School! nr. 3 - VOS/ABB

sChooL! en exCursie
tekst: LuCy beker
beeLd: pr
Een planetarium in de woonkamer
Het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium
in Franeker spreekt nog altijd tot de verbeelding.
Het is een bewegend zonnestelsel
in de woonkamer van een grachtenpand,
gemaakt door de 18e-eeuwse
bewoner Eise Eisinga. Te bedenken dat
mevrouw Eisinga daar indertijd gewoon
onder zat te breien!
Tot op de dag van vandaag werkt het planetarium
zoals Eisinga dat tussen 1774 en
1781 heeft gebouwd, in beweging gehouden
door een op zolder aangebracht uurwerk.
In de woonkamer is te zien hoe de
planeten Mercurius, Venus, Aarde, Mars,
Jupiter en Saturnus rond de zon draaien.
Koning Willem I bezichtigde het planetarium
in 1818, en kocht het in 1825 aan
voor de Nederlandse staat. In 1859 schonk
de staat het aan de Friese stad Franeker.
Tegenwoordig komen 45.000 bezoekers
per jaar dit kunstwerk bekijken. Onlangs
heeft het nog een grote onderhoudsbeurt
gehad, waarbij het hele raderwerk is
gecontroleerd, schoongemaakt en gesmeerd.
Ook het plafond is schoongemaakt
en bijgewerkt en hier en daar van
nieuw bladgoud voorzien. Het ziet er dus
weer als nieuw uit. Een mooi moment om
het met de klas te gaan bekijken.
Scholieren krijgen in de woonkamer
uitleg over het zonnestelsel en er wordt
een film vertoond over het leven van
Eise Eisinga, een hoogbegaafd jongetje
dat als zoon van een eenvoudige
34 | sChooL! 2 - april 2013
Het planetarium in de
woonkamer werkt nog altijd.
Museum Martena
heeft echte
topstukken in huis
De universiteitszaal met het mini-planetarium en de unieke xylotheek.
wolkammer niet mocht studeren, maar
zich desondanks verdiepte in de sterrenkunde.
Het planetarium is al indrukwekkend,
maar als u dan toch met uw groep in
Franeker bent, ga dan meteen even
naar het nabijgelegen Museum Martena,
dat echte topstukken heeft uit de
tijd van Eise Eisinga. Franeker was toen
een universiteitsstad (van 1585 tot 1811).
In de universiteitszaal hangen nu nog
portretten van professoren van toen
en staan instrumenten uit die tijd. Heel
bijzonder zijn de Orrery van Wright and
Cole (een mini-planetarium) en de xylotheek,
een verzameling houten kistjes in
boekvorm, die gebruikt werden voor het
bestuderen van bomen en struiken. De
xylotheek van Franeker is uniek omdat
het de meest complete van Nederland is.
Tweedeklassers uit het voortgezet
onderwijs kunnen meedoen aan een gezamenlijk
project van het Planetarium
en Museum Martena over de Franeker
universiteit en de wetenschap. Voor de
basisschool heeft Martena verschillende
programma’s, waarvan vooral Hessels
Hûs in trek is. Het brengt kinderen van
alle groepen, 1 tot en met 8, terug naar het
leven in de middeleeuwen. Ze bekijken
bijvoorbeeld wat er werd gegeten in de
Middeleeuwen of welke beroepen er toen
waren. Zo komen ze misschien die wolkammer
wel weer tegen: het beroep van
Eise Eisinga en zijn vader. <
Museum Martena in het
Friese stadje Franeker.