Bestemmingsplan Buitengebied Wymbritseradiel ... - ISZF

estaat uit een overwegend noordzuid
lopende strokenverkaveling. Een
opvallende uitzondering in het gebied
is het in 1633 drooggemalen Sensmeer
bij Greonterp. Deze kleine droogmakerij
heeft een rationele verkaveling
en wordt in de hiernavolgende paragraaf
behandeld.
Het gebied is een klei-op-zand-gebied.
Op de zandondergrond werd vanaf circa
3000 voor Chr. veen gevormd. Er
ontstond een dik veenpakket dat ongeveer
300 na Chr. ten gevolge van overstromingen door de zee met een dunne
laag zwarte, kalkarme knipklei werd bedekt. Het water drong vanaf het noorden
via IJlst naar Woudsend het land binnen. Restanten van deze voormalige
zeearm zijn nog terug te vinden bij IJlst (It Sou) en bij Woudsend (De Ie).
Het Friese Merengebied was qua ontsluiting lange tijd aangewezen op het water.
Door de hoge grondwaterstanden is het gebied ook pas laat (vanaf ongeveer
1000 na Chr.) in gebruik genomen. De natte grond werd opstrekkend
verkaveld en als weiland en vooral hooiland gebruikt. De belangrijke rol van
het water uitte zich onder andere in een op het water georiënteerde nederzettingsvorm;
het vaartdorp. Jutrijp, Hommerts, Oppenhuizen, Uitwellingerga en
Gauw zijn van oorsprong vaartdorpen, waarbij bebouwing als een lint langs het
water kwam te liggen.
Typerend is ook dat boerderijen die niet direct aan het water liggen een eigen
opvaart kregen. Deze zijn vaak nog aanwezig. Door het belangrijker worden
van het vervoer over land kregen de vaartdorpen steeds meer het karakter van
wegdorpen.
De rol van de zandrug tussen Osingahuizen en Sandfirden is al genoemd als
ontginningsbasis. Hierop liggen ook de nederzettingen Lytshúzen en Oudega.
Oudega is als enige van deze reeks uitgegroeid tot een dorp. Gaastmeer is van
oorspong een waterdorp, dat wil zeggen dat de verbindingen vrijwel uitsluitend
werden gevormd door, al dan niet gegraven, watergangen.
Heeg en Woudsend zijn beide ontstaan op een zandopduiking aan het water.
De dorpen zijn gegroeid door de handel als gevolg van hun ligging aan het water
(scheepvaart, scheepsbouw en -reparatie, handel en visserij).
De kleilaag kan in het noorden van het Merengebied een dikte hebben van 40
centimeter. In het zuiden is deze laag vaak nauwelijks meer aanwezig. In de
zone Osingahuizen-Oudega-Sandfirden ligt de zandondergrond relatief dicht aan
de oppervlakte (minder dan 120 centimeter beneden maaiveld). Deze zandrug is
een ontginningsbasis geweest van waaruit het omliggende land in gebruik is genomen.
285.00.00.01.04.toe - Bestemmingsplan Buitengebied Wymbritseradiel - 31 augustus 2010
BODEM, NEDERZETTING EN
ONTGINNING
13