Kinderopvang in Nederland. Organisatie en financiering. - AIAS

In de Stimuleringsmaatregel is niet aangegeven welk effect de uitbreiding van de
kinderopvang precies zal hebben op de arbeidsparticipatie van vrouwen. Dat is ook
moeilijk, ondermeer omdat het beslissingsproces om al of niet te stoppen met werken
complex is. Vrouwen nemen deze beslissing in stappen. De eerste stap is de vraag of
moeders thuis voor hun kinderen behoren te zorgen of niet. We spreken van een
beroeps- versus een gezinsorientatie. Deze orientatie wordt beïnvloed door de norm die
in de sociale omgeving van de vrouw dominant is. In de afgelopen decennia is de
dominatie van de gezinsorientatie in veel sociale groepen afgenomen ten gunste van de
beroepsorientatie. Als er sprake is van een beroepsorientatie, wordt de tweede stap
gezet. Er moeten vervolgens twee voorwaarden vervuld zijn, namelijk kinderopvang en
deeltijdarbeid. Bij de vraag hoeveel kinderopvang en hoeveel deeltijdarbeid speelt de
mate waarin de vader bij de opvoeding van het kind betrokken is een grote rol. Verder
wordt de beslissing beïnvloed door de mogelijkheid tot herintreding. Als de kans groot
is om bij herintreding een baan te vinden in hetzelfde beroep, met hetzelfde loon, met
een vast arbeidscontract en met de gewenste arbeidstijden, dan zal de vrouw sneller tot
uittreding besluiten. Deze herintredingskansen verschillen per beroep en per sector.
Ook zal de beslissing worden beïnvloed door de cultuur in de arbeidsorganisatie: is er
een zekere tolerantie ten aanzien van moeders met jonge kinderen? En tenslotte is er
een derde stap in het beslissingsproces te onderkennen, namelijk als na verloop van tijd
blijkt dat de combinatie van buitenshuis werken en de zorg voor een kind om wat voor
reden dan ook zwaarder is dan oorspronkelijk gedacht, bijvoorbeeld door de komst van
een tweede kind. Het beslissingsproces bij vrouwen rond uittreding is dus een vrij
langdurig proces en er spelen ook andere factoren een rol dan alleen de aanwezigheid
van kinderopvang.
Het effect van de Stimuleringsmaatregel op de arbeidsparticipatie van vrouwen kan
dus alleen worden onderzocht door te kijken in hoeverre de beslissing tot uittreding
wordt verminderd doordat het aanbod van gesubsidieerde kinderopvang is toegenomen.
In een dergelijk onderzoek moet ook nog rekening gehouden worden met de substitutieeffecten.
Zal er bij voldoende aanbod van kinderopvang een substitutie optreden van
gebruik van informele naar gebruik van gesubsidieerde kinderopvang, of van gebruik
van niet-gesubsidieerde naar gebruik van gesubsidieerde kinderopvang? Als dat het
geval is, dan betekent dat dat een deel van de nieuwe kindplaatsen niet wordt bezet
door kinderen van moeders die zonder deze kindplaats geen betaalde arbeid zouden
hebben, maar van moeders die voorheen ook al participeerden op de arbeidsmarkt.
Elzinga en Spaans (1993) hebben voor dit onderzoek al een stevige eerste aanzet
gegeven.
Tenslotte kan er ook een lange-termijn effect van de Stimuleringsmaatregel uitgaan.
Vrouwen krijgen in Nederland op steeds oudere leeftijd hun eerste kind. De voornaamste
reden hiervan is dat de combinatie van betaald werk en jonge kinderen niet goed
mogelijk is en dat dit er toe leidt dat vrouwen hun eerste zwangerschap uitstellen.
39