Bestemmingsplan Buitengebied Wymbritseradiel ... - ISZF

16
afgelegen delen van de dorpsgebieden leenden zich goed voor de vestiging van
eendenkooien.
Kloosterterrein
In de gemeente vindt men oude kloosterterreinen in IJlst en Woudsend en in
het plangebied tussen Oudega en Heeg en ten noordwesten van Scharnegoutum.
De landschapskaart bevat informatie over de plaatsen waar kloosters hebben
gestaan, de zogenoemde kloosterterreinen. Toen de kloosterbezittingen in het
kader van de reformatie in 1580 door de provinciale overheid in beslag werden
genomen, werd zij eigenaar van naar schatting één vijfde deel van de cultuurgronden
in Fryslân. Na 1580 zijn de kloostergebouwen grotendeels gesloopt. De
kloosters hebben grote invloed gehad op de politieke en economische geschiedenis
van het laatmiddeleeuwse Fryslân. De oudste en grotere abdijen ontstonden
vanaf de tweede helft van de 12 de eeuw en behoorden behalve tot de
traditionele Benedictijner orde met name tot een tweetal betrekkelijk recente
kloosterorden, te weten de Cisterciënzers en de Premonstratenzers. Naast
deze ‘rijke orden’, waar slechts rijken zich als kloosterling konden inkopen om
er in armoede hun verdere leven door te brengen, kwamen ook zogeheten
mendicanten- of bedelordekloosters tot ontwikkeling in Fryslân. Deze kloosters
konden slechts in of in de nabijheid van grotere bevolkingsconcentraties gedijen,
bijna uitsluitend in of nabij de Friese steden. Dominicaner en Franciscaner
kloosters en Franciscanessen waren bijvoorbeeld onder andere gevestigd in of
nabij Bolsward (ca. 1280) en ook Sneek (1462). De jongere, in de 15 de en 16 de
eeuw gestichte, kloosters bereikten niet meer het aanzien, de omvang en de
welvaart van de oudere, temeer daar Fryslân in zekere zin reeds verzadigd was
met deze geestelijke instellingen.
Restanten buitenplaatsen
In de gemeente Wymbritseradiel worden restanten van buitenplaatsen aangetroffen
in Hommerts, Oppenhuizen en Oudega en nabij Abbega, Gauw, Goënga,
Heeg en Nijland.
Een versterkt stenen huis of stins werd in de middeleeuwen bewoond door
hoofdelingen. De stinzen waren aanvankelijk stenen torens die vaak op een
kunstmatig heuveltje stonden, een zogeheten stinswier. Met de komst van een
centraal gezag onder Georg van Saksen kwam een einde aan de vetemaatschappij
en de onderlinge oorlogen van de hoofdelingen en daarmee verloren
stinzen hun nut. Veel stinzen werden gesloopt of omgebouwd tot riante, voorname
woningen: de staten. Vooral deze stinzen en staten zijn als restanten
buitenplaats 1 in beeld gebracht. De spreiding van de buitenplaatsen weerspie-
1
De toevoeging ‘restanten’ wijst op het feit dat weliswaar de meeste adellijke woningen verdwenen
zijn, maar zich desondanks ter plekke bouwrestanten in de bodem kunnen bevinden.
Bestaande buitenplaatsen zijn ingedeeld onder de rijksmonumenten en de jongere bouwkunst.
285.00.00.01.04.toe - Bestemmingsplan Buitengebied Wymbritseradiel - 31 augustus 2010