Bestemmingsplan Buitengebied Wymbritseradiel ... - ISZF

Jongere bouwkunst (1850-1940)
De gebouwen en objecten die onder deze noemer vallen, zijn tijdens het Monumenten
Inventarisatieproject (MIP) verzameld. Dit landelijke project is uitgevoerd
tussen 1987 en 1994. Het doel van dit project was het inventariseren
van jongere bouwkunst en stedenbouw uit de periode 1850-1940 om een overzicht
te verkrijgen van de ontwikkelingen die in die periode op deze terreinen
hebben plaatsgevonden. Het MIP is uiteindelijk opgevolgd door het Monumenten
Selectieproject (MSP).
Tijdens dit project zijn uit de inventarisatie van het MIP objecten geselecteerd
die in aanmerking komen voor bescherming op grond van de Monumentenwet.
De jongere bouwkunst in het plangebied betreft religieuze gebouwen, boerderijen,
molens, bedrijven, woningen en overige objecten.
Terp
In Wymbritseradiel liggen nog tal van terpen in het Middelzeegebied en enkele
in de Hempolders. Van de bronstijd tot ongeveer 1200 na Chr. bestond een
groot deel van de huidige provincies Groningen, Fryslân en Noord-Holland uit
uitgestrekte kwelders, afgewisseld door meren en veenmoerassen. Grote delen
van dit landschap stonden in verbinding met zee. Ter bescherming tegen overstromingen
werden kunstmatige heuvels opgeworpen. Deze heuvels worden in
Fryslân terpen genoemd (in Groningen wierden). De terpen werden opgehoogd
en steeds groter, zodat er ook kerken en dorpjes op konden worden gebouwd.
Nog steeds is in veel dorpen te zien dat deze zijn ontstaan als terpdorp. Het
woord ‘terp’ is afgeleid van het oud-Friese woord voor dorp. Vanaf ongeveer
1100 na Chr. zijn er in het terpengebied kerken gebouwd. De eerste kerken
bouwde men van blokken tufsteen of graniet die uit de Eiffel werden ingevoerd.
Vanaf 1250 werden bakstenen gebruikt. Als regel werd de kerk op het
hoogste punt van de terp gebouwd, zodat deze beschermd was tegen de
stormvloeden. Als het hoogste punt al bebouwd was, kreeg de kerk een eigen
terp naast het dorp.
Totdat er in de middeleeuwen dijken werden gebouwd om de zee buiten te
houden, bleven de terpbewoners op de terpen wonen.
Amerikaanse windmotor
Omstreeks 1900 deed de Amerikaanse windmolen of windmotor zijn intrede in
Nederland. Dit relatief goedkope molentype kon door één boer worden onderhouden.
Veel traditionele houten watermolens werden daarom vervangen door
deze windmotoren. Het overgrote deel van de zeker duizend Amerikaanse
windmotoren in Nederland stond in Fryslân. Hiervan zijn er thans nog ruim 50
over. De meeste hiervan zijn of worden nu beschermd op grond van de Monumentenwet.
Ten oosten van Uitwellingerga staan aan de Sjuwedyk twee Amerikaanse
windmotoren die beide aangewezen zijn als Rijksmonument.
Bestaande en verdwenen molens
Als belangrijke cultuurhistorische bouwwerken dienen de verschillende karakteristieke
molens te worden genoemd. Van de vijf grote werkende klassieke
molens in Wymbritseradiel staan er twee in het buitengebied. Beide molens
285.00.00.01.04.toe - Bestemmingsplan Buitengebied Wymbritseradiel - 31 augustus 2010
19