Politieke participatie en beleid.pdf - Prof. dr. AFA Korsten

Politieke invloed (6): referendum
In 1997 vond in Amsterdam een referendum plaats over de kwestie-IJburg. De
discussie ging over wonen en natuur. Hierover is uitvoerig bericht (Neijens en
Van Praag, 1999; Ng, 260399). Op basis hiervan, en een presentatie van Slot
(gemeente Amsterdam) stelden we de volgende samenvatting op. Voor andere
beschouwingen over het referendum verwijzen we naar het werk van een
staatscommissie en van de commissie-Deetman. De casus leert dat het nodig is
dat ook gemeentebestuurders deel nemen aan de discussie voor het referendum
plaatsvindt.
Het referendum over IJburg trok de aandacht door de grote uitgaven voor
campagnemateriaal. Ook de geloofwaardigheid van de voor- en tegenstanders
stond ter discussie. Van de Vereniging Natuurmonumenten werd gezegd dat ze
zich in het debat met televisiespotjes ‘ingekocht’ had. Toch werd het plan voor
bebouwing van IJburg niet tegengehouden. De tegenstanders kwamen 25000
stemmen tekort. De gekwalificeerde meerderheidseis was gesteld op de helft van
het opkomstpercentage bij de gemeenteraadsverkiezingen. Die eis werd destijds
sterk gekritiseerd omdat het de kracht uit het referendum haalde.
Peter Neijens en Philip van Praag (1999) publiceerden ‘De slag om IJburg’,
waarin dit referendum centraal staat. Ter voorbereiding op hun boek legden ze
de stelling dat het gemeentebestuur van Amsterdam de scherpte uit het
referendum gehaald had voor aan voor- en tegenstanders.
Volgens burgemeester Patijn is het zo dat met een grote meerderheid een
gemeenteraadsbesluit over IJburg was genomen, en dan moeten tegenstanders
met een correctief referendum die een ander besluit wensen van goeden huize
komen wil het tot vernietiging komen. Het gemeentebestuur was een van de
betrokken acteurs. Er was ook een referendumcomité IJmeer Open! Van die zijde
wordt het cynisch gevonden dat aanvragers van een referendum het moeten
hebben van een laag opkomstpercentage. Als die opkomst niet echt matig is, is
de drempel om te komen tot een referendum hoog.
• Hoe verliep het proces voorafgaand aan het referendum verder?
De gemeente Amsterdam had in de aanloop naar het gemeenteraadsbesluit wel
enig krediet opgebouwd met een ‘open planproces’. Verschillende organisaties
konden hun visie terugvinden in de plannen. Ze waren daarmee deels
gecontenteerd.
De Amsterdamse gemeenteraadsleden onttrokken zich in de aanloop aan hun
verantwoordelijkheid volgens de beide onderzoekers. De burgers moesten het in
het informatieproces doen met ambtenaren. Dat viel bij velen in verkeerde aarde,
temeer daar veel burgers toch al het gevoel hadden dat Amsterdam bestuurd
wordt door ambtenaren. Later werden diverse raadsleden wel actief. Waarom?
44