Bestemmingsplan Buitengebied Wymbritseradiel ... - ISZF

tot het kanalenstelsel. Vaarwegen kunnen worden onderverdeeld in verschillende
vaarten. In Wymbritseradiel betreft dit zeilvaarten en trekvaarten. Veel
zeilvaarten en trekvaarten werden gegraven met gebruikmaking van bestaande
natuurlijke wateren en sloten.
Zeilvaarten werden gebruikt voor het vervoer van goederen en mensen door
middel van zeilschepen. Het vervoer van vracht (granen, aardappelen, vee,
turf, terpaarde, bouwmaterialen) vond tot in de 20 ste eeuw voornamelijk per
zeilschip plaats, vaak in de vorm van beurtdiensten. In eerste instantie dienden
alle wateren in Fryslân de natuurlijke afwatering. Om de afwatering te
verbeteren werd al in een vroeg stadium begonnen met het graven van sloten.
Naderhand kwamen er ook bredere kanalen ten behoeve van de ontwatering
van grotere gebieden en voor het vervoer over water. Vaak dienden de bredere
rechte vaarten tevens als begrenzing van dorpsterritoria en verkavelingblokken,
zoals de Wimerts. De brede vaarten dienen samen met de meren ook als
boezem (opbergplaats van overtollig water).
Trekvaarten zijn kanalen die zijn voorzien van een pad of weg op één van de
oevers. Op dit jaagpad of deze trekweg liep het paard die de trekschuit met
een touw (de zogenoemde jaaglijn) vooruittrok en de jager die het paard mende.
Soms werd de schuit voortgetrokken door de schipper zelf of een familielid.
De meeste trekvaarten waren oorspronkelijk zeilvaarten. De eerste trekvaart
in Fryslân werd geopend in 1646. Daarna kwam een stelsel van trekvaarten
tot stand waarbij ook nieuwe trekvaarten werden gegraven, zoals de Snitser
Trekfeart of De Swette bij Scharnegoutum.
Natuurlijke waterlopen
In eerste instantie dienden alle wateren in Fryslân de natuurlijke afwatering of
maakten er althans onderdeel van uit. Rivieren, natuurlijke geulen en prielen,
zeearmen en meren behoorden ertoe. Deze wateren met een natuurlijke oorsprong
zijn opgenomen op de landschapskaart. Dit geldt voor zowel de nog
bestaande als de inmiddels verdwenen waterlopen in de gemeente. Om de
afwatering en de mogelijkheden voor transport te verbeteren zijn veel natuurlijke
waterlopen in de loop der tijd gekanaliseerd.
Droogmakerijen
Een droogmakerij is een polder die is ontstaan door het droogleggen van een
door de natuur dan wel turfwinning (of zelnering 4 ) gevormd meer. Van de
droogmakerijen in Hollandse zin, compleet met een ringvaart (waarop het
water met behulp van molens werd uitgeslagen) en een geometrische indeling,
zijn in Fryslân slechts enkele voorbeelden aan te wijzen. Deze zijn qua oppervlakte
bovendien veel kleiner dan de Hollandse tegenhangers. Een beperktere
kapitaalvoorziening, een geringere druk op de cultuurgrond, maar ook de wijd-
4 Het winnen van zout uit zouthoudend veen.
285.00.00.01.04.toe - Bestemmingsplan Buitengebied Wymbritseradiel - 31 augustus 2010
ZEILVAARTEN
TREKVAARTEN
23