de:<br />
In de praktische zin zo min mogelijk gebruik<strong>en</strong>;<br />
Zo int<strong>en</strong>s mogelijk verjag<strong>en</strong>;<br />
Kortstondig gebruik<strong>en</strong>;<br />
Wissel<strong>en</strong> van opstelplaats, verschijningsvorm <strong>en</strong> geluid;<br />
Moeilijk zijn te lokaliser<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar te nem<strong>en</strong>.<br />
8.2.2 Verjaagmiddel<strong>en</strong> die natuurlijke vijand<strong>en</strong> naboots<strong>en</strong><br />
Vanwege bov<strong>en</strong> omschrev<strong>en</strong> red<strong>en</strong><strong>en</strong> is het onwaarschijnlijk dat nieuwe<br />
beweg<strong>en</strong>de of lawaaimak<strong>en</strong>de verjaagmiddel<strong>en</strong> langere tijd effectief zull<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>.<br />
Veel vogels hebb<strong>en</strong> natuurlijke vijand<strong>en</strong> in de vorm van roofvogels of roofdier<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
80<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Echte predator<strong>en</strong> of verjaagmiddel<strong>en</strong> die deze naboots<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beter<br />
afschrikwekk<strong>en</strong>d effect want e<strong>en</strong> vogel die niet direct <strong>en</strong> afdo<strong>en</strong>de reageert op<br />
roofvijand<strong>en</strong> leeft niet lang g<strong>en</strong>oeg om zijn gedrag aan e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de g<strong>en</strong>eratie<br />
door te gev<strong>en</strong>. Om die red<strong>en</strong> is er veel <strong>en</strong>ergie gestok<strong>en</strong> in het gebruik van<br />
afgerichte valk<strong>en</strong> <strong>en</strong> havik<strong>en</strong> op vliegveld<strong>en</strong>. Verjaagmiddel<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t van<br />
gelijk<strong>en</strong>is of gelijk gedrag verton<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> echte vijand bijvoorbeeld<br />
radiobestuurde modelvliegtuigjes, imitatie havik<strong>en</strong> of voss<strong>en</strong>, vogelverschrikkers <strong>en</strong><br />
valk<strong>en</strong> alsmede ballonn<strong>en</strong>, zijn in combinatie met ander<strong>en</strong> middel<strong>en</strong> beproefd. Hun<br />
begineffect staat of valt met de werkelijke gelijk<strong>en</strong>is zowel in gedrag als in<br />
verschijningsvorm<strong>en</strong>. Vanwege het feit dat e<strong>en</strong> echte bedreiging niet aanwezig is<br />
komt ook bij dergelijke apparatuur gew<strong>en</strong>ning op d<strong>en</strong> duur ook om de hoek kijk<strong>en</strong>.<br />
8.2.3 Angstkret<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarschuwingsroep<strong>en</strong><br />
Boer<strong>en</strong> hang<strong>en</strong> soms geschot<strong>en</strong> kraai<strong>en</strong> op aan e<strong>en</strong> stok met het idee dat deze hun<br />
soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> bij wijze van waarschuwing zull<strong>en</strong> afschrikk<strong>en</strong>. Vogels die<br />
angstkret<strong>en</strong> uit<strong>en</strong> als ze aangeschot<strong>en</strong> naar de grond kom<strong>en</strong> of anderszins<br />
onnatuurlijk gedrag verton<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sterke reactie op<br />
soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>. Kadavers echter word<strong>en</strong> vrijwel zeker na <strong>en</strong>ige tijd g<strong>en</strong>egeerd of<br />
aangevret<strong>en</strong> door aaseters. Net als bij verjaagmiddel<strong>en</strong> die op predator<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong>,<br />
reager<strong>en</strong> vogels sterk op soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> die in gevaar zijn gevaar, angstkret<strong>en</strong> uit<strong>en</strong><br />
of doodgaan. Gew<strong>en</strong>ning daaraan treedt vrijwel nooit op. De reactie is vrijwel altijd<br />
eerst poolshoogte nem<strong>en</strong> (aanvlieg<strong>en</strong>) <strong>en</strong> pas daarna vlucht<strong>en</strong>. Dit gedrag is vooral<br />
bek<strong>en</strong>d van meeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kraaiachtig<strong>en</strong>.<br />
8.2.4 Op zich staande <strong>en</strong> manbedi<strong>en</strong>de verjagingsmiddel<strong>en</strong><br />
Wanneer wordt overwog<strong>en</strong> verjaagmiddel<strong>en</strong> te gebruik<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t onderscheid te<br />
word<strong>en</strong> gemaakt tuss<strong>en</strong> middel<strong>en</strong> die ter plaatse word<strong>en</strong> neergezet <strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>d<br />
word<strong>en</strong> bedi<strong>en</strong>d <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> die slechts door mankracht in werking word<strong>en</strong> gezet.<br />
Het verschil tuss<strong>en</strong> beide vorm<strong>en</strong> van verjaagmiddel<strong>en</strong> is fundam<strong>en</strong>teel zowel in<br />
effectiviteit als wijze van gebruik.<br />
8.2.5 Problem<strong>en</strong> met op zich staande verjaagmiddel<strong>en</strong><br />
De wijze van gew<strong>en</strong>ning <strong>en</strong> de noodzakelijke poging<strong>en</strong> om de gew<strong>en</strong>ningstijd te<br />
vertrag<strong>en</strong> onderstrep<strong>en</strong> duidelijk het beperkte nut van deze verjaagmiddel<strong>en</strong> op<br />
e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong>. De constante pres<strong>en</strong>tie van het middel versnelt het<br />
gew<strong>en</strong>ningsproces. E<strong>en</strong> ongecontroleerd gebruik <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ongecontroleerde werking<br />
van e<strong>en</strong> middel kan daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> vogels aanzett<strong>en</strong> tot het kruis<strong>en</strong> van de start-/<br />
landingsban<strong>en</strong> <strong>en</strong> de aan- <strong>en</strong> uitvliegroutes hetge<strong>en</strong> contraproductief zou kunn<strong>en</strong><br />
werk<strong>en</strong>. Over contraproductief gesprok<strong>en</strong>; Het gew<strong>en</strong>ningseffect maakt het<br />
verjaagmiddel niet altijd geheel ineffectief. Het is bek<strong>en</strong>d dat daar waar boer<strong>en</strong><br />
regelmatig verjaagmiddel<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> dit zelfs kraaiachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> duiv<strong>en</strong> aantrekt als<br />
e<strong>en</strong> indicatie dat daar waarschijnlijk wat te hal<strong>en</strong> is. Dit effect kan zich ook op<br />
luchthav<strong>en</strong>s voordo<strong>en</strong>.<br />
8.2.6 Door mankracht bedi<strong>en</strong>de verjaagmiddel<strong>en</strong><br />
Op vliegveld<strong>en</strong> zijn verjaagmiddel<strong>en</strong> nodig die effect hebb<strong>en</strong> op grote<br />
terreinoppervlakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> die langere tijd werkzaam blijv<strong>en</strong>. We moet<strong>en</strong> ze zodanig<br />
gebruik<strong>en</strong> dat vogels er niet of nauwelijks aan w<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. De <strong>en</strong>ige praktische<br />
b<strong>en</strong>adering om e<strong>en</strong> zo groot mogelijk terrein op langere termijn te bescherm<strong>en</strong> is<br />
de verjaagapparatuur naar de vogels toe te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Gew<strong>en</strong>ning kan word<strong>en</strong><br />
voorkom<strong>en</strong> omdat door mankracht gestuurde verjaagmiddel<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
81<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
ingezet wanneer het noodzakelijk is <strong>en</strong> het effect met andere middel<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong><br />
versterkt. In feite is de m<strong>en</strong>s het belangrijkste vogelverjaagmiddel.<br />
Alle<strong>en</strong> door mankracht bedi<strong>en</strong>de <strong>en</strong> op mankracht gebaseerde techniek<strong>en</strong> zijn<br />
voldo<strong>en</strong>de effectief voor gebruik op vliegveld<strong>en</strong>.<br />
Echter, ook hierbij kan door slecht gebruik gew<strong>en</strong>ning optred<strong>en</strong>, zelfs e<strong>en</strong> krachtig<br />
verjaagwap<strong>en</strong> als de lichtkogel kan minder bruikbaar word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />
onvoldo<strong>en</strong>de overtuig<strong>en</strong>de gebruikswijze. De meest effectieve middel<strong>en</strong> voor het<br />
verjag<strong>en</strong> van vogels word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> in de Hoofdstukk<strong>en</strong> 9 tot <strong>en</strong> met 11. De<br />
afgerichte roofvogels <strong>en</strong> radiografisch bestuurde modelvliegtuig<strong>en</strong> zoals<br />
omschrev<strong>en</strong> in Hoofdstuk 12 zijn ook mankracht bedi<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> maar deze<br />
hebb<strong>en</strong> in het gebruik nogal wat praktische beperking<strong>en</strong>.<br />
8.3 Keuze van verjaagmiddel<strong>en</strong><br />
Leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> personeel van vliegveld<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in het algeme<strong>en</strong> niet de<br />
k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> om nieuwe verjaagmiddel<strong>en</strong> te test<strong>en</strong> <strong>en</strong> te evaluer<strong>en</strong>.<br />
Zodo<strong>en</strong>de zijn zij gevoelig voor overdrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelfs misleid<strong>en</strong>de reclame-uiting<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> folders. Daarom moet goed akte word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> van de voorwaard<strong>en</strong> voor<br />
het gebruik <strong>en</strong> de beperking<strong>en</strong>.<br />
T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van verjaagmiddel<strong>en</strong> geldt het volg<strong>en</strong>de:<br />
Alle<strong>en</strong>staande middel<strong>en</strong> zijn gevoelig voor gew<strong>en</strong>ning wat ze feitelijk onbruikbaar maakt voor<br />
luchthav<strong>en</strong>gebruik;<br />
Alle<strong>en</strong>staande apparatuur kan ze zonder toezicht zelfs vogelaanvaring<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong> doordat ze<br />
vogels zodanig verstor<strong>en</strong> dat ze in het vliegpad terechtkom<strong>en</strong>.<br />
Er is gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> lange reeks van jar<strong>en</strong> zeer veel moeite gestok<strong>en</strong> in de ontwikkeling van specifiek<br />
op luchthav<strong>en</strong>s gerichte verjaagapparatuur <strong>en</strong> -method<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> verjaagmiddel dat als nieuw wordt<br />
gepres<strong>en</strong>teerd is veelal niet meer dan “oude wijn in nieuwe fless<strong>en</strong>” ofwel e<strong>en</strong> middel dat al eerder<br />
is getest <strong>en</strong> in term<strong>en</strong> van effectiviteit, gebruik of veiligheid, niet goed werd bevond<strong>en</strong>;<br />
Ieder verjaagmiddel, dat werkzaam op de oriëntatie of zintuig<strong>en</strong> van vogels <strong>en</strong> goed blijkt te werk<strong>en</strong>,<br />
is zeer waarschijnlijk ook gevaarlijk voor de m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> derhalve veelal verbod<strong>en</strong>;<br />
Gew<strong>en</strong>ning betek<strong>en</strong>t niet alle<strong>en</strong> dat het verjaageffect vermindert, vogels kunn<strong>en</strong>, indi<strong>en</strong> boer<strong>en</strong> in de<br />
omgeving dezelfde middel<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>, zelfs word<strong>en</strong> aangetrokk<strong>en</strong>;<br />
Het gebruik van verjaagmiddel<strong>en</strong> die vanaf het begin af aan al niet werk<strong>en</strong> of snel hun werkzaamheid<br />
verliez<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> vogelwachters e<strong>en</strong> vals gevoel van veiligheid gev<strong>en</strong>;<br />
T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van niet of onvoldo<strong>en</strong>de werkzame apparatuur <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> (zoals beschrev<strong>en</strong> in dit<br />
handboek) zou door deskundig<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> positief advies moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
82<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
9 Het verjag<strong>en</strong> van vogels met angstkret<strong>en</strong><br />
83<br />
9.1 Het wez<strong>en</strong> van angstkret<strong>en</strong><br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Sommige vogelsoort<strong>en</strong> uit<strong>en</strong> herhaalde angstkret<strong>en</strong> als ze word<strong>en</strong> gepakt door e<strong>en</strong><br />
roofvijand. Opvall<strong>en</strong>d is dat dit vooral vogelsoort<strong>en</strong> zijn die e<strong>en</strong> sociaal lev<strong>en</strong> leid<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> met geluid<strong>en</strong> met elkaar communicer<strong>en</strong> zoals meeuwachtig<strong>en</strong>, kievit<strong>en</strong>,<br />
kraaiachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> spreeuw<strong>en</strong>. De angstkret<strong>en</strong> van jonge dier<strong>en</strong> zijn duidelijker dan<br />
van oudere, om die red<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op sommige luchthav<strong>en</strong>s angstkret<strong>en</strong> afgespeeld<br />
van jonge vogels. Solitair lev<strong>en</strong>de vogels <strong>en</strong> ook andere soort<strong>en</strong> die vertouw<strong>en</strong> op<br />
oogwaarneming van gevaar blijv<strong>en</strong> stil zelfs in de meest bedreig<strong>en</strong>de<br />
omstandighed<strong>en</strong>. Door sommige soort<strong>en</strong> vogels als merels, winterkoninkjes etc.<br />
word<strong>en</strong> bij het zi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vijand, bijvoorbeeld e<strong>en</strong> kat in de tuin, alarmkret<strong>en</strong><br />
geuit. De functie van e<strong>en</strong> alarmkreet is om soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> te waarschuw<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />
gevaar <strong>en</strong> is dus wat anders dan e<strong>en</strong> angstkreet. De reactie van de vogels is<br />
afhankelijk van de reactie van de vijand <strong>en</strong> dus nogal onvoorspelbaar. Alarmkret<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> derhalve op vliegveld<strong>en</strong> niet gebruikt.<br />
Typische vogelreacties op het gebruik van angstkret<strong>en</strong> zijn:<br />
Waakzaam word<strong>en</strong> <strong>en</strong> wegvlieg<strong>en</strong>;<br />
Naar het geluid toegaan, eromhe<strong>en</strong> cirkel<strong>en</strong> waarbij de dier<strong>en</strong> vaak zelf ook angstkret<strong>en</strong> uitstot<strong>en</strong>;<br />
Wanneer ze de “vijand” hebb<strong>en</strong> gelokaliseerd duik<strong>en</strong> ze er steeds weer naar toe;<br />
Als de vijand is verdrev<strong>en</strong> of het slachtoffer stopt met het slak<strong>en</strong> van angstkret<strong>en</strong> verdwijn<strong>en</strong> de<br />
vogels weer <strong>en</strong> strijk<strong>en</strong> meestal niet neer op hun oorspronkelijke positie.<br />
Dit gedragspatroon heeft overlevingswaarde omdat het vrijwel risicoloos is, de<br />
predator moet zich immers volledig richt<strong>en</strong> op zijn piep<strong>en</strong>de <strong>en</strong> worstel<strong>en</strong>de prooi<br />
op de grond. De overige vogels word<strong>en</strong> vrijwel nooit aangevall<strong>en</strong> mede gezi<strong>en</strong> het<br />
feit dat ze door op te vlieg<strong>en</strong> al hoogte hebb<strong>en</strong>. Solitair lev<strong>en</strong>de vogels stot<strong>en</strong><br />
(aanvall<strong>en</strong>) vrijwel altijd naar roofvijand<strong>en</strong>; dit stot<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> sociaal gedrag dat het<br />
ontwijkgedrag van predator<strong>en</strong> versterkt. Het stot<strong>en</strong> kan de predator<strong>en</strong> zodanig<br />
hinder<strong>en</strong> dat dit tot gevolg heeft dat de prooi wordt losgelat<strong>en</strong>. Het uit<strong>en</strong> van<br />
angstkret<strong>en</strong> heeft dus e<strong>en</strong> positieve overlevingswaarde voor het slachtoffer.<br />
9.2 Vogelreacties op afgespeelde angstkret<strong>en</strong><br />
Groep<strong>en</strong> vogels reager<strong>en</strong> gelijk op verderop in het veld afgespeelde angstkret<strong>en</strong><br />
door op te vlieg<strong>en</strong>, te nader<strong>en</strong> <strong>en</strong> te onderzoek<strong>en</strong>. In het geval van afgespeelde<br />
angstkret<strong>en</strong> betreft het uitsluit<strong>en</strong>d het hoorbare deel van het signaal. Als de<br />
angstkret<strong>en</strong> langere tijd word<strong>en</strong> afgespeeld zull<strong>en</strong> de vogels aan <strong>en</strong> af blijv<strong>en</strong><br />
vlieg<strong>en</strong> om te prober<strong>en</strong> de aanvaller <strong>en</strong> de prooi te lokaliser<strong>en</strong>. Zodra het wordt<br />
gestopt hebb<strong>en</strong> ze de boodschap ontvang<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> soortg<strong>en</strong>oot in moeilijkhed<strong>en</strong><br />
is, waarschijnlijk gegrep<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> roofvogel, maar hebb<strong>en</strong> niet kunn<strong>en</strong><br />
waarnem<strong>en</strong> waar of wie de vijand is.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
84<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Dat betek<strong>en</strong>t dat ze zelf door e<strong>en</strong> aanval kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong>. De geëig<strong>en</strong>de<br />
reactie is, onafhankelijk of de bedreiging komt van e<strong>en</strong> valk, havik of e<strong>en</strong><br />
grondpredator zoals e<strong>en</strong> vos, niet neerstrijk<strong>en</strong> op de grond maar hoogte nem<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verdwijn<strong>en</strong> (meeuwachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> kievit<strong>en</strong>), naar de dekking van bom<strong>en</strong> vertrekk<strong>en</strong><br />
(kraaiachtig<strong>en</strong>) of op water neerstrijk<strong>en</strong> (meeuwachtig<strong>en</strong>) waar ze veilig d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> te<br />
zijn. Het niet in staat zijn van vogels om de vijand te ontdekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> is<br />
waarschijnlijk het belangrijkste elem<strong>en</strong>t om h<strong>en</strong> te dwing<strong>en</strong> te vlucht<strong>en</strong>. Het feit<br />
dat de kans op e<strong>en</strong> bedreig<strong>en</strong>de ontmoeting met e<strong>en</strong> roofvijand wordt verkleind<br />
kan dit vluchtgedrag nog versterk<strong>en</strong>. Deze angstkret<strong>en</strong> techniek is niet gebaseerd<br />
op wat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat vogels angstig maakt, maar het maakt gebruik van het<br />
ingebouwde gedragsmechanisme dat beantwoordt aan e<strong>en</strong> natuurlijk<br />
waarschuwingssysteem voor gevar<strong>en</strong>. In feite is het sprek<strong>en</strong> met de vogels in hun<br />
eig<strong>en</strong> taal. Deze techniek is om die red<strong>en</strong> veel minder gevoelig voor gew<strong>en</strong>ning<br />
dan de veelgebruikte andere verjaagmiddel<strong>en</strong>. Het gebruik van angstkret<strong>en</strong> is dan<br />
ook e<strong>en</strong> doeltreff<strong>en</strong>de <strong>en</strong> kost<strong>en</strong> effectieve vogelverjaagmethode op vliegveld<strong>en</strong>.<br />
Van belang is te beseff<strong>en</strong> dat het gebruik van angstkret<strong>en</strong> niet e<strong>en</strong> direct<br />
verjaagmiddel is in de gebruikelijke zin dat door het gebruik vogels direct <strong>en</strong> snel<br />
zull<strong>en</strong> verdwijn<strong>en</strong>. Dit in og<strong>en</strong>schouw nem<strong>en</strong>d heeft het gebruik van angstkret<strong>en</strong><br />
om vogels van e<strong>en</strong> vliegveld te verjag<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal consequ<strong>en</strong>ties voor de<br />
uitvoering.<br />
9.3 Het gebruik van afgespeelde angstkret<strong>en</strong> bij de vogelverjaging<br />
9.3.1 Soort<strong>en</strong> vogels<br />
De mom<strong>en</strong>teel veel gebruikte opnam<strong>en</strong> zijn, als resultaat van verricht<br />
veldonderzoek, de meest effectief geblek<strong>en</strong> opnam<strong>en</strong> van echte vogels die<br />
mom<strong>en</strong>teel beschikbaar zijn. De kret<strong>en</strong> van de navolg<strong>en</strong>de vogelsoort<strong>en</strong> zijn<br />
beschikbaar; kokmeeuw, stormmeeuw, zilvermeeuw, kievit, roek, kauw <strong>en</strong><br />
spreeuw. De grote <strong>en</strong> kleine mantelmeeuw kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verjaagd met kret<strong>en</strong><br />
van de zilvermeeuw. Zwarte kraai<strong>en</strong> met die van de roek <strong>en</strong> soms goudplevier<strong>en</strong><br />
met die van de kievit. Wanneer scholeksters word<strong>en</strong> geconfronteerd met<br />
angstkret<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ze de neiging zich teg<strong>en</strong> de grond te drukk<strong>en</strong> in plaats van<br />
weg te vlieg<strong>en</strong>. Het werkt dus niet altijd.<br />
9.3.2 Herk<strong>en</strong>ning van angstkret<strong>en</strong><br />
Vogels reager<strong>en</strong> het beste op angstkret<strong>en</strong> van soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>. Ze reager<strong>en</strong> ook wel<br />
goed op die van nauw verwante soort<strong>en</strong> (bijvoorbeeld kauw<strong>en</strong> op de kreet van e<strong>en</strong><br />
roek). Ze trekk<strong>en</strong> zich weinig aan van andersoortige angstkret<strong>en</strong> (bijvoorbeeld<br />
roek<strong>en</strong> op de kret<strong>en</strong> van kievit<strong>en</strong>). Het is dan ook belangrijk om de te verjag<strong>en</strong><br />
soort te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> voor tot verjaging met kret<strong>en</strong> wordt overgegaan. Bij groep<strong>en</strong><br />
vogels waarin zich meerdere soort<strong>en</strong> bevind<strong>en</strong> kan het noodzakelijk blijk<strong>en</strong><br />
afwissel<strong>en</strong>de angstkret<strong>en</strong> af te spel<strong>en</strong>. Angstkret<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> deel uit van de<br />
“oertaal”, zoals hierbov<strong>en</strong> vermeld herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> nauw verwante soort<strong>en</strong> <strong>en</strong> soort<strong>en</strong><br />
die vaak in groep<strong>en</strong> bije<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> elkaars angstkret<strong>en</strong>. Gelukkig gebeurt dit ook bij<br />
vogels van dezelfde maar uit andere strek<strong>en</strong> afkomstige soort. Veel meeuwachtig<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> kievit<strong>en</strong> die wij in de winter op onze vliegveld<strong>en</strong> aantreff<strong>en</strong> broed<strong>en</strong> verderop<br />
in West <strong>en</strong> Noord Europa. Er is echter ge<strong>en</strong> gevaar dat ze in e<strong>en</strong> “vreemde taal of<br />
tongval” uitgevoerde angstkreet niet zull<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> erger nog, er niet op<br />
zoud<strong>en</strong> reager<strong>en</strong>. In Nederland gebruik<strong>en</strong> we veelal in Engeland opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
angstkret<strong>en</strong>, met prima resultaat overig<strong>en</strong>s. Er zijn vogelsoort<strong>en</strong> die niet of<br />
nauwelijks reager<strong>en</strong> op angstkret<strong>en</strong> zoals duiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> de al eerder besprok<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
85<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
scholekster. Maar als ze in gezelschap zijn van soort<strong>en</strong> die wel ontvankelijk zijn<br />
voor angstkret<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> ze ook dat voorbeeld <strong>en</strong> vertrekk<strong>en</strong> mee.<br />
9.3.3 De reactie van kleine groepjes<br />
Vogels hebb<strong>en</strong> net als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>d temperam<strong>en</strong>t. Niet alle individu<strong>en</strong><br />
reager<strong>en</strong> gelijk op het afspel<strong>en</strong> van angstkret<strong>en</strong>. Vaak is het zo e<strong>en</strong> nerveuze vogel<br />
eerder zal wegvlieg<strong>en</strong>. Kleine groepjes reager<strong>en</strong> vaak slecht omdat daarin die één<br />
of twee nerveuze dier<strong>en</strong> ontbrek<strong>en</strong> die de aanstoot moet<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>. Bij groep<strong>en</strong><br />
bestaande uit veel vogels voel<strong>en</strong> de dier<strong>en</strong> zich, als ze naar e<strong>en</strong> aanvaller stot<strong>en</strong>,<br />
door het grote aantal veiliger. Dit effect ontbreekt waarschijnlijk bij kleine groep<strong>en</strong><br />
vogels zodat ook hierdoor e<strong>en</strong> slechte reactie op de angstkret<strong>en</strong> optreedt.<br />
9.3.4 Afspeeltijd<br />
Het afspel<strong>en</strong> moet rond 90 second<strong>en</strong> dur<strong>en</strong> om de dier<strong>en</strong> de mogelijkheid te bied<strong>en</strong><br />
te nader<strong>en</strong> <strong>en</strong> de locatie vast te stell<strong>en</strong>. De doelgroep moet tuss<strong>en</strong> 1 <strong>en</strong> 20<br />
second<strong>en</strong> in de lucht kom<strong>en</strong> bij het hor<strong>en</strong> van de angstkret<strong>en</strong>. Als ze aarzel<strong>en</strong> zwaai<br />
dan kort met e<strong>en</strong> lap (gebruik e<strong>en</strong> witte voor meeuwachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> zwarte voor<br />
kraaiachtig<strong>en</strong> etc.) dat geeft e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de stimulans (het lijkt waarschijnlijk e<strong>en</strong><br />
beetje op e<strong>en</strong> slachtoffer dat teg<strong>en</strong>stribbelt), gebruikelijk vlieg<strong>en</strong> de dier<strong>en</strong> dan<br />
direct op. De lap moet maar heel kort word<strong>en</strong> gezwaaid want vogels hebb<strong>en</strong><br />
scherpe og<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> maar kort voor de gek (het lapje) word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>. De<br />
verwijdering van vogels door angstkret<strong>en</strong> is tijdelijk, de angstkreet is e<strong>en</strong><br />
waarschuwing voor mogelijk gevaar <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> verjaagmiddel. Het vraagt ongeveer<br />
10 minut<strong>en</strong> voordat de vogels het veld hebb<strong>en</strong> verlat<strong>en</strong>. Er is hierbij helaas ge<strong>en</strong><br />
controle over de verdwijnrichting. Als de vogels na het afspel<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> tijdje rond<br />
blijv<strong>en</strong> hang<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> het veld kan het nodig zijn lichtkogels te gebruik<strong>en</strong> om hun<br />
vertrek te bespoedig<strong>en</strong>. De reactie op angstkret<strong>en</strong> is teg<strong>en</strong>strijdig met die op<br />
lichtkogels. De nieuwsgierigheid bij het hor<strong>en</strong> van angstkret<strong>en</strong> is zeer verschill<strong>en</strong>d<br />
van het vluchtgedrag bij het afschiet<strong>en</strong> van lichtkogels. Lichtkogels moet<strong>en</strong>/mog<strong>en</strong><br />
dan ook nooit tijd<strong>en</strong>s het t<strong>en</strong> gehore br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van angstkret<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgeschot<strong>en</strong><br />
het resultaat daarvan is verwarring <strong>en</strong> chaos.<br />
9.3.5 Plaats van afspel<strong>en</strong><br />
Aspect<strong>en</strong> die van belang zijn met betrekking tot het voertuig:<br />
Het voertuig moet stilstaan t<strong>en</strong>einde de vogels in staat te stell<strong>en</strong> naderbij te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> de plaats van<br />
de kreet te bepal<strong>en</strong>;<br />
Het front van het voertuig moet naar de vogelgroep word<strong>en</strong> gericht, daar luidsprekers e<strong>en</strong><br />
betrekkelijk nauwe (30 grad<strong>en</strong>) bundel geluid producer<strong>en</strong>. Tev<strong>en</strong>s kan zo dat de reactie van de vogels<br />
goed word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong>;<br />
Bij e<strong>en</strong> krachtige wind moet het voertuig bov<strong>en</strong> de wind word<strong>en</strong> geplaatst om er zeker van te zijn dat<br />
de dier<strong>en</strong> het geluid goed hor<strong>en</strong>;<br />
Het voertuig moet op ongeveer 100 meter afstand van de doelgroep staan, dichterbij kan de vogels al<br />
verstor<strong>en</strong> voordat het afspel<strong>en</strong> begint, verder weg kan tot gevolg hebb<strong>en</strong> dat de dier<strong>en</strong> de kret<strong>en</strong> niet<br />
hor<strong>en</strong>, zeker als er achtergrondlawaai van vliegtuig<strong>en</strong> voorkomt.<br />
Kievit<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> vaak op <strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> op <strong>en</strong>ige afstand rondcirkel<strong>en</strong>, het kan dan<br />
noodzakelijk zijn naderbij te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> het voertuig zo te draai<strong>en</strong> dat de dier<strong>en</strong> in<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
86<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
de geluidsstraal blijv<strong>en</strong>. Spreeuw<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> meestal direct weg het is gew<strong>en</strong>st ze<br />
voorzichtig te blijv<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> om te voorkom<strong>en</strong> dat ze elders weer neerstrijk<strong>en</strong>.<br />
Lokale vogels, vooral kraaiachtig<strong>en</strong>, weiger<strong>en</strong> na het herhaald blootgesteld te zijn<br />
aan angstkret<strong>en</strong> nader bij te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> direct weg zelfs al op de nadering<br />
van het voor h<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>de voertuig. Ook hier moet<strong>en</strong> de dier<strong>en</strong> soms word<strong>en</strong><br />
achtervolgd om er zeker van te zijn dat ze de luchthav<strong>en</strong> verlat<strong>en</strong>.<br />
Sam<strong>en</strong>vatting van het praktisch gebruik van angstkret<strong>en</strong>:<br />
Stop het voertuig ongeveer 100 meter van de vogelgroep met de neus (speaker) er naar toe. Bij e<strong>en</strong><br />
straffe wind zomogelijk bov<strong>en</strong>winds opstell<strong>en</strong>. Herk<strong>en</strong> de vogelsoort <strong>en</strong> zoek het bijpass<strong>en</strong>d<br />
angstkret<strong>en</strong>geluidsfragm<strong>en</strong>t. Als er meerdere vogelsoort<strong>en</strong> aanwezig zijn speel dan het bandje voor<br />
de talrijkste soort het eerst;<br />
Na 1-10 second<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> de vogels opvlieg<strong>en</strong> <strong>en</strong> naar de luidspreker toekom<strong>en</strong>. Zo niet wapper dan<br />
kort met e<strong>en</strong> lap uit het raam (best is wit voor meeuwachtig<strong>en</strong>, zwart voor kraaiachtig<strong>en</strong>, zwart-wit<br />
voor kievit<strong>en</strong> etc.), dit heeft vrijwel direct het gew<strong>en</strong>ste effect;<br />
Vogels cirkel<strong>en</strong> eerst voor <strong>en</strong> over het voertuig (in ongeveer 90 second<strong>en</strong> is de aanvliegfase wel<br />
voltooid), als de angstkret<strong>en</strong> stopp<strong>en</strong> begint het wegvlieg<strong>en</strong>, soms in verschill<strong>en</strong>de richting<strong>en</strong>;<br />
Soort<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> angstkreet k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> soms vogels die wel beïnvloedbaar zijn;<br />
Kievit<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> zeld<strong>en</strong> het voertuig nader<strong>en</strong> maar vlieg<strong>en</strong> op <strong>en</strong> gaan cirkel<strong>en</strong> waarbij ze langzaam<br />
hoogte winn<strong>en</strong>;<br />
Spreeuw<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> direct weg van de angstkret<strong>en</strong>bron <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> door het voertuig, indi<strong>en</strong> mogelijk,<br />
met dezelfde snelheid word<strong>en</strong> achtervolgd <strong>en</strong> weggebracht;<br />
E<strong>en</strong> hoge geluidsproductie is niet altijd goed. Onder goede omstandighed<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vogels wel vanaf<br />
500 meter word<strong>en</strong> aangetrokk<strong>en</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong> zelfs buit<strong>en</strong> het landingsterrein hetge<strong>en</strong> de zaak<br />
uiteraard alle<strong>en</strong> maar slechter kan mak<strong>en</strong>.<br />
9.4 Gew<strong>en</strong>ning <strong>en</strong> andere problem<strong>en</strong><br />
9.4.1 Slechte uitvoering<br />
Vogels w<strong>en</strong>n<strong>en</strong> niet zo snel aan afgespeelde angstkret<strong>en</strong> als aan e<strong>en</strong> ander<br />
verjaagmiddel. Toch kan gew<strong>en</strong>ning ontstaan als de uitvoering onzorgvuldig<br />
plaatsvindt. Bijvoorbeeld door het met hoge snelheid afrijd<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> start- of<br />
landingsbaan waarbij angstkret<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgespeeld. Zoals eerder aangegev<strong>en</strong><br />
bestaat daarbij voor de vogels dan niet de mogelijkheid tot nadering tot de bron<br />
met het bijbehor<strong>en</strong>de onderzoeksgedrag. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong>, op het mom<strong>en</strong>t dat de vogels<br />
opvlieg<strong>en</strong> is het voertuig al weer voorbij <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> de dier<strong>en</strong> weer neerstrijk<strong>en</strong>. Op<br />
deze wijze hor<strong>en</strong> de vogels weliswaar angstkret<strong>en</strong> maar het is zo kort van duur dat<br />
ze ingepr<strong>en</strong>t krijg<strong>en</strong> dat dit ge<strong>en</strong> gevaar met zich mee br<strong>en</strong>gt. Onzorgvuldig<br />
gebruik ontkracht daarmee e<strong>en</strong> krachtig <strong>en</strong> efficiënt wap<strong>en</strong>. Dit soort onvakkundig<br />
gebruik is verreweg de belangrijkste oorzaak dat vogels w<strong>en</strong>n<strong>en</strong> aan angstkret<strong>en</strong>.<br />
Ongelukkigerwijs kan dit alle<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verholp<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> drastische verandering<br />
in de uitvoering door het betrokk<strong>en</strong> personeel.<br />
9.4.2 Slechte weergave kwaliteit<br />
Angstkret<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> de vogels e<strong>en</strong> belangrijke boodschap, als die niet goed wordt<br />
gehoord kan niet word<strong>en</strong> verwacht dat de geëig<strong>en</strong>de reactie ontstaat. Veel<br />
voorbeeld<strong>en</strong> van gew<strong>en</strong>ning kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegeschrev<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> slechte<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
87<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
geluidskwaliteit door, vliegtuiglawaai of e<strong>en</strong> straffe wind, overbelaste speakers,<br />
verslet<strong>en</strong> of slechte recorderbandjes, slecht werk<strong>en</strong>de apparatuur, cond<strong>en</strong>s etc.<br />
9.4.3 Kievit<strong>en</strong> will<strong>en</strong> niet reager<strong>en</strong><br />
Zomers bestaan groep<strong>en</strong> kievit<strong>en</strong> vrijwel geheel uit jonge vogels <strong>en</strong> die reager<strong>en</strong><br />
slecht op angstkret<strong>en</strong>. Blijkbaar kunn<strong>en</strong> rui<strong>en</strong>de jong<strong>en</strong> niet zo reager<strong>en</strong> als<br />
volwass<strong>en</strong> vol geverderde exemplar<strong>en</strong>. Als reactie bij dreig<strong>en</strong>d gevaar prober<strong>en</strong> ze<br />
zich te verstopp<strong>en</strong> <strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> onbeweeglijk stil te zitt<strong>en</strong>. Dit gedrag blijft nog e<strong>en</strong><br />
tijdje nadat de jong<strong>en</strong> uit de rui zijn.<br />
9.5 De installatie <strong>en</strong> toebehor<strong>en</strong><br />
9.5.1 Historie<br />
Vroeger werd<strong>en</strong> er allerlei standaard bandjes gebruikt op system<strong>en</strong> die eig<strong>en</strong>lijk<br />
ongeschikt war<strong>en</strong> voor gebruik in het veld. Maar, beter iets dan niets.<br />
9.5.2 Cassettes<br />
De huidige cassettes <strong>en</strong> de afspeelapparatuur, bijvoorbeeld in radiocassettespelers,<br />
zijn gemaakt voor huis <strong>en</strong> autogebruik <strong>en</strong> zijn thans vrijwel universeel. Doorlop<strong>en</strong>de<br />
cassettebandjes zijn thans normaal. Hierbij moet goed word<strong>en</strong> opgelet dat dit soort<br />
bandjes goed in de speler word<strong>en</strong> geplaatst anders gaan ze zeker kappot. Vogels<br />
reager<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> op de juiste wijze als de angstkret<strong>en</strong> natuurgetrouw klink<strong>en</strong>. De<br />
kwaliteit van de weergave van cassettebandjes loopt overduidelijk terug bij het<br />
veelvuldig gebruik. Uiteraard gaat de kwaliteit van de doorlop<strong>en</strong>de bandjes met 90<br />
second<strong>en</strong> speeltijd sneller achteruit dan de standaard 1 of 2 uur dur<strong>en</strong>de<br />
cassetteband.<br />
9.5.3 Digitaal opgeslag<strong>en</strong> angstkret<strong>en</strong><br />
Er zijn teg<strong>en</strong>woordig ook digitaal opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> angstkret<strong>en</strong> beschikbaar; op cd of<br />
chip. De digitalisering heeft het mogelijk gemaakt allerlei ongew<strong>en</strong>ste<br />
achtergrondgeluid<strong>en</strong> weg te filter<strong>en</strong> <strong>en</strong> uiteindelijk e<strong>en</strong> echt <strong>en</strong> zuiver signaal op de<br />
gew<strong>en</strong>ste geluidssterkte over te houd<strong>en</strong>. Het omschakel<strong>en</strong> van soort naar soort kan<br />
nu e<strong>en</strong>voudig met e<strong>en</strong> draaiknop word<strong>en</strong> uitgevoerd. Apparatuur met angstkret<strong>en</strong><br />
opgeslag<strong>en</strong> op chips heeft als voordeel dat er ge<strong>en</strong> beweg<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> inzitt<strong>en</strong><br />
die slijt<strong>en</strong>, hierdoor is er ge<strong>en</strong> kwaliteitsverlies. Op dit mom<strong>en</strong>t zijn er verschill<strong>en</strong>de<br />
system<strong>en</strong> beschikbaar.<br />
9.5.4 Geluidsopbr<strong>en</strong>gst<br />
E<strong>en</strong> geluidsopbr<strong>en</strong>gst van 15-20 watt is voldo<strong>en</strong>de als het geluid te hard is kan dit<br />
vogels van buit<strong>en</strong> het landingsterrein aantrekk<strong>en</strong> hetge<strong>en</strong> ongew<strong>en</strong>st is.<br />
9.5.5 Luidsprekers<br />
Hoornvormige speakers gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> relatief smalle geluidsstraal. Daarom verdi<strong>en</strong>t de<br />
montage de nodige aandacht.<br />
Hoornvormige luisprekers moet<strong>en</strong> als volgt word<strong>en</strong> gemonteerd:<br />
Zo hoog mogelijk, dus op het dak van het voertuig om grondvervorming<strong>en</strong> die de kret<strong>en</strong> afvlakk<strong>en</strong><br />
zoveel mogelijk te voorkom<strong>en</strong>;<br />
Zo ver mogelijk voor op het voertuigdak om te voorkom<strong>en</strong> dat het voertuig het geluid afdekt;<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
88<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Naar vor<strong>en</strong> gericht; de vogelwachter kan alle<strong>en</strong> goed waarnem<strong>en</strong> wat er voor hem plaats vindt.<br />
Achteruit kijk<strong>en</strong> is lastig <strong>en</strong> gevaarlijk;<br />
Naar b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> gericht in e<strong>en</strong> hoek van ongeveer 2 grad<strong>en</strong>; het c<strong>en</strong>trum van de geluidsstraal is dan<br />
gericht op zitt<strong>en</strong>de vogels zo’n 100 meter voor het voertuig;<br />
Bij twee speakers moet<strong>en</strong> ze naast elkaar in voorwaartse richting word<strong>en</strong> opgesteld, zomogelijk zover<br />
mogelijk uite<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> zodanige hoek verzekert dat e<strong>en</strong> nauwe int<strong>en</strong>se geluidsstraal die op de te<br />
verjag<strong>en</strong> groep kan word<strong>en</strong> gericht maar het ook mogelijk maakt reeds opgevlog<strong>en</strong> vogels nog in het<br />
bereik te houd<strong>en</strong>.<br />
9.6 Het optimaal gebruik van angstkret<strong>en</strong><br />
Als de apparatuur is gekocht, is ingebouwd <strong>en</strong> de medewerkers er mee vertrouwd<br />
zijn geraakt, is het afspel<strong>en</strong> van angstkret<strong>en</strong> e<strong>en</strong> van de meest effectieve <strong>en</strong><br />
kost<strong>en</strong>efficiënte method<strong>en</strong> om vogels van vliegveld<strong>en</strong> te verjag<strong>en</strong>. Omdat deze<br />
werkwijze nogal wat tijd vergt is heeft hetge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele zin om snel ev<strong>en</strong> personeel<br />
op te roep<strong>en</strong> om vlak voor e<strong>en</strong> start of e<strong>en</strong> landing de baan ev<strong>en</strong> “schoon te<br />
veg<strong>en</strong>”. Dit geeft meer problem<strong>en</strong> dan dat het oplost. Angstkret<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
ingezet voor het begin van het gebruik van e<strong>en</strong> baan <strong>en</strong> in langere period<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
starts of landing<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
10 Verjaging door middel van lichtkogels<br />
89<br />
10.1 Achtergrond<strong>en</strong><br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Het vogelverjaagpatroon of de lichtkogel is in z’n oorspronkelijke vorm e<strong>en</strong> kaliber<br />
12 jachtgeweerpatroon waarbij de kogellading is vervang<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> vertraagde<br />
lichtknallading, net als vuurwerk, zodat het projectiel op <strong>en</strong>ige afstand van het<br />
geweer tot explosie komt. Deze lichtkogels kaliber 12 kunn<strong>en</strong> met behulp van e<strong>en</strong><br />
jachtgeweer word<strong>en</strong> verschot<strong>en</strong>, echter dit is onhandig, gevaarlijk <strong>en</strong> slecht voor de<br />
loop van het geweer. Ze word<strong>en</strong> meestal afgeschot<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> 2.5 of 4 cm<br />
signaalpistool waarin e<strong>en</strong> kaliber 12 inzetstuk is gemaakt. Soms word<strong>en</strong> ook<br />
speciaal handgemaakte kaliber 12 pistol<strong>en</strong> gebruikt. Ook word<strong>en</strong> 1.5 cm (15 mm)<br />
lichtkogels aangebod<strong>en</strong>, deze word<strong>en</strong> afgevuurd uit e<strong>en</strong> omgebouwd startpistool,<br />
dit wordt vanwege de veel mindere kwaliteit/effectiviteit echter afgerad<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> andere mogelijkheid is kaliber 12 patron<strong>en</strong> zonder kogellading af te vur<strong>en</strong> uit<br />
jachtgewer<strong>en</strong>. Ook hiervoor geldt; onhandig, weliswaar goedkoop, maar weinig<br />
effectief. De vogelverjaaglichtkogel is veruit het meest gebruikte verjaagmiddel;<br />
zeker in West Europa. Kaliber 12 lichtkogels hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> combinatie van bruikbare<br />
eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> die bij andere standaard middel<strong>en</strong> ontbrek<strong>en</strong>, uitgezonderd de<br />
operationele lichtkogels af te vur<strong>en</strong> uit het 1.5 inch Verypistol. Deze zijn nog<br />
effectiever dan de kaliber 12 lichtkogels, doch minimaal 100% duurder.<br />
Voordel<strong>en</strong> gebruik vogelverjaaglichtkogel:<br />
De reactie is; onmiddellijk wegvlieg<strong>en</strong> van de knal;<br />
Het gebruik geeft de mogelijkheid vlieg<strong>en</strong>de vogels in bepaalde richting<strong>en</strong> (bij) te stur<strong>en</strong>;<br />
Het verjaageffect kan verder reik<strong>en</strong> dan tot waar de vogelwacht zelf kan kom<strong>en</strong>.<br />
NB. Als lichtkogels niet volg<strong>en</strong>s voorschrift<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt kunn<strong>en</strong> ze gevaarlijk<br />
zijn, het hanter<strong>en</strong> van operationele voorschrift<strong>en</strong> is dus van groot belang.<br />
10.2 Het gebruik van lichtkogels op vliegveld<strong>en</strong><br />
10.2.1 Schiet<strong>en</strong> midd<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> groep vogels<br />
Verondersteld zou word<strong>en</strong> dat dit e<strong>en</strong> groot effect heeft omdat het verjaagmiddel<br />
zo dicht mogelijk bij de te verjag<strong>en</strong> groep wordt gebracht. Met die gedachte<br />
prober<strong>en</strong> vogelwachters dan ook vaak in e<strong>en</strong> groep vogels te schiet<strong>en</strong>. De vogels<br />
reager<strong>en</strong> in paniek met snelle dwarrel<strong>en</strong>d<strong>en</strong> vliegbeweging<strong>en</strong> om zo snel mogelijk<br />
uit de buurt van de explosie te kom<strong>en</strong>. De groep raakt verspreid <strong>en</strong> de dier<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> vaak niet meer bij elkaar. Ze reager<strong>en</strong> niet meer tegelijk <strong>en</strong> de vogelwacht is<br />
opgezadeld met verwarring <strong>en</strong> waarschijnlijk ook met verwarde groepjes vogels die<br />
alle kant<strong>en</strong> opvlucht<strong>en</strong>. Ervaring heeft geleerd dat het e<strong>en</strong>voudiger is om e<strong>en</strong><br />
compacte groep vogels, als ware het e<strong>en</strong> kudde, over de gr<strong>en</strong>s van het vliegveld te<br />
verdrijv<strong>en</strong>. Het schiet<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> groep moet dan ook word<strong>en</strong> vermed<strong>en</strong>. Het kan<br />
echter nodig zijn om vogels die eerdere poging<strong>en</strong> tot verjaging hebb<strong>en</strong> g<strong>en</strong>egeerd<br />
extra stress toe te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> - e<strong>en</strong> stress vergelijkbaar met het afschiet<strong>en</strong> van <strong>en</strong>kele<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
90<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
dier<strong>en</strong> - door knall<strong>en</strong> van dichtbij te lat<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Dit gaat nogal e<strong>en</strong>s op voor<br />
groep<strong>en</strong> spreeuw<strong>en</strong> die zich snel weer herverzamel<strong>en</strong>.<br />
10.2.2 E<strong>en</strong> groep vogels in e<strong>en</strong> bepaalde richting jag<strong>en</strong><br />
De kaliber 12 lichtkogel is het <strong>en</strong>ige beschikbare verjaagmiddel voor de<br />
vogelwacht, binn<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van het afvuurbereik dat sneller is dan vogels.<br />
Zodo<strong>en</strong>de kan de verjaagrichting van de vogels min of meer word<strong>en</strong> bepaald Door<br />
zich goed op te stell<strong>en</strong> kan de vogelwachter zowel knall<strong>en</strong> achter de dier<strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />
afgaan als aan beide zijd<strong>en</strong> van de te verjag<strong>en</strong> groep zodat de vluchtrichting kan<br />
word<strong>en</strong> bepaald <strong>en</strong> de groep bije<strong>en</strong>gehoud<strong>en</strong> wordt.<br />
Er zijn echter praktische gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> aan het gebruik van lichtkogels:<br />
Vogels zijn zeld<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eigd, ondanks het schiet<strong>en</strong> van lichtkogels, om over grotere afstand teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
sterke wind in te blijv<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong>. Op <strong>en</strong>ig mom<strong>en</strong>t zull<strong>en</strong> zij omker<strong>en</strong> <strong>en</strong> met de wind mee<br />
terugker<strong>en</strong>;<br />
Vogels die e<strong>en</strong> bepaalde trek verton<strong>en</strong> - bijvoorbeeld meeuw<strong>en</strong> naar hun slaapplaats in de schemer of<br />
zoek<strong>en</strong>d naar voedsel op weg naar de nest<strong>en</strong> - zijn nauwelijks in e<strong>en</strong> andere richting te verjag<strong>en</strong> dan<br />
waar ze naar op weg zijn.<br />
Het is voor vogelwachters belangrijk te wet<strong>en</strong> dat vogels prioriteit<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />
Hiervan kan zodanig gebruik word<strong>en</strong> gemaakt dat vogels zich verplaats<strong>en</strong> in plaats<br />
terug te ker<strong>en</strong> nadat ze zijn opgevlog<strong>en</strong>. Toch kan het noodzakelijk zijn vogels die<br />
het vliegveld will<strong>en</strong> kruis<strong>en</strong> op te houd<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> bepaalde plaats. E<strong>en</strong> lichtkogel<br />
afgevuurd in de richting van e<strong>en</strong> aankom<strong>en</strong>de groep vogels kan ze net g<strong>en</strong>oeg<br />
ophoud<strong>en</strong>. Waar vogelbestrijding efficiënt wordt uitgeoef<strong>en</strong>d <strong>en</strong> waar wordt<br />
geprobeerd e<strong>en</strong> vogelvrije situatie te creër<strong>en</strong> <strong>en</strong> te handhav<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> aanvaringsituaties<br />
vrijwel alle<strong>en</strong> nog voor met vogels die om verschill<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong> de start-<br />
<strong>en</strong> landingsbaan kruis<strong>en</strong>. In dat geval zijn lichtkogels de <strong>en</strong>ige methode om deze<br />
kruis<strong>en</strong>de vogels te beïnvloed<strong>en</strong><br />
10.2.3 Het uitbreid<strong>en</strong> van de invloedssfeer van de vogelwacht<br />
De afschrikwekk<strong>en</strong>de invloed van de lichtkogel ligt in principe rond de plaats waar<br />
de vogelwacht zich bevindt. Ze kunn<strong>en</strong> echter ook word<strong>en</strong> gebruikt om vogels te<br />
dwing<strong>en</strong> gevaarlijke plaats<strong>en</strong> te verlat<strong>en</strong> die buit<strong>en</strong> het bereik van de vogelwacht<br />
ligg<strong>en</strong>. Het is veelal niet toegestaan lichtkogels af te schiet<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de<br />
eig<strong>en</strong>domm<strong>en</strong> van de luchthav<strong>en</strong> dan wel de periferiegr<strong>en</strong>s, maar wanneer er aan<br />
de gr<strong>en</strong>s van de luchthav<strong>en</strong> verticaal in de lucht wordt geschot<strong>en</strong> is het effect, door<br />
de explosies hoog in de lucht, van grotere afstand merkbaar. De natuurlijke<br />
gevar<strong>en</strong> die vogels bedreig<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vooral veroorzaakt door roofvijand<strong>en</strong> die<br />
over het algeme<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoogte voordeel op h<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Zodo<strong>en</strong>de roep<strong>en</strong><br />
onverwachte verschrikking<strong>en</strong> hoog in de lucht de sterkste reacties op.<br />
10.2.4 De hoek waarin geschot<strong>en</strong> wordt<br />
Gewoonlijk wordt e<strong>en</strong> hoek van 45 grad<strong>en</strong> aanbevol<strong>en</strong> als de beste combinatie van<br />
afstand <strong>en</strong> hoogte van de explosie. Deze hoek moet word<strong>en</strong> aangepast aan het<br />
soort lichtkogels <strong>en</strong> de afstand tot de te verjag<strong>en</strong> groep vogels. Om ge<strong>en</strong><br />
verwarring te veroorzak<strong>en</strong> is het ongew<strong>en</strong>st over de vogels he<strong>en</strong> te schiet<strong>en</strong>.<br />
Hoewel het verleidelijk is om erg laag te schiet<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelfs e<strong>en</strong> lichtpatroon over de<br />
grond te lat<strong>en</strong> stuit<strong>en</strong> als achtervolging van r<strong>en</strong>n<strong>en</strong>de of laagblijv<strong>en</strong>de vogels als<br />
bijvoorbeeld fazant<strong>en</strong> is dit zeld<strong>en</strong> effectief <strong>en</strong> soms zelfs contraproductief.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
91<br />
Gevolg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> te geringe richthoek:<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Brandgevaar; de explosie (met b<strong>en</strong>odigde vuur) vindt laag bov<strong>en</strong> of op de grond plaats;<br />
Het vertragingsmechanisme wordt door de schok op de grond soms uitgeworp<strong>en</strong> zodat er ge<strong>en</strong><br />
explosie plaats vindt <strong>en</strong> het projectiel moet word<strong>en</strong> opgezocht <strong>en</strong> verwijderd;<br />
Fazant<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere op de grond lev<strong>en</strong>de vogels rak<strong>en</strong> gewoonlijk in verwarring <strong>en</strong> drukk<strong>en</strong> zicht in<br />
plaats van echt te vertrekk<strong>en</strong>.<br />
10.3 Werking van vogelverjaaglichtkogel<br />
De meest in Nederland gebruikte lichtkogels zijn van goede kwaliteit. Dit geldt<br />
zowel voor de zware operationele kogels die word<strong>en</strong> afgeschot<strong>en</strong> met de 1.5 inch<br />
Very pistols, de eig<strong>en</strong>lijke vogelverjaagpatron<strong>en</strong> kaliber 12 als ook de uit<br />
alarmpistol<strong>en</strong> af te schiet<strong>en</strong> diverse soort<strong>en</strong> vuurwerk. Bij sommige partij<strong>en</strong> wil e<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kele keer e<strong>en</strong> afwijking of weigering optred<strong>en</strong>. Deze moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verzameld<br />
<strong>en</strong> gekeurd. Natuurlijk kom<strong>en</strong> er nieuwe aanbieding<strong>en</strong> die soms goedkoper schijn<strong>en</strong><br />
te zijn, veelal is de werking echter beduid<strong>en</strong>d minder. Vanzelfsprek<strong>en</strong>d geldt ook<br />
hier dat goede opdrachtspecificaties <strong>en</strong> regelmatige test<strong>en</strong> noodzakelijk zijn.<br />
De volg<strong>en</strong>de standaards kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gehanteerd bij het gebruik van de<br />
vogelverjaaglichtkogel:<br />
Reikwijdte; ca. 100 meter bij e<strong>en</strong> afvuurhoek van 45 grad<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus e<strong>en</strong> reikwijdte van 4 a 5 second<strong>en</strong><br />
voor de knal met e<strong>en</strong> minimum van 80 meter.<br />
Afvuurlading; nauwelijks vonk<strong>en</strong> of brand<strong>en</strong>de rest<strong>en</strong> uit de pistoolmonding<br />
Knalhoogte bij afdaling; tuss<strong>en</strong> maximale <strong>en</strong> halve hoogte bij e<strong>en</strong> afvuurhoek van 45 grad<strong>en</strong><br />
Lichtspoor na afvur<strong>en</strong>; wit of lichtgetint, voldo<strong>en</strong>de helder om ook in helder zonlicht te kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, zonder veel vonk<strong>en</strong>.<br />
Het lichtspoor verstrekt het effect van de lichtkogel, in het bijzonder bij het drijv<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> groep vogels in e<strong>en</strong> gew<strong>en</strong>ste richting. Het spoor di<strong>en</strong>t tev<strong>en</strong>s als<br />
veiligheidsaspect, het stelt de schutter in staat het pistool bij te richt<strong>en</strong> als er<br />
bijvoorbeeld veel wind staat.<br />
10.4 Het pistool- de pistol<strong>en</strong><br />
In de loop van de laatste 40 jaar zijn achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s de volg<strong>en</strong>de wap<strong>en</strong>s<br />
gebruikt. Het begon met het gebruik van het operationele signaalpistool, meestal<br />
het Scot and Webley met zware patron<strong>en</strong> 1.5 inch, dubbele knal <strong>en</strong> e<strong>en</strong> witte<br />
lichtflits ter voorkoming van verwarring met rood <strong>en</strong> gro<strong>en</strong> als operationele<br />
luchtvaartsignal<strong>en</strong>. Daarna, mede uit kost<strong>en</strong> overweging, kwam het thans veel<br />
gebruikte seinpistool met ingemaakt inzetstuk kaliber 12, soms ook speciaal<br />
gebouwde kaliber 12 patroon pistol<strong>en</strong>. T<strong>en</strong>slotte kwam het gebruik van kleine<br />
alarmpistol<strong>en</strong> in zwang, waaruit via e<strong>en</strong> inschroefstuk diverse soort<strong>en</strong> vuurwerk<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verschot<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
92<br />
10.5 Veiligheid<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Bijna alle mogelijk d<strong>en</strong>kbare narigheid met lichtkogels is al wel e<strong>en</strong>s voorgekom<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> veilig gebruik <strong>en</strong> goed veiligheidsbesef is dus ess<strong>en</strong>tieel.<br />
10.5.1 Veilig gebruik<br />
Het is de verantwoordelijkheid van iedere luchthav<strong>en</strong>beheerder om gebruiks- <strong>en</strong><br />
veiligheidsregels op te stell<strong>en</strong> voor het hanter<strong>en</strong> van wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> munitie. Training<br />
van <strong>en</strong> toezicht op het personeel moet<strong>en</strong> er toe leid<strong>en</strong> dat wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> lichtkogels<br />
veilig, juist <strong>en</strong> effectief word<strong>en</strong> gebruikt.<br />
E<strong>en</strong> veilige uitvoering van de verjaging met lichtkogels moet zijn gebaseerd op<br />
training, discipline <strong>en</strong> toezicht, opdat:<br />
De wap<strong>en</strong>s goed word<strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong>;<br />
Betrouwbare patron<strong>en</strong> beschikbaar zijn;<br />
Het wap<strong>en</strong> <strong>en</strong> persoonlijke beveiligingsapparatuur (bijvoorbeeld gehoorbeschermers) veilig, juist <strong>en</strong><br />
effectief conform duidelijke <strong>en</strong> strikte regels word<strong>en</strong> gebruikt.<br />
De juiste <strong>en</strong> door de leverancier aanbevol<strong>en</strong> gehoorbescherming <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele<br />
andere persoonlijke beschermingsmiddel<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verstrekt. Ev<strong>en</strong>tuele<br />
negatieve effect<strong>en</strong> van persoonlijke beschermingsmiddel<strong>en</strong> op de effectiviteit van<br />
de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beschouwd. Dit geldt overig<strong>en</strong>s ook<br />
voor de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de hoeveelheid apparatuur die in vele voertuig<strong>en</strong> is aangebracht;<br />
twee of meer mobilofoons, VHF radio, mobiele telefoon, schijnwerpers, e<strong>en</strong> laptop<br />
etc. Waarnem<strong>en</strong> <strong>en</strong> verjag<strong>en</strong> blijft immers de hoofdzaak!<br />
10.5.2 Ongelukk<strong>en</strong><br />
Voor ongelukk<strong>en</strong> door het gebruik van wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> munitie in brede zin moet e<strong>en</strong><br />
goede procedure voor melding daarvan zijn vastgelegd.<br />
10.5.3 Veiligheid <strong>en</strong> opslag<br />
De medewerker aangewez<strong>en</strong> <strong>en</strong> belast met het veilig opslaan van wap<strong>en</strong>s,<br />
lichtkogels <strong>en</strong> andere munitievuurwerk di<strong>en</strong>t er op toe te zi<strong>en</strong> dat alle equipem<strong>en</strong>t<br />
<strong>en</strong> procedures voldo<strong>en</strong> aan bestaande wetgeving <strong>en</strong> dat de wap<strong>en</strong>s regelmatig<br />
word<strong>en</strong> schoongehoud<strong>en</strong>, geröntg<strong>en</strong>d <strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong>.<br />
10.6 Losse flodders (saluting blanks) voor gebruik in jachtgewer<strong>en</strong><br />
10.6.1 Achtergrond<br />
Losse flodderpatron<strong>en</strong> verschot<strong>en</strong> uit jachtgewer<strong>en</strong> word<strong>en</strong> hier <strong>en</strong> daar gebruikt<br />
voor vogelverjaging. De voortdur<strong>en</strong>de belangstelling voor het gebruik van deze<br />
patron<strong>en</strong> is tweeledig. In de eerste plaats de prijs van deze patroon is e<strong>en</strong> fractie<br />
van die van de lichtpatroon, in de tweede plaats het idee bij sommige<br />
luchthav<strong>en</strong>beheerders <strong>en</strong> veiligheidsfunctionariss<strong>en</strong> dat zo’n e<strong>en</strong>malige,<br />
onzichtbare knal op bepaalde del<strong>en</strong> op de luchthav<strong>en</strong> meer aanvaardbaar is dan<br />
e<strong>en</strong> lichtflits in de lucht e<strong>en</strong> scherpe tweede knal van e<strong>en</strong> vogelverjaaglichtkogel.<br />
Tev<strong>en</strong>s wordt aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat deze losse flodders op platform<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />
plaats<strong>en</strong> waar normale lichtkogels niet zijn toegestaan, kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
93<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
10.6.2 Effectiviteit<br />
Proev<strong>en</strong> in Engeland hebb<strong>en</strong> uitgewez<strong>en</strong> dat de normale lichtkogels in vergelijk met<br />
losse flodders e<strong>en</strong> veel beter resultaat gev<strong>en</strong> zowel voor het do<strong>en</strong> opvlieg<strong>en</strong> van<br />
vogels als voor het verdrijv<strong>en</strong> van vogels van het veld. De meeste soort<strong>en</strong>, behalve<br />
roek<strong>en</strong>, reager<strong>en</strong> nauwelijks op losse flodders terwijl roek<strong>en</strong> er zeer snel aan<br />
w<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Het gebruik van losse flodders op platform<strong>en</strong> veelal meer gericht op<br />
acceptatie (er wordt in ieder geval iets ondernom<strong>en</strong>) dan op effectiviteit. Het<br />
gebruik van losse flodders wordt niet aangerad<strong>en</strong> als primair middel van bij de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie.<br />
10.7 Conclusie<br />
Gegev<strong>en</strong> de noodzaak voor de vogelwacht om hun verjaagmiddel dicht bij de te<br />
verjag<strong>en</strong> vogels te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> die veelal schuw zijn bij directe b<strong>en</strong>adering, of al<br />
vlieg<strong>en</strong>, zijn lichtkogels de <strong>en</strong>ige doeltreff<strong>en</strong>de methode die direct resultaat<br />
oplevert. Daarbij komt dat het met lichtkogels mogelijk is richting te gev<strong>en</strong> aan<br />
vlieg<strong>en</strong>de groep<strong>en</strong> vogels die moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verjaagd; dit kan van vitaal belang<br />
zijn. Bij gebruik van losse flodders kan zeer snel gew<strong>en</strong>ning optred<strong>en</strong> hetge<strong>en</strong> de<br />
noodzaak tot bejaging zou do<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Dit laatste is bij e<strong>en</strong> juist gebruik van<br />
lichtkogels minder snel <strong>en</strong> minder vaak noodzakelijk. Nadeel van losse flodders is<br />
dat het gew<strong>en</strong>ning aan lichtkogels in de hand werkt.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
94<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
11 Aanvull<strong>en</strong>de verjaagmethod<strong>en</strong><br />
95<br />
11.1 Verjag<strong>en</strong> door middel van armbeweging<strong>en</strong><br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Vogels kunn<strong>en</strong> roofvogels, die op h<strong>en</strong> jag<strong>en</strong>, herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> aan de aard van hun<br />
vliegbeweging<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> bijzonder effectief verjaagmiddel dat de m<strong>en</strong>s kan b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong><br />
door zijn uitgestrekte arm<strong>en</strong> langzaam omhoog <strong>en</strong> omlaag te beweg<strong>en</strong> zodat dit,<br />
mits goed uitgevoerd, door de te verjag<strong>en</strong> vogels wordt uitgelegd als de vleugelslag<br />
van e<strong>en</strong> grote roofvogel. Vrijwel alle vogelsoort<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> daarop direct reager<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
opvlieg<strong>en</strong>.<br />
Verjaging met armbeweging<strong>en</strong> vindt als volgt plaats:<br />
De vogelwachter moet duidelijk in contrast zijn met de achtergrond;<br />
Met het gezicht naar de te verjag<strong>en</strong> vogels toe staan. Vogels van opzij zull<strong>en</strong> niet reager<strong>en</strong>;<br />
Het aantal armslag<strong>en</strong> moet ca. één slag per twee second<strong>en</strong> bedrag<strong>en</strong>. Met gestrekte arm<strong>en</strong> omhoog<br />
<strong>en</strong> omlaag in e<strong>en</strong> betrekkelijk kleine hoek t<strong>en</strong> opzichte van de horizon. E<strong>en</strong> veel gemaakte fout,<br />
misschi<strong>en</strong> uit het idee “voor joker” te staan is de arm<strong>en</strong> te snel te beweg<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> overdrev<strong>en</strong><br />
buiging in elleboog <strong>en</strong> vuist. Dit werkt dus niet.<br />
11.2 De loer<br />
De loer van e<strong>en</strong> valk<strong>en</strong>ier is e<strong>en</strong> opgevuld ler<strong>en</strong> zakje, gewoonlijk met<br />
vogelvleugels, met e<strong>en</strong> brokje vlees erop bevestigd, dat aan e<strong>en</strong> touw wordt rond<br />
gedraaid. Dit gebeurd om de aandacht te krijg<strong>en</strong> van zijn valk <strong>en</strong> hem weer op de<br />
vuist te krijg<strong>en</strong>. Valk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op sommige luchthav<strong>en</strong>s gebruikt om vogels te<br />
verjag<strong>en</strong>. Opgemerkt werd dat het draai<strong>en</strong> van de loer alle<strong>en</strong> al groep<strong>en</strong> vogels te<br />
verjag<strong>en</strong> bleek te verjag<strong>en</strong>. Eerst dacht m<strong>en</strong> dat het draai<strong>en</strong> van de loer werd<br />
geassocieerd door de vogels met het feit dat e<strong>en</strong> aanval door e<strong>en</strong> valk kon word<strong>en</strong><br />
verwacht. Later bleek echter dat op vliegveld<strong>en</strong> waar nog nooit met valk<strong>en</strong> was<br />
gewerkt het draai<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> loer e<strong>en</strong> sterk verjag<strong>en</strong>d effect had op veel<br />
vogelsoort<strong>en</strong>. Hoewel het gebruik van de loer op zich al e<strong>en</strong> goed effect heeft,<br />
bleek dat het hoog in de lucht gooi<strong>en</strong> ervan <strong>en</strong> het op de grond lat<strong>en</strong> neerkom<strong>en</strong><br />
met klapper<strong>en</strong>de vleugels bijna steeds groep<strong>en</strong> vogels tot op honderd<strong>en</strong> meters<br />
afstand deed opvlieg<strong>en</strong> <strong>en</strong> vlucht<strong>en</strong>. Deze reageerd<strong>en</strong> blijkbaar alsof de vall<strong>en</strong>de<br />
loer e<strong>en</strong> vogel in problem<strong>en</strong> was. Ze kom<strong>en</strong> soms, net als bij het afspel<strong>en</strong> van<br />
angstkret<strong>en</strong>, kijk<strong>en</strong> wat er aan de hand is <strong>en</strong> als de voorstelling net zo realistisch is<br />
als het zwaai<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> lap bij het afspel<strong>en</strong> van angstkret<strong>en</strong>, vlucht<strong>en</strong> ze<br />
onmiddellijk. Bijna ieder object wat in de lucht wordt gegooid <strong>en</strong> weer op de grond<br />
valt heeft effect op het verplaats<strong>en</strong> van vogels. Het beste effect wordt echter<br />
verkreg<strong>en</strong> met echte kadavers. Dit laatste is echter onpraktisch daar kadavers niet<br />
lang meegaan <strong>en</strong> al snel gaan stink<strong>en</strong>. De loer is e<strong>en</strong> praktisch alternatief voor het<br />
gebruik van kadavers. Hij kan naar grote hoogte word<strong>en</strong> gegooid, hetge<strong>en</strong> het<br />
effect schijnt te vergrot<strong>en</strong>, daar met het touw e<strong>en</strong> slingereffect kan word<strong>en</strong><br />
uitgevoerd. De loer is effectief bij de meeste vogelsoort<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> gebruikt<br />
op plaats<strong>en</strong> waar lichtkogels niet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegepast bijvoorbeeld in de<br />
nabijheid van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> of vee of bij pot<strong>en</strong>tieel brandgevaar. De valk<strong>en</strong>iersloer is van<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
96<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
leer met echte vleugels, de verjaagloer kan simpel word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> bijvoorbeeld<br />
e<strong>en</strong> opgevulde plastic zak met <strong>en</strong>ige verzwaring <strong>en</strong> ieder geval met herk<strong>en</strong>bare<br />
vleugels (losse lapp<strong>en</strong> plastic of iets dergelijk). De loer moet e<strong>en</strong> afmeting hebb<strong>en</strong><br />
van 15-20 cm met e<strong>en</strong> touw van ca. 1.50 – 2.00 meter <strong>en</strong> niet te zwaar zijn,<br />
vanwege mogelijke beschadiging<strong>en</strong> bij het neerkom<strong>en</strong>.<br />
11.3 De aanwezigheid van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
De meeste vogels zijn zeer wantrouw<strong>en</strong>d t<strong>en</strong> op zicht van de m<strong>en</strong>s, vooral die<br />
soort<strong>en</strong> die regelmatig als schadelijk wild word<strong>en</strong> bejaagd zoals kraai<strong>en</strong>, eksters,<br />
houtduiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> traditionele jachtprooisoort<strong>en</strong> als e<strong>en</strong>dachtig<strong>en</strong>, fazant<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
patrijz<strong>en</strong>. Juist vanwege het vrijwel ontbrek<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> loslop<strong>en</strong>de hond<strong>en</strong><br />
(zeer herk<strong>en</strong>baar voor vogels), zijn vliegveld<strong>en</strong>, ondanks de voor de m<strong>en</strong>s<br />
onaanvaardbare hoeveelheid geluid <strong>en</strong> het aanwezige gevaar, bijzonder<br />
aantrekkelijk voor vogels <strong>en</strong> zoogdier<strong>en</strong>.<br />
Opvall<strong>en</strong>d is dat vogels rustig op de grond blijv<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> onder de vleugels van<br />
langs taxiënde vliegtuig<strong>en</strong> of nabij het stopp<strong>en</strong>de voertuig van de vogelwacht<br />
vlieg<strong>en</strong>, echter wanneer iemand uit e<strong>en</strong> voertuig stapt of anderszins lop<strong>en</strong>d in de<br />
buurt komt vlucht<strong>en</strong> de vogels meestal direct. Zelfs wanneer ze niet direct <strong>en</strong><br />
masse wegvlieg<strong>en</strong> do<strong>en</strong> ze dat vaak in groepjes verspreid over <strong>en</strong>kele minut<strong>en</strong>. Het<br />
moet word<strong>en</strong> onderstreept dat de m<strong>en</strong>s, zeker in combinatie met andere<br />
verjaagmiddel<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> zeer effectieve vogelverschrikker is. Het uitstapp<strong>en</strong> heeft<br />
tev<strong>en</strong>s het voordeel dat rondom kan word<strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kan er<br />
word<strong>en</strong> geluisterd naar de geluid<strong>en</strong> die voor het oog onzichtbare vogels mak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
die op deze wijze kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gelokaliseerd.<br />
Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie kan aanmerkelijk word<strong>en</strong> versterkt door de zichtbare<br />
aanwezigheid van de vogelwachters op de luchthav<strong>en</strong>.<br />
Vogelwachters hebb<strong>en</strong> er meestal weinig zin in om lop<strong>en</strong>d het veld in te gaan, voor<br />
vogels zichtbaar aanwezig te zijn <strong>en</strong> vreemde acties als het met de arm<strong>en</strong><br />
klapwiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> met de loer draai<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong>. Het feit dat deze method<strong>en</strong> zo<br />
effectief blijk<strong>en</strong> zou juist e<strong>en</strong> aansporing moet zijn om dit toch te do<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong><br />
omgeving waar door collega’s veel high tech apparatuur wordt gebruikt om e<strong>en</strong><br />
glad verloop van het operationele luchthav<strong>en</strong>proces te bewerkstellig<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
deze simpele verjaagtechniek<strong>en</strong> vaak als lachwekk<strong>en</strong>d gezi<strong>en</strong>. Dat is bijzonder<br />
jammer want ze werk<strong>en</strong> dus wel. De meeste m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> de vogelbestrijding<br />
op e<strong>en</strong> relaxte wijze maar zo werkt het niet. Vogels zijn niet bereid mee te werk<strong>en</strong>,<br />
ze weiger<strong>en</strong> zich te verplaats<strong>en</strong> of te lat<strong>en</strong> verjag<strong>en</strong>, de vogelwachters moet<strong>en</strong> dan<br />
ook bereid zijn alle noodzakelijke stapp<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> om hun doel te bereik<strong>en</strong>.<br />
Vogels op e<strong>en</strong> vliegveld zijn te beschouw<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> incid<strong>en</strong>t waarop ook zodanig<br />
moet word<strong>en</strong> gereageerd <strong>en</strong> niet als de eerste beste routinematige handeling.<br />
11.4 Het gebruik van border collies<br />
De zeer grote hoeveelhed<strong>en</strong> overwinter<strong>en</strong>de kievit<strong>en</strong> in het west<strong>en</strong> van Nederland<br />
bezorgd<strong>en</strong> het luchtverkeer <strong>en</strong> de vogelwacht op Schiphol de afgelop<strong>en</strong> 15 jaar<br />
grote problem<strong>en</strong>. De kievit<strong>en</strong> foerageerd<strong>en</strong> eerst op de omring<strong>en</strong>de bouwland<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> later in het seizo<strong>en</strong>, veelvuldig tuss<strong>en</strong> het lange gras op de luchthav<strong>en</strong>. Met de<br />
conv<strong>en</strong>tionele verjaagmethod<strong>en</strong> was het niet altijd mogelijk de dier<strong>en</strong> te verjag<strong>en</strong>,<br />
hetge<strong>en</strong> zelfs tot verminderde capaciteit leidde. Naar aanleiding van ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
97<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
demonstraties op Vancouver International Airport werd e<strong>en</strong> proef g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
uitgaande van de aanwezigheid van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> vergezeld van goed afgerichte border<br />
collies. Het bleek mogelijk de hond<strong>en</strong> zodanig te stur<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> groot<br />
terreinoppervlak kon word<strong>en</strong> bestrek<strong>en</strong> <strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de proefweek alle kievit<strong>en</strong> in de<br />
dagur<strong>en</strong> te verjag<strong>en</strong>. In de daarop volg<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> werd de proef voortgezet <strong>en</strong><br />
mom<strong>en</strong>teel lukt het om met één man met één of meerdere collies van zonsopkomst<br />
tot zonsondergang de grote midd<strong>en</strong>terrein<strong>en</strong> kievit<strong>en</strong> <strong>en</strong> reigervrij te houd<strong>en</strong>. Ook<br />
hier dus de aanwezige m<strong>en</strong>s aan verjaagmiddel aangevuld met e<strong>en</strong> goed<br />
controleerbare hond als hulpmiddel voor e<strong>en</strong> grotere actieradius. Opgemerkt moet<br />
word<strong>en</strong> dat de inzet bov<strong>en</strong> de normale vogelwacht inzet komt. De aard <strong>en</strong> omvang<br />
van veld <strong>en</strong> verkeer rechtvaardigt deze inzet in de periode 15-10 t/m 1-3; dat is de<br />
periode waarin de overwinter<strong>en</strong>de kievit<strong>en</strong> in het veld aanwezig zijn.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
98<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
12 Andere method<strong>en</strong> van vogelverjaging<br />
99<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
In dit hoofdstuk word<strong>en</strong> ongebruikelijke <strong>en</strong> of niet effectieve method<strong>en</strong> van<br />
vogelverjaging op vliegveld<strong>en</strong> behandeld. Sommige van deze method<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
ev<strong>en</strong>wel gebruikt op vliegveld<strong>en</strong> of aanbevol<strong>en</strong> door commerciële bedrijv<strong>en</strong>. De<br />
uitzondering daarop is het gebruik van getrainde roofvogels hetge<strong>en</strong> wel effectief<br />
maar kostbaar <strong>en</strong> gecompliceerd is. Het blijkt dat dit middel goed kan werk<strong>en</strong> om<br />
vogelpopulaties op vliegveld<strong>en</strong> te controler<strong>en</strong>, vooraarde is echter dit efficiënt <strong>en</strong><br />
met volle inzet wordt uitgeoef<strong>en</strong>d.<br />
12.1 Getrainde roofvogels<br />
12.1.1 Achtergrond<strong>en</strong><br />
Afgerichte valk<strong>en</strong> <strong>en</strong> havik<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, zij het op zeer beperkte schaal, gebruikt voor<br />
de vogelverjaging op vliegveld<strong>en</strong> in Nederland <strong>en</strong> daar buit<strong>en</strong>. Niettemin trekt dit<br />
disproportionele publiciteit <strong>en</strong> word<strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> overdrev<strong>en</strong>. Roofvogels,<br />
zoals havikachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> valk<strong>en</strong>, die in het wild op onder meer vogels jag<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> afgericht om voor de m<strong>en</strong>s te jag<strong>en</strong>; de zog<strong>en</strong>aamde valkerij. Deze<br />
methode kan zodanig word<strong>en</strong> omgebog<strong>en</strong> naar het achtervolg<strong>en</strong> <strong>en</strong> dod<strong>en</strong> van<br />
probleemvogels dat e<strong>en</strong> er op zich e<strong>en</strong> bruikbare verjaagmethode ontstaat.<br />
12.1.2 Biologie van roofvogels<br />
Havikachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> valk<strong>en</strong> zijn ge<strong>en</strong> nauwe familie van elkaar: veel aspect<strong>en</strong> van hun<br />
biologie inclusief hun verschijning <strong>en</strong> wijze van jag<strong>en</strong> zijn zeer verschill<strong>en</strong>d. Havik<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> korte brede vleugels <strong>en</strong> lange staart<strong>en</strong>. Zij jag<strong>en</strong> snel <strong>en</strong> laagvlieg<strong>en</strong>d <strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> gebruik van dekking <strong>en</strong> hun grote versnellingswijze om hun prooi na e<strong>en</strong><br />
korte achtervolging te grijp<strong>en</strong>. Valk<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> lange puntige vleugels <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
betrekkelijk korte staart. Het zijn snelle krachtige vliegers die in op<strong>en</strong> terrein jag<strong>en</strong>.<br />
Ze vlieg<strong>en</strong> hoog <strong>en</strong> spied<strong>en</strong> het onderligg<strong>en</strong>de veld af naar prooi. Zij vall<strong>en</strong> aan in<br />
duikvlucht, stot<strong>en</strong> in hoge snelheid in volle vlucht op hun prooi, om midd<strong>en</strong> in de<br />
lucht met de klauw<strong>en</strong> de prooi te verwond<strong>en</strong> of te dod<strong>en</strong>.<br />
12.1.3 Effectiviteit op vliegveld<strong>en</strong><br />
Alle<strong>en</strong> de havik <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele grotere valk<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> zijn geschikt om bij de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie op luchthav<strong>en</strong>s te word<strong>en</strong> ingezet. De slechtvalk is qua<br />
prooisoort<strong>en</strong>, hardheid, agressiviteit <strong>en</strong> zijn prestaties bij slecht weer<br />
omstandighed<strong>en</strong> verre te verkiez<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> andere valk<strong>en</strong>soort<strong>en</strong>. Buit<strong>en</strong>landse<br />
valk<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> als de Lanner <strong>en</strong> de Sakervalk zijn minder goed aangepast aan de<br />
Nederlandse omstandighed<strong>en</strong>. De jachtmethode van de havik beperkt zijn effect<br />
om vogels te verjag<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> beperkt terreingedeelte, vergelijkbaar met het effect<br />
van het gebruik van e<strong>en</strong> jachtgeweer. De valk echter heeft qua werkwijze de<br />
pot<strong>en</strong>tie gevaarlijke vogelsoort<strong>en</strong> betrekkelijk snel van e<strong>en</strong> stuk grond, zoals e<strong>en</strong><br />
luchthav<strong>en</strong>,<br />
- afhankelijk van zijn omvang, maximaal 200-300 ha - te verdrijv<strong>en</strong>. Sneller zelfs<br />
dan met de conv<strong>en</strong>tionele method<strong>en</strong> mogelijk is. Door zijn mobiliteit kan dit effect<br />
ook in de aan- <strong>en</strong> uitvlieggebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> het omring<strong>en</strong>de terrein word<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>.<br />
Dat is het primaire <strong>en</strong> gewoonlijk ook het <strong>en</strong>ige effect van deze roofvogelmethode.<br />
In sommige gevall<strong>en</strong> kan het gebruik van valk<strong>en</strong> het personeel verder motiver<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
100<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
12.1.4 Het werk<strong>en</strong> met valk<strong>en</strong><br />
De resultat<strong>en</strong> van het werk<strong>en</strong> met valk<strong>en</strong> die in het verled<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> behaald,<br />
zegg<strong>en</strong> niet zo veel omdat de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie op vliegveld<strong>en</strong> to<strong>en</strong> nog in<br />
de kinderscho<strong>en</strong><strong>en</strong> stond. Het blijkt dat langdurige op valkerij gestoelde<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie in sommige gevall<strong>en</strong> meer e<strong>en</strong> prestigieuze <strong>en</strong><br />
publicitaire basis heeft dan e<strong>en</strong> effectiviteitsgrondslag. Als we het gebruik van<br />
valk<strong>en</strong> evaluer<strong>en</strong> in het licht van de huidige k<strong>en</strong>nis, zowel op het gebied van de<br />
valkerij als op de inzetbaarheid van deze methode voor de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie, luidt de conclusie dat teg<strong>en</strong>over de onmisk<strong>en</strong>bare<br />
effectiviteit van het gebruik de valk bij het verdrijv<strong>en</strong> van vogels, e<strong>en</strong> aantal<br />
evid<strong>en</strong>te operationele beperking<strong>en</strong> <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangevoerd.<br />
Beperking<strong>en</strong> van de valkerij voor de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie op vliegveld<strong>en</strong>:<br />
Het verjaageffect duurt niet langer dan dat bij de standaard method<strong>en</strong>;<br />
Het gedrag van e<strong>en</strong> vrij vlieg<strong>en</strong>de valk die vogels moet verjag<strong>en</strong> is onvoorspelbaar <strong>en</strong> kan eerder de<br />
verjaagacties verstor<strong>en</strong> dan help<strong>en</strong>;<br />
E<strong>en</strong> gemiddeld aantal van 2-6 valk<strong>en</strong> moet aanwezig zijn om op verschill<strong>en</strong>de tijd<strong>en</strong> van de dag te<br />
kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>;<br />
Dagelijks moet ur<strong>en</strong> aan zorg aan de dier<strong>en</strong> word<strong>en</strong> besteed, los van het feit of ze vlieg<strong>en</strong> of niet;<br />
Zoals ook met andere method<strong>en</strong> het geval, beperkt slecht zicht <strong>en</strong> slecht weer het gebruik zodat naast<br />
de valk<strong>en</strong> ook andere method<strong>en</strong> <strong>en</strong> materiaal beschikbaar moet<strong>en</strong> zijn als dat noodzakelijk is;<br />
Valk<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> regelmatig achter vogels kunn<strong>en</strong> aangaan <strong>en</strong> ze slaan will<strong>en</strong> ze hun effectiviteit<br />
behoud<strong>en</strong>;<br />
Publieke <strong>en</strong> mediabelangstelling <strong>en</strong> de dagelijkse zorg voor de vogels kan de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie-organisatie aan hun feitelijke tak<strong>en</strong> onttrekk<strong>en</strong>.<br />
De vroegere problem<strong>en</strong> met het verkrijg<strong>en</strong> van valk<strong>en</strong> vanwege hun zeldzaamheid<br />
<strong>en</strong> de bescherm<strong>en</strong>de wetgeving was e<strong>en</strong> serieuze beperking. Door betere k<strong>en</strong>nis is<br />
het teg<strong>en</strong>woordig mogelijk valk<strong>en</strong> in gevang<strong>en</strong>schap tot broed<strong>en</strong> te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo<br />
dus aan vogels te kom<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>wel was tot voor kort het probleem van de numerus<br />
fixus voor valk<strong>en</strong>ier (100-120 person<strong>en</strong>) e<strong>en</strong> probleem. Ook nu nog zorg<strong>en</strong> str<strong>en</strong>ge<br />
regels t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van het broed<strong>en</strong> <strong>en</strong> in bezit hebb<strong>en</strong> van vogels voor veel<br />
administratie met de mogelijkheid in de fout te gaan dan wel negatieve publiciteit<br />
te krijg<strong>en</strong>.<br />
12.1.5 Het werk<strong>en</strong> met valk<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het operationele luchthav<strong>en</strong>proces<br />
Er komt nogal wat bij kijk<strong>en</strong> om valk<strong>en</strong> effectief in te kunn<strong>en</strong> zett<strong>en</strong> in de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie-organisatie. Hierbij moet word<strong>en</strong> gedacht aan;<br />
specifieke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> voor de vogels, het reservering van geld voor vervanging<br />
van de vogels, de aanschaf van equipem<strong>en</strong>t, specifieke eis<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van het<br />
voedsel <strong>en</strong> niet te verget<strong>en</strong> de extra b<strong>en</strong>odigde mankracht dat wel op kan lop<strong>en</strong> tot<br />
50% bov<strong>en</strong> het reguliere vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie personeel. Voor de meeste<br />
luchthav<strong>en</strong>beheerders zal vanwege de geringe financiële mogelijkhed<strong>en</strong> de inzet<br />
van valk<strong>en</strong> ronduit te kostbaar zijn. Indi<strong>en</strong> de bestaande vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tieorganisatie<br />
door gebrek aan mankracht of om andere red<strong>en</strong><strong>en</strong> er niet in slaagt de<br />
luchthav<strong>en</strong> “vogelvrije” te krijg<strong>en</strong> dan moet<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de bronn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
aangew<strong>en</strong>d ter versterking van de conv<strong>en</strong>tionele vogelbestrijding. Hierbij moet<br />
vooral aan extra mankracht word<strong>en</strong> gedacht. Valk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet<br />
in kleine gespecialiseerde vogelaanvaringprev<strong>en</strong>tie-e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>. Deze techniek<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
101<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
integrer<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> grote multifunctionele e<strong>en</strong>heid is, vanwege de specialistische<br />
k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> de tijd b<strong>en</strong>odigd voor verzorging <strong>en</strong> training, niet praktisch. Het is<br />
mogelijk om valk<strong>en</strong>iers voor de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie in te hur<strong>en</strong>, zelfs redelijk<br />
goedkoop indi<strong>en</strong> dit op parttime basis of op afroep gebeurt. Het bij geleg<strong>en</strong>heid<br />
lat<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> van valk<strong>en</strong> heeft echter maar e<strong>en</strong> beperkt effect. De conclusie is dat<br />
het gebruik van valk<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> noem<strong>en</strong>swaardig operationeel profijt oplevert t<strong>en</strong><br />
opzichte van de veelal goedkopere bek<strong>en</strong>de method<strong>en</strong> van<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie. Zoals eerder opgemerkt kunn<strong>en</strong> valk<strong>en</strong> vogelpopulaties<br />
goed weghoud<strong>en</strong> van luchthav<strong>en</strong>s. De methode wordt als zodanig dus niet<br />
afgewez<strong>en</strong> maar heeft wel zijn beperking<strong>en</strong>.<br />
12.2 Naboots<strong>en</strong> van predator<strong>en</strong><br />
12.2.1 Algeme<strong>en</strong><br />
Roofvijand<strong>en</strong> van vogels zijn vrijwel altijd vogels. Grondpredator<strong>en</strong> zoals voss<strong>en</strong><br />
vorm<strong>en</strong> zeld<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bedreiging voor vogels. Voor vogels in het op<strong>en</strong> veld<br />
bijvoorbeeld is er tijd in overvloed om de vijand te lokaliser<strong>en</strong> <strong>en</strong> te id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong><br />
waarna ze voldo<strong>en</strong>de tijd hebb<strong>en</strong> om het gevaar te ontwijk<strong>en</strong>. Er treedt om die<br />
red<strong>en</strong> dan ook snel gew<strong>en</strong>ning op bij het neerzett<strong>en</strong> van namaak voss<strong>en</strong> <strong>en</strong> katt<strong>en</strong>.<br />
Dit is vergelijkbaar met andere solitaire verjaagmiddel<strong>en</strong>. Modelvliegtuig<strong>en</strong>,<br />
namaakvalk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ballonn<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> niet erg op echte roofvogels. Toch kan e<strong>en</strong><br />
onbek<strong>en</strong>d object in de lucht, dus ook e<strong>en</strong> nagebootste predator e<strong>en</strong> directe<br />
waarschuwing voor gevaar oplever<strong>en</strong>, met als gevolg dat vogels zull<strong>en</strong> opvlieg<strong>en</strong>.<br />
Vogels die blijv<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> om te kijk<strong>en</strong> of het gevaar wel reëel is hebb<strong>en</strong> immers e<strong>en</strong><br />
verminderde kan om te overlev<strong>en</strong>.<br />
12.2.2 Radiografisch bestuurde modelvliegtuigjes<br />
Door de jar<strong>en</strong> zijn talloze proev<strong>en</strong> gedaan waaruit duidelijk naar vor<strong>en</strong> kwam dat<br />
modelvliegtuig<strong>en</strong>, ingezet om groep<strong>en</strong> vogels te achtervolg<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> sterk<br />
afschrikwekk<strong>en</strong>de werking hebb<strong>en</strong>. Deze werking strekt zich uit over e<strong>en</strong> groot<br />
terreinoppervlak, vergelijkbaar met het gebruik van valk<strong>en</strong>. Sommige modell<strong>en</strong> zijn<br />
gemaakt of zijn beschilderd in de vorm van roofvogels. Anders dan bij het gebruik<br />
van valk<strong>en</strong>, wat eig<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong> schrik <strong>en</strong> vergeetsysteem is, word<strong>en</strong> modelvliegtuig<strong>en</strong><br />
op afstand bestuurd door de operator <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> efficiënt word<strong>en</strong> ingezet.<br />
Overweg<strong>en</strong>de nadel<strong>en</strong> van modelvliegtuig<strong>en</strong> zijn onbetrouwbaarheid <strong>en</strong> de<br />
kwetsbaarheid bij het operationele gebruik. Vanwege deze problem<strong>en</strong> met de<br />
controleerbaarheid zijn operators verreist met speciale k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring. Valk<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> vergelijkbare problem<strong>en</strong> maar deze vrag<strong>en</strong> vooral ook grote aandacht<br />
wanneer ze niet vlieg<strong>en</strong>. Het gebruik van modelvliegtuig<strong>en</strong> als primaire<br />
verjaagmethode op drukke vliegveld<strong>en</strong> kan verkeersleidingsproblem<strong>en</strong> met zich<br />
mee br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, dit kan tot gevolg hebb<strong>en</strong> dat er restricties moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geteld<br />
waardoor het pot<strong>en</strong>tiële succes van de methode weer t<strong>en</strong>iet wordt gedaan.<br />
Voorshands zijn modelvliegtuig<strong>en</strong> onpraktisch als primair operationeel<br />
verjaagmiddel.<br />
Deze methode wordt niet verder aanbevol<strong>en</strong>.<br />
12.2.3 Namaak roofvogels, vliegers <strong>en</strong> ballonachtige verjaagmiddel<strong>en</strong><br />
De commercie <strong>en</strong> uitvinders hebb<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de vliegersoort<strong>en</strong> ontwikkeld die als<br />
verjaagmiddel zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong>. Sommige vorm<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> in de wind als<br />
vliegers <strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> ook bij weinig wind in de lucht. Ook ballonn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt<br />
als verjaagmiddel<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> ook als anker voor namaakroofvogels. Onbek<strong>en</strong>de,<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
102<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
in de lucht aanwezige, voorwerp<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grotere bedreig<strong>en</strong>de werking voor<br />
vogels dan voorwerp<strong>en</strong> die op de grond word<strong>en</strong> opgesteld. Echter, vliegers <strong>en</strong><br />
ballonn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door vogels niet gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> werkelijke bedreiging, ze<br />
gedrag<strong>en</strong> zich immers niet als echte roofvogels <strong>en</strong> door de wijze van gebruik van<br />
deze middel<strong>en</strong> zijn ze veelal langdurig opgesteld waardoor gew<strong>en</strong>ning optreedt.<br />
Hoewel de gew<strong>en</strong>ning wat later optreedt, is het overduidelijk dat deze middel<strong>en</strong><br />
niet geschikt zijn voor e<strong>en</strong> praktisch gebruik op luchthav<strong>en</strong>s, de restricties vanuit de<br />
luchtvaart aan het gebruik van vliegers <strong>en</strong> luchtballonn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> hierbij uiteraard<br />
ook mee.<br />
Deze methode wordt niet verder aanbevol<strong>en</strong>.<br />
12.2.4 Vogelverschrikkers<br />
Het krachtige verschrikeffect van de m<strong>en</strong>s komt het best tot uitdrukking in de<br />
traditionele vogelverschrikker. Hoewel met e<strong>en</strong> vogelverschrikker de m<strong>en</strong>s wordt<br />
geïmiteerd mist deze klaarblijkelijk <strong>en</strong>kele belangrijke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die de m<strong>en</strong>s wel<br />
heeft <strong>en</strong> hem bedrijg<strong>en</strong>d maakt voor vogels. Te noem<strong>en</strong> zijn beweeglijkheid,<br />
onvoorspelbaarheid <strong>en</strong> agressie. Derhalve treedt zoals bek<strong>en</strong>d snel gew<strong>en</strong>ning op.<br />
Sinds vele jar<strong>en</strong> zijn aan de vogelverschrikker mechanische toevoeging<strong>en</strong><br />
aangebracht zoals beweging<strong>en</strong> <strong>en</strong> het geluid van geweerschot<strong>en</strong> maar dat alles<br />
heeft er niet toe geleid dat het probleem van gew<strong>en</strong>ning is wegg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Ook deze methode wordt niet verder aanbevol<strong>en</strong>.<br />
12.3 Nieuwe middel<strong>en</strong><br />
De m<strong>en</strong>s poogt steeds weer om het natuurlijk wantrouw<strong>en</strong> van vogels teg<strong>en</strong>over<br />
onbek<strong>en</strong>de zak<strong>en</strong> uit te buit<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> veelheid van e<strong>en</strong>voudige tot ing<strong>en</strong>ieuze<br />
middel<strong>en</strong>.<br />
Voorbeeld<strong>en</strong> van nieuwe middel<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> ingezet:<br />
Vlagg<strong>en</strong> gemaakt van kunstmestzakk<strong>en</strong>;<br />
Helder beschilderde olievat<strong>en</strong>;<br />
Windmol<strong>en</strong>s <strong>en</strong> andere roter<strong>en</strong>de vlakk<strong>en</strong> soms met vleugslag imiter<strong>en</strong>de beschilderde vlakk<strong>en</strong>,<br />
hologramm<strong>en</strong> <strong>en</strong> geluid<strong>en</strong>;<br />
Strok<strong>en</strong> plastic die geluid<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> of vibrer<strong>en</strong>;<br />
Reflecter<strong>en</strong>de balk<strong>en</strong>.<br />
Al dit soort nieuwe stationaire verjaagmiddel<strong>en</strong> verliez<strong>en</strong> in korte tijd vanwege<br />
gew<strong>en</strong>ning hun effect.<br />
12.4 Gaskanonn<strong>en</strong><br />
12.4.1 Gebruik<br />
Vanwege het plotseling afgev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> luide knal is dit het klassieke middel om<br />
vogels te lat<strong>en</strong> op vlieg<strong>en</strong>. Het geluid kan door vogels word<strong>en</strong> geassocieerd met<br />
geweerschot<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus met de m<strong>en</strong>s als roofvijand. Dit geldt te meer voor vogels<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
103<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
die regelmatig als schadelijk wild of jachtwild word<strong>en</strong> vervolgd. Moderne kanonn<strong>en</strong><br />
bestaan uit e<strong>en</strong> propaangasfles, druk <strong>en</strong> regelkamers, e<strong>en</strong> ontstekingsmechanisme<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> loop om de knal richting te gev<strong>en</strong>. Het explosieve gasluchtm<strong>en</strong>gsel wordt<br />
onder druk ontstok<strong>en</strong> terwijl de knalfrequ<strong>en</strong>tie elektronisch of via de gastoevoer<br />
wordt geregeld. De meeste kanonn<strong>en</strong> producer<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele knal op regelmatige<br />
tijdsperiod<strong>en</strong>, maar sommige gev<strong>en</strong> dubbele knall<strong>en</strong> af zoals e<strong>en</strong> jachtgeweer <strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> dubbele lop<strong>en</strong> die in verschill<strong>en</strong>de richting<strong>en</strong> wijz<strong>en</strong> voor iedere knal.<br />
Gaskanonn<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> gevaarlijk zijn als ze slecht of onjuist word<strong>en</strong> gebruikt of<br />
slecht word<strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong>.<br />
12.4.2 Gebruik op vliegveld<strong>en</strong><br />
Gaskanonn<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> bepaalde, korte periode nuttig word<strong>en</strong> gebruikt<br />
voor gewas-vogelbescherming alvor<strong>en</strong>s er gew<strong>en</strong>ning optreedt <strong>en</strong> ze daardoor<br />
feitelijk onbruikbaar word<strong>en</strong>. De regelmaat van de explosies wordt door de vogels<br />
op d<strong>en</strong> duur doorzi<strong>en</strong>, dit versnelt het gew<strong>en</strong>ningsproces. Regelmatige verplaatsing<br />
<strong>en</strong> het wissel<strong>en</strong> van het tijdsinterval tuss<strong>en</strong> knall<strong>en</strong> kan de bruikbaarheidduur<br />
verl<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Als gaskanonn<strong>en</strong> niet dagelijks word<strong>en</strong> verplaatst, de timing van de<br />
knall<strong>en</strong> niet wordt gewijzigd, <strong>en</strong> de kannonn<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> gebruikt, zijn<br />
ze net als andere stationaire middel<strong>en</strong> vrijwel waardeloos. Ervaring uit het gebruik<br />
in de landbouw leert dat er zeer veel kanonn<strong>en</strong> over het hele veld verspreid<br />
b<strong>en</strong>odigd zijn. Dit kost ur<strong>en</strong> extra mankracht per dag die waarschijnlijk beter aan<br />
patrouille activiteit<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> besteed. De veelheid van kanonn<strong>en</strong> veroorzaakt<br />
ook e<strong>en</strong> groot aantal knall<strong>en</strong> zodat dit ook het gew<strong>en</strong>ningsproces kan versnell<strong>en</strong>.<br />
Deze nadel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ondervang<strong>en</strong> door op vliegveld<strong>en</strong> van beperkte<br />
omvang <strong>en</strong> verkeer de zog<strong>en</strong>aamde Steffan Hauff acetyle<strong>en</strong> gaskanonn<strong>en</strong> te<br />
plaats<strong>en</strong>. Deze kanonn<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> gebouw - bijvoorbeeld Airport<br />
Operations - radiografisch in bepaalde patron<strong>en</strong> tot ontsteking word<strong>en</strong> gebracht.<br />
Het gebruik is derhalve gecontroleerd <strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>d aanpasbaar aan de<br />
omstandighed<strong>en</strong>. Het systeem is mom<strong>en</strong>teel operationeel op Maastricht -Aach<strong>en</strong><br />
Airport.<br />
12.4.3 Operationele gevar<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere problem<strong>en</strong><br />
Bij het eerste gebruik van de kanonn<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> de vogels onmiddellijk wegvlieg<strong>en</strong>.<br />
Als er vervolg<strong>en</strong>s na e<strong>en</strong> bepaalde periode gew<strong>en</strong>ning optreedt, de afschrikk<strong>en</strong>de<br />
werking hierdoor duidelijk verslechtert <strong>en</strong> dit niet door de vogelwacht wordt<br />
opgemerkt ontstaat het gevaar dat de luchthav<strong>en</strong>beheerders wegsoez<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> vals<br />
gevoel van veiligheid. Zelfs als de mislukking duidelijk wordt is licht het voor de<br />
hand de apparatuur de schuld te gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze te vervang<strong>en</strong> door betrekkelijk<br />
goedkope nieuwe kannonn<strong>en</strong>. Waar gaskanonn<strong>en</strong> continue operationeel zijn, zeker<br />
in meer afgeleg<strong>en</strong> gebied<strong>en</strong> zoals de aan- <strong>en</strong> uitvliegroutes waar ze niet onder<br />
toezicht staan, kunn<strong>en</strong> vogels die opvlieg<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gevolge van de knal e<strong>en</strong> gevaar<br />
voor de start<strong>en</strong>de <strong>en</strong> land<strong>en</strong>de vliegtuig<strong>en</strong> gaan vorm<strong>en</strong>. Ditzelfde geldt voor<br />
kanonn<strong>en</strong> nabij het rotatiepunt van e<strong>en</strong> startbaan zijn opgesteld. Zonder toezicht<br />
kunn<strong>en</strong> ook hier gevaarlijke interacties ontstaan. Dit is te voorkom<strong>en</strong> door deze<br />
kanonn<strong>en</strong> zo frequ<strong>en</strong>t te lat<strong>en</strong> knall<strong>en</strong> dat ge<strong>en</strong> beest daar meer wil zijn. Hiermee<br />
wordt echter wel het gew<strong>en</strong>ningsproces versneld. Het regelmatig lat<strong>en</strong> knall<strong>en</strong> van<br />
gaskanonn<strong>en</strong> op vaste opstelplaats<strong>en</strong> kan leid<strong>en</strong> tot geluidsklacht<strong>en</strong>. Om dit te<br />
voorkom<strong>en</strong> moet het gebruik van vaste opstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> regelmatige explosies<br />
word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de algem<strong>en</strong>e milieuvergunning van de luchthav<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
104<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
12.4.4 Sam<strong>en</strong>vatting<br />
Op zich staande, niet onder controle af te vur<strong>en</strong>, gaskanonn<strong>en</strong> zijn onvoldo<strong>en</strong>de<br />
efficiënt om vogels van e<strong>en</strong> vliegveld te verjag<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> ze niet op e<strong>en</strong> goede<br />
manier word<strong>en</strong> gebruikt <strong>en</strong>/of slecht word<strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong> zijn ze bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
gevaarlijk voor het personeel. Door de ongecontroleerde werking zijn ze zelfs<br />
gevaarlijk te noem<strong>en</strong> langs start- <strong>en</strong> landingsban<strong>en</strong> <strong>en</strong> in de aan- <strong>en</strong><br />
uitvliegvliegroutes. Uitgeki<strong>en</strong>de stationaire system<strong>en</strong> die volledig gecontroleerd<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bedi<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong>, mits zodanig gebruikt dat gew<strong>en</strong>ning wordt<br />
voorkom<strong>en</strong>, wel degelijk effectief zijn.<br />
In het algeme<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> gesteld dat alle<strong>en</strong> volledig op afstand bedi<strong>en</strong>bare<br />
system<strong>en</strong> bruikbaar zijn. Niet gecontroleerde gaskanonn<strong>en</strong> zijn niet bruikbaar zijn op<br />
vliegveld<strong>en</strong> <strong>en</strong> derhalve niet word<strong>en</strong> aanbevol<strong>en</strong>.<br />
12.5 Geluidsapparatuur<br />
Al vele jar<strong>en</strong> wordt getracht elektronische verjaagmiddel<strong>en</strong> in de markt te zett<strong>en</strong><br />
die kret<strong>en</strong>, golv<strong>en</strong> <strong>en</strong> dergelijke producer<strong>en</strong>. Enkele daarvan pret<strong>en</strong>der<strong>en</strong><br />
kunstmatige angstkret<strong>en</strong> voort te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Er is echter ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel bewijs dat deze<br />
beter of gelijkwaardig zijn aan de echte natuurlijk opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> angstkret<strong>en</strong>. De<br />
variatie van het geproduceerde geluid kan door de bedi<strong>en</strong>er word<strong>en</strong> ingesteld of<br />
kan automatisch in bepaalde tijdsintervall<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geproduceerd. De apparatuur<br />
wordt geleverd voor solitaire plaatsing maar kan ook op e<strong>en</strong> voertuig word<strong>en</strong><br />
gemonteerd. Onteg<strong>en</strong>zeggelijk is het kunstig hoe <strong>en</strong> welke geluid<strong>en</strong>, hoogfrequ<strong>en</strong>t<br />
of anderszins, kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt. Er is echter ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel bewijs dat vogels<br />
e<strong>en</strong> relatie naar e<strong>en</strong> voor hun gevaarlijke situatie legg<strong>en</strong>. Het lijkt erop dat het dan<br />
ook niet meer is dan weer e<strong>en</strong> plotseling onbek<strong>en</strong>d geluid. Conclusie is dan ook dat<br />
na het starteffect van het onbek<strong>en</strong>de er snel gew<strong>en</strong>ning optreedt zeker bij solitaire<br />
apparat<strong>en</strong>. Ook hierbij geldt dat e<strong>en</strong> ongecontroleerde werking van e<strong>en</strong> dergelijk<br />
apparaat vogels in beweging kan br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t dat dit eig<strong>en</strong>lijk juist niet<br />
gew<strong>en</strong>st is.<br />
Geluidsapparatuur is onbruikbaar voor luchthav<strong>en</strong>s <strong>en</strong> word<strong>en</strong> niet aanbevol<strong>en</strong>.<br />
12.6 Chemische middel<strong>en</strong><br />
12.6.1 Werkwijze.<br />
Chemische afweermiddel<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> op de aanraking, reuk <strong>en</strong>/of smaak. Kleverige<br />
middel<strong>en</strong> waaronder kleverige pasta’s <strong>en</strong> drad<strong>en</strong> zijn geschikt voor het gebruik op<br />
luchthav<strong>en</strong>s. Pasta’s word<strong>en</strong> gebruikt op richels <strong>en</strong> uitsteeksels van gebouw<strong>en</strong> om<br />
slap<strong>en</strong> <strong>en</strong> nestel<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> te gaan. Voor bepaalde gebouw<strong>en</strong> op luchthav<strong>en</strong>s<br />
kunn<strong>en</strong> ze word<strong>en</strong> gebruikt ev<strong>en</strong>als drad<strong>en</strong> gespann<strong>en</strong> over moerassige plekk<strong>en</strong> of<br />
vijvers. Vogels zijn weinig chemisch gevoelig <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> afwer<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> vaak<br />
niet anders ontdekk<strong>en</strong> dan wanneer ze met voedsel word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Historisch<br />
gezi<strong>en</strong> zijn chemische afweermiddel<strong>en</strong> dan ook “succesvol” gebruikt in de<br />
landbouw als oogstbeschermers. Veel van deze chemische middel<strong>en</strong> die zog<strong>en</strong>aamd<br />
“succesvol” war<strong>en</strong> blek<strong>en</strong> rotzooi te zijn of e<strong>en</strong> vergif te bevatt<strong>en</strong> waarin de<br />
vermindering van het aantal vogels bleek te berust<strong>en</strong> op dood door vergiftiging.<br />
Eén middel beruste zelfs op het gedrag van sterv<strong>en</strong>de vogels om andere vogels te<br />
verjag<strong>en</strong>, teg<strong>en</strong>woordig is dit uiteraard onaanvaardbaar. Alle middel<strong>en</strong> die dod<strong>en</strong><br />
of verwond<strong>en</strong> zijn dan nu ook illegaal <strong>en</strong> onacceptabel.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
105<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
12.6.2 Toepassing<strong>en</strong> op vliegveld<strong>en</strong><br />
Het fundam<strong>en</strong>tele probleem bij het gebruik van de meeste beschikbare chemische<br />
middel<strong>en</strong> is dat ze moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegedi<strong>en</strong>d via voedselopname. Dit is, afgezi<strong>en</strong><br />
van de acceptatie van de methode, prima bij gebruik ter bescherming van<br />
specifieke oogst<strong>en</strong> <strong>en</strong> gewass<strong>en</strong>, maar op vliegveld<strong>en</strong> is de hele biotoop<br />
aantrekkelijk voor vogels. Veel vogels op luchthav<strong>en</strong>s voed<strong>en</strong> zich met<br />
bodeminsect<strong>en</strong> die ofwel ongevoelig zijn voor chemicaliën ofwel hierdoor gedood<br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> giftig blijv<strong>en</strong> voor vogels. Duiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> vinkachtig<strong>en</strong> voed<strong>en</strong> zich met<br />
onkruidblaadjes <strong>en</strong> zad<strong>en</strong> zodat er grote oppervlakk<strong>en</strong> terrein herhaaldelijk moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> behandeld met chemische middel<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> duur is <strong>en</strong> in grote<br />
hoeveelhed<strong>en</strong> toegedi<strong>en</strong>d schadelijk voor het milieu. Al met al moet word<strong>en</strong><br />
geconcludeerd, mede gelet op de veelal grote oppervlakk<strong>en</strong>, de milieuproblem<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong>, dat de huidige middel<strong>en</strong> ongeschikt zijn om te word<strong>en</strong> gebruikt op<br />
Luchthav<strong>en</strong>s. Wellicht dat onderzoek uitwijst dat nieuwe middel<strong>en</strong> die niet giftig<br />
zijn <strong>en</strong>ige toekomst hebb<strong>en</strong>.<br />
Ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel bestaand chemisch afweermiddel is effectief teg<strong>en</strong> gevaarlijke<br />
vogelsoort<strong>en</strong> op <strong>en</strong> rond vliegveld<strong>en</strong>.<br />
12.7 Sam<strong>en</strong>vatting<br />
Van alle in dit hoofdstuk g<strong>en</strong>oemde middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> method<strong>en</strong> zijn alle<strong>en</strong> het gebruik<br />
van valk<strong>en</strong> <strong>en</strong> moderne gaskanonn<strong>en</strong> (onder bepaalde voorwaard<strong>en</strong>) geschikt om<br />
vogelaantall<strong>en</strong> op luchthav<strong>en</strong>s te beheers<strong>en</strong>. Namaakroofvogels <strong>en</strong> allerlei<br />
beweg<strong>en</strong>de <strong>en</strong>/of geluid producer<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> na korte of langere tijd<br />
vanwege de optred<strong>en</strong>de gew<strong>en</strong>ning nutteloos. Ook chemische afweermiddel<strong>en</strong> zijn<br />
niet aan te bevel<strong>en</strong> voor het gebruik op luchthav<strong>en</strong>s. Van belang is te beseff<strong>en</strong> dat<br />
het gaat om de combinatie van de inzet van middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> mankracht!<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
106<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
13 Eliminatie method<strong>en</strong><br />
107<br />
13.1 Inleiding<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
13.1.1 Reikwijdte<br />
Dit hoofdstuk behandelt method<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t het dod<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of verwijder<strong>en</strong> van<br />
dier<strong>en</strong> uit populaties (anders dan door het uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> van valkerij). Het betreft hier<br />
bejaging, wegvang<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gebruik van slaapmiddel<strong>en</strong> of gif verborg<strong>en</strong> in aas.<br />
Het gebruik van valk<strong>en</strong> <strong>en</strong> vangkooi<strong>en</strong> alsook het werk<strong>en</strong> met verdov<strong>en</strong>de of<br />
giftige middel<strong>en</strong> vraagt speciale k<strong>en</strong>nis. Het bejag<strong>en</strong> van dier<strong>en</strong> vraagt dit ook doch<br />
wordt meer algeme<strong>en</strong> toegepast.<br />
N.B. Bedacht moet word<strong>en</strong> dat per 1-04-2002 de Flora- <strong>en</strong> Faunawet van kracht is<br />
waarbij alle Nederlandse Fauna in ruime zin is beschermd. Bij het nem<strong>en</strong> van acties<br />
die leid<strong>en</strong> tot de dood van dier<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t dan ook met deze wet rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong><br />
gehoud<strong>en</strong> (zie ook hoofdstuk 15). Van belang is dat de veiligheid van het<br />
luchtverkeer specifiek in de wet wordt g<strong>en</strong>oemd.<br />
13.1.2 Doel<strong>en</strong> bij het dod<strong>en</strong> van dier<strong>en</strong>.<br />
Er zijn e<strong>en</strong> aantal legitieme red<strong>en</strong><strong>en</strong> voor het dod<strong>en</strong> van dier<strong>en</strong> als<br />
beheersmaatregel:<br />
Populatiebeheer, waarbij landelijk, regionaal of plaatselijk de aantall<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bepaalde soort terug<br />
word<strong>en</strong> gebracht naar e<strong>en</strong> op basis van e<strong>en</strong> beheersplan vastgesteld aantal;<br />
Het gebruik van afschot als direct verjaagmiddel op de overgeblev<strong>en</strong> dier<strong>en</strong> <strong>en</strong> de daarmee<br />
sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de effectiviteitvergroting van de verjaagmiddel<strong>en</strong>;<br />
Het verwijder<strong>en</strong> van individuele dier<strong>en</strong> die niet reager<strong>en</strong> op verjaagacties, zieke <strong>en</strong> gewonde dier<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> dier<strong>en</strong> die anderszins afwijk<strong>en</strong>d gevaarlijk gedrag verton<strong>en</strong>.<br />
13.2 Bejaging als populatiebeheersmiddel<br />
13.2.1 Praktische problem<strong>en</strong><br />
Het lijkt gemakkelijk om e<strong>en</strong> groep dier<strong>en</strong> door bejaging in aantal te do<strong>en</strong><br />
verminder<strong>en</strong>. Echter soms blijkt e<strong>en</strong> dergelijke reductie onmogelijk met als resultaat<br />
dat het probleem niet de gew<strong>en</strong>ste beheersbaar oplevert. De haalbaarheid van<br />
bejaging als populatiebeheersmiddel wordt hieronder nader uite<strong>en</strong>gezet.<br />
13.2.2 In Nederland overwinter<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong><br />
Meeuwachtig<strong>en</strong>, kievit<strong>en</strong>, goudplevier<strong>en</strong>, spreeuw<strong>en</strong>, smi<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> allerlei soort<strong>en</strong><br />
ganz<strong>en</strong> behor<strong>en</strong> tot de reguliere probleemsoort<strong>en</strong> op luchthav<strong>en</strong>s. Miljo<strong>en</strong><strong>en</strong> dier<strong>en</strong><br />
die in West- <strong>en</strong> Oost Europa, in Rusland <strong>en</strong> in de Scandinavische land<strong>en</strong> broed<strong>en</strong>,<br />
migrer<strong>en</strong> in herfst <strong>en</strong> winter naar Nederland. Zij beweg<strong>en</strong> zich vrij door het hele<br />
land terwijl meeuw<strong>en</strong>, spreeuw<strong>en</strong>, smi<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> ganz<strong>en</strong> zich dagelijks over zeer<br />
grote oppervlakk<strong>en</strong> verspreid<strong>en</strong> om voedsel te zoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s weer massaal<br />
slaap- <strong>en</strong> rustgebied<strong>en</strong> opzoek<strong>en</strong> Dergelijke aantall<strong>en</strong> zijn te groot, de plaats van<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
108<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
herkomst te verschill<strong>en</strong>d <strong>en</strong> de populaties te bewegelijk, om ontvankelijk te zijn<br />
voor bejaging als populatiebeheersmiddel.<br />
13.2.3 Lokale broedpopulaties<br />
Lokale broedvogels kunn<strong>en</strong> effectiever in aantal word<strong>en</strong> beperkt dan de meer<br />
verspreid voorkom<strong>en</strong>de mobiele wintergast<strong>en</strong>. Gedur<strong>en</strong>de het broedseizo<strong>en</strong> zijn de<br />
dier<strong>en</strong> kwetsbaarder <strong>en</strong> ook beter bereikbaar omdat ze regelmatig naar de kolonies<br />
of nestplaats<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> terugker<strong>en</strong> waar zij <strong>en</strong> hun jong<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
verwijderd. Op die manier is het goed mogelijk de aantall<strong>en</strong> te verminder<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
uitbreiding van het aantal te voorkom<strong>en</strong>.<br />
Aanpak lokale broedpopulaties per soort:<br />
Meeuw<strong>en</strong>:<br />
Roek<strong>en</strong>:<br />
Zij vorm<strong>en</strong> broedkolonies variër<strong>en</strong>d van <strong>en</strong>kele tot duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> broedspar<strong>en</strong>. Alle broedpoging<strong>en</strong> van<br />
kokmeeuw, zilvermeeuw, stormmeeuw <strong>en</strong> kleine mantelmeeuw op luchthav<strong>en</strong>s - in het veld, op<br />
hangars of andere gebouw<strong>en</strong> - moet<strong>en</strong> onmiddellijk word<strong>en</strong> verstoord <strong>en</strong> de vogels moet<strong>en</strong> zonodig<br />
word<strong>en</strong> bejaagd. In alle gevall<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> kolonie zich uit kan breid<strong>en</strong>.<br />
Bestaande broedkolonies binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> staal van 6 km rond e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong>, waarvan aangetoond is dat<br />
ze e<strong>en</strong> probleem voor de vliegveiligheid oplever<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> zoveel mogelijk in aantal word<strong>en</strong> beperkt<br />
dan wel word<strong>en</strong> verplaatst naar e<strong>en</strong> locatie waar de vogels ge<strong>en</strong> kwaad kunn<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> methode van<br />
verstoring is het wekelijks bewerk<strong>en</strong> van de grond in de kolonie, van voortplanting is dan ge<strong>en</strong> sprake<br />
meer. Nieuwe broedkolonies binn<strong>en</strong> de g<strong>en</strong>oemde straal van 6 km die gevaar kunn<strong>en</strong> gaan oplever<strong>en</strong>,<br />
moet<strong>en</strong>, om verdere uitbreiding te voorkom<strong>en</strong>, og<strong>en</strong>blikkelijk word<strong>en</strong> verwijderd.. Eén <strong>en</strong> ander moet<br />
uiteraard plaatsvind<strong>en</strong> met de b<strong>en</strong>odigde vergunning<strong>en</strong>, in goed overleg met de terreinbeheerder <strong>en</strong><br />
moet publicitair goed word<strong>en</strong> begeleid.<br />
Roek<strong>en</strong>kolonies op of nabij de luchthav<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>d gevaar voor de luchtvaart. Zij di<strong>en</strong><strong>en</strong> dan<br />
ook zo spoedig mogelijk te word<strong>en</strong> verwijderd zoals in hoofdstuk 4 al is aangegev<strong>en</strong>.<br />
Aalscholvers:<br />
Aalscholvers vorm<strong>en</strong> kolonies die variër<strong>en</strong> in aantal tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele broedpar<strong>en</strong> <strong>en</strong> soms e<strong>en</strong> paar<br />
duiz<strong>en</strong>d par<strong>en</strong>. Op <strong>en</strong> rond luchthav<strong>en</strong>s moet<strong>en</strong> aalscholverkolonies word<strong>en</strong> geweerd. E<strong>en</strong> methode<br />
hiervoor is het regelmatig uitstot<strong>en</strong> van nest<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> straal van 6 km rond e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> is het<br />
verstandig om in overleg met de provinciale autoriteit<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beheerplan voor deze soort op te stell<strong>en</strong>.<br />
Blauwe reigers:<br />
Ook reigers vorm<strong>en</strong> kolonies. De aantell<strong>en</strong> variër<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele broedpar<strong>en</strong> tot in sommige gevall<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kele honderd<strong>en</strong> broedpar<strong>en</strong>. De reiger voedt zich na het broedseizo<strong>en</strong> in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate met<br />
kleine zoogdier<strong>en</strong> <strong>en</strong> komt daardoor in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate op luchthav<strong>en</strong>s foerager<strong>en</strong>. Kolonies op of<br />
nabij de luchthav<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verstoord. Ook voor reigers geldt dat het verstandig is om voor de<br />
zone van 6 km van de luchthav<strong>en</strong> beheersafsprak<strong>en</strong> met de provincie te mak<strong>en</strong>.<br />
Grauwe ganz<strong>en</strong>, canadese ganz<strong>en</strong>, nijlganz<strong>en</strong>, brandganz<strong>en</strong>, kolganz<strong>en</strong> <strong>en</strong> boer<strong>en</strong>soepganz<strong>en</strong>:<br />
Alle g<strong>en</strong>oemde soort<strong>en</strong> zijn qua gedrag <strong>en</strong> gewicht buit<strong>en</strong>gewoon gevaarlijk voor de luchtvaart. De<br />
aantall<strong>en</strong> broedpar<strong>en</strong> van nijlganz<strong>en</strong> <strong>en</strong> overzomer<strong>en</strong>de grauwe ganz<strong>en</strong> stijg<strong>en</strong> explosief. Dit geldt<br />
ev<strong>en</strong>zeer voor de canadese gans. Ook ligt het in de rede dat binn<strong>en</strong> niet al te lange termijn er<br />
broed<strong>en</strong>de brand- <strong>en</strong> kolganz<strong>en</strong> in Nederland zull<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>. De eerste waarneming<strong>en</strong> zijn al<br />
gedaan. Rond luchthav<strong>en</strong>s moet in faunabeheerplann<strong>en</strong> aandacht word<strong>en</strong> besteed aan dit dring<strong>en</strong>de<br />
probleem. Er di<strong>en</strong>t zeker in e<strong>en</strong> straal van 6 km rond luchtvaartterrein<strong>en</strong> naar gezam<strong>en</strong>lijk te bepal<strong>en</strong><br />
maximumpopulaties te word<strong>en</strong> gestreefd.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
109<br />
Knobbelzwan<strong>en</strong>:<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Rond <strong>en</strong> op luchtvaartterrein<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> broed<strong>en</strong>de <strong>en</strong> rondzwerv<strong>en</strong>de knobbelzwan<strong>en</strong><br />
voorkom<strong>en</strong>.<br />
13.2.4 Lokaal aanwezige dier<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> het broedseizo<strong>en</strong><br />
De factor<strong>en</strong> die zijn g<strong>en</strong>oemd om aan te ton<strong>en</strong> dat aantalreductie bij wintergast<strong>en</strong><br />
niet praktisch is, geld<strong>en</strong> ook voor lokale <strong>en</strong> rondzwerv<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> grote aantall<strong>en</strong><br />
vogels zoals wilde e<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, houtduiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> roek<strong>en</strong>. Toch kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal soort<strong>en</strong><br />
vogels die e<strong>en</strong> niet te grote actieradius hebb<strong>en</strong> wel degelijk in aantal word<strong>en</strong><br />
teruggebracht.<br />
Aanpak lokaal aanwezige dier<strong>en</strong>:<br />
Zwarte kraai<strong>en</strong>, kauw<strong>en</strong> <strong>en</strong> eksters:<br />
Deze dier<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> goed word<strong>en</strong> gevang<strong>en</strong> in kraai<strong>en</strong>vangkooi<strong>en</strong>. Zodo<strong>en</strong>de kan e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong><br />
grot<strong>en</strong>deels vrij word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> van deze vogels. Bek<strong>en</strong>d is dat op<strong>en</strong> gevall<strong>en</strong> territoria op d<strong>en</strong> duur<br />
zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgevuld. Ook aanvoer vanuit de omgeving waar deze dier<strong>en</strong> niet meer mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
vervolgd anders dan bij aanzi<strong>en</strong>lijke landbouwschade, is niet te voorkom<strong>en</strong>. Territoriale broedpar<strong>en</strong> van<br />
met name zwarte kraai<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> groep<strong>en</strong> rondzwerv<strong>en</strong>de, niet-broed<strong>en</strong>de soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> weg. Deze<br />
dier<strong>en</strong> zijn aan het luchtverkeer gew<strong>en</strong>d <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getolereerd.<br />
Fazant<strong>en</strong>, Patrijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> territoriale wilde e<strong>en</strong>d<strong>en</strong>:<br />
Op basis van het faunabeheersplan voor de luchthav<strong>en</strong> zal gerelateerd aan het plaatselijk gevaar de<br />
maximum <strong>en</strong> minimum populatie moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vastgesteld waarop prev<strong>en</strong>tief geplande bejaging kan<br />
word<strong>en</strong> verricht.<br />
Overig wild:<br />
Voor lop<strong>en</strong>d wild zoals reeën voss<strong>en</strong>, haz<strong>en</strong> <strong>en</strong> konijn<strong>en</strong> geldt hetzelfde als voor fazant<strong>en</strong> <strong>en</strong> patrijz<strong>en</strong>.<br />
13.2.5 Vogels in hangars<br />
Kauw<strong>en</strong>, verwilderde duiv<strong>en</strong>, spreeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> muss<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> in- <strong>en</strong> aan dergelijke<br />
gebouw<strong>en</strong> nestel<strong>en</strong> <strong>en</strong> rust<strong>en</strong>. Ze veroorzak<strong>en</strong> F.O.D. problem<strong>en</strong>, aanvaring<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
gezondheidsproblem<strong>en</strong>, algeme<strong>en</strong> gezegd e<strong>en</strong> onaang<strong>en</strong>ame plaag. Aangebracht<br />
nestmateriaal of door vogels verspreide onderdeeltjes kunn<strong>en</strong> schade aanricht<strong>en</strong><br />
aan vliegtuig<strong>en</strong>. In het verled<strong>en</strong> heeft dit zich ook daadwerkelijk voorgedaan. De<br />
vliegveiligheid kan hierdoor ernstig in gevaar kom<strong>en</strong>. Dergelijke gebouw<strong>en</strong> zijn<br />
bijzonder moeilijk vogelvrij te mak<strong>en</strong>. Het consequ<strong>en</strong>t <strong>en</strong> zo veel mogelijk afsluit<strong>en</strong><br />
helpt echter wel degelijk. Bejag<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> luchtbuks kan help<strong>en</strong> de aantall<strong>en</strong> te<br />
beperk<strong>en</strong> maar m<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t er op te lett<strong>en</strong> het gebouw of het interieur niet te<br />
beschadig<strong>en</strong>. Kom<strong>en</strong>de <strong>en</strong> gaande vogels kunn<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel buit<strong>en</strong> het gebouw<br />
word<strong>en</strong> bejaagd. Ook hier geldt als het probleem ongecontroleerd blijft groei<strong>en</strong> is<br />
het des te moeilijker om het op te loss<strong>en</strong>. Als er grote aantall<strong>en</strong> muss<strong>en</strong> of<br />
verwilderde duiv<strong>en</strong> in het gebouw aanwezig zijn is het mogelijk om deze dier<strong>en</strong><br />
met behandeld voer te verdov<strong>en</strong> of te dod<strong>en</strong>. Hiertoe di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> gespecialiseerd<br />
bedrijf met vergunning te word<strong>en</strong> ingeschakeld.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
110<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
13.3 Bejaging als verjaagmiddel <strong>en</strong> ter versterking van<br />
verjaagacties<br />
13.3.1 Principes<br />
De meeste bejaging op vliegveld<strong>en</strong> valt in deze categorie. In vele gevall<strong>en</strong> is het<br />
gebruik van het jachtgeweer de ultieme inspanning om groep<strong>en</strong> vogels of<br />
individu<strong>en</strong> uiteindelijk toch te beweg<strong>en</strong> het veld te verlat<strong>en</strong>. Dergelijke acties zijn<br />
volstrekt legitiem vanwege e<strong>en</strong> acuut probleem. Bejaging kan ook word<strong>en</strong><br />
geïncorporeerd in de prev<strong>en</strong>tie om zodo<strong>en</strong>de de verjaagmiddel<strong>en</strong> of verjaagacties<br />
te versterk<strong>en</strong>. Als verjaging wordt gevolgd door e<strong>en</strong> bejaagactie ler<strong>en</strong> vogels goed<br />
te reager<strong>en</strong> op de verjaagactie. Dit effect blijft gehandhaafd ook al wordt er maar<br />
af <strong>en</strong> toe geschot<strong>en</strong>, de vogels merk<strong>en</strong> dit niet op wanneer ze snel vertrekk<strong>en</strong><br />
wanneer er wordt verjaagd. Wanneer er te veel <strong>en</strong> dagelijks wordt bejaagd,<br />
ontstaan er lokale populaties die ler<strong>en</strong> om buit<strong>en</strong> schootsafstand te blijv<strong>en</strong>, deze<br />
verlat<strong>en</strong> de luchthav<strong>en</strong> dan ook niet meer. Ongelimiteerde bejaging kan bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
slechte publiciteit oplever<strong>en</strong>. Bejaging moet om die red<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beargum<strong>en</strong>teerd<br />
in e<strong>en</strong> faunabeheerplan zonder dat dit leidt tot e<strong>en</strong> keurslijf waardoor niet meer op<br />
bijzondere situaties kan word<strong>en</strong> gereageerd.<br />
13.3.2 Meeuw<strong>en</strong><br />
Van alle vogelsoort<strong>en</strong> zijn de meeuw<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> het gemakkelijkst te verjag<strong>en</strong>. De<br />
reguliere method<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> hierbij prima <strong>en</strong> maar zeld<strong>en</strong> is bejaging ter versterking<br />
van de verjaging noodzakelijk. Kok- <strong>en</strong> stormmeeuw<strong>en</strong> die in kleine groepjes langs<br />
de verharding<strong>en</strong> op bijvoorbeeld reg<strong>en</strong>worm<strong>en</strong> foerager<strong>en</strong> zijn soms immuun voor<br />
verjaagacties. De drang tot het vind<strong>en</strong> van voedsel <strong>en</strong> de beschikbaarheid hiervan<br />
overheerst de vluchtdrang. In die omstandighed<strong>en</strong> is bejaging e<strong>en</strong> prima middel.<br />
Dit geldt ook voor het verstor<strong>en</strong> van zich vestig<strong>en</strong>de voorverzamelplaats<strong>en</strong> of<br />
slaapplaats<strong>en</strong>. Om uitbreiding te voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze plaats<strong>en</strong> zo snel mogelijk te<br />
eliminer<strong>en</strong>, doet <strong>en</strong>ige bejaging goede di<strong>en</strong>st.<br />
13.3.3 Kieviet<strong>en</strong> <strong>en</strong> goudplevier<strong>en</strong><br />
Door de bank g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> geldt voor kieviet<strong>en</strong> <strong>en</strong> goedplevier<strong>en</strong> hetzelfde als voor de<br />
hierbov<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> meeuwachtig<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel dier bejag<strong>en</strong> uit groepjes die bij<br />
e<strong>en</strong> verjaagactie niet met de rest mee vlucht<strong>en</strong>, kan die dier<strong>en</strong> overtuig<strong>en</strong> toch<br />
maar te vertrekk<strong>en</strong>. In het algeme<strong>en</strong> is het resultaat echter geringer dan bij<br />
meeuw<strong>en</strong>.<br />
13.3.4 Kraaiachtig<strong>en</strong><br />
Kraai<strong>en</strong>, eksters, roek<strong>en</strong> <strong>en</strong> kauw<strong>en</strong> zijn in het algeme<strong>en</strong> wantrouw<strong>en</strong>d t<strong>en</strong> opzichte<br />
van de m<strong>en</strong>s, meer nog dan andere soort<strong>en</strong>. Ze zijn daarnaast ook intellig<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />
vindingrijk. Wanneer ze op luchthav<strong>en</strong>s niet krachtige word<strong>en</strong> verjaagd zull<strong>en</strong> ze<br />
snel gew<strong>en</strong>ning verton<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet eerder opvlieg<strong>en</strong> dan wanneer het<br />
vogelwachtvoertuig dichtbij is. Na vertrek zull<strong>en</strong> ze snel weer terugker<strong>en</strong>. Dit is<br />
vooral e<strong>en</strong> zorg voor luchthav<strong>en</strong>s waar onvoldo<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> beschikbaar zijn <strong>en</strong><br />
waar niet continu wordt gepatrouilleerd. Kraaiachtig<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> niet zomaar ad hoc<br />
word<strong>en</strong> geschot<strong>en</strong>. Slechts vooraf geplande <strong>en</strong> accurate bejaging vergroot hun<br />
angst voor de vogelwacht. Avond <strong>en</strong> ocht<strong>en</strong>d vlucht<strong>en</strong> van kauw<strong>en</strong> <strong>en</strong> roek<strong>en</strong> die<br />
steeds de luchthav<strong>en</strong> kruis<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>, door volhoud<strong>en</strong>de bejaging door goed<br />
verschol<strong>en</strong> jagers onder de vluchtlijn<strong>en</strong>, na <strong>en</strong>ige tijd word<strong>en</strong> doorbrok<strong>en</strong>.<br />
13.3.5 Spreeuw<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
111<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Groep<strong>en</strong> jonge spreeuw<strong>en</strong> reager<strong>en</strong> bijzonder slecht op het afspel<strong>en</strong> van<br />
angstkret<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn zeer volhard<strong>en</strong>d. De groep<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> drijv<strong>en</strong> terwijl angstkret<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> afgespeeld. Bejaging kan ze ler<strong>en</strong> de luchthav<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> ongastvrij oord te<br />
beschouw<strong>en</strong>. Of daarbij de knal van het jachtgeweer of het aanschouw<strong>en</strong> van de<br />
dood van <strong>en</strong>kele soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> het effect br<strong>en</strong>gt is e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> vraag.<br />
13.3.6 Duiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> wilde e<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
Duiv<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> angstkret<strong>en</strong> <strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> om deze soort te verjag<strong>en</strong><br />
zijn dan ook beperkt. Het is dan ook wijs om op luchthav<strong>en</strong>s waar veel duiv<strong>en</strong><br />
voorkom<strong>en</strong> het verjag<strong>en</strong> met bejaging te versterk<strong>en</strong>. Houtduiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> wilde e<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> ter bescherming van het gewas veel geschot<strong>en</strong> in agrarische strek<strong>en</strong>. Deze<br />
dier<strong>en</strong> zijn dan ook ontvankelijk voor bejaging. Voor het opheff<strong>en</strong> of verstor<strong>en</strong> van<br />
foerageerroutes van houtduiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> wilde e<strong>en</strong>d<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> is bejaging<br />
e<strong>en</strong> goed middel.<br />
13.4 Het bejag<strong>en</strong><br />
13.4.1 Wap<strong>en</strong> <strong>en</strong> munitie.<br />
Kogelgewer<strong>en</strong> zijn onveilig in het vlakke op<strong>en</strong> terrein van luchthav<strong>en</strong>s de kogels<br />
lop<strong>en</strong> zeer ver door terwijl ricochets gevaarlijk zijn voor personeel, publiek <strong>en</strong> voer-<br />
<strong>en</strong> vliegtuig<strong>en</strong>. Bij uitzondering <strong>en</strong> bij noodzaak kan e<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> kogelschutter voor<br />
speciale bejaging vanuit e<strong>en</strong> voertuig (dus steeds naar de grond toe) voor<br />
bijvoorbeeld voss<strong>en</strong>, verwilderde katt<strong>en</strong> of konijn<strong>en</strong> gebruik mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kaliber<br />
22 buks (Voor reewild moet e<strong>en</strong> zwaarder kogelgeweer word<strong>en</strong> aangew<strong>en</strong>d). In<br />
hangars of andere gebouw<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> luchtbuks van wettelijke druk <strong>en</strong><br />
kogelomvang word<strong>en</strong> gebruikt om slap<strong>en</strong>de of nestel<strong>en</strong>de vogels te bejag<strong>en</strong>. In het<br />
algeme<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> gesteld dat voor de doorsnee vogelbejaging e<strong>en</strong> dubbelloops<br />
jachtgeweer het beste wap<strong>en</strong> is. Er kan gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uit de kaliber 12 of 16<br />
waar jachtpatron<strong>en</strong> met Bismuth lading nr. 5 of 4 - om ricochet gevaar te<br />
verminder<strong>en</strong> - word<strong>en</strong> gebruikt. Deze kalibers <strong>en</strong> kogelnummers zijn voldo<strong>en</strong>de om<br />
de meeste vogels correct te bejag<strong>en</strong> waarbij e<strong>en</strong> maximale afstand van circa 35<br />
meter in acht moet word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
13.4.2 De wet<br />
Lichtkogelpistol<strong>en</strong> <strong>en</strong> munitie vall<strong>en</strong> onder de Wet Wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Munitie. Voor het<br />
voorhand<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gebruik geld<strong>en</strong> specifieke regels vastgelegd in de<br />
vergunning. De opslag van munitie valt onder de gebruiksvergunning (voorhe<strong>en</strong><br />
hinderwet/milieuvergunning). Voor het in bezit hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
jachtgeweer di<strong>en</strong>t in de eerste plaats het theoretisch <strong>en</strong> praktisch jachtexam<strong>en</strong> met<br />
goed gevolg te word<strong>en</strong> afgelegd. In de tweede plaats moet op basis van de Flora<br />
<strong>en</strong> Faunawet e<strong>en</strong> vergunning tot jag<strong>en</strong> - minimale b<strong>en</strong>odigde terreinomvang is 40<br />
ha - door of vanwege de grondeig<strong>en</strong>aar word<strong>en</strong> afgegev<strong>en</strong> aan betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> dergelijke vergunning kan ook zijn gebaseerd op e<strong>en</strong> ontheffing welke de Flora<br />
<strong>en</strong> Faunawet k<strong>en</strong>t t<strong>en</strong> behoeve van de veiligheid van het luchtverkeer, doch moet<br />
in elk geval word<strong>en</strong> afgegev<strong>en</strong> door de grondeig<strong>en</strong>aar/gebruiker. Na te hebb<strong>en</strong><br />
voldaan aan g<strong>en</strong>oemde voorwaard<strong>en</strong> kan de betrokk<strong>en</strong>e e<strong>en</strong> jachtakte aanvrag<strong>en</strong><br />
bij de politie in zijn of haar woonplaats. Tev<strong>en</strong>s is daarbij e<strong>en</strong> W.A.<br />
Jachtverzekering vereist. De acte regelt de aan te schaff<strong>en</strong> wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> geeft<br />
toestemming voor het in bezit hebb<strong>en</strong> van de b<strong>en</strong>odigde munitie. E<strong>en</strong> acte is niet<br />
noodzakelijk voor luchtdruk wap<strong>en</strong>s mits deze voldo<strong>en</strong> aan de daaraan gestelde<br />
regels.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
112<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
13.4.3 Het gebruik van wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> de veiligheid<br />
Zoals hierbov<strong>en</strong> vermeld, is aan het verkrijg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> jachtakte e<strong>en</strong> exam<strong>en</strong><br />
verbond<strong>en</strong> waarin tev<strong>en</strong>s de veilige omgang met jachtwap<strong>en</strong>s aan de orde komt.<br />
Voor het gebruik van lichtkogelpistol<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> aparte veiligheids- <strong>en</strong><br />
gebruikvoorschrift<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> opgesteld die vervolg<strong>en</strong>s moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
geïnstrueerd. Ev<strong>en</strong>wel, vuurwap<strong>en</strong>s blijv<strong>en</strong> gevaarlijk! Regelmatige controle op het<br />
veilig gebruik, het onderhoud <strong>en</strong> de opslag is van groot belang.<br />
13.5 Het vang<strong>en</strong> van dier<strong>en</strong><br />
Het vang<strong>en</strong> van dier<strong>en</strong> vraagt specifieke k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> bekwaamhed<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de<br />
vangmiddel<strong>en</strong>, voorwaard<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de aard <strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong> hiervan, alsmede hoe<br />
met gevang<strong>en</strong> dier<strong>en</strong> om moet word<strong>en</strong> gegaan. Eén <strong>en</strong> ander is in de Flora- <strong>en</strong><br />
Faunawet aangev<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> specialistische k<strong>en</strong>nis over het<br />
vang<strong>en</strong> <strong>en</strong> vangmiddel<strong>en</strong> aanwezig is, of dat vang<strong>en</strong> maar zeer incid<strong>en</strong>teel<br />
noodzakelijk is, verdi<strong>en</strong>t het aanbeveling e<strong>en</strong> gespecialiseerd bedrijf in te schakel<strong>en</strong><br />
die over vergunning<strong>en</strong>, k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vangmiddel<strong>en</strong> beschikt. De vangmiddel<strong>en</strong> zijn<br />
vaak in de handel verkrijgbaar of tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> voor eig<strong>en</strong> constructie zijn<br />
voorhand<strong>en</strong>. Iedere te vang<strong>en</strong> diersoort vraagt vrijwel altijd e<strong>en</strong> op die specifiek<br />
diersoort aangepaste vangmethode. Vangkooi<strong>en</strong> van <strong>en</strong>ige omvang zijn gevoelig<br />
voor vernieling <strong>en</strong> comm<strong>en</strong>taar door derd<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoewel het middel vaak effectief is<br />
di<strong>en</strong>t er, om negatieve publiciteit te voorkom<strong>en</strong>, voorzichtig mee te word<strong>en</strong><br />
omgegaan.<br />
13.6 Gebruik van aas met slaapmiddel of gif<br />
Deze middel<strong>en</strong> mog<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong> per diersoort verstrekte vergunning, slechts door<br />
specialistische, professionele bedrijv<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegepast. De Flora- <strong>en</strong> Faunawet<br />
geeft e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander nader aan. Veelal wordt er in of op het aas ge<strong>en</strong> dodelijk gif<br />
gebruikt, maar e<strong>en</strong> slaapmiddelachtige stof die de dier<strong>en</strong> versuff<strong>en</strong> of in slaap do<strong>en</strong><br />
vall<strong>en</strong>. Wanneer onbedoeld andere diersoort<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong> kan m<strong>en</strong> deze<br />
lat<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> elders weer loslat<strong>en</strong>. De dier<strong>en</strong> waarop de actie is gericht kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> verzameld <strong>en</strong> op humane wijze word<strong>en</strong> gedood. Deze methode wordt<br />
veelal gebruikt bij de populatiebeheer van de stadsduiv<strong>en</strong> in grote sted<strong>en</strong>.<br />
13.7 Sam<strong>en</strong>vatting<br />
Uit praktische overweging<strong>en</strong> beperkt zich het gebruik van bejaagmethod<strong>en</strong> welke ter beschikking<br />
staan bij de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie op luchthav<strong>en</strong>s tot het afschot van dier<strong>en</strong>. In bijzondere<br />
omstandighed<strong>en</strong> wordt, vrijwel steeds met inschakeling van professionele bedrijv<strong>en</strong>, gebruik gemaakt<br />
van het vang<strong>en</strong> of vergiftig<strong>en</strong> van vogels.<br />
Vanwege de grote aantall<strong>en</strong> is het niet do<strong>en</strong>lijk om overwinter<strong>en</strong>de probleemsoort<strong>en</strong> als spreeuw<strong>en</strong>,<br />
kievit<strong>en</strong>, meeuwachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> kraaiachtig<strong>en</strong> in getal werkelijk te reducer<strong>en</strong>.<br />
Lokale broedpopulaties van reigers, aalscholvers, ganz<strong>en</strong>, kraaiachtig<strong>en</strong> <strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong> zijn goed te<br />
controler<strong>en</strong> met populatiebeheer.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
113<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Op het veld constant aanwezige diersoort<strong>en</strong> als duiv<strong>en</strong>, e<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, kieviet<strong>en</strong>, kraaiachtig<strong>en</strong>, haz<strong>en</strong>,<br />
konijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> reeën kunn<strong>en</strong> goed in aantal word<strong>en</strong> teruggebracht of zelfs (tijdelijk) geheel word<strong>en</strong><br />
verwijderd.<br />
De voornaamste red<strong>en</strong> tot bejaging is het verdrijv<strong>en</strong> van soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>, zowel door bejaging als<br />
zelfstandig verjaagmiddel als ter versterking van het effect van andere gebruikte verjaagmiddel<strong>en</strong> die<br />
zelf ge<strong>en</strong> dodelijke werking hebb<strong>en</strong>. Het effect op mobiele soort<strong>en</strong> als spreeuw<strong>en</strong>, meeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kieviet<strong>en</strong> is beperkt <strong>en</strong> bejaging van deze soort<strong>en</strong> wordt dan veelal ook gereserveerd voor hachelijke<br />
situaties. Toch is het zo dat daar waar van tijd tot tijd met regelmaat wordt bejaagd veel diersoort<strong>en</strong><br />
als duiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> kraaiachtig<strong>en</strong> al snel ler<strong>en</strong> dat het vliegveld e<strong>en</strong> slechte plaats is om te verblijv<strong>en</strong>. Om<br />
die red<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> zij de vogelwacht dan ook uit de weg gaan.<br />
Bejaging is voor de vogelwacht e<strong>en</strong> bijzonder nuttige aanvulling op de beschikbare verjaagmiddel<strong>en</strong>,<br />
met name onder omstandighed<strong>en</strong> waaronder verjaagmiddel<strong>en</strong> niet afdo<strong>en</strong>de werk<strong>en</strong> of voor het<br />
wegnem<strong>en</strong> van zieke of gewonde dier<strong>en</strong>. Ook daar waar in overvloed voedsel is te vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
vluchtdrang om die red<strong>en</strong> klein is, is bejaging e<strong>en</strong> prima laatste middel.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
114<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
14 Het verklein<strong>en</strong> van het gevaar van ganz<strong>en</strong> <strong>en</strong> zwan<strong>en</strong><br />
115<br />
14.1 Achtergrond<strong>en</strong><br />
De afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> er zich over de gehele wereld talloze ernstige<br />
vogelaanvaring<strong>en</strong> voorgedaan, waaronder één met vele dod<strong>en</strong>, waarbij grote<br />
watervogels waaronder ganz<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote rol speeld<strong>en</strong>. In vele gevall<strong>en</strong> wordt de<br />
pot<strong>en</strong>tiële gevaarlijke situatie veroorzaakt door verplaatsing<strong>en</strong> van watervogels in<br />
de nabijheid van luchthav<strong>en</strong>s, soms gedur<strong>en</strong>de de nacht. Deze dier<strong>en</strong> zijn<br />
ongevoelig voor ecologische aanpassing<strong>en</strong> <strong>en</strong> verjaagacties op luchthav<strong>en</strong>. Grote<br />
aantall<strong>en</strong> ganz<strong>en</strong>, zwan<strong>en</strong> <strong>en</strong> smi<strong>en</strong>t<strong>en</strong> overwinter<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>teel al in Nederland.<br />
Deze aantall<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> de laatste jar<strong>en</strong> behoorlijk toe. Daarbij komt nog dat het<br />
aantal overzomer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> broed<strong>en</strong>de grauwe ganz<strong>en</strong> als ook het aantal inheems<br />
geword<strong>en</strong> nijlganz<strong>en</strong> <strong>en</strong> canadese ganz<strong>en</strong> explosief to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>.<br />
14.2 Verjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> bejaging<br />
De lokaal - binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> straal van 6 km - rond e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> broed<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong><br />
als de nijlgans, grauwe gans, canadese gans, boer<strong>en</strong>soepgans <strong>en</strong> in de toekomst<br />
wellicht de brand- <strong>en</strong> kolgans moet<strong>en</strong> in aantall<strong>en</strong> beperkt word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>. Basis<br />
voor het populatiebeheer zijn de faunabeheerplann<strong>en</strong> van de omring<strong>en</strong>de<br />
faunabeheere<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ontheffing van de Flora- <strong>en</strong> Faunawet.<br />
Vliegbeweging<strong>en</strong> van ganz<strong>en</strong> <strong>en</strong> zwan<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> slaapplaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> veld<strong>en</strong> waar ze<br />
foerager<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> niet in de hand word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> derhalve di<strong>en</strong>t dit<br />
populati<strong>en</strong>iveau binn<strong>en</strong> deze 6 km straal laag te zijn. Als ganz<strong>en</strong> <strong>en</strong> zwan<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
nabij het vliegveld geleg<strong>en</strong> waterpartij gebruik<strong>en</strong> om te slap<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong><br />
bejaagcampagne bij schemer er toe leid<strong>en</strong> dat de dier<strong>en</strong> e<strong>en</strong> andere in pot<strong>en</strong>tie<br />
minder gevaarlijke slaapplaats kiez<strong>en</strong>. Wel moet word<strong>en</strong> bedacht dat e<strong>en</strong> dergelijke<br />
actie het gevaar op het mom<strong>en</strong>t van verjag<strong>en</strong> vergroot, afstemming met<br />
luchtverkeersleiding is dan ook noodzakelijk. In het algeme<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ganz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
dergelijke vrij e<strong>en</strong>voudig van het veld word<strong>en</strong> verjaagd. Wanneer ze maar<br />
regelmatig word<strong>en</strong> verstoord zoek<strong>en</strong> ze al snel naar rustiger voedselgebied<strong>en</strong>.<br />
14.3 Lokalisering <strong>en</strong> waarschuwing<br />
Als ganz<strong>en</strong> <strong>en</strong> zwan<strong>en</strong> in de omgeving verblijv<strong>en</strong> zijn hun vliegbeweging e<strong>en</strong><br />
pot<strong>en</strong>tieel gevaar voor de vliegtuigoperaties op de luchthav<strong>en</strong>. De vogelwacht<br />
moet dan ook steeds att<strong>en</strong>t blijv<strong>en</strong>, vooral aan het begin <strong>en</strong> einde van de dag<br />
wanneer de vliegbeweging<strong>en</strong> van de vogels voorspelbaar zijn. De waarneming<strong>en</strong><br />
betreff<strong>en</strong>de richting, hoogte, tijd, aantall<strong>en</strong> <strong>en</strong> soort<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> goed word<strong>en</strong><br />
bijgehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bron van k<strong>en</strong>nis. De over het vliegveld <strong>en</strong> door de<br />
aan- <strong>en</strong> uitvliegroutes vlieg<strong>en</strong>de zwan<strong>en</strong> <strong>en</strong> ganz<strong>en</strong> zijn door de vogelwacht niet of<br />
nauwelijks te beïnvloed<strong>en</strong>, ze zijn derhalve primair e<strong>en</strong> luchtverkeersleiding<br />
probleem. De luchtverkeersleiding moet op de hoogte zijn van de speciale<br />
controlerond<strong>en</strong> <strong>en</strong> moet terstond word<strong>en</strong> ingelicht over de waarnem<strong>en</strong> van de<br />
vogelwachters. Vervolg<strong>en</strong>s moet de luchtverkeersleiding niet aarzel<strong>en</strong> vliegtuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
116<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
tijdelijk op te houd<strong>en</strong> wanneer er pot<strong>en</strong>tieel gevaarlijke ganz<strong>en</strong> of<br />
zwan<strong>en</strong>beweging<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemeld.<br />
14.4 Bird Avoidance Model (B.A.M.)<br />
Naast alle behandelde acties in dit handboek die voornamelijk gericht zijn op de<br />
luchthav<strong>en</strong>, is in e<strong>en</strong> aantal hoofdstukk<strong>en</strong> aandacht besteed aan de omgeving.<br />
Soms kunn<strong>en</strong> ingrep<strong>en</strong> in de ruimtelijke inrichting rondom e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> soulaas<br />
bied<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> specifiek vogelprobleem. Vlieg<strong>en</strong>de vogels zoals ganz<strong>en</strong>, zwan<strong>en</strong>,<br />
smi<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, kievit<strong>en</strong> <strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong> zijn vanaf de grond echter nauwelijks beheersbaar.<br />
Het is de vogelwacht <strong>en</strong> feitelijk de luchthav<strong>en</strong>beheerder niet gegev<strong>en</strong><br />
daadwerkelijk op te tred<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> haar eig<strong>en</strong>dom. Hoe moet word<strong>en</strong> omgegaan<br />
met eerder g<strong>en</strong>oemde overvlieg<strong>en</strong>de vogels is grot<strong>en</strong>deels nog in ontwikkeling. E<strong>en</strong><br />
belangrijk punt hierbij vormt de waarneming van vogels buit<strong>en</strong> de luchthav<strong>en</strong>. De<br />
luchtvaartsector in sam<strong>en</strong>werking met de overheid zal kunn<strong>en</strong> nagaan wat<br />
bijvoorbeeld met radarwaarneming<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> gedaan. E<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de stap zou<br />
bijvoorbeeld de implem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> vogelwaarschuwingssysteem kunn<strong>en</strong> zijn.<br />
Technisch kan er mom<strong>en</strong>teel al bijzonder veel, het vaststell<strong>en</strong> van randvoorwaard<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> verantwoordelijkhed<strong>en</strong> voor het gebruik van e<strong>en</strong> dergelijk systeem vormt echter<br />
e<strong>en</strong> belangrijk obstakel.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
15 Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> de Wet<br />
117<br />
15.1 Algeme<strong>en</strong><br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Hoewel de meeste voorschrift<strong>en</strong> voor wat betreft de luchtvaart is vastgelegd is in<br />
de Luchtvaartwetgeving, is duidelijk dat zowel de Koninklijke Luchtmacht voor wat<br />
betreft haar eig<strong>en</strong> specifieke tak<strong>en</strong> als de civiele luchtvaart op allerlei aspect<strong>en</strong> met<br />
andere wet- <strong>en</strong> regelgeving te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Onderstaand volgt met betrekking<br />
tot de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie e<strong>en</strong> korte opsomming van deze wetgeving.<br />
15.2 De Wet Wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Munitie<br />
Deze wet regelt het in bezit hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik van lichtkogelpistol<strong>en</strong> <strong>en</strong> de daarbij<br />
behor<strong>en</strong>de munitie. Voor nadere informatie wordt verwez<strong>en</strong> naar de afdeling<br />
bijzondere wett<strong>en</strong> van de regiopolitie.<br />
15.3 De Wet Milieubeheer<br />
Deze wet is van toepassing voor de opslag van grotere hoeveelhed<strong>en</strong> munitie voor<br />
gebruik in de lichtkogelpistol<strong>en</strong>. Daarnaast kan het regelmatig gebruik van vast<br />
opgestelde gaskanonn<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> geluidsproductie/ overlast leid<strong>en</strong> die e<strong>en</strong><br />
milieuvergunning vereist. Beide items moet<strong>en</strong> in de gebruiks-/milieuvergunning van<br />
de luchthav<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geregeld. Voor nadere informatie over noodzaak <strong>en</strong><br />
randvoorwaard<strong>en</strong> wordt verwez<strong>en</strong> naar de milieudi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van de respectievelijke<br />
provincies.<br />
15.4 De Algem<strong>en</strong>e Wet Bestuursrecht<br />
In paragraaf 6.6 is de ontwikkeling betreff<strong>en</strong>de het wettelijk vastgestelde<br />
vogelbeheersgebied van Schiphol besprok<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
vogelbeheersgebied is vastgesteld kan e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tieel vogelaantrekk<strong>en</strong>de<br />
bestemming die de veiligheid van het luchtverkeer negatief zou kunn<strong>en</strong><br />
beïnvloed<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangevocht<strong>en</strong> middels e<strong>en</strong> bezwaar <strong>en</strong> beroep procedure<br />
conform de Algem<strong>en</strong>e Wet Bestuursrecht (AWB). Naast het feit dat zowel bij het<br />
Ministerie van V&W als bij het Ministerie van Def<strong>en</strong>sie ontwikkeling<strong>en</strong> in de<br />
omgeving van luchthav<strong>en</strong>s <strong>en</strong> vliegbases word<strong>en</strong> gemonitoord <strong>en</strong> dat waar nodig<br />
actie wordt ondernom<strong>en</strong>, is van het grootste belang dat ook op de luchthav<strong>en</strong>s<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> in de omgeving op de voet word<strong>en</strong> gevolgd. De luchthav<strong>en</strong> is<br />
immers e<strong>en</strong> directe belanghebb<strong>en</strong>de <strong>en</strong> kan als zodanig altijd bezwaar <strong>en</strong> beroep<br />
aantek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
118<br />
15.5 De Flora- <strong>en</strong> Faunawet<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Deze nieuwe wet ter vervanging van ondermeer de voormalige Vogel- <strong>en</strong><br />
Jachtwett<strong>en</strong> is per 1 april 2002 van kracht geword<strong>en</strong>. Voor de dagelijkse gang van<br />
zak<strong>en</strong> met betrekking tot de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie op luchthav<strong>en</strong> is deze wet<br />
de meest promin<strong>en</strong>te. In principe beschermt deze wet de gehele Flora- <strong>en</strong> Fauna<br />
van Nederland. De biotop<strong>en</strong> <strong>en</strong> standplaats<strong>en</strong> zowel als wortels, st<strong>en</strong>gels, blader<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vrucht<strong>en</strong>, alsook nest<strong>en</strong>, eier<strong>en</strong>, jonge <strong>en</strong> volwass<strong>en</strong> dier<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> niet meer<br />
word<strong>en</strong> verstoord, of verzameld of gedood.<br />
De belangrijkste punt<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> hieronder:<br />
De wet kan word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> raamwet waarbij de uitvoering is gedelegeerd aan de provincies. Er<br />
komt dan ook e<strong>en</strong> provinciaal fauna uitvoeringsbeleid waarover wel interprovinciaal overleg is maar<br />
dan nog kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> ontstaan;<br />
De wet k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> lijst waarop dier<strong>en</strong> landelijk word<strong>en</strong> vrijgestel;<br />
Daarnaast bestaat er e<strong>en</strong> lijst waarvan dier<strong>en</strong> door de provincie kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vrijgesteld;<br />
Er zijn zes diersoort<strong>en</strong>; haas, konijn, houtduif, wilde e<strong>en</strong>d, fazant <strong>en</strong> patrijs, waarop mag word<strong>en</strong><br />
gejaagd. De jacht op de patrijs wordt niet geop<strong>en</strong>d, op de overige mag buit<strong>en</strong> e<strong>en</strong> schoontijd van 1<br />
februari tot 15 augustus word<strong>en</strong> gejaagd. Ontheffing tot dod<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de schoontijd <strong>en</strong> voor de<br />
patrijs moet specifiek word<strong>en</strong> aangevraagd;<br />
Voor reewild, edelhert<strong>en</strong> <strong>en</strong> wilde zwijn<strong>en</strong> geldt e<strong>en</strong> aparte beheersontheffing;<br />
Voor diersoort<strong>en</strong> die aanzi<strong>en</strong>lijke schade aanricht<strong>en</strong> aan bos, land <strong>en</strong> tuinbouw kan buit<strong>en</strong> de<br />
schoontijd voor zover ze bejaagbaar zijn of anderszins beschermd ontheffing word<strong>en</strong> aangevraagd.<br />
Indi<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> ontheffing wordt verle<strong>en</strong>d wordt na g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> verjaagacties door de grondgebruiker de<br />
schade vergoed door de overheid;<br />
Er zijn bepaling<strong>en</strong> in de wet waarbij ontheffing kan word<strong>en</strong> verle<strong>en</strong>d tot het verstor<strong>en</strong> <strong>en</strong> dod<strong>en</strong> van<br />
dier<strong>en</strong> die onder meer de veiligheid van het luchtverkeer in gevaar br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> of zulks dreig<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>.<br />
Dit is de algem<strong>en</strong>e titel waarop luchthav<strong>en</strong>s ontheffing op diverse andere titels voor de<br />
vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie kunn<strong>en</strong> aanvrag<strong>en</strong>. In principe kan elke inheemse diersoort word<strong>en</strong><br />
verstoord <strong>en</strong> of gedood als zijnde in pot<strong>en</strong>tie gevaarlijk voor het luchtverkeer waarbij vooral de<br />
nadruk wordt gelegd op ontheffing op voorhand in verband met prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> verantwoording<br />
achteraf;<br />
Per provincie wordt in het kader van het uitvoeringsbeleid één faunabeheere<strong>en</strong>heid gevormd waarin<br />
de provincie, LTO, natuurbescherming, grondbezit <strong>en</strong> jacht zijn verteg<strong>en</strong>woordigd. Deze stelt e<strong>en</strong><br />
faunabeheersplan op in principe voor de schade veroorzak<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> in de landhouw, bosbouw <strong>en</strong><br />
tuinbouw. Dit plan behoeft goedkeuring door de provincie <strong>en</strong> de inhoud komt grot<strong>en</strong>deels voor<br />
rek<strong>en</strong>ing van de Wildbeheere<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> (WBE’s) in de diverse provincies. Het lijkt nuttig om het<br />
faunabeheerplan van luchthav<strong>en</strong>s via de WBE waarin de luchthav<strong>en</strong> is geleg<strong>en</strong> in te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in het<br />
faunabeheerplan. Het luchthav<strong>en</strong>faunabeheer kan zo word<strong>en</strong> geïncorporeerd in e<strong>en</strong> grotere<br />
omgeving;<br />
De wet k<strong>en</strong>t voorwaard<strong>en</strong> voor het verkrijg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> jachtakte <strong>en</strong> derhalve het voorhand<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> jachtgeweer;<br />
De wet stelt eis<strong>en</strong> aan het gebruik aard <strong>en</strong> omvang van vangmiddel<strong>en</strong>. Hoe om te gaan met gevang<strong>en</strong><br />
dier<strong>en</strong>;<br />
De wet stelt voorwaard<strong>en</strong> aan het houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gebruik mak<strong>en</strong> van roofvogels (valkerij).<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
119<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
15.6 Rol van de CVL in relatie tot het faunabeheer op luchthav<strong>en</strong>s<br />
Vanuit de CVL wordt er naar gestreefd, gelet op de nadruk van prev<strong>en</strong>tief werk<strong>en</strong><br />
daar waar veiligheid in het geding is, e<strong>en</strong> zo ruim mogelijk stelsel van ontheffing<strong>en</strong><br />
aan te vrag<strong>en</strong>. Daarbij zal steeds schriftelijk bijvoorbeeld door middel van e<strong>en</strong><br />
vogeljaarverslag achteraf verantwoording word<strong>en</strong> afgelegd hoe met de verstrekte<br />
ontheffing<strong>en</strong> is omgegaan. De inhoud van dit handhoek alsmede het<br />
faunabeheerbeleid <strong>en</strong> faunabeheerplan zijn e<strong>en</strong> belangrijke ondersteuning voor de<br />
ontheffingsaanvrag<strong>en</strong>. Afgezi<strong>en</strong> van de ondersteun<strong>en</strong>de rol die de CVL in het kader<br />
van de Flora <strong>en</strong> Faunawet kan spel<strong>en</strong>, is voor e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong> de afdeling<br />
faunabeheer van de betrokk<strong>en</strong> provincie de belangrijkste counterpart.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
120<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
VOGELKENNIS TEN BEHOEVE<br />
VAN VLIEGVELDEN III<br />
121<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
122<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
16 Vogelbiologie<br />
123<br />
16.1 Vogels als diersoort<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
16.1.1 Vlieg<strong>en</strong><br />
Vogels stamm<strong>en</strong> af van kleine dinosauriërs die op hun achterpot<strong>en</strong> liep<strong>en</strong>. Ze zijn<br />
echter beter ontwikkeld dan reptiel<strong>en</strong> in die zin dat ze warmbloedig zijn <strong>en</strong> grotere<br />
hers<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> ver<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> zoogdier<strong>en</strong> <strong>en</strong> vogels zijn warmbloedig. Dit stelt<br />
h<strong>en</strong> in staat actief te blijv<strong>en</strong> onder koude omstandighed<strong>en</strong>, ongastvrije strek<strong>en</strong> te<br />
b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> <strong>en</strong> in hoge mate <strong>en</strong>ergie te producer<strong>en</strong> <strong>en</strong> te gebruik<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> krachtige<br />
vlucht werd mogelijk gemaakt door het in staat zijn e<strong>en</strong> hoge <strong>en</strong>ergieopbr<strong>en</strong>gst te<br />
lever<strong>en</strong> gecombineerd met het hebb<strong>en</strong> van ver<strong>en</strong>. Deze ver<strong>en</strong> war<strong>en</strong> oorspronkelijk<br />
bedoeld als isolatie maar hebb<strong>en</strong> zich ontwikkeld tot drag<strong>en</strong>de vleugels. Doordat<br />
vogels e<strong>en</strong> soort vliegmachines zijn geword<strong>en</strong> zijn tegelijkertijd hun mogelijkhed<strong>en</strong><br />
beperkt. Ze kunn<strong>en</strong> niet te zwaar word<strong>en</strong>, het hebb<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> zwaar bescherm<strong>en</strong>d<br />
huidpantser of andere verdedigingsmiddel<strong>en</strong> is daarom niet mogelijk. Hun<br />
lev<strong>en</strong>swijze is gebaseerd op bewegelijkheid, ze trekk<strong>en</strong> he<strong>en</strong> <strong>en</strong> weer om te<br />
profiter<strong>en</strong> van seizo<strong>en</strong>sgebond<strong>en</strong> voedselovervloed <strong>en</strong> ontvlucht<strong>en</strong> zware winterse<br />
omstandighed<strong>en</strong>. Ze p<strong>en</strong>del<strong>en</strong> dagelijks tuss<strong>en</strong> veilige slaapplaats<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
voedselgebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze vlieg<strong>en</strong> weg om vijand<strong>en</strong> te ontvlucht<strong>en</strong>. Warmbloedige<br />
dier<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> meer voedsel nodig dan koudbloedige. In str<strong>en</strong>ge winters moet<strong>en</strong><br />
kleine vogels vrijwel de hele dag bested<strong>en</strong> aan voedsel zoek<strong>en</strong> om de koude nacht<br />
te overlev<strong>en</strong>. Onder barre omstandighed<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> er vele om terwijl sommige<br />
soort<strong>en</strong> alsnog wegtrekk<strong>en</strong> om betere overlevingsomstandighed<strong>en</strong> te zoek<strong>en</strong>.<br />
Ver<strong>en</strong> zijn van lev<strong>en</strong>sbelang om warmte vast te houd<strong>en</strong>, waterdicht te blijv<strong>en</strong>,<br />
drijfvermog<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> natuurlijk om te vlieg<strong>en</strong>. Ze groei<strong>en</strong> in patron<strong>en</strong> op het<br />
lichaam <strong>en</strong> word<strong>en</strong> in bepaalde patron<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het rui<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong>. Het krijg<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> nieuw ver<strong>en</strong>pak tast de kracht<strong>en</strong> van de dier<strong>en</strong> aan, veel soort<strong>en</strong> rui<strong>en</strong> dan<br />
ook na het broedseizo<strong>en</strong> in de zomer als er ruim voldo<strong>en</strong>de voedsel beschikbaar is.<br />
Rui<strong>en</strong>de vogels zijn wat suffig <strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> vaak op rustige plaats<strong>en</strong> met vel<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>.<br />
16.1.2 Zintuig<strong>en</strong><br />
De og<strong>en</strong> van vogels zijn verhoudingsgewijs groot, hun gezichtsvermog<strong>en</strong> is<br />
minst<strong>en</strong>s tweemaal zo groot als dat van de m<strong>en</strong>s. Ze communicer<strong>en</strong> door middel<br />
van hun geluid<strong>en</strong> <strong>en</strong> bezitt<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goed gehoor met het zelfde spectrum als de<br />
m<strong>en</strong>s. Het reukvermog<strong>en</strong> van vogels is over het algeme<strong>en</strong> gering.<br />
16.1.3 Broed<strong>en</strong><br />
Net als reptiel<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> vogels eier<strong>en</strong>. Vanwege de gewichtto<strong>en</strong>ame kunn<strong>en</strong> ze het<br />
zich niet permitter<strong>en</strong> om jong<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de <strong>en</strong>ige tijd in hun lichaam tot<br />
ontwikkeling te lat<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Toch moet<strong>en</strong> vanwege hun warmbloedigheid de<br />
eier<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bebroed om tot ontwikkeling <strong>en</strong> uit te kom<strong>en</strong>. Vandaar dat vogels<br />
e<strong>en</strong> systeem van nestbroed<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouderlijke zorg hebb<strong>en</strong> ontwikkeld <strong>en</strong><br />
vervolmaakt. De kuik<strong>en</strong>s van sommige soort<strong>en</strong> (bijvoorbeeld kievit<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>d) zijn<br />
vrijwel direct in staat het nest te verlat<strong>en</strong> <strong>en</strong> voed<strong>en</strong> zichzelf al <strong>en</strong>kele ur<strong>en</strong> na het<br />
uitkom<strong>en</strong>. Bij andere soort<strong>en</strong> zoals de leeuwerik <strong>en</strong> de diverse roofvogels zijn de<br />
jong<strong>en</strong> hulpeloos <strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> wek<strong>en</strong>lang in het nest waar ze door hun ouders<br />
word<strong>en</strong> gevoerd.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
124<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
16.1.4 Gedrag<br />
Vogels hebb<strong>en</strong> omvangrijke hers<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> verton<strong>en</strong> ingewikkeld gedrag. Toch<br />
verschilt hun intellig<strong>en</strong>tie van die van zoogdier<strong>en</strong> in die zin dat hun gedrag minder<br />
aangepast maar eerder stereotiep is te noem<strong>en</strong>. Bek<strong>en</strong>de gedraging<strong>en</strong> zoals het<br />
vermog<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nest te bouw<strong>en</strong> zijn ingebouwd <strong>en</strong> word<strong>en</strong> verfijnd door ervaring.<br />
Aan de andere kant word<strong>en</strong> gedragspatron<strong>en</strong> onderdrukt als ze in de praktijk ge<strong>en</strong><br />
nut blijk<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong>. Hierop berust de gew<strong>en</strong>ning aan verjaagmiddel<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong><br />
echte dreiging blijk<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong>.<br />
16.2 Vogelherk<strong>en</strong>ning<br />
Het is belangrijk om lev<strong>en</strong>swijze <strong>en</strong> gedrag van alle op e<strong>en</strong> vliegveld voorkom<strong>en</strong>de<br />
vogels te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee vertrouwd te rak<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> zo kan het gevaar dat<br />
ze kunn<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong> word<strong>en</strong> onderk<strong>en</strong>d <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de meest geëig<strong>en</strong>de<br />
maatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> method<strong>en</strong> toe word<strong>en</strong> gepast om ze te verjag<strong>en</strong>. Niet dagelijks<br />
voorkom<strong>en</strong>de vogelsoort<strong>en</strong> word<strong>en</strong> zeld<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>d bij e<strong>en</strong>malige waarneming.<br />
Informatie uit meerdere waarneming<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> gebruikt voor e<strong>en</strong> positieve<br />
herk<strong>en</strong>ning.<br />
Vogels zijn gemakkelijker te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dan vliegtuig<strong>en</strong>, ze hebb<strong>en</strong> elk e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />
houding <strong>en</strong> bevedering. Ook hebb<strong>en</strong> vogelsoort<strong>en</strong> ieder hun unieke<br />
gedragspatron<strong>en</strong> <strong>en</strong> beweging<strong>en</strong> die veel variatie verton<strong>en</strong>. Soort<strong>en</strong>k<strong>en</strong>nis kan<br />
word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> uit de vogelgids<strong>en</strong> die beschikbaar moet<strong>en</strong> zijn voor het<br />
personeel belast met de vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie. Tev<strong>en</strong>s wordt verwez<strong>en</strong> naar de<br />
uitgebreide website van Vogelbescherming Nederland die te vind<strong>en</strong> is op:<br />
http://www.vogelbescherming.nl/<br />
Op deze site is onder meer e<strong>en</strong> vogelgids te vind<strong>en</strong> met algem<strong>en</strong>e informatie<br />
omtr<strong>en</strong>t vogelsoort<strong>en</strong> met foto’s <strong>en</strong> geluid<strong>en</strong>. De rechtstreekse koppeling naar de<br />
vogelgids is:<br />
http://www.vogelbescherming.nl/cont<strong>en</strong>t.aspx?cid=212<br />
16.3 Veel voorkom<strong>en</strong>de <strong>en</strong> voor de luchtvaart gevaarlijke vogels<br />
In het volg<strong>en</strong>de hoofdstuk word<strong>en</strong>, zonder volledigheid na te strev<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> aantal<br />
soort<strong>en</strong> <strong>en</strong> soort<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> nader omschrev<strong>en</strong> die voor de luchtvaart als pot<strong>en</strong>tieel<br />
gevaarlijk word<strong>en</strong> beschouwd. Daarbij ligt de nadruk op de verspreiding in ruimte<br />
<strong>en</strong> tijd <strong>en</strong> wordt, waar mogelijk, e<strong>en</strong> indicatie gegev<strong>en</strong> over de talrijkheid. Tev<strong>en</strong>s<br />
wordt per soort e<strong>en</strong> indicatie gegev<strong>en</strong> over de aard van de problem<strong>en</strong> die de soort<br />
voor de luchtvaart met zich mee br<strong>en</strong>gt. Het geïnt<strong>en</strong>siveerde ornithologisch<br />
veldonderzoek heeft vooral de laatste jar<strong>en</strong> zeer veel gegev<strong>en</strong>s opgeleverd. Met<br />
name gegev<strong>en</strong>s over de verspreiding buit<strong>en</strong> het broedseizo<strong>en</strong> war<strong>en</strong> voor vele<br />
soort<strong>en</strong> nog fragm<strong>en</strong>tarisch <strong>en</strong> incompleet. T<strong>en</strong>einde meer inzicht te krijg<strong>en</strong> in de<br />
verspreiding van de verschill<strong>en</strong>de vogelsoort<strong>en</strong> in ons land heeft de SOVON<br />
gedur<strong>en</strong>de de jar<strong>en</strong> 1998 tot <strong>en</strong> met 2002 e<strong>en</strong> groots opgezet<br />
inv<strong>en</strong>tarisatieprogramma uitgevoerd waaraan duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
meegewerkt. De resultat<strong>en</strong> van dit onderzoek zijn weergegev<strong>en</strong> in de atlas van<br />
2002 die per maand de verspreiding van de verschill<strong>en</strong>de vogelsoort<strong>en</strong> over het<br />
land aangeeft. Voor foto’s <strong>en</strong> geluid<strong>en</strong> van de vogelsoort<strong>en</strong> in het volg<strong>en</strong>de<br />
hoofdstuk wordt verwez<strong>en</strong> naar de website van Vogelbescherming (zie 16.2).<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
17 Vogelsoort<strong>en</strong><br />
125<br />
17.1 Weidevogels<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Alle in Nederland voorkom<strong>en</strong>de weidevogels zijn in meer of mindere mate<br />
trekvogels die, zoals de naam al aangeeft, zich veelvuldig pleg<strong>en</strong> op te houd<strong>en</strong> op<br />
grasland<strong>en</strong>. Het zal duidelijk zijn dat vliegveld<strong>en</strong>, met hun vaak aanzi<strong>en</strong>lijke<br />
oppervlakte aan grasland, veelvuldig bezocht word<strong>en</strong> door deze vogels. Dit feit,<br />
gevoegd bij de gewoonte van deze vogels om zich buit<strong>en</strong> het broedseizo<strong>en</strong> op te<br />
houd<strong>en</strong> in groep<strong>en</strong>, maakt dat op veel vliegveld<strong>en</strong> weidevogels word<strong>en</strong> beschouwd<br />
als e<strong>en</strong> groot pot<strong>en</strong>tieel risico. Met uitzondering van period<strong>en</strong> met str<strong>en</strong>ge vorst<br />
wanneer de vogels ons land hebb<strong>en</strong> verlat<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het broedseizo<strong>en</strong>, wanneer<br />
meestal ge<strong>en</strong> grote conc<strong>en</strong>traties voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> de vogels het grootste deel van de<br />
dag op het nest zitt<strong>en</strong> wordt dan ook veel hinder ondervond<strong>en</strong> van weidevogels.<br />
17.1.1 Kievit<br />
Deze meest algem<strong>en</strong>e weidevogel komt in het hele land als broedvogel voor. Van<br />
de ruim 200.000 broedpar<strong>en</strong> bevindt zich ongeveer e<strong>en</strong> derde deel in Friesland. Al<br />
in juni is er sprake van zomertrek waarbij niet succesvolle broedvogels <strong>en</strong> vooral<br />
veel jonge vogels uit vrijwel heel Europa aankom<strong>en</strong> in Nederland <strong>en</strong> Engeland.<br />
Tuss<strong>en</strong> september <strong>en</strong> november vindt de echte wintertrek in ZW richting plaats. In<br />
ons land arriver<strong>en</strong> dan zeer grote aantall<strong>en</strong>. Kievit<strong>en</strong> uit NO Europa. In zachte<br />
winters overwintert e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk deel van deze vogels in Nederland. Ook op<br />
akkerland kunn<strong>en</strong> zich teg<strong>en</strong>woordig grote groep<strong>en</strong> ophoud<strong>en</strong>. Plotseling<br />
invall<strong>en</strong>de vorst is de red<strong>en</strong> voor de dan vaak optred<strong>en</strong>de massale vorstvlucht<strong>en</strong><br />
waarbij de vogels alsnog, in meestal ZW richting, vertrekk<strong>en</strong>.<br />
Daar de voorjaarstrek vaak al aan het einde van januari op gang komt zijn er vaak<br />
gedur<strong>en</strong>de het hele jaar Kievit<strong>en</strong> in ons land.<br />
17.1.2 Goudplevier<br />
Hoewel vroeger door deze soort ook in ons land gebroed werd komt de<br />
Goudplevier nu niet meer als zodanig voor. ‘ s Winters kunn<strong>en</strong> zich echter - vaak<br />
gem<strong>en</strong>gd met Kievit<strong>en</strong> - grotere aantall<strong>en</strong> goudplevier<strong>en</strong> in ons land bevind<strong>en</strong>. In<br />
zachte winters kunn<strong>en</strong> Goudplevier<strong>en</strong> in Nederland overwinter<strong>en</strong>. De meeste<br />
vogels trekk<strong>en</strong> echter door zodat de midwinteraantall<strong>en</strong> laag zijn. De najaarstrek<br />
speelt zich hoofdzakelijk af in oktober <strong>en</strong> november. In het voorjaar zijn vooral<br />
maart <strong>en</strong> april maand<strong>en</strong> waarin zich ti<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Goudplevier<strong>en</strong> in ons land<br />
bevind<strong>en</strong>. Het west<strong>en</strong> van het land <strong>en</strong> met name de Friese wadd<strong>en</strong>kust zijn<br />
gebied<strong>en</strong> die daarbij door de grootste aantall<strong>en</strong> bezocht word<strong>en</strong>. De gewoonte van<br />
Goudplevier<strong>en</strong> om laag in dichte, snel vlieg<strong>en</strong>de formaties te vlieg<strong>en</strong> kan bij<br />
vliegveld<strong>en</strong> gevaarlijke situaties schepp<strong>en</strong>.<br />
17.1.3 Scholekster<br />
Hoewel nog in de grootste aantall<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong> in het west<strong>en</strong> van het land komt<br />
deze van oorsprong echte kustvogel teg<strong>en</strong>woordig in het hele land als broedvogel<br />
voor (> 100.000 paar). Na het broedseizo<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> de aantall<strong>en</strong> in het binn<strong>en</strong>land<br />
echter snel af. Al vroeg in de zomer (eind juni) is er sprake van wegtrek, e<strong>en</strong> groot<br />
deel van de vogels overwintert in de kustgebied<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> Nederland <strong>en</strong> Portugal<br />
e<strong>en</strong> ander deel br<strong>en</strong>gt de winter door in het wadd<strong>en</strong>gebied.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
126<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
De broedvogels ker<strong>en</strong> terug tuss<strong>en</strong> eind januari <strong>en</strong> april. Behalve e<strong>en</strong> deel van<br />
“onze” broedvogels bevind<strong>en</strong> er zich, vooral in de kustgebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> de wadd<strong>en</strong>zee,<br />
‘s winters ti<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Scholeksters die voornamelijk afkomstig zijn uit<br />
Scandinavië Buit<strong>en</strong> het broedseizo<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> de Scholeksters zich veel op in kleine<br />
groepjes van 25 tot 100 vogels. Op vliegveld<strong>en</strong> kan de Scholekster rondom de<br />
broedtijd mede door de moeilijke verjaagbaarheid, soms voor grote problem<strong>en</strong><br />
zorg<strong>en</strong>.<br />
17.1.4 Grutto<br />
In teg<strong>en</strong>stelling tot de overige hier behandelde weidevogels is de Grutto in ons land<br />
e<strong>en</strong> echte zomervogel die al snel na het broedseizo<strong>en</strong> weer naar de in Afrika<br />
ligg<strong>en</strong>de winterkwartier<strong>en</strong> vertrekt. Met ca. 50.000 broedpar<strong>en</strong> is 80% van de<br />
West- <strong>en</strong> Midd<strong>en</strong>-Europese populatie in ons land geconc<strong>en</strong>treerd. Als broedlocatie<br />
kiez<strong>en</strong> Grutto’s bij voorkeur vochtige grasland<strong>en</strong>. Op goed gedraineerde<br />
vliegveld<strong>en</strong> zal de soort dan ook niet veel als broedvogel voorkom<strong>en</strong>. Mogelijke<br />
overlast wordt voornamelijk veroorzaakt in de voorjaarstrekperiode. De op<br />
sommige plaats<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>de zomertroep<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> in juni <strong>en</strong> juli ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />
hinderlijk zijn.<br />
17.1.5 Wulp<br />
Deze grootste weidevogel komt het hele jaar in Nederland voor. Er is echter sprake<br />
van e<strong>en</strong> volstrekt verschill<strong>en</strong>d verspreidingspatroon in de verschill<strong>en</strong>de seizo<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />
hetge<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hangt met verschill<strong>en</strong> in herkomst. Gedur<strong>en</strong>de het broedseizo<strong>en</strong>, dat<br />
loopt van maart tot in juli, bevind<strong>en</strong> de ca. 8000 broedpar<strong>en</strong> zich voornamelijk op<br />
de zandgrond<strong>en</strong> in het oost<strong>en</strong> <strong>en</strong> zuid<strong>en</strong> van het land <strong>en</strong> in het duingebied. Hoewel<br />
de soort bek<strong>en</strong>d staat als zeer verstoringsgevoelig blijkt de wulp zich goed thuis te<br />
voel<strong>en</strong> op vliegveld<strong>en</strong>. Het mer<strong>en</strong>deel van de Nederlandse broedvogels houdt zich<br />
buit<strong>en</strong> het broedseizo<strong>en</strong> op in West-Frankrijk. Vanaf eind juni vindt doortrek plaats<br />
van Noord- <strong>en</strong> Oost-Europese wulp<strong>en</strong>, hierbij is vooral de Friese wadd<strong>en</strong>kust e<strong>en</strong><br />
geliefde pleisterplaats waar zich tuss<strong>en</strong> juli <strong>en</strong> september ti<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> wulp<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> ophoud<strong>en</strong>. Gedur<strong>en</strong>de de winter kunn<strong>en</strong> behalve in het wadd<strong>en</strong>gebied ook<br />
in het weidegebied van Friesland <strong>en</strong> West-Nederland zeer veel Wulp<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>.<br />
17.2 Zwaluw<strong>en</strong><br />
Als insekt<strong>en</strong>eters die hun prooi vlieg<strong>en</strong>d verschalk<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> alle Zwaluw<strong>en</strong> relatief<br />
veel tijd door in de lucht <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> al daardoor e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tieel gevaar voor<br />
de vliegveiligheid. Vooral na het broedseizo<strong>en</strong> wordt, afhankelijk van de soort, in<br />
meer of mindere mate in groepsverband gefoerageerd.<br />
Met name groep<strong>en</strong> Zwaluw<strong>en</strong> die in de bov<strong>en</strong> de startban<strong>en</strong> opstijg<strong>en</strong>de warme<br />
lucht foerager<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> in de nazomer e<strong>en</strong> reële bron van zorg.<br />
Zwaluw<strong>en</strong> zijn niet of nauwelijks te verjag<strong>en</strong>.<br />
17.2.1 Boer<strong>en</strong>zwaluw<br />
De boer<strong>en</strong>zwaluw is herk<strong>en</strong>baar aan de lange, diep gevorkte staart; roomkleurige<br />
onderzijde <strong>en</strong> rood bruine voorhoofd <strong>en</strong> keel. Vanaf half april kom<strong>en</strong> ze in grote<br />
getale aan uit hun overwinteringgebied in West-Afrika. In ons land nestel<strong>en</strong> ze in<br />
allerlei bouwwerk<strong>en</strong> waarbij e<strong>en</strong> sterke voorkeur blijkt te bestaan voor landelijk<br />
geleg<strong>en</strong> schur<strong>en</strong> <strong>en</strong> boerderij<strong>en</strong>. Vanaf eind juli tot half oktober is er behalve van<br />
wegtrek uit Nederland sprake van doortrek Van boer<strong>en</strong>zwaluw<strong>en</strong> afkomstig uit<br />
broedgebied<strong>en</strong> t<strong>en</strong> noord<strong>en</strong> van ons land. In Nederland broed<strong>en</strong> ruim 100.000 paar<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
127<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
boer<strong>en</strong>zwaluw<strong>en</strong>. Met de grote aantall<strong>en</strong> doortrekkers kunn<strong>en</strong> er in de nazomer <strong>en</strong><br />
herfst zeer veel boer<strong>en</strong>zwaluw<strong>en</strong> in ons land voorkom<strong>en</strong>. Vaak wordt de nacht dan<br />
gezam<strong>en</strong>lijk doorgebracht in e<strong>en</strong> groepsverband van vele honderd<strong>en</strong> exemplar<strong>en</strong>.<br />
17.2.2 Huiszwaluw<br />
De witte stuit <strong>en</strong> de gevorkte staart vorm<strong>en</strong> gemakkelijke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> om de<br />
huiszwaluw te onderscheid<strong>en</strong> van de overige zwaluw<strong>en</strong>. Zeer verspreid arriver<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> half april <strong>en</strong> begin juni de huiszwaluw<strong>en</strong> in ons land. In teg<strong>en</strong>stelling tot de<br />
boer<strong>en</strong>zwaluw is de huiszwaluw in zijn voorkom<strong>en</strong> niet beperkt tot het platteland<br />
maar komt ook veelvuldig voor in dorp<strong>en</strong> <strong>en</strong> kleine sted<strong>en</strong>. De nest<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
meestal in kolonieverband gebouwd, zo’n kolonie kan in grootte variër<strong>en</strong> van<br />
slechts <strong>en</strong>kele nest<strong>en</strong> tot vele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> met uitzondering<strong>en</strong> van meer dan honderd<br />
nest<strong>en</strong> in één kolonie. Van half augustus tot in oktober trekk<strong>en</strong> de huiszwaluw<strong>en</strong><br />
weer terug naar hun overwinteringgebied in Zuidelijk Afrika. In Nederland kom<strong>en</strong><br />
ca. 100.000 broedpar<strong>en</strong> van de huiszwaluw voor, er zijn echter aanwijzing<strong>en</strong> dat er<br />
sprake is van e<strong>en</strong> teruggang van dit aantal. Sterker nog dan bij de boer<strong>en</strong>zwaluw<br />
komt groepsvorming voor.<br />
17.2.3 Gierzwaluw<br />
Geheel in teg<strong>en</strong>stelling tot wat de naam doet vermoed<strong>en</strong> is de gierzwaluw niet<br />
verwant aan de overige zwaluw<strong>en</strong>.<br />
Het uiterlijk van de gierzwaluw onderscheidt zich van de overige zwaluw<strong>en</strong> onder<br />
andere door de grotere afmeting<strong>en</strong>, de lange sikkelvormige vleugels <strong>en</strong> het vrijwel<br />
geheel roetzwarte ver<strong>en</strong>kleed. Gierzwaluw<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> vrijwel hun hele lev<strong>en</strong><br />
vlieg<strong>en</strong>d door. Hoe volledig ze aangepast zijn aan hun vlieg<strong>en</strong>d bestaan blijkt wel<br />
uit het feit dat ze zelfs ‘s nachts op de wiek<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook de paring zich vaak in<br />
de lucht afspeelt. Het zijn echte zomervogels, eind april arriver<strong>en</strong> de eerst<strong>en</strong> terwijl<br />
de grote in massa pas begin mei in ons land aankomt. Begin augustus is e<strong>en</strong> groot<br />
deel alweer vertrokk<strong>en</strong> in zuidelijke richting. In de drie tot vier maand<strong>en</strong> dat ze in<br />
ons land verblijv<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> gierzwaluw<strong>en</strong>, die t<strong>en</strong>slotte bijna altijd vlieg<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />
flinke overlast vorm<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> vliegveld<strong>en</strong>. In het hele land komt de soort als<br />
broedvogel voor, ze nestel<strong>en</strong> vaak in kolonieverband in gat<strong>en</strong> <strong>en</strong> splet<strong>en</strong> in <strong>en</strong><br />
onder de dak<strong>en</strong> van allerlei gebouw<strong>en</strong>. In Nederland kom<strong>en</strong> jaarlijks 50.000 par<strong>en</strong><br />
tot broed<strong>en</strong>, Het eig<strong>en</strong>lijke aantal in ons land verblijv<strong>en</strong>de gierzwaluw<strong>en</strong> is echter<br />
moeilijk te schatt<strong>en</strong> omdat naast de broedvogels e<strong>en</strong> groot aantal, nog niet<br />
broed<strong>en</strong>de, tweede <strong>en</strong> derdejaars vogels deel uitmak<strong>en</strong> van de zomerse invasie.<br />
Omdat gierzwaluw<strong>en</strong> volledig van het insect<strong>en</strong>aanbod in de lucht afhankelijk zijn<br />
moet<strong>en</strong> zij zich van de <strong>en</strong>e naar de andere gunstige plek spoed<strong>en</strong>, vaak over<br />
honderd<strong>en</strong> kilometers. Daarbij blijk<strong>en</strong> zij in staat de grootschalige weerssituatie<br />
goed te kunn<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong>s meerdaagse vlucht<strong>en</strong> rondom depressiekern<strong>en</strong>.<br />
17.3 Duiv<strong>en</strong><br />
Hoewel de verschill<strong>en</strong>de duiv<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> vrij algeme<strong>en</strong> in het hele land voorkom<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> de grootste aantall<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong> in het oost<strong>en</strong> <strong>en</strong> zuid<strong>en</strong> van het land,<br />
zowel in de broedtijd als tijd<strong>en</strong>s de trek. Gran<strong>en</strong>, erwt<strong>en</strong> <strong>en</strong> onkruidzad<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong><br />
voor e<strong>en</strong> groot deel het voedsel voor de in ons land voorkom<strong>en</strong>de duiv<strong>en</strong>soort<strong>en</strong>.<br />
Met name buit<strong>en</strong> het broedseizo<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> groep<strong>en</strong> foerager<strong>en</strong>de duiv<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
aangetroff<strong>en</strong> op grasland <strong>en</strong> percel<strong>en</strong> bouwland.<br />
17.3.1 Houtduif<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
128<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Deze zeer algem<strong>en</strong>e duiv<strong>en</strong>soort is gemakkelijk herk<strong>en</strong>baar aan de brede witte<br />
vleugelband <strong>en</strong> halsvlek. De meest rec<strong>en</strong>te schatting<strong>en</strong> van het aantal Nederlandse<br />
broedpar<strong>en</strong> lop<strong>en</strong> uite<strong>en</strong> van 425.000 tot 800.000. Daarnaast trekt van oktober tot<br />
eind november <strong>en</strong> van januari tot in mei e<strong>en</strong> zeer groot aantal noordelijke<br />
houtduiv<strong>en</strong> door ons land. Gedur<strong>en</strong>de het winterhalfjaar kunn<strong>en</strong> zich in Nederland<br />
dan ook miljo<strong>en</strong><strong>en</strong> houtduiv<strong>en</strong> ophoud<strong>en</strong>. Met name in het oostelijk deel van het<br />
land kom<strong>en</strong> dan groep<strong>en</strong> voor van honderd<strong>en</strong> tot soms duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> exemplar<strong>en</strong>.<br />
Buit<strong>en</strong> het broedseizo<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> de houtduiv<strong>en</strong> vaak bij elkaar op gezam<strong>en</strong>lijke<br />
slaapplaats<strong>en</strong> die bij voorkeur op geïsoleerde percel<strong>en</strong>, hoog naald- of loofhout<br />
ligg<strong>en</strong>.<br />
17.3.2 Turkse Tortelduif<br />
Deze kleine duif laat zich gemakkelijk onderscheid<strong>en</strong> van de andere duiv<strong>en</strong>soort<strong>en</strong><br />
door de, teg<strong>en</strong> de beige bruine bov<strong>en</strong>del<strong>en</strong> afstek<strong>en</strong>de, zwarte band in de nek. In<br />
vlucht is de witte onderhelft van de staart e<strong>en</strong> duidelijk k<strong>en</strong>merk. Van oorsprong<br />
kwam deze soort alle<strong>en</strong> in Zuidoost-Europa voor. In slechts <strong>en</strong>kele dec<strong>en</strong>nia heeft<br />
de Turkse Tortelduif zich echter over vrijwel geheel Europa verspreid. Het zijn<br />
vogels die zich uitstek<strong>en</strong>d op hun gemak voel<strong>en</strong> in de nabijheid van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.<br />
Tuss<strong>en</strong> maart <strong>en</strong> september nestel<strong>en</strong> ze in bom<strong>en</strong> <strong>en</strong> struik<strong>en</strong> in tuin<strong>en</strong>, park<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bosrand<strong>en</strong>. Veelal wordt gefoerageerd op plaats<strong>en</strong> waar door m<strong>en</strong>selijke<br />
activiteit<strong>en</strong> e<strong>en</strong> overvloed aan voedsel aanwezig is zoals bijvoorbeeld bij<br />
boerderij<strong>en</strong>. In sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> dorp<strong>en</strong> zijn rest<strong>en</strong> zoals brood voor de tortel e<strong>en</strong><br />
voedselbron. Na het broedseizo<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> grote groep<strong>en</strong> zich ophoud<strong>en</strong> bij<br />
foerageerplaats<strong>en</strong> als graanoverslagbedrijv<strong>en</strong>. Hoe succesvol de turkse tortelduif<br />
ons land heeft gekoloniseerd blijkt wel uit het feit dat ca. 30 jaar nadat de eerste<br />
exemplar<strong>en</strong> hier werd<strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> het aantal broedpar<strong>en</strong> wordt geschat op<br />
80.000 tot 100.000.<br />
17.3.3 Hol<strong>en</strong>duif<br />
De hol<strong>en</strong>duif is duidelijk kleiner <strong>en</strong> donkerder dan de Houtduif <strong>en</strong> mist het wit op<br />
vleugels <strong>en</strong> hals. De hol<strong>en</strong>duif heeft e<strong>en</strong> glanz<strong>en</strong>d gro<strong>en</strong>e vlek op de zijhals <strong>en</strong> twee<br />
korte zwarte vleugelstrep<strong>en</strong>. Zoals de naam al aangeeft broedt de Hol<strong>en</strong>duif bij<br />
voorkeur in hol<strong>en</strong>, vooral in strek<strong>en</strong> met veel loofhout. Behalve in natuurlijke hol<strong>en</strong><br />
wordt ook gebroed in kunstmatige hol<strong>en</strong> zoals die op e<strong>en</strong> vliegveld voor kunn<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> in hangaars <strong>en</strong> andere gebouw<strong>en</strong>. Vooral na het uitvlieg<strong>en</strong> van de jong<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> dan groepjes hol<strong>en</strong>duiv<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong> op het grasland van het<br />
vliegveld, bij voorkeur vlak langs de baanrand. Mede door de moeilijke<br />
verjaagbaarheid kunn<strong>en</strong> hol<strong>en</strong>duiv<strong>en</strong> dan ook e<strong>en</strong> reëel gevaar vorm<strong>en</strong>.<br />
17.3.4 Huisduif<br />
De veelvuldig gehoud<strong>en</strong> sierduiv<strong>en</strong> zull<strong>en</strong>, mits niet te dicht bij het vliegveld<br />
gehoud<strong>en</strong>, meestal ge<strong>en</strong> noem<strong>en</strong>swaardige risicofactor vorm<strong>en</strong>. Heel anders ligt dit<br />
bij de algem<strong>en</strong>ere postduif. Met 6 tot 7 miljo<strong>en</strong> vogels wordt jaarlijks e<strong>en</strong> nieuwe<br />
g<strong>en</strong>eratie van ca. 2 miljo<strong>en</strong> vogels geproduceerd. Het is daarmee één van de<br />
talrijkste “broedvogels’ van ons land. Het hoeft nauwelijks <strong>en</strong>ig betoog dat de uit<br />
<strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> tot <strong>en</strong>ige honderd<strong>en</strong> exemplar<strong>en</strong> bestaande vlucht<strong>en</strong> postduiv<strong>en</strong><br />
bij het passer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vliegveld e<strong>en</strong> reëel gevaar vorm<strong>en</strong>.<br />
Met name de gewoonte van Postduiv<strong>en</strong> om in compacte formaties te vlieg<strong>en</strong><br />
betek<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> extra risico. Postduiv<strong>en</strong> foerager<strong>en</strong> graag op gras- of bouwland.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
129<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
17.3.5 Verwilderde duif<br />
Door slechte weersomstandighed<strong>en</strong> verander<strong>en</strong> wedstrijd vlucht<strong>en</strong> met Postduiv<strong>en</strong><br />
soms in ware “rampvlucht<strong>en</strong>” waarbij slechts e<strong>en</strong> zeer klein deel van de soms met<br />
duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> tegelijk geloste duiv<strong>en</strong> op het hok terugkeert. Van de dan vaak<br />
uitgeputte <strong>en</strong> gedesoriënteerde duiv<strong>en</strong> komt dan e<strong>en</strong> groot deel om, het rester<strong>en</strong>de<br />
deel verwildert.<br />
Deze verwilderde duiv<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> prima in staat zich te handhav<strong>en</strong> <strong>en</strong> voort te<br />
plant<strong>en</strong> waardoor er e<strong>en</strong> behoorlijke populatie van deze verwilderde duiv<strong>en</strong> is<br />
ontstaan. Veel meer dan de Stadsduif (ook e<strong>en</strong> verwilderde Huisduif) zijn het vooral<br />
de op het platteland voorkom<strong>en</strong>de verwilderde Postduiv<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> risico in zich<br />
drag<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>als de Houtduif <strong>en</strong> de Postduif bezoek<strong>en</strong> zij namelijk vliegveldterrein<strong>en</strong><br />
om te foerager<strong>en</strong>.<br />
17.4 Meeuw<strong>en</strong><br />
Meeuw<strong>en</strong> broed<strong>en</strong> in kolonies die in grootte kunn<strong>en</strong> variër<strong>en</strong> van slechts <strong>en</strong>kele tot<br />
vele duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> par<strong>en</strong>. Vaak kom<strong>en</strong> in één kolonie meerdere meeuw<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> voor.<br />
Door de jaarlijkse aanwas <strong>en</strong> de hier overwinter<strong>en</strong>de meeuw<strong>en</strong> uit N.0. Europa<br />
bevind<strong>en</strong> zich ‘s winters de grootste aantall<strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong> in ons land. Ze zijn dan<br />
niet gebond<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> kolonie <strong>en</strong> verspreid<strong>en</strong> zich over het hele land. Voor de<br />
meeste Nederlandse vliegveld<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong> dus van juli tot april e<strong>en</strong><br />
probleem kunn<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong>.<br />
Buit<strong>en</strong> het broedseizo<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong> de nacht door op gezam<strong>en</strong>lijke<br />
slaapplaats<strong>en</strong>. De afstand tuss<strong>en</strong> foerageerplaats <strong>en</strong> slaapplaats kan oplop<strong>en</strong> tot<br />
ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> kilometers. Doordat vogels uit e<strong>en</strong> groot gebied naar één slaapplaats<br />
trekk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zich op sommige slaapplaats<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Meeuw<strong>en</strong> bevind<strong>en</strong>.<br />
Al in de namiddag verzamel<strong>en</strong> veel Meeuw<strong>en</strong> zich op zgn. voorverzamelplaats<strong>en</strong>,<br />
als zodanig funger<strong>en</strong> meestal grasland<strong>en</strong>, stilstaand water maar ook soms<br />
startban<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong> na zonsondergang vertrekk<strong>en</strong> de Meeuw<strong>en</strong> dan groepsgewijs<br />
naar de slaapplaats. ‘s Morg<strong>en</strong>s wordt de slaapplaats weer in groepjes verlat<strong>en</strong>. Het<br />
zal duidelijk zijn dat slaapplaats<strong>en</strong> in de nabijheid van e<strong>en</strong> vliegveld e<strong>en</strong> bron van<br />
grote zorg zijn. Vaak foerager<strong>en</strong> Meeuw<strong>en</strong> op het korte gras van vliegveld<strong>en</strong><br />
waarbij speciaal waterplass<strong>en</strong> favoriet zijn. Ze bad<strong>en</strong> daar <strong>en</strong> et<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />
bodemdier<strong>en</strong> die door het water uit de bodem verdrev<strong>en</strong> zijn.<br />
17.4.1 Zilvermeeuw<strong>en</strong><br />
Deze grote meeuw<strong>en</strong>soort (ca. 1100 gr) broedt voornamelijk in langs de kust<br />
geleg<strong>en</strong> kolonies. De NW Europese Zilvermeeuw<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> de winter door binn<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> straal van ongeveer 100 kilometer rond de kolonie waar zij broed<strong>en</strong> of gebor<strong>en</strong><br />
zijn. De Nederlandse populatie bestaat uit ca. 60.000 broedpar<strong>en</strong>; inclusief de niet<br />
broed<strong>en</strong>de vogels kan het totale aantal geschat word<strong>en</strong> op ruim e<strong>en</strong> kwart miljo<strong>en</strong><br />
exemplar<strong>en</strong> Oorspronkelijk werd vooral in ondiepe kustwater<strong>en</strong> gefoerageerd op<br />
schelpdier<strong>en</strong>, krabb<strong>en</strong>, viss<strong>en</strong> etc. Rec<strong>en</strong>telijk zijn Zilvermeeuw<strong>en</strong> echter steeds<br />
meer landinwaarts gaan foerager<strong>en</strong> waarbij vooral vuilnisbelt<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bezocht.<br />
Buit<strong>en</strong> bet broedseizo<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> Zilvermeeuw<strong>en</strong> dan ook voor in e<strong>en</strong> groot deel van<br />
het land.<br />
17.4.2 Stormmeeuw<br />
De Stormmeeuw is in ons land als broedvogel, meer nog dan de Zilvermeeuw,<br />
gebond<strong>en</strong> aan de kuststrook. Het aantal broedpar<strong>en</strong> wordt geschat op ca. 7000.<br />
Na de broedtijd vertrekt het grootste deel van “Onze” Stormmeeuw<strong>en</strong> naar Groot-<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
130<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Brittannië <strong>en</strong> Frankrijk, er verschijn<strong>en</strong> in ons land dan echter grote aantall<strong>en</strong> uit<br />
Noord <strong>en</strong> Oost Europa. De totale winterpopulatie kan geschat word<strong>en</strong> op ca.<br />
100.000 exemplar<strong>en</strong>. In veel mindere mate dan de overige meeuw<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> maakt<br />
de stormmeeuw gebruik van vuilnisbelt<strong>en</strong> als foerageerplaats. Stormmeeuw<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> veel aangetroff<strong>en</strong> op grasland<strong>en</strong> <strong>en</strong> akkers waar zij foerager<strong>en</strong> op muiz<strong>en</strong>,<br />
insect<strong>en</strong> <strong>en</strong> reg<strong>en</strong>worm<strong>en</strong>. Vooral agrarische activiteit<strong>en</strong> als ploeg<strong>en</strong> <strong>en</strong> gier<strong>en</strong><br />
blijk<strong>en</strong><br />
veel Stormmeeuw<strong>en</strong> aan te trekk<strong>en</strong>.<br />
17.4.3 Kokmeeuw<br />
De Kokmeeuw is de meest algem<strong>en</strong>e meeuw, zowel in aantal als in verspreiding.<br />
Het is de <strong>en</strong>ige meeuw die in grote getale in het binn<strong>en</strong>land broedt. Bij e<strong>en</strong> geschat<br />
aantal broedpar<strong>en</strong> van ca. 150.000 levert e<strong>en</strong> zeer ruwe schatting aan het eind van<br />
het broedseizo<strong>en</strong> (eind juni) e<strong>en</strong> totale populatie van ca. 1 miljo<strong>en</strong> exemplar<strong>en</strong>. Na<br />
het broedseizo<strong>en</strong> is er sprake van gedeeltelijke wegtrek in ZW richting, tegelijk<br />
vindt er echter e<strong>en</strong> toeloop plaats vanuit Noord <strong>en</strong> Oost Europa <strong>en</strong> is er binn<strong>en</strong><br />
Nederland sprake van grote verschuiving<strong>en</strong>. Gegev<strong>en</strong>s over de aantall<strong>en</strong> ‘s winters<br />
in ons land verblijv<strong>en</strong>de Kokmeeuw<strong>en</strong> ontbrek<strong>en</strong>, duidelijk is echter dat het om<br />
zeer grote aantall<strong>en</strong> gaat. Vooral de Kokmeeuw is e<strong>en</strong> echte cultuurvolger<br />
geword<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschijnt bijna overal waar de m<strong>en</strong>s actief is, daarbij gebruik mak<strong>en</strong>d<br />
van de overvloedige hoeveelheid voedsel die de m<strong>en</strong>selijke sam<strong>en</strong>leving direct of<br />
indirect op e<strong>en</strong> di<strong>en</strong>blad aanbiedt (vuilnisbelt<strong>en</strong>, voedingsindustrie, landbouw).<br />
17.4.4 Visdiefje<br />
Begin april arriver<strong>en</strong> de eerste Visdiefjes uit hun overwinteringgebied<strong>en</strong> in West <strong>en</strong><br />
Zuid Afrika. Deze meest algem<strong>en</strong>e stern komt vooral voor in het waterrijke West<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> Noord<strong>en</strong> van het land. Vis, garnal<strong>en</strong>, krabbetjes <strong>en</strong> insect<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> het voedsel.<br />
Er wordt meestal g<strong>en</strong>esteld in kolonies, soms gem<strong>en</strong>gd met Kokmeeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
andere sterns. Visdiefkolonies bestaan doorgaans uit slechts <strong>en</strong>kele tot <strong>en</strong>ige<br />
ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> nest<strong>en</strong>.<br />
In totaal gaat het om ca. 20.000 broedpar<strong>en</strong>. In augustus kom<strong>en</strong> veel vogels uit<br />
noordelijker broedgebied<strong>en</strong> naar ons land, vooral in het Wadd<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
IJsselmeergebied kunn<strong>en</strong> zich dan grote aantall<strong>en</strong> visdiefjes ophoud<strong>en</strong>. In<br />
september <strong>en</strong> oktober is er sprake van wegtrek naar de winterkwartier<strong>en</strong>, deze<br />
wegtrek vindt voornamelijk plaats langs de kust. De binding aan water maakt de<br />
Visdief ondanks zijn talrijkheid e<strong>en</strong> niet echt riskante soort mits op<strong>en</strong> water nabij<br />
het ban<strong>en</strong>stelsel ontbreekt.<br />
17.5 Kraaiachtig<strong>en</strong><br />
Als echte cultuurvolgers zijn de Kraaiachtig<strong>en</strong> over het algeme<strong>en</strong> succesvol <strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> dan ook in behoorlijke aantall<strong>en</strong> voor. Honderd<strong>en</strong> tot soms duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
Kraai<strong>en</strong>, Roek<strong>en</strong> <strong>en</strong> Kauw<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> het broedseizo<strong>en</strong> vaak sam<strong>en</strong> de nacht<br />
door op gezam<strong>en</strong>lijke slaapplaats<strong>en</strong>. Vaak bevind<strong>en</strong> er zich meerdere kraaiachtig<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> geregeld ook Houtduiv<strong>en</strong> op één slaapplaats. Het is evid<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> slaapplaats<br />
in de nabijheid van e<strong>en</strong> vliegveld kan leid<strong>en</strong> tot ernstige overlast.<br />
17.5.1 Zwarte Kraai<br />
Zwarte Kraai<strong>en</strong> zijn uitgesprok<strong>en</strong> alleseters, er wordt dan ook zeer veel gebruik<br />
gemaakt van afvalstortplaats<strong>en</strong> als foerageerplaats. Verder wordt veel aas geget<strong>en</strong><br />
(verkeersslachtoffers) <strong>en</strong> word<strong>en</strong> Kraai<strong>en</strong> veel aangetroff<strong>en</strong> op gras <strong>en</strong> bouwland<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
131<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
waar zij foerager<strong>en</strong> op bodemdier<strong>en</strong>. De Zwarte Kraai komt het gehele jaar voor in<br />
vrijwel het hele land. Het aantal broedpar<strong>en</strong> wordt geschat op 60.000 tot 90.000.<br />
Behalve uit broedvogels bestaat de populatie uit e<strong>en</strong> groot aantal nog niet<br />
broed<strong>en</strong>de vogels die zich ophoud<strong>en</strong> in groep<strong>en</strong>. Het nest wordt meestal hoog in<br />
bom<strong>en</strong> gebouwd waarbij elk broedpaar e<strong>en</strong> strikt territorium verdedigt. Zwarte<br />
Kraai<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zich zeer goed aanpass<strong>en</strong> aan bet lev<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> vliegveld; uit de<br />
statistiek<strong>en</strong> van de Luchtmacht blijkt dat er zich bijna ge<strong>en</strong> aanvaring<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong><br />
met deze soort ondanks het feit dat de Zwarte Kraai veelvuldig voorkomt op de<br />
vliegveld<strong>en</strong>.<br />
17.5.2 Bonte Kraai<br />
Ons land ligt op de uiterste Zuidgr<strong>en</strong>s van bet broedgebied van de Bonte Kraai. Dit<br />
soort komt hier dan ook voornamelijk voor als doortrekker <strong>en</strong> wintergast tuss<strong>en</strong><br />
oktober <strong>en</strong> mei. Er bestaat e<strong>en</strong> duidelijke voorkeur voor grootschalige op<strong>en</strong><br />
landschapp<strong>en</strong>. Het aantal in ons land overwinter<strong>en</strong>de Bonte Kraai<strong>en</strong> neemt<br />
drastisch af.<br />
17.5.3 Roek<br />
De volwass<strong>en</strong> Roek laat zich onder andere onderscheid<strong>en</strong> van de Zwarte Kraai door<br />
de kale, witte voorkop <strong>en</strong> de veel spitsere snavel. Geheel anders dan de strikt<br />
territoriale Zwarte Kraai nestelt de Roek in dichte kolonies hoog in boomtopp<strong>en</strong>,<br />
soms kunn<strong>en</strong> die kolonies honderd<strong>en</strong> nest<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>. In de ongeveer 200 kolonies<br />
in Nederland nestel<strong>en</strong> ca. 60.000 broedpar<strong>en</strong>. Roek<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> voornamelijk voor in<br />
het midd<strong>en</strong> <strong>en</strong> Oost<strong>en</strong> van ons land. Het veelvuldig<br />
be<strong>en</strong> <strong>en</strong> weer vlieg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> kolonie <strong>en</strong> foerageergebied maakt het ongew<strong>en</strong>st dat<br />
er zich in de onmiddellijke nabijheid van e<strong>en</strong> vliegveld e<strong>en</strong> kolonie bevindt. Roek<strong>en</strong><br />
foerager<strong>en</strong> het gehele jaar in e<strong>en</strong> vrij dicht groepsverband op gras- <strong>en</strong> bouwland<br />
waar zij zowel plantaardig als dierlijk materiaal tot zich nem<strong>en</strong>. Ook foerager<strong>en</strong> zij<br />
regelmatig op vuilnisbelt<strong>en</strong>. Jonge Roek<strong>en</strong> trekk<strong>en</strong> in bet najaar voor e<strong>en</strong> deel weg<br />
naar Engeland, de oude vogels blijv<strong>en</strong> bet hele jaar in ons land. In het<br />
winterhalfjaar verblijv<strong>en</strong> er echter ook veel Roek<strong>en</strong> in ons land die afkomstig zijn uit<br />
Noordoost Europa.<br />
17.5.4 Kauw<br />
De Kauw onderscheidt zich, behalve door de veel kleinere afmeting<strong>en</strong>, door de<br />
lichtgrijze nek duidelijk van de overige kraaiachtig<strong>en</strong>. De 180.000 tot 200.000<br />
Nederlandse broedpar<strong>en</strong> nestel<strong>en</strong>, in kolonies van meestal <strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong>, in<br />
natuurlijke <strong>en</strong> kunstmatige hol<strong>en</strong>. Met name tor<strong>en</strong>s, schoorst<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> luchtkokers<br />
word<strong>en</strong> veel gebruikt. De in het hele land voorkom<strong>en</strong>de Kauw voedt zich<br />
voornamelijk met plantaardig materiaal (o.a. gran<strong>en</strong>) <strong>en</strong> afval. Op vuilnisbelt<strong>en</strong><br />
bevind<strong>en</strong> zich dan ook soms zeer grote groep<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> deel van de in Nederland<br />
broed<strong>en</strong>de Kauw<strong>en</strong> trekt gedur<strong>en</strong>de de winter weg naar België, Frankrijk <strong>en</strong><br />
Engeland. De Nederlandse populatie wordt dan echter aangevuld met vogels uit<br />
Noord <strong>en</strong> Oost Europa.<br />
17.5.5 Ekster<br />
Het zwart-witte ver<strong>en</strong>kleed <strong>en</strong> de lange staart mak<strong>en</strong> de Ekster e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig te<br />
herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> soort. De soort komt overal in ons land voor. De grote, bolvormige<br />
nest<strong>en</strong> word<strong>en</strong> meestal hoog in bom<strong>en</strong> gebouwd al kom<strong>en</strong> ook nest<strong>en</strong> voor in<br />
allerlei laag struweel. De huidige broedvogelstand wordt geschat op 40.000 tot<br />
60.000 par<strong>en</strong>. Eksters zijn echter alleseters; ook afval <strong>en</strong> aas wordt veel geget<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
132<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Hoewel groeps- <strong>en</strong> slaapplaatsvorming in de winter voorkomt is dit veel minder<br />
sterk het geval dan bij de overige kraaiachtig<strong>en</strong>.<br />
17.5.6 Vlaamse Gaai<br />
De Vlaamse Gaai onderscheidt zich van de overige kraaiachtig<strong>en</strong> door het kleurige<br />
ver<strong>en</strong>pak. Het roze-bruine lichaam, de witte stuit, zwarte staart <strong>en</strong> de blauw-zwart<br />
gestreepte vleugels sluit<strong>en</strong> verwarring met andere soort<strong>en</strong> uit. Van de kraaiachtig<strong>en</strong><br />
is de Vlaamse Gaai het meest gebond<strong>en</strong> aan boss<strong>en</strong>, in de vrijwel boomloze gebied<br />
<strong>en</strong> in het West<strong>en</strong> <strong>en</strong> Noord<strong>en</strong> van het land komt de soort dan ook niet voor. De<br />
Nederlandse populatie, die hier het hele jaar blijft, omvat ca. 40.000 broedpar<strong>en</strong>. In<br />
sommige jar<strong>en</strong> is er in de herfst sprake van e<strong>en</strong> invasie van Vlaamse Gaai<strong>en</strong><br />
afkomstig uit Noord <strong>en</strong> Oost Europa. De Vlaamse Gaai komt vaak voor in kleine<br />
groepjes van hooguit <strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong>.<br />
17.6 Ganz<strong>en</strong>, Zwan<strong>en</strong> <strong>en</strong> Smi<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Met uitzondering van de Grauwe gans, de Nijlgans <strong>en</strong> de Canadese gans kom<strong>en</strong><br />
ganz<strong>en</strong> in Nederland uitsluit<strong>en</strong>d gedur<strong>en</strong>de de winter voor. Ons land is voor veel<br />
soort<strong>en</strong> het belangrijkste overwinteringgebied. Ganz<strong>en</strong> zijn sociale dier<strong>en</strong> die de<br />
winter doorbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in groep<strong>en</strong> van honderd<strong>en</strong> tot vaak duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> exemplar<strong>en</strong>.<br />
Gesteld als ze zijn op rust, br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> ze de nacht vaak door op grote<br />
wateroppervlakt<strong>en</strong>. Deze slaapplaats<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> tot op ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> kilometers<br />
verwijderd ligg<strong>en</strong> van de foerageergebied<strong>en</strong>. Ganz<strong>en</strong> ondernem<strong>en</strong> dan ook<br />
dagelijkse vlucht<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de slaapplaats <strong>en</strong> bet foerageergebied. Het zal duidelijk<br />
zijn dat e<strong>en</strong> vliegveld dat ligt op de vluchtroute van de ganz<strong>en</strong> ernstige hinder kan<br />
ondervind<strong>en</strong> van deze zware vogels. Omdat ganz<strong>en</strong> in het algeme<strong>en</strong> zeer<br />
verstoringsgevoelig zijn komt het nauwelijks voor dat ze op vliegveld<strong>en</strong> foerager<strong>en</strong>.<br />
De verspreiding van ganz<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de de winter is in sterke mate afhankelijk van<br />
het weer, in str<strong>en</strong>ge winters <strong>en</strong> vooral bij veel sneeuw trekk<strong>en</strong> veel ganz<strong>en</strong> verder<br />
in Zuidelijke tot Westelijke richting of verlat<strong>en</strong> ons land.<br />
17.6.1 Grauwe gans<br />
In het gehele land broed<strong>en</strong> thans totaal meer dan 8.000 par<strong>en</strong>.<br />
In het broedseizo<strong>en</strong> verblijv<strong>en</strong> er in Nederland echter ook ca.10.000 (niet<br />
broed<strong>en</strong>de) overzomer<strong>en</strong>de Grauwe Ganz<strong>en</strong>. De aantall<strong>en</strong> doortrekk<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />
overwinter<strong>en</strong>de Grauwe Ganz<strong>en</strong> zijn echter aanzi<strong>en</strong>lijk hoger. In het najaar kunn<strong>en</strong><br />
er tot 50.000 exemplar<strong>en</strong> verspreid over het land voorkom<strong>en</strong>. In midwinter houd<strong>en</strong><br />
de 15.000 tot 20.000 overwinteraars zich voornamelijk op in het Deltagebied.<br />
17.6.2 Rotgans<br />
De eerste Rotganz<strong>en</strong> verschijn<strong>en</strong> soms al in september in het Wadd<strong>en</strong>gebied.<br />
Gedur<strong>en</strong>de de winter trekt e<strong>en</strong> steeds groter deel door naar het Deltagebied totdat<br />
bij aanhoud<strong>en</strong>de vorst vrijwel alle Rotganz<strong>en</strong> zijn doorgetrokk<strong>en</strong> naar Engeland <strong>en</strong><br />
Frankrijk. Al in het vroege voorjaar houdt e<strong>en</strong> zeer groot deel, van deze sterk aan<br />
de kust gebond<strong>en</strong> soort, zich op in het Wadd<strong>en</strong>gebied voor dat de vogels pas in<br />
mei naar hun broedgebied vertrekk<strong>en</strong>. Het aantal in het voorjaar in het<br />
Wadd<strong>en</strong>gebied getelde Rotganz<strong>en</strong> kan oplop<strong>en</strong> tot ca. 70.000.<br />
17.6.3 Brandgans<br />
Eind oktober arriver<strong>en</strong> de eerste Brandganz<strong>en</strong> in het Lauwersmeergebied, de<br />
aantall<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> oplop<strong>en</strong> tot ca. 40.000. Midwinter bevind<strong>en</strong> er zich in ons land<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
133<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
vaak meer dan 180.000 exemplar<strong>en</strong> die zich dan voornamelijk ophoud<strong>en</strong> in het<br />
Deltagebied. In maart verlat<strong>en</strong> grote aantall<strong>en</strong> hun winterkwartier<strong>en</strong> alweer waarbij<br />
er tot half april nog <strong>en</strong>kele duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> “hang<strong>en</strong>”. Het dier broedt<br />
inmiddels ook in Nederland. Er zijn meer dan 1000 broedpar<strong>en</strong>.<br />
17.6.4 Kolgans<br />
Nederland is het eindstation van verreweg de meest bij ons ‘s winters voorkom<strong>en</strong>de<br />
Kolganz<strong>en</strong>, slechts e<strong>en</strong> klein deel trekt verder. De eerste Kolganz<strong>en</strong> arriver<strong>en</strong> dan<br />
ook pas laat, pas in december word<strong>en</strong> aantall<strong>en</strong> van <strong>en</strong>ige betek<strong>en</strong>is waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
In januari <strong>en</strong> februari bevind<strong>en</strong> zich de grootste aantall<strong>en</strong> in Nederland, de dan<br />
vaak meer dan 600.000 aanwezige Kolganz<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> zich voornamelijk op in Zuid<br />
West Friesland, het Deltagebied, verspreid op veel plaats<strong>en</strong> in het rivier<strong>en</strong>gebied,<br />
<strong>en</strong> in de Flevopolders. Tijd<strong>en</strong>s de winter wordt regelmatig tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />
pleisterplaats<strong>en</strong> he<strong>en</strong> <strong>en</strong> weer getrokk<strong>en</strong>. Al in maart heeft het grootste deel van de<br />
Kolganz<strong>en</strong> ons land verlat<strong>en</strong>. De Kolgans begint in Nederland te overzomer<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zelfs te broed<strong>en</strong>. Er war<strong>en</strong> in 2000 200 tot 250 broedpar<strong>en</strong>.<br />
17.6.5 Rietgans<br />
Ev<strong>en</strong>als de Kolgans is de Rietgans e<strong>en</strong> echte wintervogel die pas half november, in<br />
<strong>en</strong>ige aantall<strong>en</strong> in ons land aanwezig is. Januari <strong>en</strong> februari zijn de maand<strong>en</strong> dat er<br />
soms tot 150.000 Rietganz<strong>en</strong> zich binn<strong>en</strong> onze gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> bevind<strong>en</strong>. Favoriete<br />
pleisterplaats<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> in het rivier<strong>en</strong>gebied <strong>en</strong> de Delta terwijl ook in Friesland<br />
soms veel Rietganz<strong>en</strong> aanwezig zijn. Ev<strong>en</strong>als de Kolgans is de Rietgans in veel<br />
mindere mate gebond<strong>en</strong> aan de kust dan de Rotgans <strong>en</strong> Brandgans.<br />
Rietgans <strong>en</strong> Kolgans zijn de laatste tijd hoe langer hoe meer cultuurvolgers<br />
geword<strong>en</strong> <strong>en</strong> foerager<strong>en</strong> steeds meer op bouwland waar zij zich te goed do<strong>en</strong> aan<br />
achtergeblev<strong>en</strong> aardappel<strong>en</strong>, suikerbiet<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gro<strong>en</strong> van wintergran<strong>en</strong>.<br />
17.6.6 Nijlgans<br />
Deze uit Noordelijk Afrika afkomstige exoot met e<strong>en</strong> bont uiterlijk <strong>en</strong> duidelijke<br />
witte vleugelvlekk<strong>en</strong> is ontsnapt uit dier<strong>en</strong>park<strong>en</strong> <strong>en</strong> particuliere verzameling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
voelt zich uitstek<strong>en</strong>d thuis in Nederland. De soort groeit explosief in aantall<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
nadert met rasse schred<strong>en</strong> de 8.000 broedpar<strong>en</strong> (1987 100 paar). Hetge<strong>en</strong> met<br />
losse vogels neer komt op e<strong>en</strong> populatie van ca. 20.000. Na het broedseizo<strong>en</strong><br />
zwerv<strong>en</strong> de dier<strong>en</strong> in groep<strong>en</strong> van 10-50 stuks rond. Ze foerager<strong>en</strong> op weiland<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> in akkerbouwgebied<strong>en</strong>.<br />
17.6.7 Canadese Gans<br />
Ev<strong>en</strong>als de Nijlgans is deze soort na ontsnapping in Nederland inheems geword<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> heeft zeer goede broedsuccess<strong>en</strong>. De soort groeit dan ook explosief, thans reeds<br />
1400 broedpar<strong>en</strong>. Het dier voedt zich in hoofdzaak met gras.<br />
17.6.8 Knobbelzwaan<br />
Over het hele land komt deze soort voor ca. 6.000 broedpar<strong>en</strong> terwijl in de winter<br />
tot 10.000 exemplar<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> overwinter<strong>en</strong>. Ze voed<strong>en</strong> zich veelal met gras of<br />
jonge graangewass<strong>en</strong>. Na het broedseizo<strong>en</strong> zwerv<strong>en</strong> ze rond in familieverband.<br />
Tijd<strong>en</strong>s de rui waarbij de dier<strong>en</strong> niet kunn<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> verblijv<strong>en</strong> ze ev<strong>en</strong>als in de<br />
winterperiode in groep<strong>en</strong> van honderd<strong>en</strong> duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> bije<strong>en</strong> op grotere<br />
wateroppervlakt<strong>en</strong>. In de winterperiode verplaats<strong>en</strong> ze zich in groep<strong>en</strong> om te<br />
foerager<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
134<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
17.6.9 Wilde Zwaan<br />
De grote <strong>en</strong> kleine zwaan overwintert in grote aantall<strong>en</strong> ca. 10.000 in ons land. Ze<br />
verblijv<strong>en</strong> daarbij graag of nabij grote wateroppervlakk<strong>en</strong> zoals IJsselmeer,<br />
randmer<strong>en</strong> e.d. Ze foerager<strong>en</strong> gaarne op jong grasland <strong>en</strong> jonge graangewass<strong>en</strong>.<br />
De aantall<strong>en</strong> schommel<strong>en</strong> rond de 50.00 gedur<strong>en</strong>de de wintermaand<strong>en</strong>.<br />
17.6.10 Smi<strong>en</strong>t<br />
De Smi<strong>en</strong>t br<strong>en</strong>gt, in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de aantall<strong>en</strong>, gedur<strong>en</strong>de zes tot zev<strong>en</strong> maand<strong>en</strong> per<br />
jaar in Nederland door. De aantall<strong>en</strong> van deze middelgrote e<strong>en</strong>d<strong>en</strong>soort zijn<br />
opgelop<strong>en</strong> tot rond 900.000 dier<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> ca. 400.000 omstreeks 1980. De Smi<strong>en</strong>t<br />
is e<strong>en</strong> graseter <strong>en</strong> houdt van kort mals gras. Het dier foerageert veelal ‘s nachts in<br />
groep<strong>en</strong> van honderd<strong>en</strong> tot duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Overdag wordt water opgezocht dat kan<br />
variër<strong>en</strong> van heldere slot<strong>en</strong> tot grote mer<strong>en</strong>.<br />
17.7 E<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
Nederland vormt met zijn vele waterrijke gebied<strong>en</strong> e<strong>en</strong> uitermate geschikte<br />
verblijfplaats voor veel e<strong>en</strong>d<strong>en</strong>soort<strong>en</strong>. Gedur<strong>en</strong>de de zomer leid<strong>en</strong> e<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in<br />
verband met broed<strong>en</strong> <strong>en</strong> rui e<strong>en</strong> vrij teruggetrokk<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>, er zal dan ook weinig<br />
hinder ondervond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> van deze vogels. Met name ‘s winters echter, als met<br />
ca. één miljo<strong>en</strong> exemplar<strong>en</strong> ons land ca. 25 proc<strong>en</strong>t van de Noord West Europese<br />
winterpopulatie herbergt kunn<strong>en</strong> ongew<strong>en</strong>ste situaties ontstaan. Vooral de<br />
gewoonte van veel soort<strong>en</strong> om de winter gezam<strong>en</strong>lijk in grote groep<strong>en</strong> door te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t voor vliegveld<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> waterrijke omgeving e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tiële bron<br />
van gevaar. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt vooral ‘s winters door veel e<strong>en</strong>d<strong>en</strong>soort<strong>en</strong><br />
gefoerageerd op nat grasland. Vooral na hevige reg<strong>en</strong>val kunn<strong>en</strong> vliegveld<strong>en</strong>, met<br />
hun vaak grote oppervlaktes grasland dan ook zeer aantrekkelijk zijn.<br />
17.7.1 Wilde E<strong>en</strong>d<br />
Met 250.000 tot 500.000 broedpar<strong>en</strong> is de Wilde E<strong>en</strong>d de talrijkste in ons land<br />
broed<strong>en</strong>de e<strong>en</strong>d<strong>en</strong>soort. De soort neemt g<strong>en</strong>oeg<strong>en</strong> met slechts zeer kleine<br />
waterloopjes <strong>en</strong> plasjes <strong>en</strong> komt dan ook in bet hele land voor. Gedur<strong>en</strong>de de<br />
winter trekt e<strong>en</strong> deel van “onze” broedvogels weg, terwijl de blijvers word<strong>en</strong><br />
aangevuld door noordelijker broedvogels. Uit midwintertelling<strong>en</strong> is geblek<strong>en</strong> dat<br />
het grootste deel van de ‘s winters in ons land verblijv<strong>en</strong>de Wilde E<strong>en</strong>d<strong>en</strong> is<br />
geconc<strong>en</strong>treerd in het waterrijke West<strong>en</strong> <strong>en</strong> Noord<strong>en</strong> van het land. Het aantal<br />
overwinter<strong>en</strong>de Wilde E<strong>en</strong>d<strong>en</strong> is afhankelijk van het weer, bij str<strong>en</strong>ge vorst trekk<strong>en</strong><br />
veel e<strong>en</strong>d<strong>en</strong> verder zuidelijk. Vrijwel het gehele jaar door kunn<strong>en</strong> Wilde E<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
zich conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> in groep<strong>en</strong>.<br />
17.7.2 Kuife<strong>en</strong>d<br />
Als duike<strong>en</strong>d, die zijn voedsel opduikt van de bodem van allerlei waterlop<strong>en</strong> stelt<br />
de Kuife<strong>en</strong>d hogere eis<strong>en</strong> aan de omgeving dan de Wilde E<strong>en</strong>d.<br />
Met name de voor de Kuife<strong>en</strong>d ideale slootdiepte tot tweeënhalve meter verklaart<br />
waarom deze soort vrijwel ontbreekt in bet Oost<strong>en</strong>, Midd<strong>en</strong> <strong>en</strong> Zuid<strong>en</strong> van het<br />
land. In ons land bevind<strong>en</strong> zich slechts ca.16.000 broedpar<strong>en</strong>.<br />
‘s Winters echter kan zich in ons land met meer dan 200.000 exemplar<strong>en</strong> ca. 25%<br />
van de Noord West Europese winter populatie bevind<strong>en</strong>. Conc<strong>en</strong>tratiegebied<strong>en</strong>,<br />
waar groep<strong>en</strong> van vaak honderd<strong>en</strong> Kuife<strong>en</strong>d<strong>en</strong> zich kunn<strong>en</strong> ophoud<strong>en</strong> zijn het<br />
IJsselmeer, het Deltagebied, Noord- <strong>en</strong> Zuid Holland <strong>en</strong> het rivier<strong>en</strong>gebied. Doordat<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
135<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Kuife<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, vooral bij verstoring, vaak in grote groep<strong>en</strong> opvlieg<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong><br />
conc<strong>en</strong>traties van deze soort in de nabijheid van vliegveld<strong>en</strong> e<strong>en</strong> risico.<br />
17.8 Blauwe reiger<br />
De Blauwe Reiger is één van de zev<strong>en</strong> led<strong>en</strong> van de Reigerfamilie die in ons land<br />
broed<strong>en</strong>. Van de overige soort<strong>en</strong> uit deze groep kom<strong>en</strong> slechts ca. 1500<br />
broedpar<strong>en</strong> voor die lang niet zo wijd verspreid voorkom<strong>en</strong> (Purperreiger, Lepelaar<br />
<strong>en</strong> Roerdomp). Met 10.000 tot 15.000 broedpar<strong>en</strong> Blauwe Reigers biedt ons land<br />
echter plaats aan e<strong>en</strong> kwart van de West-Europese populatie van deze soort. Het<br />
zwaartepunt van de verspreiding in Nederland ligt in Holland <strong>en</strong> Friesland waar<br />
tweedederde van “Onze” Blauwe Reigers broedt. Dit broed<strong>en</strong> gebeurt in kolonies<br />
die meestal ca. 50 nest<strong>en</strong> omvatt<strong>en</strong>. kolonies met 100 tot 300 nest<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> echter<br />
ook voor. Het zal duidelijk zijn dat e<strong>en</strong> in de nabijheid van e<strong>en</strong> vliegveld geleg<strong>en</strong><br />
kolonie, door de dagelijkse vlucht<strong>en</strong> naar <strong>en</strong> van foerageerterrein<strong>en</strong>, voor veel<br />
overlast kan zorg<strong>en</strong>.<br />
De grote meerderheid van “onze” broedvogels overwintert ook in Nederland. E<strong>en</strong><br />
klein deel, vooral de jonge vogels, trekt weg in zuid tot Zuidwestelijke richting<br />
waarbij dan in Engeland <strong>en</strong> Frankrijk wordt overwinterd, in <strong>en</strong>kele gevall<strong>en</strong> wordt<br />
de winter in Afrika doorgebracht.<br />
Na het broedseizo<strong>en</strong> (eind januari tot in juni) zwerm<strong>en</strong> de jonge vogels in alle<br />
richting<strong>en</strong> over ons land uit; ‘s zomers word<strong>en</strong> dan ook Blauwe Reigers<br />
gesignaleerd in gebied<strong>en</strong> waar de soort de rest van bet jaar niet voorkomt.<br />
Traditioneel is de Blauwe Reiger e<strong>en</strong> vogel die zijn voedsel zoekt in ondiep water <strong>en</strong><br />
op laagbegroeide oevers. In het broedseizo<strong>en</strong> lijkt de soort afhankelijk van vis als<br />
voedsel, daarbuit<strong>en</strong> echter wordt op allerlei prooi gejaagd. Rec<strong>en</strong>telijk wordt door<br />
Blauwe Reigers steeds meer gefoerageerd op akkers <strong>en</strong> in weiland<strong>en</strong>, waar dan op<br />
muiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> moll<strong>en</strong> gejaagd wordt.<br />
Op vliegveld<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dan ook steeds vaker Blauwe Reigers waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Opvall<strong>en</strong>d hierbij is dat, in teg<strong>en</strong>stelling tot de Engelse soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>, “onze’<br />
Blauwe Reiger zich steeds minder schuw gedraagt. Verjaging is dan ook zeer<br />
moeilijk waardoor deze soort e<strong>en</strong> grote bedreiging voor de vliegveiligheid vormt.<br />
17.9 Spreeuw<br />
Met ca. 725.000 paar is de Spreeuw e<strong>en</strong> zeer algem<strong>en</strong>e broedvogel in ons land. Als<br />
echte cultuurvolger komt de Spreeuw bijna overal voor waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zijn. Al in het<br />
begin van de zomer (juni) vindt zomertrek plaats. Groepjes, meestal jonge<br />
Spreeuw<strong>en</strong>, zwerm<strong>en</strong> dan uit over het land. Naast de eig<strong>en</strong> jonge vogels kom<strong>en</strong> er<br />
in ons land dan ook veel jonge Spreeuw<strong>en</strong> aan uit het Alp<strong>en</strong>gebied. Groepjes<br />
Spreeuw<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> dan vaak aangetroff<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op plaats<strong>en</strong> waarin de broedtijd<br />
nauwelijks Spreeuw<strong>en</strong> aanwezig war<strong>en</strong>. Met name op pas gemaaide percel<strong>en</strong><br />
grasland wordt door deze vogels veel gefoerageerd. Eind september <strong>en</strong> vooral<br />
oktober is de tijd dat de herfsttrek plaatsvindt. Daarbij vertrekt e<strong>en</strong> deel van<br />
“onze” Spreeuw<strong>en</strong> naar Engeland. Toch bevind<strong>en</strong> er zich ‘s winters meer<br />
Spreeuw<strong>en</strong> in ons land dan ‘s zomers. Nederland is namelijk de eindbestemming<br />
van e<strong>en</strong> groot deel van de Oost Europese Spreeuw<strong>en</strong> terwijl e<strong>en</strong> ander deel door<br />
ons land trekt op weg naar Engeland. Tijd<strong>en</strong>s de trekperiod<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> Spreeuw<strong>en</strong><br />
vaak in grote groep<strong>en</strong>. Totdat de vogels in februari <strong>en</strong> maart weer terugker<strong>en</strong> naar<br />
hun broedgebied zijn Spreeuw<strong>en</strong> erg gesteld op gezelschap. De nacht<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
136<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
vaak doorgebracht op gezam<strong>en</strong>lijke slaapplaats<strong>en</strong>. Uit e<strong>en</strong> vaak zeer groot gebied<br />
trekk<strong>en</strong> Spreeuw<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de avond naar zo e<strong>en</strong> slaapplaats die vaak ti<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
tot soms honderdduiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Spreeuw<strong>en</strong> kan herberg<strong>en</strong>. Dat e<strong>en</strong> op of bij e<strong>en</strong><br />
vliegveld aanwezige slaapplaats e<strong>en</strong> zeer groot risico vormt behoeft nauwelijks <strong>en</strong>ig<br />
betoog.<br />
17.10 Zangvogels<br />
17.10.1 Koperwiek <strong>en</strong> Kramsvogel<br />
Deze lijsterachtige soort<strong>en</strong> zijn broedvogels van Scandinavië <strong>en</strong> Noordoost Europa.<br />
Daarbij strekt het broedgebied van de Kramsvogel zich veel verder zuidelijk uit dan<br />
dat van de Koperwiek; jaarlijks word<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele broedgevall<strong>en</strong> van de Kramsvogel in<br />
ons land gesignaleerd. Het zijn trekvogels die op hun tocht<strong>en</strong> van <strong>en</strong> naar Zuid <strong>en</strong><br />
West Europa massaal ons land passer<strong>en</strong>. Behalve dat bijzonder veel vogels<br />
Nederland aando<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de trek wordt er hier ook door vrij grote aantall<strong>en</strong><br />
overwinterd.<br />
Beide soort<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> voor in vrij op<strong>en</strong> landschapp<strong>en</strong> waarbij de Koperwiek meer<br />
gebond<strong>en</strong> is aan bom<strong>en</strong> dan de Kramsvogel.<br />
Er wordt gefoerageerd op allerlei bodemdier<strong>en</strong> terwijl vooral de Koperwiek ook<br />
dankbaar gebruik maakt van de in de late herfst overvloedige bess<strong>en</strong>.<br />
De compact operer<strong>en</strong>de groep<strong>en</strong> van deze soort<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> van oktober tot in<br />
maart e<strong>en</strong> bedreiging vorm<strong>en</strong> voor de vliegveiligheid.<br />
17.10.2 Veldleeuwerik <strong>en</strong> graspieper<br />
Beide soort<strong>en</strong> zijn broedvogels die vooral voorkom<strong>en</strong> op wei- <strong>en</strong> bouwland <strong>en</strong> in de<br />
duin<strong>en</strong>. Er broed<strong>en</strong> 50.000 tot 70.000 paar veldleeuwerik<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer dan 70.000<br />
paar Graspiepers verspreid over heel Nederland.<br />
In de winter verblijft e<strong>en</strong> deel van onze veldleeuwerik<strong>en</strong> in het Zuid<strong>en</strong> van Europa.<br />
Van de Noord-Europese veldleeuwerik<strong>en</strong> trekt e<strong>en</strong> deel door ons land terwijl e<strong>en</strong><br />
ander deel hier overwintert. Oktober tot <strong>en</strong> met februari zijn dan ook maand<strong>en</strong><br />
waarin veldleeuwerik<strong>en</strong> in groepjes voorkom<strong>en</strong>.<br />
De Graspieper overwintert in het algeme<strong>en</strong> niet in Nederland, er is echter van<br />
augustus tot in november sprake van doortrek van groep<strong>en</strong> noordelijke<br />
Graspiepers. In bet voorjaar zijn vooral maart <strong>en</strong> april maand<strong>en</strong> waarin sprake is<br />
van grote, noordwaarts gerichte verplaatsing<strong>en</strong>.<br />
Hoewel ook de baltsvlucht<strong>en</strong> in het voorjaar e<strong>en</strong> gering risico in zich berg<strong>en</strong> zijn<br />
het vooral de, buit<strong>en</strong> het broedseizo<strong>en</strong>, in groepsverband optrekk<strong>en</strong>de vogels die<br />
e<strong>en</strong> reëel gevaar kunn<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong>. Veldleeuwerik<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> zich vaak op langs de<br />
rand van de startbaan.<br />
17.10.3 Huismus <strong>en</strong> ringmus<br />
Ondanks de zeer grote doch afnem<strong>en</strong>de aantall<strong>en</strong> waarin beide soort<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong><br />
(Huismus ca. 750.000 <strong>en</strong> Ringmus 50.000 tot 100.000 broedpar<strong>en</strong>) vorm<strong>en</strong> deze<br />
soort<strong>en</strong> e<strong>en</strong> betrekkelijk gering risico voor de luchtvaart omdat ze zich voornamelijk<br />
tuss<strong>en</strong> de bebouwing <strong>en</strong> op erv<strong>en</strong> ophoud<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
137<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Hoewel de Ringmus e<strong>en</strong> wat natuurlijker omgeving prefereert zal ook deze soort<br />
meestal niet in grote aantall<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> vliegveld tot broed<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />
In de loop van de zomer (juni-augustus) vorm<strong>en</strong> zich zwerfgroep<strong>en</strong> muss<strong>en</strong> die<br />
<strong>en</strong>ige honderd<strong>en</strong> vogels kunn<strong>en</strong> omvatt<strong>en</strong>. Vanuit bosjes <strong>en</strong> hag<strong>en</strong>, die als dekking<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong>, wordt dan gefoerageerd op gran<strong>en</strong> <strong>en</strong> gras- <strong>en</strong> onkruidzad<strong>en</strong>. Hoewel<br />
dekking op vliegveld<strong>en</strong> meestal schaars is, is het toch mogelijk dat zwerfgroep<strong>en</strong><br />
muss<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangetrokk<strong>en</strong> door de aanwezige zad<strong>en</strong>. Het zal duidelijk zijn dat<br />
deze uitzonderlijke situaties niet op e<strong>en</strong> vliegveld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getolereerd. De<br />
meeste klacht<strong>en</strong> over muss<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong> het binn<strong>en</strong>dring<strong>en</strong> van deze vogels in<br />
hangaars <strong>en</strong> andere bouwwerk<strong>en</strong> waar hun uitwerpsel<strong>en</strong> vaak hinderlijke vervuiling<br />
<strong>en</strong> soms beschadiging van instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> gevoelige material<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong>.<br />
17.11 Ho<strong>en</strong>ders<br />
17.11.1 Fazant<strong>en</strong><br />
Deze bek<strong>en</strong>de jachtvogel is al in de Romeinse tijd in West-Europa geïntroduceerd.<br />
De soort blijkt hier goed te gedij<strong>en</strong>; er kom<strong>en</strong> nu verspreid over bet hele land<br />
50.000 tot 75.000 broedpar<strong>en</strong> voor. Fazant<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> voorkeur voor natte<br />
biotop<strong>en</strong>, maar tev<strong>en</strong>s w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zij zich graan- <strong>en</strong> grasveld<strong>en</strong> waarbij <strong>en</strong>ige dekking<br />
aanwezig is. Fazant<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> zich voornamelijk op de grond op waarbij ze zich<br />
hoofdzakelijk voed<strong>en</strong> met plantaardig materiaal. Bij verontrusting mak<strong>en</strong> de vogels<br />
zich laag vlieg<strong>en</strong>d uit de voet<strong>en</strong>. Met name deze vlucht<strong>en</strong>, indi<strong>en</strong> regelmatig<br />
uitgevoerd over de startbaan, mak<strong>en</strong> dat de Fazant als “bodemvogel” van ca. 1 kg<br />
als risicosoort voor de luchtvaart di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> beschouwd.<br />
17.11.2 Patrijs<br />
Hoewel er al jar<strong>en</strong> sprake is van e<strong>en</strong> achteruitgang, is de ‘Patrijs met ca. 10.000<br />
broedpar<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> vrij algem<strong>en</strong>e soort. Het voorkeursbiotoop ligt in kleinschalige<br />
landbouwgebied<strong>en</strong> waarin de veld<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de foerageermogelijkhed<strong>en</strong> bied<strong>en</strong><br />
terwijl er in de vorm van struik<strong>en</strong>, hegg<strong>en</strong> <strong>en</strong> houtwall<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de dekking<br />
aanwezig is. Merkwaardig g<strong>en</strong>oeg is de dichtheid van de Patrijs in de op<strong>en</strong><br />
Haarlemmermeer nog steeds vrij hoog.<br />
Patrijz<strong>en</strong> voed<strong>en</strong> zich in hoofdzaak met plantaardig materiaal waarbij vooral gran<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> onkruidzad<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>uttigd.<br />
In de vroege herfst voeg<strong>en</strong> zich e<strong>en</strong> aantal families bije<strong>en</strong> tot klucht<strong>en</strong> van 10 tot<br />
30 vogels die in groepsverband de winter in de nabijheid van hun broedgebied<br />
doorbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Vooral deze klucht<strong>en</strong>, die bij e<strong>en</strong> verstoring vaak als één geheel opvlieg<strong>en</strong> <strong>en</strong> laag<br />
vlieg<strong>en</strong>d dekking zoek<strong>en</strong>, zijn e<strong>en</strong> reëel aanvaringrisico geblek<strong>en</strong>.<br />
17.12 Roofvogels<br />
Hoewel meestal voorkom<strong>en</strong>d in slechts kleine aantall<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> roofvogels doordat<br />
zij vlieg<strong>en</strong>d jag<strong>en</strong> toch e<strong>en</strong> wez<strong>en</strong>lijke bedreiging vorm<strong>en</strong> voor de vliegveiligheid.<br />
E<strong>en</strong> factor die het aanvaringrisico nog vergroot is de prooifixatie waarbij de vogels<br />
vaak zodanig geconc<strong>en</strong>treerd zijn op de prooi dat zij niet meer reager<strong>en</strong> op<br />
nader<strong>en</strong>de vliegtuig<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
138<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Het grootschalige, op<strong>en</strong> vliegveldlandschap dat vaak rijk is aan muiz<strong>en</strong>, blijkt voor<br />
e<strong>en</strong> aantal soort<strong>en</strong> zeer aantrekkelijk.<br />
17.12.1 Buizerd<br />
De ca. 8000 broedpar<strong>en</strong> van de Buizerd zijn gevestigd in het hele land.<br />
Vanaf half augustus tot in mei kom<strong>en</strong> er ook buit<strong>en</strong> de broedgebied<strong>en</strong> veel<br />
Buizerds voor. Dit zijn dan meestal doortrekk<strong>en</strong>de of hier overwinter<strong>en</strong>de vogels<br />
afkomstig uit Noord Europa. Behalve door zelf prooi te dod<strong>en</strong> foerageert de<br />
Buizerd regelmatig op aas. Op grasland<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dus ook op vliegveld<strong>en</strong>, wordt vaak<br />
gejaagd op moll<strong>en</strong>.<br />
Vooral op zonnige dag<strong>en</strong> zal het baanoppervlak dusdanig verwarmd word<strong>en</strong> dat er<br />
al snel sprake is van thermiek waarin Buizerds moeiteloos omhoog kunn<strong>en</strong> cirkel<strong>en</strong>.<br />
Vooral in de paartijd, die in bet vroege voorjaar valt, kunn<strong>en</strong> zich dan ook vaak<br />
<strong>en</strong>kele buizerds bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ban<strong>en</strong> stelsel bevind<strong>en</strong> waardoor e<strong>en</strong> verhoogd risico op<br />
aanvaring<strong>en</strong> ontstaat. Allerlei mast<strong>en</strong>, markeringsbord<strong>en</strong> <strong>en</strong> lamp<strong>en</strong> nabij de<br />
startbaan di<strong>en</strong><strong>en</strong> vaak als uitkijkpost voor buizerds.<br />
17.12.2 Tor<strong>en</strong>valk<br />
Het steppeachtige landschap van e<strong>en</strong> vliegveld vormt e<strong>en</strong> ideaal jachtterrein voor<br />
de Tor<strong>en</strong>valk die daarin vooral jaagt op Veldmuiz<strong>en</strong>. Het zal duidelijk zijn dat deze,<br />
vaak stil in de lucht hang<strong>en</strong>de vogels bov<strong>en</strong> bet ban<strong>en</strong>stelsel e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tieel gevaar<br />
betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. De 6000 tot 9000 broedpar<strong>en</strong> van de Tor<strong>en</strong>valk kom<strong>en</strong> over het hele<br />
land verspreid voor.<br />
Vanaf eind juli zwerv<strong>en</strong> <strong>en</strong> trekk<strong>en</strong> Tor<strong>en</strong>valk<strong>en</strong> van elders door Nederland. Veel<br />
van de in Nederland gebor<strong>en</strong> jong<strong>en</strong> do<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s aan deze verplaatsing<strong>en</strong> mee.<br />
17.12.3 Ransuil<br />
Gedur<strong>en</strong>de de schemering <strong>en</strong> nacht vervangt de Ransuil de Tor<strong>en</strong>valk als roofvogel<br />
van bet half op<strong>en</strong> gebied. Laagvlieg<strong>en</strong>d als e<strong>en</strong> kiek<strong>en</strong>dief wordt dan voornamelijk<br />
op Veldmuiz<strong>en</strong> gejaagd.<br />
Hoewel jonge vogels de neiging hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong>igszins te zwerv<strong>en</strong> is de Ransuil in ons<br />
land e<strong>en</strong> standvogel. Het broedbestand van 4.000 tot 5.000 par<strong>en</strong> wordt<br />
gedur<strong>en</strong>de de winter aangevuld met trekk<strong>en</strong>de Ransuil<strong>en</strong> uit Noord Europa.<br />
Ransuil<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> verspreid over bet hele land voor. ‘s Winters word<strong>en</strong> vaak<br />
gezam<strong>en</strong>lijke rustplaats<strong>en</strong> gevormd van soms <strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> exemplar<strong>en</strong>.<br />
17.12.4 De Velduil<br />
De Velduil bejaagt zijn prooi overdag <strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de schemering, het is daarbij meer<br />
nog dan de Ransuil e<strong>en</strong> vogel van bet grootschalige op<strong>en</strong> landschap.<br />
Het aantal broedpar<strong>en</strong>, dat sterk kan schommel<strong>en</strong> onder invloed van het<br />
muiz<strong>en</strong>aanbod, is doorgaans niet hoger dan slechts ca. 15 paar. Mogelijke<br />
problem<strong>en</strong> do<strong>en</strong> zich meestal dan ook niet voor tijd<strong>en</strong>s het broedseizo<strong>en</strong>.<br />
In voor- <strong>en</strong> najaar echter trekk<strong>en</strong> Velduil<strong>en</strong> door ons land, terwijl in gunstige,<br />
muiz<strong>en</strong>rijke winters e<strong>en</strong> vrij groot aantal hier ook overwintert.<br />
17.12.5 Bruine Kiek<strong>en</strong>dief<br />
Hoewel e<strong>en</strong> aantal Bruine Kiék<strong>en</strong>diev<strong>en</strong> in ons land overwintert, zijn het toch<br />
voornamelijk zomervogels die tuss<strong>en</strong> maart <strong>en</strong> mei in Nederland aankom<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> half augustus <strong>en</strong> oktober weer vertrekk<strong>en</strong> naar Zuid Europa <strong>en</strong> Afrika. In de<br />
trekperiode is er ook sprake van <strong>en</strong>ige doortrek waarbij Noord <strong>en</strong> Oost Europese<br />
vogels ons land passer<strong>en</strong>. In Nederland kom<strong>en</strong> 7 tot 8 honderd par<strong>en</strong> van deze<br />
soort tot broed<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
139<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Tot voor kort kwam de Bruine Kiek<strong>en</strong>dief uitsluit<strong>en</strong>d voor in moerassig rietland;<br />
steeds meer echter wordt de soort teg<strong>en</strong>woordig aangetroff<strong>en</strong> in de grootschaliger<br />
akker- <strong>en</strong> weidegebied<strong>en</strong>.<br />
Bruine Kiek<strong>en</strong>diev<strong>en</strong> die op e<strong>en</strong> vliegveld foerager<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>, door hun gewoonte<br />
zeer laag bov<strong>en</strong> de grond te jag<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> reëel risico in zich berg<strong>en</strong>. Hetzelfde geldt<br />
voor de Blauwe Kiek<strong>en</strong>dief die bij ons ook in de winter op vliegveld<strong>en</strong> wordt<br />
waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
17.13 Aalscholver<br />
E<strong>en</strong> zware (meer dan 2 kg) trage vogel zowel in grote als ook in kleinere water<strong>en</strong><br />
(scheidingsslot<strong>en</strong> van vliegveld<strong>en</strong>) foerageert. Foerageervlucht<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
individueel maar ook in formaties van 5 tot 50 vogels gemaakt op voor de<br />
luchtvaart gevaarlijke hoogtes. Het aantal broedpar<strong>en</strong> is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> tot ca.<br />
20.000. Met de jong<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit broed<strong>en</strong>de (jonge) exemplar<strong>en</strong> mag op e<strong>en</strong><br />
gemiddelde aanwezigheid van ca. 70.000 tot 100.000 exemplar<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gerek<strong>en</strong>d.<br />
17.14 Andere diersoort<strong>en</strong><br />
17.14.1 Algeme<strong>en</strong><br />
Op luchthav<strong>en</strong>s kom<strong>en</strong> naast vogels zoogdier<strong>en</strong> voor. E<strong>en</strong> aantal van deze dier<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> van betek<strong>en</strong>is zijn voor diverse vogelsoort<strong>en</strong> die h<strong>en</strong> als voedsel vang<strong>en</strong>. In<br />
dat licht word<strong>en</strong> ze onderstaand behandeld.<br />
17.14.2 Veld <strong>en</strong> andere muiz<strong>en</strong>soort<strong>en</strong><br />
Vooral de veldmuis voelt zich thuis in oud <strong>en</strong> arm grasland. De populaties bouw<strong>en</strong><br />
cyclisch, 2 tot 5 jarige period<strong>en</strong>, op <strong>en</strong> af. In muiz<strong>en</strong>jar<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> tot 10.000<br />
veldmuiz<strong>en</strong> per hectare aanwezig zijn. Tor<strong>en</strong>valk<strong>en</strong>, Buizerds, Reigers <strong>en</strong> grotere<br />
meeuw<strong>en</strong> beschouw<strong>en</strong> de muiz<strong>en</strong> als stapelvoedsel. E<strong>en</strong> muiz<strong>en</strong>jaar k<strong>en</strong>merkt zich<br />
door de veel grotere aantall<strong>en</strong> van g<strong>en</strong>oemde vogels op het vliegveld. Het met gif<br />
bestrijd<strong>en</strong> van veldmuiz<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sief, kostbaar <strong>en</strong> milieuonvri<strong>en</strong>delijk werk,<br />
zeker gelet op de grote oppervlakt<strong>en</strong> die herhaaldelijk moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> behandeld.<br />
Om die red<strong>en</strong> wordt deze methode afgerad<strong>en</strong>. De muiz<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong>igszins binn<strong>en</strong><br />
de perk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zo dicht mogelijk recht op staande grasmat<br />
wordt aangehoud<strong>en</strong>. Tor<strong>en</strong>valk<strong>en</strong> <strong>en</strong> buizerds kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> weggevang<strong>en</strong>,<br />
reigers <strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong> verjaagd <strong>en</strong> waar te hinderlijk word<strong>en</strong> geschot<strong>en</strong>.<br />
17.14.3 Moll<strong>en</strong><br />
De aantall<strong>en</strong> moll<strong>en</strong> is in het algeme<strong>en</strong> veel kleiner dan de aantall<strong>en</strong> veldmuiz<strong>en</strong>. Ze<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> dezelfde vogelsoort<strong>en</strong> als de veldmuis tot voedsel.<br />
Moll<strong>en</strong> beschadig<strong>en</strong> daarnaast de grasmat, veroorzak<strong>en</strong> door de molshop<strong>en</strong> slijtage<br />
aan maaiapparatuur. De hop<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> de winternest<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wanneer ze hard<br />
bevror<strong>en</strong> zijn de berijdbaarheid voor reddingsvoertuig<strong>en</strong> ernstig verstor<strong>en</strong>. Om die<br />
red<strong>en</strong> wordt aanbevol<strong>en</strong> om winter <strong>en</strong> voorjaar de moll<strong>en</strong> met klemm<strong>en</strong> in aantal<br />
terug te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> 10 tal moll<strong>en</strong> per hectare is aanvaardbaar.<br />
17.14.4 Konijn<strong>en</strong><br />
Konijn<strong>en</strong>, soms door publiek tijd<strong>en</strong>s vakantieperiode uitgezet, kunn<strong>en</strong> zich<br />
hinderlijk snel verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong>. Periodiek tred<strong>en</strong> ziekt<strong>en</strong> als myxomatose <strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
140<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
V.H.S. op die de stand decimer<strong>en</strong>. Het zijn vooral de aanrijdings- <strong>en</strong> ziekte<br />
slachtoffers die snel aaseters als buizerd, kraai, ekster <strong>en</strong> meeuw<strong>en</strong> aantrekk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zodo<strong>en</strong>de voor gevaarlijke situaties zorg<strong>en</strong>. Daarnaast richt<strong>en</strong> de dier<strong>en</strong> schade aan<br />
de grasmatt<strong>en</strong> aan <strong>en</strong> door de hol<strong>en</strong> ontstaat gevaar voor de berijdbaarheid. Het<br />
ondergrav<strong>en</strong> van verharding<strong>en</strong> <strong>en</strong> bekabeling<strong>en</strong> is naast het aanknag<strong>en</strong> van<br />
bekabeling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ander gek<strong>en</strong>d probleem. Het verdi<strong>en</strong>t aanbeveling e<strong>en</strong><br />
aanwezige konijn<strong>en</strong>stand kort te houd<strong>en</strong> door middel van bejaging zonodig met<br />
gebruik van kunstlicht of frett<strong>en</strong>.<br />
17.14.5 Haz<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> vliegveld is vooral e<strong>en</strong> rustige biotoop voor haz<strong>en</strong>. Het langgrasbeheer geeft<br />
weliswaar extra dekking doch het lange taaie gras is weer niet aantrekkelijk voor<br />
haz<strong>en</strong>. De dier<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> graag kruid<strong>en</strong> tot zich alsook mals jong gras. Bij e<strong>en</strong> hoge<br />
haz<strong>en</strong>stand word<strong>en</strong> relatief veel haz<strong>en</strong>, ook op de start- <strong>en</strong> landingsban<strong>en</strong> dood<br />
gered<strong>en</strong>. De kadavers kunn<strong>en</strong> net als die van konijn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de<br />
laaghang<strong>en</strong>de vliegtuigmotor<strong>en</strong>. Ook trekk<strong>en</strong> kadavers aaseters aan die op hun<br />
beurt e<strong>en</strong> gevaar voor het vliegverkeer kunn<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong>. Het verdi<strong>en</strong>t<br />
aanbeveling de haz<strong>en</strong>stand, door bejaging, in het voorjaar te bepal<strong>en</strong> op maximaal<br />
1 haas per twee hectare.<br />
17.14.6 Hermelijn, bunzing <strong>en</strong> wezel<br />
Deze roofdiertjes veroorzak<strong>en</strong> weliswaar verontrusting onder ev<strong>en</strong>tueel aanwezige<br />
vogels maar voor de rest zijn ze van ondergeschikt veiligheidsbelang. Ze zijn eerder<br />
e<strong>en</strong> aanwinst daar ze zich in belangrijke mate voed<strong>en</strong> met muiz<strong>en</strong>.<br />
17.14.7 Ste<strong>en</strong>marters<br />
Dit dier komt als verklaard cultuurvolger, in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate in Nederland voor.<br />
Daar waar schade aan operationele voertuig<strong>en</strong>, die veelal buit<strong>en</strong> staan optreedt<br />
door doorbijt<strong>en</strong> van bekabeling<strong>en</strong> kan incid<strong>en</strong>teel e<strong>en</strong> dier word<strong>en</strong> weggevang<strong>en</strong> in<br />
e<strong>en</strong> doorloop kooi geaasd met vis.<br />
17.14.8 Voss<strong>en</strong><br />
De vos is thans overal in Nederland in grote getale aanwezig. De jag<strong>en</strong>de vos<br />
br<strong>en</strong>gt veel verontrusting te weeg onder op het vliegveld broed<strong>en</strong>de (weide)<br />
vogels. Belangrijk is dat er melding<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> van vliegers van hond op de baan, die<br />
zijn te herleid<strong>en</strong> naar voss<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> aanrijding met e<strong>en</strong> vos kan schade veroorzak<strong>en</strong> aan (kleine) vliegtuig<strong>en</strong> terwijl<br />
kadavers of del<strong>en</strong> daarvan in vliegtuigmotor<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Om bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde red<strong>en</strong><strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voss<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> getolereerd op<br />
vliegveld<strong>en</strong>, zij di<strong>en</strong><strong>en</strong> terstond te word<strong>en</strong> afgeschot<strong>en</strong>.<br />
17.14.9 Reeën<br />
E<strong>en</strong> lokale reeënstand op <strong>en</strong> vliegveld is vanwege grootte <strong>en</strong> gewicht van de dier<strong>en</strong><br />
niet toegestaan. Aanwezige dier<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verwijderd.<br />
17.14.10 Algeme<strong>en</strong><br />
Veel meer diersoort<strong>en</strong> zijn aantrekkelijk voor vogels, insect<strong>en</strong> zowel op het land als<br />
in het water, viss<strong>en</strong>, zoetwatermossel<strong>en</strong> etc.<br />
Hoewel dit probleem bek<strong>en</strong>d is wordt niet aanbevol<strong>en</strong> deze dier<strong>en</strong> te bestrijd<strong>en</strong> of<br />
anderszins te verwijder<strong>en</strong>. De er op af kom<strong>en</strong>de vogels moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verjaagd.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
Bijlage 1 Verschil bird controle militair <strong>en</strong> civiel<br />
141<br />
Inleiding<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Bij de discussie over de totstandkoming van dit handboek is geblek<strong>en</strong> dat de<br />
aanpak van de Koninklijke Luchtmacht op <strong>en</strong>kele punt<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>teel verschilt<br />
van de organisatie <strong>en</strong> werkwijze op Schiphol. Dat komt e<strong>en</strong>voudigweg voort uit het<br />
feit dat e<strong>en</strong> grote internationale luchthav<strong>en</strong> minder flexibiliteit in haar<br />
vliegtuigstroom heeft <strong>en</strong> aanpassing<strong>en</strong> daarvan direct tot grote financiële<br />
consequ<strong>en</strong>ties leid<strong>en</strong>. Ook is de werkdruk <strong>en</strong> de neiging om het terrein op de schop<br />
te nem<strong>en</strong> per hectare op Schiphol veel groter dan op e<strong>en</strong> gemiddelde, relatief<br />
rustige vliegbasis. T<strong>en</strong>slotte zijn op e<strong>en</strong> militair veld het vliegbedrijf, de<br />
platformdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> de verkeersleiding in één hand. Dit gevoegd bij de grote<br />
speelruimte in het vliegprogramma maakt (het experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> met) optimale bird<br />
control bij de luchtmacht mogelijk, maar ook nodig, gelet op de pot<strong>en</strong>tieel grotere<br />
vogelbezetting als gevolg van de vele rustige ur<strong>en</strong>. Om deze red<strong>en</strong><strong>en</strong> k<strong>en</strong>t de<br />
Koninklijke Luchtmacht e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> Voorschrift Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie met<br />
daarbij e<strong>en</strong> set onderligg<strong>en</strong>de Taakinstructies welke tev<strong>en</strong>s van kracht zijn bij de<br />
Koninklijke Marine.<br />
Terreinbeheer<br />
De Luchtmacht heeft op alle vliegbases (ook die op klei, bijvoorbeeld Leeuward<strong>en</strong>)<br />
met succes schraalgrasland als vegetatie uitgangspunt gekoz<strong>en</strong>. De keuze voor<br />
schraalgraslandbeheer is g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> omdat na proefneming<strong>en</strong> bleek dat dit het<br />
hoogste <strong>en</strong> meest blijv<strong>en</strong>de r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t in term<strong>en</strong> van vliegveiligheid opleverde. Als<br />
bonus word<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> veel natuurwaard<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>gehaald. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt<br />
verwacht dat e<strong>en</strong> integrale waterbeheerstudie de economische voordel<strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />
aanton<strong>en</strong>.<br />
Vogelverjaging <strong>en</strong> jacht<br />
De Luchtmacht praktijk leert - getracht wordt dit ook wet<strong>en</strong>schappelijk te<br />
onderbouw<strong>en</strong> - dat sommige vorm<strong>en</strong> van verjaging averechts werk<strong>en</strong>. Het vereist<br />
daarom veel k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring om als vogelwacht r<strong>en</strong>dabel te zijn. Omdat leiding<br />
op afstand hierbij nauwelijks effectief kan zijn, hebb<strong>en</strong> de Klu-vogelwachters e<strong>en</strong><br />
uitgebreide opleiding (inclusief on the job training <strong>en</strong> jachtakte) <strong>en</strong> derhalve e<strong>en</strong><br />
relatief hoge militaire rang.<br />
Al vijftig jaar k<strong>en</strong>t de luchtmacht e<strong>en</strong> Luchtmacht Jagers Ver<strong>en</strong>iging (LJV) die<br />
nadrukkelijk niet is opgehev<strong>en</strong> to<strong>en</strong> in 1974 de bird control professionaliseerde.<br />
Deze jagers kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet bij hardnekkige vogelproblem<strong>en</strong> op de<br />
vliegbases <strong>en</strong> als liaison di<strong>en</strong><strong>en</strong> naar de omligg<strong>en</strong>de wildbeheere<strong>en</strong>hed<strong>en</strong><br />
(faunabeheere<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>). De activiteit<strong>en</strong> van vogelwachters <strong>en</strong> LJV-ers zijn<br />
inmiddels volledig geïntegreerd <strong>en</strong> gec<strong>en</strong>traliseerd. Alle data <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s over de<br />
bedrijfsvoering gaan in afschrift naar de c<strong>en</strong>trale beheersautoriteit die op basis<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
142<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
daarvan alle vergunning<strong>en</strong> beargum<strong>en</strong>teert, verwerft <strong>en</strong> verantwoordt alsook<br />
audits verzorgt <strong>en</strong> waar nodig onderzoek uitvoert of doet uitvoer<strong>en</strong>.<br />
Aanpassing vliegprogramma<br />
De luchtmacht beschikt in sam<strong>en</strong>werking met haar NAVO-partners over e<strong>en</strong> laagvliegrestrictiestelsel<br />
op basis van e<strong>en</strong> radar <strong>en</strong> vogeltrekk<strong>en</strong>nis gebaseerd<br />
vogeltrekwaarschuwingssysteem. Ook bij het in- <strong>en</strong> uitvlieg<strong>en</strong> <strong>en</strong> in het circuit draai<strong>en</strong><br />
op vliegbases <strong>en</strong> schietranges wordt hiermee rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong>. De civiele luchtvaart<br />
k<strong>en</strong>t dit vogeltrekwaarschuwingssysteem (nog) niet. Mom<strong>en</strong>teel wordt k<strong>en</strong>nis<br />
ingewonn<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van modell<strong>en</strong> waarmee de radar-, meteo- <strong>en</strong> ornithologische<br />
data beter kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>ut <strong>en</strong> gebruikt voor 24-uursvoorspelling<strong>en</strong>.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
Bijlage 2 Bird strike reporting form<br />
143<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
De formulier<strong>en</strong> op de volg<strong>en</strong>de twee pagina’s kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt om e<strong>en</strong><br />
vogelaanvaring te meld<strong>en</strong> aan de <strong>Inspectie</strong> Verkeer <strong>en</strong> Waterstaat.<br />
Verzocht wordt om op het eerste formulier gegev<strong>en</strong>s omtr<strong>en</strong>t de omstandighed<strong>en</strong><br />
rond de aanvaring in te vull<strong>en</strong>. Het tweede formulier betreft nadere informatie<br />
omtr<strong>en</strong>t kost<strong>en</strong> van de aanvaring <strong>en</strong> de ev<strong>en</strong>tuele onstane motorschade.<br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
144<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
145<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006
C V L<br />
146<br />
Commissie Vogelaanvaring<strong>en</strong> Luchtvaartuig<strong>en</strong><br />
Handboek Vogelaanvaringsprev<strong>en</strong>tie versie 1.0<br />
Nederlandse Luchthav<strong>en</strong>s november 2006