Werken met kwartsstof - FNV Bouw

FNV BOUW BESTAAT UIT FNV BOUW & INFRA, FNV AFBOUW EN ONDERHOUD, FNV MEUBEL & HOUT EN FNV WOONDIENSTEN
ARBOWIJZER 4
Werken met kwarts
Kwarts of kwatsch?
Stof zijt gij...
‘De één werpt stof op, de ander krijgt het in het oog’, aldus een
oud Chinees spreekwoord. En nog zo’n spreekwoordelijke waarheid:
‘Het is onmogelijk stof te doen opwaaien zonder dat enkele lieden
hoesten’.
Stof is niet gezond. Maar sommige soorten stof zijn ronduit onge zond.
Steenstof bijvoorbeeld. Met name vanwege de kwarts die er in zit.
Kwarts komt van nature voor in veel soorten gesteenten. Sinds jaar
en dag is bekend dat het inademen van kwartshoudend stof gezond -
heidsproblemen veroorzaakt. Stoflongen zijn daarvan het bekendste
voorbeeld. Maar sinds enige tijd staat kwarts ook op de internationale
lijst van kankerverwekkende stoffen. Reden genoeg dus om de stof -
blootstelling zo laag mogelijk te houden.
>
>
>
>
>
>
>
Steen. De bouw kan niet zonder. Het
is dan ook duurzaam en degelijk. Dus
werken duizenden bouwvakkers met
steen of steenachtige materialen. Bij
dat werk komt bijna altijd stof vrij. In
steenstof zit dikwijls het kankerver -
wekkende bestanddeel kwarts. Wat
zijn de risico’s en hoe hou je ze zo
klein mogelijk? Achter gronden en
tips & trucs op een rij.
Herziene 2e uitgave,
april 2009
Inhoudsopgave
Stof zijt gij... .......................................... 1
Wat is kwartsstof ................................ 2
Piepen en hijgen .................................. 3
Wat zegt de wet? ................................ 7
Tips & trucs om
kwartsstof te weren ........................... 8
Meer weten? ....................................... 11
Nuttige adressen .............................. 12
Arbowijzer 4 | Werken met kwarts | Kwarts of kwatsch? | 09099-1
09099

Wat is kwartsstof?
Een groot deel van de aardkorst, gesteenten en rotsen bestaat uit
zogenaamde ‘silicaten’. Dat zijn verbindingen waarin silicium
voorkomt. Het voor de gezondheid meest schadelijke silicaat is
kristallijn kwarts. Het komt voor in grondstoffen die in de bouw veel
worden gebruikt. Het zit bijvoorbeeld in betonsteen, cellenbeton,
(kalk)zandsteen, metselstenen en tegels (zie kader). Dat het er in
zit is geen probleem, want op zich zijn kwartshoudende materialen
niet schadelijk. Maar de bewerking ervan wel. Want daarbij komt
kwartsbevattend steenstof vrij. De kleine stofdeeltjes verspreiden
zich door de lucht en kunnen door inademing diep in de longen
doordringen. En daar kan het kwartsbevattend stof schade
aanrichten.
Kwarts gewogen
Bouwmaterialen worden ‘kwartshoudend’ genoemd bij een kwartsgehalte van meer dan 1.5% op
gewichtsbasis. Een aantal veel voorkomende kwartshoudende bouwmaterialen op een rij.
Materiaal gewichtspercentage kwarts
Zandsteen 50 - 90%
Kalkzandsteen 30 - 83%
Cellenbeton 12 - 44%
Betonsteen 25 - 40%
Beton 20 - 30%
Baksteen 10 - 25%
Gips 0 - 3,5%
Beton, cellenbeton, metselbaksteen, kalkzandsteen en diverse soorten natuursteen (kwartsiet,
verschillende soorten graniet, leisteen) zijn voorbeelden van materialen met een hoog kwartsgehalte.
Veel gebruikte materialen met een laag kwartsgehalte zijn gips(blokken), cement (het zand/cement
mengsel bevat wel kwarts), marmer en basalt.
Arbowijzer 4 | Werken met kwarts | Kwarts of kwatsch? | 09099-2

Piepen en hijgen
Inademen van stof is nooit gezond. Of dat nou huisstof, houtstof of
steenstof is. Als je regelmatig in een stoffige omgeving werkt, kun
je last krijgen van niesbuien, benauwdheid en andere ademhalings -
problemen. Kwartsstof is een kankerverwekkende stof. In Nederland
zijn er grenswaarden voor gevaarlijke stoffen die op gezondheids -
kundig niveau moeten worden bepaald. Voor de groep kankerver -
wekkende stoffen bestaan er zogenaamde MAC-waarden. Omdat bij
deze stoffen in principe elke hoeveelheid kanker kan veroorzaken,
is een scherpe grenswaarde niet te stellen. De MAC is dus de
waarde, waarbij het risico op kanker enorm klein is, zo klein dat het
verwaarloosbaar is. Bij kwartsstof mag er een maximale hoeveelheid
stof in de werklucht aanwezig zijn. De hoogte van de grens- en
MAC-waarden is daarbij afhankelijk van de gezondheidsschade die
het kan veroorzaken. Hoe ernstiger de gevolgen, hoe lager de MAC
of grenswaarde. Kwarts kan alleen tot gezondheidsproblemen
leiden als het doordringt tot in de kleinste luchtwegen. Alleen de
kleinste (respirabele) kwartsdeeltjes zijn daarom gevaarlijk.
Kwartsstof is heel fijn stof, dat niet of nauwelijks te zien is. Voor
kristallijn kwartsstof bestaat een aparte MAC-waarde omdat het
silicose en longkanker kan veroorzaken (zie kader).
Silicose
Inademing van kristallijn kwarts kan longfibrose veroorzaken. Beter
bekend onder de naam silicose of ‘stoflong’. Het longweefsel wordt
star doordat er bindweefselvorming optreedt. Een aandoening die
vooral bij mijnwerkers veel voorkomt. Maar helaas komt het ook
onder bouwvakkers voor.
Silicose ontstaat meestal geleidelijk, na langdurige blootstelling
(tientallen jaren) aan kwartsstof. Het verraderlijke is dat de meeste
mensen in eerste instantie niet zoveel merken, maar er pas op
latere leeftijd echt last van krijgen. De klachten beginnen met
hoesten, kortademigheid, benauwdheid, hijgen en pijn op de borst.
Als de blootstelling aan stof stopt, kunnen de klachten verminderen.
Maar de longen zijn dan al wel onherstelbaar beschadigd. Als de
stofblootstelling aanhoudt, verergeren de klachten. De kortademig -
heid kan zo erg worden dat na verloop van tijd zelfs normaal
traplopen niet meer mogelijk is. In dit stadium zijn de klachten
onomkeerbaar, zelfs als de blootstelling stopt. Hoe meer stof er
ingeademd wordt, hoe meer schade er ontstaat en die schade is
niet meer te herstellen.
Naast deze langzame ontwikkeling van de ziekte, kan silicose ook
sneller ontstaan. Namelijk na inademing van erg hoge concentraties
kwartsstof. De ziekte openbaart zich dan meestal 1 tot 5 jaar na de
MAC voor kwartsstof
MAC-waarden (Maximale Aanvaarde
Concentratie) geven aan hoeveel er
van een stof in de werklucht aanwezig
mag zijn. De kans op gezondheids -
schade is zo klein dat je nauwelijks
nog van een risico kunt spreken,
veelal een miljoenste kans. Zelfs bij
levenslange blootstelling kun je er
dus vanuit gaan dat het veilig is. De
wettelijke grenswaarde voor bloot -
stelling aan kwarts is 0.075 mg/m 3
gerekend over 8 uur. Deze norm
biedt volgens deskundigen voldoende
waarborg tegen het ontstaan van
silicose. Longkanker kan bij die
kwarts concentraties dan ook niet
ontstaan.
Arbowijzer 4 | Werken met kwarts | Kwarts of kwatsch? | 09099-3

lootstelling en is dodelijk. Iemand die lijdt aan silicose is
gevoeliger voor andere longaandoeningen zoals bijvoorbeeld TBC.
Kanker
Kwartsstof kan longkanker veroorzaken. Dat staat sinds enige tijd
vast. Dit komt door langdurige irritatie van het longweefsel door
inademing van te hoge concentraties kristallijn kwarts. Dat is
slecht nieuws. Maar het goede nieuws is, dat blootstelling onder
een bepaalde concentratiegrens niet tot kanker kan leiden. Dat is
de conclusie van het IARC (internationaal kankeronderzoeks centrum)
en de Gezondheidsraad. Als de blootstelling de MAC-waarde voor
kwartsstof niet overschrijdt zullen silicose en longkanker niet
optreden. Goede stofbeperkende maatregelen moeten de hoeveel -
heid kwartsstof op een veilig niveau houden.
Risicogroepen
Kwarts komt alleen vrij bij het bewerken van steenachtige materialen.
Met name bij het werken in slecht geventileerde binnenruimte kan de
concentratie kwartsstof hoog oplopen. Daarnaast zijn de samen -
stelling en de aard van het materiaal van invloed op het vrijkomen van
kwartsstof. Bij het mechanisch bewerken van harde materialen komt
bijvoorbeeld meer schadelijk stof vrij dan bij het bewerken van zachte
materialen. Vooral bij het boren, frezen, hakken, schuren/slijpen,
stralen/boucharderen en zagen ontstaat veel kwartsstof. De norm
wordt daarbij fors overschreden (zie kader). Dat is een bedreiging voor
de bewerker, maar ook voor anderen die in dezelfde ruimte werken. Of
voor degenen die de ruimte schoonmaken. Asfaltfrezers, betonboorders,
blokkenstellers ruwbouw, koppen snellers, slopers, sleuvenhakkers,
kabel- en buizenleggers, terrazzowerkers, tegel zet ters, vloeren leggers,
voegers en wand- en plafondmonteurs hebben dagelijks met kwarts -
stof te maken. Maar ook straatmakers lopen risico; bijvoorbeeld bij
het op maat maken van trottoirbanden, stenen en tegels.
Het risico op gezondheidsschade door kwarts is afhankelijk van de
kwartsconcentratie in de werklucht en de duur van de blootstelling.
Hoe langer en hoger je wordt blootgesteld, hoe meer van het
schadelijke stof je inademt. Daarnaast is de kans op schade
afhankelijk van de gezondheid en individuele gevoeligheid voor stof en
van de zwaarte van het werk. Tijdens zwaar werk adem je sneller en
dieper, waardoor je meer lucht (en dus stof) binnenkrijgt. De hoogte
van de concentratie kwartsstof in de werklucht is afhankelijk van:
Het kwartsgehalte van het bewerkte materiaal. Met name producten
waarin veel zand is verwerkt, bevatten een hoog gehalte kwarts.
De wijze van be- of verwerken.
De aard van de werkplek (buiten, binnen, grote of kleine ruimte).
De mate van ventilatie of afzuiging.
Door maatregelen op deze punten is de kans op gezondheids -
schade te beperken.
Arbowijzer 4 | Werken met kwarts | Kwarts of kwatsch? | 09099-4

Kwarts gemeten
Hoeveel kwarts komt er bij de verschillende bewerkingen van steenachtig materiaal in de
inademingslucht? En hoe effectief zijn maatregelen? Een overzicht.
Activiteit Kwartsstof in de lucht Afname door maatregel
(mg/m 3) (%)
Zagen tot ca. 15
- zagen met watertoevoer > 95%
- zagen met afzuiging 75% - 95%
Frezen (sleuven) tot ca. 15
- frezen met afzuiging 75% - 95%
Frezen (vlakken) tot ca. 15
- frezen met afzuiging > 95%
- werpstralen (blastrac) > 95%
Boren tot ca. 2.5
- boren met watertoevoer > 95%
- boren met afzuiging 50% - 90%
Slijpen van voegen tot ca. 8.5
- met afzuiging > 95%
- met watertoevoer > 95%
Schuren/slijpen van vlakken tot ca. 15
- met watertoevoer > 95%
- met afzuiging 75% - 95%
Hakken (buiten) tot ca. 3
- hogedruk waterstralen > 95%
- kraken (heipalen) > 95%
- hakken met afzuiging 50% - 90%
Hakken (binnen of op afgeschermde steiger) tot ca. 15
- hogedruk waterstralen > 95%
- hakken met afzuiging 50% - 90%
- hakapparatuur op bobcat 30% - 70%
Gritstralen/zandstralen tot ca. 15
- hogedruk waterstralen > 95%
- zuigkopstralen > 95%
- werpstralen (vloeren) > 95%
- nevenstralen + grit 95%
- stralen met water + zand/grit 50% - 80%
Puinruimen rond 1.5
- in cabine met toevoer van lucht via stoffilter > 95%
- puinruimen (na natsproeien) 0% - 80%
Aanbrengen spuitbeton rond 0.5
Vegen tot ca. 1
- zuigen > 80%
Arbowijzer 4 | Werken met kwarts | Kwarts of kwatsch? | 09099-5

Let op je lijf
Veel werknemers in de bouw hebben last van stof: 11% van de medewerkers op de bouwplaats zegt
last te hebben van kortademigheid (Stichting Arbouw, 2007). Het percentage mensen dat blootgesteld
wordt aan stof (niet alleen steenstof) is zelfs nog fors hoger. Welke beroepen hebben last van stof?
Beroepen stof % kortademig %
Betonwerker 57 15
Blokkensteller 48 12
Dakdekker 68 11
Grondwerker 39 12
Heier 39 12
Kabel- en buizenlegger 28 17
Machinaal houtbewerker 61 8
Machinist grond-, weg- en waterbouw 35 10
Metaalbewerker 58 12
Metselaar 58 9
Monteur afbouw 63 13
Natuursteenbewerker 61 16
Opperman 47 13
Constructieschilder 67 21
Steigerbouwer 53 20
Straatmaker 51 13
Stukadoor 74 15
Tegelzetter 81 15
Timmerman 56 10
Voeger 64 16
Wegenbouwer 36 9
Maatregelen op maat
Er zijn veel beroepen in de bouw waarbij kwartsstof een probleem
is. Deze Arbowijzer geeft algemene tips & trucs om de blootstelling
te beperken. Gedetailleerde maatregelen per beroepsgroep treft u
in folders van de Stichting Arbouw onder andere over de: voeger,
metselaar, terazzowerker, stukadoor, blokkensteller, vloerenlegger,
wand- en plafondmonteur, straatmaker en tegelzetter. Ook is er een
aparte folder over natuursteen De folders zijn gratis aan te vragen
bij Arbouw (zie ‘Meer weten?’). Daarnaast is er door de Stichting
Arbouw een keuzewijzer ontwikkeld (www.stofvrijwerken.nl). Hier is
bij uw handgereedschap een passende stofzuiger te vinden.
Arbowijzer 4 | Werken met kwarts | Kwarts of kwatsch? | 09099-6

Wat zegt de wet?
Een werknemer moet veilig kunnen werken, ook met kwarts -
houdend materiaal. De werkgever is verplicht daarbij te helpen. Dat
staat in een aantal wetten, regels of overeenkomsten. Kern van de
wet is dat alle kankerverwekkende stoffen vervangen moeten
worden door minder schadelijke alternatieven. Aangezien kwarts
een kankerverwekkende stof is, geldt dit ook voor kwarts.
Om de risico’s van het werken met kankerverwekkende en
mutagene stoffen en kankerverwekkende processen te kunnen
inschatten, te vermijden en in elk geval tot een minimum terug te
brengen, zijn in het Arbobesluit regels voor het werken met deze
stoffen opgenomen. De werkgever is verplicht om alle mogelijke
risico’s door arbeid voor werknemers te inventariseren en te
beoordelen. Dit gebeurt aan de hand van een risico-inventarisatie
en -evaluatie (RI&E). De exacte teksten hierover zijn terug te vinden
in Hoofdstuk 4 van het Arbobesluit, afdeling 2, artikel 4.11 t/m
4.23
Verder staat in artikel 4.60 het zandsteenverbod: het is verboden
om zandsteen te bewerken, verwerken of in voorraad te houden,
behalve als dit noodzakelijk is voor het behoud van monumenten
als bedoeld in de Monumentenwet 1988. En in artikel 4.61 en
zandstraalverbod: Het is verboden te stralen met een stof die
kwarts of een andere vorm van vrij kristallijn siliciumdioxide meer
dan 1% bevat.
Daarnaast wordt in hoofdstuk 2, afdeling 5 van het Arbobesluit nog
speciaal aandacht geschonken aan het Bouwproces. Hier staat
onder andere dat in de ontwerpfase al rekening moet worden
gehouden met de verplichtingen voor de arbeidsomstandigheden in
de uitvoeringsfase op de bouwplaats. Ook moet er een Veiligheids-
& Gezondheidsplan opgesteld worden voor bijzondere gevaren,
zoals kwartsstof.
Tot slot staan in de cao voor de Bouwnijverheid in artikel 70a en
70b bijzondere veiligheids- en arbobepalingen voor bouwplaatswerk -
nemers en UTA-werknemers.
Arbowijzer 4 | Werken met kwarts | Kwarts of kwatsch? | 09099-7

Tips & trucs om kwartsstof te weren
Stof, neem ’t niet te luchtig
Minder of geen kwartsstof in de bouwlucht. Hoe bereik je dat? Tips
& trucs voor verbeteringen op een rij. Oplossingen die de bron van
het probleem aanpakken, hebben altijd de voorkeur. De Arbowet
schrijft dat trouwens ook voor. Als bronoplossingen niet kunnen,
zijn vaak andere verbeteringen voor handen. Pas in laatste
instantie komen persoonlijke beschermingsmiddelen uit de kast.
1. Bronoplossing
Bronoplossingen beginnen op de tekentafel, in de ontwerpfase. De
ontwerper kan kiezen voor materialen met een lager kwartsgehalte.
Bijvoorbeeld gipsblokken in plaats van gasbeton, niet-kwarts houdend
in plaats van kwartshoudend natuursteen, niet kwartshoudende
vulstof (bijvoorbeeld amorfe silica) in mortels verwerken.
Houd in de materiaalkeuze ook rekening met de hardheid van het
materiaal. Bewerken van harde materialen veroorzaakt meestal
meer fijn respirabel kwartsstof dan bij zachte materialen. Dat geldt
echter niet voor alle soorten bewerking. Bij het hakken van zachte
materialen komt juist weer meer stof vrij.
Kies een werkmethode waarbij zo weinig mogelijk stof vrijkomt. Het
bewerken van vloeren is minder stoffig wanneer dat gebeurt met de
werpstraaltechniek (blastrac) in plaats van gritstalen. Een ander
voorbeeld: bij het uithakken van voegen ontstaat minder stof dan
bij het slijpen. Ook voor het frezen zijn er goede alternatieven.
Bijvoorbeeld kunnen PVC-kokers bij prefab-bouw in het beton
worden gegoten. Dan blijft er veel minder freeswerk over. Een ander
goed voorbeeld: blokken knippen in plaats van ze te zagen.
De planning is belangrijk. Als alle partijen op tijd de juiste tekeningen
hebben, kan een bouwbedrijf maatregelen treffen om risico’s te
voorkomen. Een goede planning voorkomt dikwijls onnodige
bewerkingen op de bouwplaats.
Een goede maatvoering beperkt bewerkingen op de bouwplaats.
Laat de leverancier (waar mogelijk) elementen op maat aanleveren.
Gebruik technieken waarbij uitsparingen in het beton al tijdens het
storten worden gemaakt. Dat kan met bekistings-, instort- en
sparingsvoorzieningen. De technieken zijn eenvoudig en goedkoop
en sparen bovendien veel bewerkingen uit.
Ook innovatieve oplossingen zijn mogelijk. Een gewone lichtschakelaar
kan worden vervangen door een infrarood-schakelaar. Dat scheelt
freeswerk.
Reiniging van kwartshoudende materialen alleen laten gebeuren,
wanneer dat echt nodig is.
Arbowijzer 4 | Werken met kwarts | Kwarts of kwatsch? | 09099-8

Vervang bij renovatie niet-dragende, kwartshoudende wanden door
kwartsvrije alternatieven wanneer de renovatie veel bewerkingen in
die wanden noodzakelijk maakt.
Beoordeel of een bepaalde bewerking wel nodig is. Is schuren echt
zinvol, of is het alleen maar voor de zekerheid ingepland?
Bij sloopwerk ontstaat veel stof. Vermijd zo veel mogelijk handmatig
slopen. Maak bij voorkeur gebruik van cabinevoertuigen. Verder is
demonteren van (delen van) het bouwwerk minder stoffig dan stuk
slaan. Bij knippen en zagen ontstaat weer minder stof dan bij
slopen met de hamer.
2. Beperking blootstelling
Als er toch kwartsstof vrijkomt, kan die het beste zo snel mogelijk
worden afgezogen. Nog voordat je het kunt inademen. Daarvoor
moet de afzuiging goed aansluiten op het werkvlak. Gebruik dus
boor-, schuur- en zaagmachines met ingebouwde afzuiging.
Er zijn tal van minder bekende afzuigsystemen. Bij spiraalboren
vanaf acht millimeter bijvoorbeeld, is afzuigen via de kern mogelijk.
Zo wordt meteen het boorgat schoongezogen. Andere voorbeelden
zijn het afzuigsysteem voor de asfaltfrezer, de boorhamer met
stofafzuiging
Let bij aanschaf, gebruik en onderhoud van afzuigapparatuur op
een aantal zaken. Het filter en het afzuigsysteem moeten
voldoende capaciteit hebben en geschikt zijn voor het vrijkomende
stof. Als dat niet het geval is, slaat het filter snel dicht of is de
opvangbak te klein. Dan komt er toch nog stof vrij.
Nieuwe afzuigapparatuur moet voorzien zijn van een CE-markering.
Daarmee is gewaarborgd dat aan een aantal minimumeisen is
voldaan.
Blaas stof niet weg met perslucht. Daarmee wordt het stof alleen
maar verspreid. Het is veel beter om een (industriële) stofzuiger te
gebruiken.
Gebruik bij voorkeur hydraulisch aangedreven gereedschap. Door
pneumatische aandrijving kan stof opwaaien. Bij elektrische appa -
ratuur is dat al minder en hydraulisch gereedschap voorkomt het.
Ruim stof op de bouwplaats zo snel mogelijk op. Stof dat blijft
liggen, kan weer opdwarrelen en dus worden ingeademd.
Door materiaal nat te bewerken (zagen, frezen, hakken, boren)
verspreidt vrijkomend stof zich niet.
Nat of vochtig stralen veroorzaakt minder stof dan droog gritstralen.
Zuig koelwater op en laat het niet in de omgeving weglopen. Dat
voorkomt dat na opdrogen van het koelwater schadelijk kwartsstof
vrijkomt.
Goede ventilatie op de werkplek kan het stof verminderen. Goed
ventileren is mogelijk als ramen nog niet geplaatst zijn of geopend
kunnen worden en wanneer tussenwanden nog ontbreken. Scherm
de werkplek niet af met zeildoek.
Arbowijzer 4 | Werken met kwarts | Kwarts of kwatsch? | 09099-9

Probeer de werkzaamheden waarbij stof vrijkomt zoveel mogelijk in
een aparte ruimte te doen, zodat anderen geen last van je hebben.
3. Persoonlijke bescherming
Als er ondanks voorgaande maatregelen veel stof is, gebruik dan
adembescherming. De werkgever moet deze aan u geven. Gebruik
in ieder geval adembescherming op momenten dat u last heeft van
het vrijkomend kwartsstof, uw machine niet werkt met koelwater,
de afzuiging onvoldoende effectief is en als u werkt in kleinere of
slecht geventileerde ruimten.
De keuze van een goed beschermingsmiddel is belangrijk maar niet
eenvoudig. Laat u door een deskundige adviseren over de voor uw
werk geschikte persoonlijke bescherming.
Ademhalingbescherming tegen stof bestaat uit maskers en filters.
Het masker bepaalt de bescherming en het filter het soort stof
waartegen wordt beschermd. Bij het werken met kwartsstof moet u
werken met een volgelaatsmasker met P3-filter voorzien van
aangeblazen lucht. Ook als er buiten gewerkt wordt. Een snuitje is
niet voldoende. In combinatie met afzuiging of nat werken is een
halfgelaatsmasker met filtertype P2 voorzien van een
uitademventiel meestal goed genoeg.
Meer specifieke oplossingen zijn te vinden in de arbocatalogus.
Hier vindt u per beroep oplossingen om de blootstelling aan
kwartsstof te voorkomen of te beperken. Zie surftips voor de
website.
Arbowijzer 4 | Werken met kwarts | Kwarts of kwatsch? | 09099-10

Meer weten?
Meer weten over de risico’s van kwartsstof? Neem contact op met
de helpdesk van FNV Bouw: 0900 368 2689 (lokaal tarief)
Leestips
A-blad Natuursteen. Stichting Arbouw.
Kwartsstof te lijf: ben jij een stoffig type. Stichting Arbouw.
Stofbeheersing in de afbouw- en onderhoudssector. Stichting
Arbouw.
Arbouw-advies. Ademhalings bescherming. Stichting Arbouw.
Surftip
Actuele informatie over kwarts en andere arbo-onderwerpen vindt u
onder het kopje ‘Werk en inkomen’ op de diverse sectorsites van
FNV Bouw. Zie: www.fnvbouw.nl.
www.stofvrijwerken.nl
Arbowijzer 4 | Werken met kwarts | Kwarts of kwatsch? | 09099-11

Nuttige adressen
Bureau Beroepsziekten FNV
Postbus 58096
1040 HB Amsterdam
T 020 581 69 92
F 020 581 69 93
E info@bbz.fnv.nl
I www.bbzfnv.nl
Ivam
Postbus 18180
1001 ZB Amsterdam
T 020 525 50 80
F 020 525 58 50
E office@ivam.uva.nl
I www.ivam.uva.nl
Stichting Arbouw
Postbus 213
3840 AE Harderwijk
T 0341 46 62 00
F 0341 46 62 11
E info@arbouw.nl
I www.arbouw.nl
TNO Kwaliteit van Leven
Business Unit Arbeid
Polarisavenue 151
2132 JJ Hoofddorp
T 023 554 93 93
F 023 554 93 94
E info-arbeid@tno.nl
I www.tno.nl/kwaliteit_van_leven
Colofon Uitgave FNV Bouw | Herziene 2e uitgave: april 2009 | Oorspronkelijke Tekst: Bus & co, april 1999 |
Fotografie: Piet den Blanken, Bert Janssen, Marcel Minnée, Sjaak Ramakers | Opmaak: Studio FNV Bouw |
Woerden, april 2009
Arbowijzer 4 | Werken met kwarts | Kwarts of kwatsch? | 09099-12