Downloaden - Comité régional du tourisme de Champagne-Ardenne

PERSDOSSIER 2012
Uw volgende verleiding
PERSCONTACTEN
Marcel BALTUS - Baltus Communications :
Tel. 070-365 21 23 - Email : info@baltuscom.nl
Sarah FLOOK - Champagne-Ardenne Tourisme :
Email : flook@tourisme-champagne-ardenne.com

INHOUD VAN HET PERSDOSSIER
4 INTRODUCTIE
6 DE GROTE STEDEN EN HUN ERFGOED
Reims - Epernay - Châlons-en-Champagne - Charleville-Mézières - Troyes
Chaumont - Langres.
10 GESCHIEDENIS EN CULTUUR
Kastelen en vestingen - Herdenking en geschiedenis - Beroemdheden - Kerken en abdijen.
20 ACTIVITEITEN EN UITSTAPJES
Op het land (wandelen, fietsen, golf) - In de lucht (avonturen park in de bomen)
Op hen water (activiteiten op de meren).
26 MOGELIJKHEDEN VOOR WELLNESS
Spa- en wellness centra.
28 WILDE EN BESCHERMDE NATUUR
Bijzondere fauna - Wilde flora...
...of gecultiveerde: parken, tuinen, dorpen bloemovergoten dorpen - langs het water.
36 WIJNTOERISME
De Champagne Appellation - De Champagne Route - De kunst van het proeven
Proeverijen in champagne bars - Activiteiten rondom wijn - Bijzondere plekken
Aparte tips - Champagne evenementen.
40 NUTTIGE ADRESSEN

Kom naar de Champagne-Ardenne
Een prachtig gebied waar veel te ontdekken valt
EEN STREEK GEVORMD DOOR DE GESCHIEDENIS…
De regio Champagne-Ardenne ligt in het Noordwesten van Frankrijk,
grenst aan België en bestaat uit vier departementen, elk met een
rijk en gevarieerd karakter: de Ardennes ( département) Ardenne
(08), de Marne (département) Marne (51) , de Aube ( département)
Aube (10) en de Haute-Marne, Haute Marne (52). De naam
Champagne-Ardenne is ontstaan omdat het grootste gedeelte van
het gebied bestaat uit de oude provincie Champagne en grenst aan
de Maas vallei en het Ardennen massief. Gedurende de geschiedenis
de regio heeft grote historische gebeurtenissen meegemaakt. In het
begin van de Middeleeuwen rond 498na Christus, Clovis 1 bracht
het Christendom naar de regio en werd gedoopt door de Bisschop
van Reims, de toekomstige Heilige Remi werd de eerste Christelijke
Koning van Frankrijk en zo begon de traditie van Kroningen in Reims,
als eerste in de abdij van St Remy en later in de Kathedraal van Reims.
In de 12e en 14e eeuw, de handelsmarkten beter bekend als de
de ‘Foires de Champagne’ bracht veel welvaart naar de Champagne
provincie, met name naar de hoofdstad Troyes, welke onder leiding
stond van de Graaf van Champagne.
Tijdens de Eerste wereldoorlog werd rondom het gebied de Marne
hevig gevochten en de stad Reims werd ernstig beschadigd. In het
begin van de Tweede wereldoorlog vielen de Duitsers West Europa
binnen via de Ardennen, hiermee verraste ze de geallieerde bij
Sedan met hevige gevechten bij Stonne. Het is gebruikelijk dat het
eindigen van de oorlog plaatsvindt in de streek waar in het geheim
de capitulatie heeft plaatsgevonden, in Reims op 7 mei 1945. De
herenigings ceremonie tussen Frankrijk en Duitsland vond plaats in
de Kathedraal van Reims op 8 juli 1962 in het bijzijn van President
Charles de Gaulle en Kanselier Conrad Adenauer.
… EN EEN INTERNATIONALE REPUTATIE DANKZIJ
HET BRUISENDE VOCHT…
De eerste wijnranken werden tijdens de Romeinse periode in de
Champagne geplant, maar het was dankzij de hardwerkende
monniken uit de Middeleeuwen dat er meer wijngaarden waren en
de lokale wijn kreeg meer bekendheid. De wijn werd gebruikt voor
kroningsceremonies, beter bekend als ‘Wijn van de Koningen’.
In die tijd kon het carbon dioxide gas wat ontstond tijdens de fermentatie
ontsnappen uit de vaten en gaf het een stille wijn. Het gebruik van
gesloten glazen flessen voor opslag werd pas rond 1660 toegepast,
zo bleven de aroma’s bewaard en kon het gas niet ontsnappen tijdens
het rijpings proces, dit resulteerde in een wijn met belletjes.
De Benedictijnse monnik Dom Pérignon welke werkte als
keldermeester in de Adbij van Hautvillers van 1668 tot zijn dood in
1715 ontwikkelde technieken om de kwaliteit van de schuimende wijn,
die toen al de naam van de regio had gekregen, dus Champagne te
verbeteren. De reputatie van de Champagne wijn groeide en kreeg de
reputatie als Koning van de wijnen. In de 18e en 19e eeuw begonnen
Champagne huizen met het verschepen van de wijn over de hele
wereld. Het Champagne maken proces zoals we dat vandaag de dag
kennen werd officieel geformaliseerd in het begin van de 20st eeuw en
was de eerste wijn welke een ‘Appellation d’Origine Contrôlée’ (AOC).
4
…EN BIEDT EEN MIX VAN TRADITIE EN EEN GROTE
KEUS AAN ACTIVITEITEN…
De geschiedenis van de Champagne-Ardenne is ook gelieerd aan oude
ambachten en wordt al eeuwen doorgegeven en aangepast aan huidige
technieken en stijlen. Hierdoor zijn er ontzettend veel prachtige glas
in lood raamwerken, bijzondere beeldhouwwerken en het traditionele
ijzerbewerken. Dit erfgoed wordt vandaag de dag voortgezet door 600
professionele ambachtslieden welke werken volgens de traditionele
methodes zoals glasblazen in Bayel, rietenmanden vlechten in Fayl-
Bilot, servies maken in Nogent, de productie van natuurlijke pigmenten
bij de Ecordal kleuren molen of de productie van onderdelen voor
kunstbloemen en fruit voor het gebruik in de mode en confectie
industrie van de Orges bloemen molen. De twee laatste molens zijn
nog de enige twee in heel Frankrijk. De ongeveer 50 handwerkshops
bieden ook begeleide tours om de traditie levend te houden.
De Champagne-Ardenne heeft ook een enorm aanbod van culturele en
actieve activiteiten maken het de ideale bestemming. Voor stedentrips
of korte vakanties met een grote keuze aan stadjes, musea, historische
kastelen en kerken, champagne huizen en producenten welke open zijn
voor het publiek, restaurants gespecialiseerd in regionale specialiteiten
en gourmet restaurants, festivals en nog veel meer. Voor diegene die
houden van actief bezig zijn, zijn er vele natuurlandschappen waar
je heerlijk kunt wandelen en fietsen, golfen, vissen of lekker met een
bootje kunt dobberen.
…EN MAKKELIJK BEREIKBAAR
Champagne-Ardenne is gemakkelijk bereikbaar. Vanuit Utrecht is het
ongeveer 400 kilometer, met de auto reist u via Rotterdam – Breda
– Antwerpen –Brussel – Charleroi en Charleville-Mèzières ( Franse
Ardennen), Reims de hoofdstad van de regio ligt op slechts 145
kilometer van Parijs, dit rijdt u in anderhalf uur.
Met de trein vanuit Nederland is het heel comfortabel reizen. U boekt
de Thalys naar Parijs Gare du Nord, deze vertrekt vanuit Nederland
10 keer per dag en u boekt al een enkele reis vanaf € 35,-. Via www.
nshispeed.nl of telefonisch 0900-9296 € 00,35 per minuut. Als u
met de trein reist moet u overstappen in Parijs. U loopt van Gare du
Nord, waar u aankomt naar Gare de l’Est, dit is een stukje lopen van
ongeveer 5 minuten. Daar vertrekt de TGV naar Reims, deze doet er
45 minuten over.
Ook naar de 5 andere steden in de Champagne Ardenne vertrekken
vanaf ParijsEst dagelijks meerdere treinen. Châlons-en-Champagne,
Charleville-Mézières, Rethel, Sedan en Vitry-le-François. Indien uw
reisplannen richting Zuid Frankrijk gaan dan is een tussenstop in de
Champagne-Ardenne zeker de moeite waard.
Verderop leest u wat u er allemaal kunt doen en beleven.

Gebied van ontdekkingen en betovering
Uiteraard blijven wij niet achter bij de moderne communicatiemiddelen.
U VINDT DE VOLGENDE INFORMATIE ONLINE
E-Magazine ‘Een seizoen in de Champagne-Ardenne’
( alleen in het Engels en Frans)
100% gratis, 100% draagbaar, 100% interactief.
Deze applicatie presenteert de regio op een moderne
en dynamische manier. Gebaseerd op het traditionele
magazine, maar de artikelen zijn voorzien van video
impressies en commentaar, dia shows en muziek. Op
deze manier krijgt u een heel goed overzicht van de rijke diversiteit
van toeristische activiteiten in de Champagne-Ardenne. Je kunt de
Audio guides: Via een banner op de homepage van bovenstaande
website vindt u 14 mini audio guides in het Nederlands. Deze audio
guides kunt u downloaden of via de site beluisteren. Zo krijgt u
veel kennis en informatie over de prachtige regio. Zowel historische
informatie als algemene informatie, interviews en literaire quotes.
Rechtsonder klikt u op de ‘goodies’ knop.
Dan komt u op een pagina met vier interactieve flimpjes die u
meevoeren door Reims, Troyes, Langres en Charleville-Mèzières.
Deze 360 graden filmpjes zijn gemaakt door de Franse artieste
Katia Collinet.
Er is ook een virtueel boek:
Deze reist met u door de Champagne-Ardenne in de vier
seizoenen.
Dan zijn er nog vier video’s over Cultureel erfgoed, natuur,
champagne en gastronomie. Een leuke manier om enthousiast te
raken over de regio.
NIEUW- VOOR DE IPHONE, SMARTPHONE, IPAD EN TABLETS.
5
artikelen één voor één lezen of selecteren naar gelang je interesses.
Van de 800 jarige viering van de Kathedraal van Reims naar de
lokale biersoorten in de Ardennen. Het internationale Natuur
Fotografie Festival en de Outlet Malls even buiten Troyes. Van
‘Geocaching’ schatgraven langs de Champagne route en de jaarlijkse
kerstmarkten en festiviteiten. Voor ieder wat wils.
De applicatie is gratis te downloaden via de Appstore of Android
onder de naam van ‘Champagne-Ardenne No 1’.
www.champagne-ardennen-toerisme.nl
De officiële website van het Verkeersbureau geeft heel veel praktische informatie, ideeën voor korte
verblijven en veel meer. Thematische brochures, waarvan sommige ook online verkrijgbaar. Onderwerpen
zoals: wandelen, kastelen, parken en tuinen, watersporten en traditionele ambachten.
Een speciale pers sectie Voor journalisten is er een special media
sectie, met persdossiers, persberichten en contactpersonen van de
regionale toeristenbureaus als u informatie zoekt voor uw persbezoek.
Fotodatabank Gratis hoogwaardig beeldmateriaal te downloaden mits
u bij uw publicatie bronvermelding gebruikt.
Indien u de FRANSE taal beheerst zijn er nog de volgende interactieve dossiers te verkrijgen:
U gaat wederom naar de website www.tourisme-chamapgne-ardenne.com
WebTV: Champagne-Ardenne is de eerste regio in Frankrijk welke
toeristen televisie uitzendt via de website. Via een banner op de
homepage van de Franse versie brengt u naar de Mediatour
website waar u kunt kiezen uit ongeveer 50 video’s van ieder 2 a
3 minuten. Met als thema’s:
Het goede leven, ontdekking, smaak en uitstapjes. Er worden
regelmatig nieuwe filmpjes ge-upload.

DE GROTE STEDEN HUN ERFGOED
REIMS (51)
Reims, gelegen aan de rand van het wijngebied
van de Champagne, is een regionaal centrum met
een rijke historie. In Reims zijn veel beslissingen
genomen die bepalend zijn geweest voor de
Franse geschiedenis. In de stad zijn 24 Franse
koningen gekroond, van Clovis tot aan Karel X.
Reims is dan ook een Stad van Kunst en Historie.
Talloze musea en monumenten getuigen van een
roemrijk verleden, dat in de Gallo-Romeise tijd
begon. Dat alles maakt Reims tot een plaats in
Frankrijk die absoluut een bezoek waard is. Dat
heeft de stad te danken aan de fascinerende
schoonheid van de architectuur, maar ook aan
de wereldfaam van de champagne en de grote
champagnehuizen zoals Veuve Clicquot, Mumm,
Pommery,Taittinger en Ruinart. Een bezoek aan
hun wijnkelders is voor de liefhebber pure magie.
In geen geval mag u de 4 monumenten missen die
op de werelderfgoedlijst van UNESCO staan: de
Kathedraal Notre-Dame, een juweel van Franse
gotische architectuur, waarvan de prachtige,
glimlachende engel, de « Ange au sourire » het
symbool van de stad geworden is; het Palais du
Tau, de voormalige woning van de aartsbisschop
van Reims, dat nu het Musée des Oeuvres de
la Cathédrale huisvest, met kunstwerken uit de
kathedraal; de Basiliek Saint Remi, een wonder
van romaanse kunst, die in 2007 zijn 1000-jarige
bestaan vierde, en waar tot aan de Franse
Revolutie de Sainte Ampoule werd bewaard,
die onmisbaar was bij de kroning van Franse
koningen; en niet te vergeten de Abdij van Saint
Remi, een belangrijke plek in de geschiedenis van
Frankrijk en in de wereld van de spiritualiteit, waar
een bijzonder rijk museum gevestigd is over de
geschiedenis en archeologie van Reims.
EPERNAY (51)
Epernay is internationaal bekend als
« Champagnehoofstad », het ligt dan ook midden
in het wijngebied. Deze prachtige plaats met zijn
wijngaarden en wijnkelders wordt jaarlijks door
bijna 450.000 toeristen bezocht, waarvan de
helft uit Frankrijk komt en de helft uit alle hoeken
van de wereld. Epernay is daardoor vanzelf al het
centrum van een belangrijke wereldmarkt. Het
stadscentrum is rijk aan historie, verweven met de
ontwikkeling van de champagneproductie en de
export van deze prachtige, feestelijke wijn.
De Avenue de Champagne getuigt hiervan.
Hier zijn de grote wijnhuizen, waar de productie
en de handel plaatsvindt. Deze prestigieuze
champagnehuizen, zoals Moët et Chandon,
Perrier Jouët, Mercier en De Castellane zijn
gevestigd in de talloze 19e eeuwse herenhuizen
in renaissance- of klassieke stijl langs de avenue.
Ook het « Comité Interprofessionnel des Vins
de Champagne » (CIVC) is hier gevestigd, de
organisatie die de regelgeving rond de champagne
behartigt. In 1994 kreeg de laan een plekje bij
de « 100 Sites Remarquables du Goût en France
», de 100 meest bijzondere plekken van de
6
Reims, getroffen stad en art deco stad…
Aan het einde van de eerste wereldoorlog was
Reims enorm beschadigd door een vier jaar durend
oorlogsconflict. Van de 14.000 huizen waren er
nog maar 60 bewoonbaar. 80% van de stad was
compleet vernietigd door de oorlog. Maar dankzij
de wilskracht van de bevolking en Amerikaanse
hulp werd de stad herbouwd. Tussen 1920 en
1930 niet minder dan 325 architectenbedrijven
hebben een nieuwe stad ontworpen. Met een
geheel extatische uitgangspunt, gemarkeerd met
andere stijlen dan de huidige Art Deco. Geweldige
werken zoals de bibliotheek van Carnegie, de gevel
van de Opera bioscoop, de kerk van Saint-Nicaise
en het Grote Theater heeft een moderne allure aan
de stad gegeven.
…en historische stad
Ook de Tweede Wereldoorlog heeft zijn stempel
op Reims gedrukt, want in een zaal van het
Collège Moderne et Technique de Reims, waar
generaal Eisenhower, de opperbevelhebber, met
zijn staf verbleef, maakten de geallieerden op
maandag 7 mei 1945 om 02.42 uur een einde
aan de meer dan 5 jaar durende oorlog door
de capitulatie van de landmacht de luchtmacht
en de marine van het Derde Rijk. De Salle de
la Reddition (handtekeningzaal) is sindsdien
Historisch Monument.
Ter gelegenheid van het 60e herdenkingsjaar van
de ondertekening van de Duitse capitulatie werd
het museum totaal gerenoveerd.
Office de Tourisme de Reims
Tel: 03 26 77 45 00
www.reims-tourisme.com
goede smaak in Frankrijk, waarmee de Avenue
de Champagne wereldfaam verwierf. Toch speelt
de belangrijkste activiteit van Epernay zich onder
de grond af, in de wijnkelders. Het is inderdaad
ondenkbaar de stad aan te doen zonder een
bezoek te brengen aan de wijnkelders van de
beroemde champagnehuizen. De panoramalift
naar de gewelven van het campagnehuis Mercier
is een attractie op zich. Meer dan 100 kilometer
aan tunnels in de krijtachtige grond onder Épernay,
waar de schatten van de toonaangevende
wijnhuizen liggen… stelt u het zich eens voor!
En bij al dit moois komt ook nog de jaarlijks in
december opgevoerde straattheatervoorstelling
Habits de Lumière: dan staan de straten vol
met champagnebars en is er overal muziek, er
is vuurwerk, en de Avenue de Champagne en de
Wijnhuizen waardoor de straat zo beroemd is, zijn
prachtig verlicht.
Office de Tourisme d’Epernay et sa Région
Tel: 03 26 53 33 00
www.ot-epernay.fr

CHALONS EN-CHAMPAGNE (51)
Strategisch gelegen aan de rivier de Marne en
de Via Agrippa (de Oude Romeinse weg van
Rome naar Boulogne-sur-Mer), heeft Châlons-en-
Champagne zich ontwikkeld als een belangrijk
economisch kruispunt van Noord Europa. De
naam van de stad werd veranderd in Châlonssur-Marne
na de Franse revolutie omdat het
refereerde aan het Koningshuis (in dit geval de
Graven van Champagne) en dat was destijds
verboden. In 1997 werd de naam Châlons-en-
Champagne weer teruggegeven.
In 2007 werd de stad geclassificeerd als Stad van
Kunst en Historie. Het is een rustig en prettig
stadje met twee mooie pleinen met diverse café’s
en vakwerkhuizen en leuke winkels. Diverse
kanalen en rivieren doorkruisen de plaats, de
bewoners noemen hun stad dan ook wel eens
klein Venetië. Je vindt er een heerlijke Franse sfeer
die een beetje tussen een stad en dorp inhangt.
De plaatselijke VVV organiseert boottochten
van 40 minuten van mei tot september op de
rivieren de Mau en Nau die de stad doorkruisen.
Je passeert vele bruggen en hebt zo een leuk
uitzicht op de stad. De stad heeft ook drie mooie
parken. De Petit Jard, the Grote Jard en de Engelse
Jard (Zie verder op pagina 33).
Châlons-en-Champagne is ook de administratieve
hoofdstad van de Champagne-Ardenne regio en
deze is gehuisvest in het prachtige 18e eeuwse
‘Hôtel des Intendants’, voorheen de zetel van
de vertegenwoordiger van de Koning. Het
gemeentebestuur werkt vanuit het 19e eeuwse
‘Grand Seminaire’, voorheen werden hier religieuze
trainingen gegeven.
Châlons is ook bekend om zijn vele mooie glas
in lood ramen, één van de mooiste exemplaren
zijn te vinden in de Gotische kathedraal van Saint
CHARLEVILLE-MéZIèRES (08)
Charleville-Mézières, in het noorden van de regio
Champagne-Ardenne, ontstond in 1966, door
de samenvoeging van Charleville - een door de
Italiaanse prins Charles de Gonzague gestichte
stad van rijke burgers en kooplieden - en de
militaire vesting Mézières. De stad heeft een
buitengewoon afwisselende architectuur, waarvan
het « Place Ducale » een van de pronkstukken
is. Het uit 1612 daterende plein, aangelegd door
Clément, heeft veel weg van het Parijse Place des
Vosges. Er heerst zowel een middeleeuwse als een
17e eeuwse sfeer, er zijn renaissancegebouwen
en gebouwen uit het industriële tijdperk: een
prachtige afwisseling! De illustere dichter Arthur
Rimbaud werd hier geboren, keerde er telkens
weer terug en ligt er begraven. Door de stad is
een circuit uitgezet langs zijn geliefde plekken; het
leidt langs het ontroerende Musée Rimbaud dat
geheel aan hem gewijd is: de Rimbaud-collectie
van de stad is een van de meest uitgebreide
fondsen ter wereld.
Virtueel te bekijken in 360°
DE GROTE STEDEN HUN ERFGOED
Entienne en de Notre Dame-en-Vaux het carillon
staat op de lijst van UNESCO werelderfgoederen.
Het Museum van Schone kunsten en Archeologie
heeft een zeer interessante kunst collectie en
archeologische verzameling.
In Châlons is ook de enige school voor Moderne
Circus Kunst in Frankrijk. Het Nationale centrum
voor Circuskunst of CNAC. Het gebouw is
recentelijk gerenoveerd en is ook één van de
slechts zeven permanente circussen in Frankrijk.
In de maand juni organiseert Châlons een
speciaal festival, Festival des Furies voor de
circuskunst. Gedurende het festival wordt de hele
stad het toneel van straatvoorstellingen, speciale
shows en demonstraties.
Uit Châlons komt ook de prestigieuze Champagne
Joseph Perrier. De kelders zijn ontstaan uit oude
Gallo Romaanse kalkgroeven uitgehouwen in een
heuvel in de stad.
Dit betekent dat het niet erg diep ligt en er geen
trappen nodig zijn om de kelders te bereiken. De
VVV organiseert Engelstalige kelder bezoeken.
Ook wandelaars en fietsers komen aan hun
trekken. Het oude trekkers pad langs het
Marnekanaal is omgetoverd tot een aantrekkelijk
fietspad van 12km. Vanaf het dorpje Recy naar
het NoordWesten van Châlons en naar het dorpje
Moncetz-Longevas ZO. In de maanden mei –
oktober kunnen er fietsen worden gehuurd bij de
VVV inclusief een routebeschrijving. Geen zin in een
fiets, huur dan een Segway inclusief 10 minuten
training. Uiteraard kunt u ook uw eigen fiets
gebruiken en een routebeschrijving halen bij de VVV.
Office de Tourisme de Châlons-en-Champagne
Tel: 03 26 65 17 89
www.chalons-tourisme.com
Charleville is ook Marionettenhoofdstad. Het
Institut International de la Marionnette van
Charleville-Mézières en de Ecole Supérieure
Nationale des Arts de la Marionnette (E.S.N.A.M.),
leveren jaarlijks nieuwe marinonettenspeler voor
de toekomst. Iets waar je niet omheen kunt in
Charleville-Mézières, is de Grand Marionnettiste,
een ‘automaat’ van 10 meter hoog, gemaakt
door Jacques Monestier. Hij geeft het dagelijkse
ritme van Charleville-Mézières aan door elke
dag van 10 tot 21 uur het leven van de Vier
Heemskinderen (les Quatre fils Aymon, legende
uit de Ardennen) te vertolken.
Om het jaar wordt de stad vereerd door de komst
van het Wereldfestival Marionettentheater, en
komen de beroemdste marionettenspelers uit de
hele wereld hier bij elkaar.
Office de Tourisme de Charleville-Mézières
et sa région
Tel: 03 24 55 69 90
www.charleville-tourisme.com
7

DE GROTE STEDEN HUN ERFGOED
TROYES (10)
Gelegen aan de rivier de Seine en de Via
Agrippa handelsroute, dateert Troyes al vanuit
het Romeinse tijdperk, echter is er vandaag de
dag nog maar weinig van terug te zien, alleen de
Gallo Romeinse toren. De stad Troyes werd steeds
belangrijker toen de graven van Champagne er
hun hoofdstad van hadden gemaakt tegen het
einde van de 9e eeuw. Troyes bleef hoofdstad
van de provincie tot de Franse revolutie in
1789. In de 12e en 13e eeuw was Troyes een
belangrijke handelsstad waar grote beurzen
werden gehouden beter bekend als de Foires de
Champagne. De standaard meetmethodes voor
het wegen van goud in de tijd werd bekend als
troy weight, deze methode wordt vandaag de
dag nog steeds toegepast voor het wegen van
edelmetalen.
De stad Troyes heeft ook geschiedenis geschreven
tussen Frankrijk en Engeland, hier werd het Verdrag
van Troyes getekend in 1420 als gevolg van de
nederlaag van het Franse leger bij Agincourt, het
aanzienlijk kleinere leger van Hendrik de Vijfde.
Door het verdrag van Troyes werd Hendrik de
Vijfde uitgehuwelijkt aan Catherine van Frankrijk,
de dochter van Charles de Zesde. Samen met
zijn erfgenamen werd deze opgevolgd om de
kroon te erven, terwijl kroonprins Charles werd
onterfd. De bruiloft vond plaats in de Kerk van
St-Jean in de oude stad. Echter Hendrik de
Vijfde overleed een paar maanden voor Charles
de Zesde, zodoende ging de Franse kroon naar
de babyzoon van Hendrik de Zesde. Terwijl de
gedoodverfde kroonopvolger Charles ook claimde
recht te hebben op de troon omdat zijn vader
was overleden. Maar dankzij de bemoeienissen
van Joan of Arc werd hij gekroond Charles de
Zevende, Koning van Frankrijk in de Kathedraal
van Reims op 17 juli 1429. ( zie pagina 16
CHAUMONT (52)
De stad stamt uit de feodale tijd: het was de
woonplaats van de Graven van de Champagne.
Zij overheersten de hele omgeving, waardoor de
stad al vroeg van strategisch belang was. De enige
overblijfselen van deze tijd zijn de donjon, waar
de heer en zijn soldaten verbleven, de Chapelle
des Jésuites en een deel van de vestingmuren.
Chaumont wordt door veel groen omringd, er
zijn bossen vlakbij, en daarom is het een heel
groene stad. Er is veel en afwisselend erfgoed:
het viaduct uit de 19e eeuw, de hallen in de stijl
van Baltard, de vierkante en ronde torentjes met
of zonder dak en meer of minder bewerkt die
zo karakteristiek zijn voor Chaumont, de in de
13e eeuw gestichte basiliek midden in de oude,
middeleeuwse stad, ze dragen alle bij aan de
kwaliteit van de leefomgeving.
8
In 1524 werd door een enorme brand veel van
de Middeleeuwse stad verwoest, ondanks de
vele kanalen die stad rijk is. Maar de stad werd
snel herbouwd in de meest oorspronkelijke staat.
Vandaag de dag zijn veel van de 16e eeuwse
houtenvakwerkhuizen in een erg goede conditie.
In Troyes waan je je in de middeleeuwen met
zijn vele nauwe steegjes en binnenplaatsen en
bronnen. De rijkdom van de stad en het feit dat
het nooit ernstig beschadigd is geweest door
oorlogen heeft zijn sporen goed nagelaten. De
tien kerken verspreid over het stadscentrum zijn
allen voorzien van prachtige glas in loodramen,
de kathedraal is helemaal een mooi exemplaar.
Troyes is ook bekend om zijn 16e eeuwse mooie
beeldhouwwerken. 60 stuks, deze kunnen gezien
worden in de Saint Pantaléon Kerk. Een ander
mooi pronkstuk is het stenen borstbeeld in de
Sainte Madelaine Kerk ( zie pagina 17).
Het Musée de l’Outil et de la Pensée Ouvrière,
gehuisvest in het mooie Renaissance Hôtel
Mauroy, heeft een mooie overzichtstentoonstelling
van de vele vakwerkslieden die Troyes rijk was, een
uitgebreide collectie van 25.000 gereedschappen
en 35.000 boeken. Wat u ook niet mag missen is
het Museum van Moderne Kunst, gehuisvest in
het voormalige bisschoppelijke paleis vlak naast
de kathedraal. Hier vindt u een grote collectie
van één van de grootste Franse kunstwerken van
midden 19e eeuw tot de jaren zestig.
Troyes, is nog steeds een belangrijk centrum voor de
textiel industrie, één van Europa’s grootste mode
factory outlets shops vindt u vlak onder Troyes. Hier
vindt u de grote merken tegen sterk gereduceerde
tarieven, en must see voor de modeliefhebbers.
MacArthursGlen en Marques Avenue.
Office de Tourisme de Troyes et sa région
Tel: 03 25 82 62 70
www.tourisme-troyes.com
De handschoenenfabriek Tréfousse, uit de tweede
helft van de 19e eeuw heeft eveneens bijgedragen
aan de faam van de stad.
Momenteel organiseert de préfecture elk jaar het
Internationale Festival van Posters en Grafische
Kunst: het Festival International de l’Affiche et
des Arts Graphiques.
Office de Tourisme de Chaumont
Tel: 03 25 03 80 80
www.tourisme-chaumont-champagne.com

LANGRES (52)
Langres is één van de oudste steden in Frankrijk,
en bestaat al van voor het Romeinse tijdperk.
Gebouwd op de rotsige uitlopers op de grens van
de Champagne en Bourgogne, was deze vestiging
de hoofdstad van de Gallische ‘Lingones’ stam. Hier
is de plaatsnaam Langres van afgeleid. Tijdens de
Romeinse bezetting is de stad getransformeerd tot
een klassieke stad compleet met een tempel en
een forum, maar veel van de Romeinse overblijfselen
werden weer vernietigd door de bewoners zelf. In
de vierde eeuw werden de eerste vestingmuren
gebouwd. Hoewel de Westerse toegangspoort nog
steeds bestaat kunnen de andere overblijfselen
van de vestingwerken nog bekeken worden in het
Museum van Historische kunst.
In de middeleeuwen waren de Bisschoppen en het
bisdom van Langres erg machtig, zij regeerde zelfs
over het Bisdom van Dijon. Dat ze gerelateerd aan
Bourgondië waren is terug te zien aan de gekleurde
geglazuurde tegels uit de 19e eeuw op het dak van
de Kathedraal van St. Mammès uit de 12e eeuw.
Wat op zichzelf een goed exemplaar is van de
overgang van Romeinse naar vroeg Gotische stijl.
Langres groeide flink in de 13e en 14e eeuw en
de vestingwallen werden uitgebreid om de stad te
beschermen voor indringers.
Er volgde een periode van welvaart tot de
16e eeuw, dit is terug te zien aan de vele mooi
Renaissance huizen. De 4 artillerie torens inclusief
de Navarre Toren komen uit deze tijd, in de
Navarre Toren is momenteel het Cultureel Erfgoed
centrum gehuisvest. Hier vindt u een goed overzicht
van de geschiedenis van de stad.
Eén van de stads bekendste personages is Denis
Diderot, een filosoof welke is geboren in 1713. Zijn
beroemde Encyclopaedia kan worden bekeken
in het nieuwe bezoekerscentrum welke geheel
is toegewijd aan de bekende filosoof. Dit centra
opent medio 2013.
Langres is ook bekend als Stad van Kunst en
Historie, de vestingmuren van Langres zijn de
langste van Europa en zijn totaal 8 km lang.
Inclusief 3,5 km vestingwallen welke rondom
de oude stad liggen en zijn zeer goed bewaard
gebleven, bovenop heeft u een prachtig uitzicht
over de stad en omgeving (zie pagina 11).
De resterende vestingwerken bestaan uit de
stervormige citadel, gebouwd net ten zuiden van
Langres in het midden van de 19e eeuw, en de
muur tussen de citadel van de stad.
Ieder weekend in augustus organiseert de stad
een speciaal evenement, het Festival van de
Hellebaardiers, schermersgilde. Hier vormen de
toeschouwers onderdeel van de show. Zij dragen
capes en degens en de stad is het decor.
Vlakbij Langres bevinden zich ook vier meren,
gebouwd als reservoirs om de stroming te regelen
vanuit het kanaal van Marne naar Saône (Lac de la
Liez, lac de Charmes, Lac de la Mouche en het Lac de
la Vingeanne), deze meren bieden een ideale locatie
om lekker te relaxen, wandelen, lopen, zwemmen of
andere wateractiviteiten (zie pagina 24).
Pays de Langres Tourist Office
Tel: 00 33 (0)3 25 88 19 62
www.tourisme-langres.com
DE GROTE STEDEN HUN ERFGOED
9
Virtueel te bekijken in 360°

GESCHIEDENIS CULTUUR
Grote veldslagen en moedige verzetsdaden maakten Champagne-Ardenne tot een toeristische streek waar de geschiedenis
diepe sporen heeft achtergelaten. Er is een indrukwekkende en fascinerende culturele en historische rijkdom. Er zijn meer
dan 150 kastelen, forten en gedenkplaatsen, het zijn sporen van de Franse geschiedenis, die de geschiedenisliefhebber een
blik biedt in de historie tot aan de Middeleeuwen, via de Renaissance en het tijdperk van de Verlichting.
KASTELEN EN VESTINGEN
DE VESTING VAN SEDAN (08)
Geclassificeerd als Stad van Kunst en Historie
gezien het lange militaire verleden en de mooie
landschappen, is Sedan in de loop der tijd ontstaan
rondom de burcht, deze burcht uit de 15e eeuw
is mogelijk het grootste feodale kasteel in Europa
met een afmeting van 35.000m2
Het kasteel werd gesticht in 1424 door Evrard
de la Marck rond de plek van een 11e eeuwse
Carolingian kerk. De machtige familie La Marck,
rijke grootgrondbezitters uit Rheinland, waren
vazallen van de Koning van Frankrijk en de
heersende heren van Sedan. In hun positie voor
het verdedigen en beschermen het Koninkrijk en
gezien de strategische positie op de grens van
Oost Frankrijk, bleven de Marcks het kasteel
verder uitbreiden en versterken.
In 1560, de zittende heer, Henri-Robert de la
Marck, welke zich een paar jaar eerder had
bekeerd tot het calvinisme, verklaarde Sedan als
een onafhankelijk protestants prinsdom en werd
zo de eerste Prins van Sedan.
Charlotte, de dochter van Henri-Robert was de
laatste erfgename van De Marcks. Op 16 jarige
leeftijd werd het meisje uitgehuwelijkt aan de
twintig jaar oudere Henri de la Tour de L’Auvergne.
Het huwelijk werd gesloten door de protestantse
Koning Henri IV, welke weer een goede vriend was
van Henri. De titel van Prins van Sedan kwam
zodoende in de Tour de l’Auvergne familie. Ook
zij bleven het kasteel uitbreiden en moderniseren.
Charlotte overleed tijdens een bevalling 3 jaar
later op 19 jarige leeftijd, zodoende hertrouwde
Henri de la Tour d’Auvergene. Zijn zoon Frédéric
pleegde een coup tegen Koning Louis XIII welke
mislukte, om zo het hoofd te redden gaf de
laatste Prins van Sedan het prinsdom Sedan terug
aan de Koning van Frankrijk. Het kasteel was toen
een bijna onneembare vesting en werd in gebruik
genomen door het Franse leger.
In de Tweede wereldoorlog, was het kasteel bezet
door de Duitsers en gebruikt als gevangenis voor
Franse soldaten, sommige werden geëxecuteerd
en gemarteld. In 1962 kocht de gemeenschap
van Sedan het kasteel van de staat voor het
symbolische bedrag van 1 Franse Franc en werd
het opengesteld voor het publiek.
De huidige kasteeltour heet Historium en
werd in 1995 voor het eerst gebruikt na veel
werkzaamheden en uitgebreide renovatie.
Bezoekers worden teruggevoerd naar de 15e en
16e eeuw met een audio tour ( in het Engels)
om zo deelgenoot te worden van het leven van
de Prinsen van Sedan met hun soldaten en
personeel. Het bezoek wordt geanimeerd met
een gedetailleerde constructie van het dagelijkse
leven van toen.
NIEUW IN 2012!
Op 2 april in 2012 zal de vesting van Sedan een
heel nieuw circuit openen door middel van special
lichteffecten. Ook voor geschikt voor bezoekers
welke niet zo goed ter been zijn.
Château-Fort de Sedan
Tel: 03 24 29 98 80
www.chateau-fort-sedan.fr
www.tourisme-sedan.fr
VERBLIJF EEN NACHT IN HET KASTEEL
Om uw Sedan ervaring helemaal compleet
te maken kunt u een nachtje blijven slapen
in de vleugel van het kasteel, hierin is sinds
2004 een hotel gevestigd. ‘Les Hôtels France
Patrimoine’. Dit hotel heeft 54 kasteelstijl kamers,
een gastronomisch restaurant en conferentie
faciliteiten.
www.hotelfp-sedan.com
HET MIDDELEEUWSE FESTIVAL
VAN SEDAN
19-20 MEI 2012
In mei worden de Middeleeuwen
herbeleefd in de vesting van Sedan.
Een kleurrijk festival met cavalerie,
kruisboogschieten, steekspel,
straatartiesten, vlagvertoon en
troubadours. Een enorme happening
waar sinds 1996 400 vrijwilligers aan
meewerken en het trekt ieder jaar
ook 40.000 bezoekers. Geschikt voor
jong en oud en zeer zeker de moeite
waard.
www.chateau-fort-sedan.fr
10
KASTEEL VAN BLIGNY (10)
In 1773 kocht de Markies van Dampierre een
landgoed bij het dorpje Bligny, met als doel
om daar op wolven te jagen. Op het landgoed
bevonden zich nog de resten van een feodaal
kasteel wat 3 jaar eerder was vervallen. De
markies liet het kasteel herbouwen maar liet de
mooie voorgevel in de originele staat.
De heuvels rondom het kasteel vormen onderdeel
van het landgoed, deze zijn erg geschikt om wijn
te verbouwen (in die tijd nog geen champagne
zoals wij die nu kennen), deze wijn was alleen voor
eigen gebruik. De watertoevoer voor het kasteel
kwam van een bron van de Landion rivier, deze
liep onder de kasteelgewelven.
In het begin van de 19e eeuw werd het kasteel
overgedragen aan Baron de Cachard (de zoon van
de Markies was overleden tijdens een veldslag), hij
kocht ook de wijngaarden rondom het dorp en
zette zo een wijnlandgoed op van 44 hectaren
tegen 1930. De Baron breidde ook het kasteel uit
met een toren en een vleugel bijgebouw.
Na de Tweede wereldoorlog werd het landgoed
in delen opgesplitst en verkocht. De familie
Lorin kocht het kasteel in 1952 met daarbij nog
20 hectaren aan wijngaarden en wat andere
stukjes land. De wijngaarden werden in 1954
herbeplant. Na een ingrijpende renovatie van het
kasteel en de champagne productie werd het
kasteel opengesteld voor het publiek in 1999
als ‘Champagne Château ‘. Je kunt bijna het hele
kasteel bezoeken maar af en toe gebruikt de
familie het kasteel nog voor privé aangelegenheden,
zodoende zijn de slaapvertrekken privé. Het
bekijken van de 1000 fijn kristallen champagne
flutes zijn zeer zeker de moeite waard.
Het bezoek eindigt in de majestueuze
kasteel kelders waar je de 19e eeuws
champagneproductie materialen vindt. Er wordt
ook een korte film gedraaid zodat u een goed
beeld krijgt van hoe het er in die tijd aan toe ging.
Aan het einde van het bezoek is er een gratis
proeverij van de Champagne van het landgoed.
De Champagne van Kasteel Bligny is één van
de twee champagne labels welke het predikaat
‘château’ op het label hebben. En het enige kasteel
open voor het publiek van april tot oktober.
Het andere kasteel label is Champagne Château
de Boursault, ten westen van Epernay.
www.champagnechateau.com
Château de Bligny
Tel: 03 25 27 40 11
www.champagnechateaudebligny.com

KASTEEL VAN MONTMORT (51)
Met de fundamenten en ruïnes van een oud fort
als uitgangspunt is het kasteel van Montmort
gereconstrueerd. Het vormt een architectonisch
hoogstandje, waarbij het feodale karakter bewaard
gebleven is. Het imposante, vierkante, bakstenen
bouwwerk is tegen een rotswand gebouwd, steekt
hoog boven de Surmelin uit en is gedekt met leien
dakpannen. De vier torens rijzen vanaf een 14
m hoog terras omhoog. De binnenplaats is via
een schroefvormige helling, een soort wenteltrap,
bereikbaar voor paarden: iets wat u beslist moet
zien! Eromheen ligt een park van 30 ha groot
met bomen en bloeiende planten. Het geheel is
eigendom van de nazaten van Pierre de Rémond,
die het in 1704 verwierf.
Château de Montmort-Lucy
Tel: 03 26 52 76 51
www.montmort.com
KASTEEL VAN CIREY- SUR-BLAISE (52)
Als Voltaire In Cirey gaat wonen, bij de mooie
Emilie Châtelet, is hij zowel gevoelig voor haar
charmes als voor die van haar woning, die dan
nog niet helemaal klaar is. Ze richten het samen
in, brengen veranderingen aan en maken er een
mooie plek van. Hij laat een nieuwe vleugel
bouwen, met een mooie, monumentale deur,
voorzien van beeldhouwwerk met motieven uit de
wereld van Kunst en Wetenschap en van de zee.
Voltaire brengt vijftien jaar in Cirey door, waar hij
onophoudelijk schrijft (De dood van Cesar, Alsire,
Zaïre, Mahomet, Mérope…). Zijn komedies en
tragedies worden door zijn vrienden opgevoerd
in het theatertje dat hij in de hanenbalken had
gebouwd en dat geheel bewaard gebleven is.
Door middel van ontelbare brieven blijft Voltaire
vanuit dit toevluchtsoord van de Schone Kunsten
in contact met heel Europa. In 1749 komt een
eind aan zijn paradijselijke bestaan op aarde
door de plotselinge dood van de Marquise du
Châtelet. Een bezoek aan het kasteel geeft een
uitstekend beeld van hun dagelijks leven en de
bezoeker raakt volledig in de ban van deze twee
toonaangevende persoonlijkheden uit het tijdperk
van de Verlichting. Open van mei tot september
(Zie pagina 15).
Château de Cirey-sur-Blaise
Tel: 03 25 55 43 04
www.visitvoltaire.com
ROCROI – VESTINGSTAD (08)
Het fort van Rocroi in de Ardennen werd in 1555
gebouwd, en is de tweede versterking waar
een vestingachtige ommuring werd gebruikt.
Deze heeft de vorm van een vijfhoek die in de
loop der eeuwen verder werd versterkt. Het
fort is gebouwd om tegenwicht te bieden aan
het fort van Charlemont, dat Karel de Grote in
Givet gebouwd had, dat toen onder Spaanse
overheersing stond. Aan het eind van de 17e
eeuw bracht Vauban in de stervormige vestingwal
een aantal verbeteringen aan. In de 19e eeuw
was het fort absoluut niet meer berekend op de
toen actuele militaire middelen en in 1889 werd
het ontmanteld, waarbij echter vrijwel de gehele
vestingwal behouden bleef.
Office de tourisme de Rocroi
Tel: 03 24 54 20 06
www.otrocroi.com
LANGRES – VESTINGSTAD (52)
Met zijn hoge vestingmuren, zijn indrukwekkende
torens en zijn talloze klokkentorens, ligt Langres
als een trots fort op de grens van de Champagne
en Bourgogne. Deze versterkte rotspunt die
als barrière dient, is de laatste getuige van de
ontwikkelingen van militaire fortificaties en
waarschijnlijk is de stad al sinds de 3e eeuw
versterkt. In de 4e eeuw, ten tijde van de woelige
periode van het Bas-Empire, kwamen de eerste
versterkingen aan de noordkant, en werd het de
zetel van een belangrijk bisdom. In de 13e en 14e
eeuw werden de muren aangepast aan de groei
van de stad en vielen de nieuwe wijken aan de
zuidkant binnen de muren. Tot aan de Revolutie
ontwikkelde de stad zich verder, daartoe aangezet
door de machthebbers en de bisschoppen die
het bisdom met hun grote invloed bestuurden.
Langres, dat aan de grens van het Franse
koninkrijk ligt, werd in de 15e eeuw een machtig
koninklijk bolwerk, dat weerstand kon bieden aan
Bourgogne, Franche-Comté en Lotharingen. Vanaf
de 3,5 km lange omloop zijn de vestingwallen
goed te zien en is er een prachtig panorama over
de omgeving (zie pagina 9).
Office de tourisme de Langres
Tel: 03 25 87 67 67
www.tourisme-langres.com
Voor meer informatie kunt u de
thematische brochures downloaden
vanaf de site van het verkeersbureau:
www.champagne-ardennen-toerisme.nl
11
GESCHIEDENIS CULTUUR
KASTELEN EN VESTINGEN

GESCHIEDENIS CULTUUR
HERDENKING EN GESCHIEDENIS
PLAATSEN GELIEERD AAN DE EERSTE WERELDOORLOG
De Marne is één van de departementen welke het meest heeft geleden tijdens de Eerste Wereldoorlog, met name in het westen, waar de twee
gevechten van Marne plaatsvonden. En in het Noorden met de loopgraven oorlogen en de Argonne en Champagne offensieven. Monumenten,
ruïnes en ere begraafplaatsen zijn getuigen van de hevige gevechten, De musea houden de herinnering van het conflict levend welke bijna 100 jaar
geleden plaatsvond en eindigde op 11 november 1918.
MARNE 14-18
INTERPRETATIECENTRUM (51)
Dit nieuwe museum in de Marne, het
Marnemuseum, staat midden in het gebied
van de Champagne, dat het strijdtoneel was
gedurende de hele Eerste Wereldoorlog. Het
museum is bedoeld als centrum van getuigenissen
uit deze oorlog en dient als verbinding tussen
de verschillende memorials langs de route
«Sur les Pas des Armées de Champagne». Er
is een ontvangsthal met allerlei documentatie,
waaronder zeven lesbrieven en er is een filmzaal.
Marne 14-18 Suippes
Tel: 03 26 68 24 09
www.marne14-18.fr
FORT DE LA POMPELLE (14-18) (51)
Het Fort de la Pompelle, dat na de oorlog van
1870 gebouwd werd ter versterking van de
fortificaties rondom Reims, werd in de Eerste
Wereldoorlog het toneel van diverse veldslagen. In
het fort is nu een museum gevestigd, waar de strijd
van toen tot leven komt door allerlei documenten
uit die tijd, voorwerpen uit het dagelijkse leven in
de loopgraven, wapens en ander geschut. Het
herbergt een unieke verzameling van 500 helmen
van het Duitse Keizerlijke leger (Collectie Charles
Friese).
Fort de la Pompelle (5 km van Reims)
Tel: 03 26 35 36 90
www.reims-tourisme.com
MONUMENT AMERICAIN BLANC
MONT (14-18) (51)
Het monument is opgericht door de Verenigde
Staten van Amerika, ter herdenking aan de
heldendaden van de Amerikaanse en Franse
soldaten die in de Eerste Wereldoorlog in dit
gebied gevochten hebben. Aan deze strijd in
de Champagne namen 70.000 Amerikaanse
soldaten deel. Deze plek, de «Blanc-Mont» werd
na een hevige strijd op 3 oktober 1918 veroverd
door de 2e Amerikaanse divisie. Het monument
is ontworpen door architect Arthur Loomis
Harmon uit New York en bestaat uit een toren
met een trap erin, die naar een panoramaterras
leidt. Van daaruit kijkt u uit over het gebied waar
de veldslag zich afspeelde. In de muren zijn de
insignes gegraveerd van de vier divisies die aan de
strijd deelnamen.
Monument Américain du Blanc Mont
Tel: 03 26 66 81 14
www.abmc.gov
12
MONUMENT DE MONDEMENT (14-18) (51)
Het Monument National de la Victoire de la
Marne is een gigantische steen van 35,5 m hoog,
met een fundering tot 22 m diep. Het is van beton,
waar roze-achtige steen uit de Moselle in verwerkt
is, gegoten over een metalen binnenwerk. Het
monument gedenkt de eerste slag bij de Marne,
in september 1914. Het werd gebouwd tussen
1931 en 1938 onder leiding van architect Paul
Bigot. Door de oorlogsverklaring vond de officiële
inwijding – gepland voor september 1939 - pas
plaats in 1951… Onder aan het monument is
beeldhouwwerk aangebracht van generaals die in
deze eerste slag legers aanvoerden. Daarboven
is in de steen het Dagbulletin van 6 september
gegraveerd, ondertekend door Joffre.
Mémorial de Mondement
Tel: 03 26 80 37 30
www.mondement1914.asso.fr
MEMORIAL DE DORMANS (14-18) (51)
Het Memorial ligt op de linkeroever van de
Marne, op een helling van waar je over de rivier
en de stad Dormans uitkijkt. Toen het plan voor
een groot monument ter herdenking aan de strijd
rond de Marne ontstond, koos maarschalk Foch
deze plek uit, vanwege de strategische ligging ten
opzichte van de beide veldslagen. De bouw was
mogelijk, doordat Madame de la Rochefoucauld
in 1919 een vereniging had opgericht, bestuurd
door de kardinaal van Reims en de bisschop
van Châlons. Deze verwierf een groot park met
kasteel en op 18 juli 1920 werd de eerste steen
voor de kapel gelegd. Marcel en Closson zijn de
architecten van het indrukwekkende geheel. Een
monumentale trap leidt naar een groot voorplein
met een zonnewijzer en een oriëntatietafel met
de namen van de plaatsen in de Marnevallei,
waar de strijd zich in 1918 afspeelde. Vanaf het
plein komt u bij de crypte, waar de kerk met zijn
klokkentoren en twee kleine torentjes bovenuit
steekt.
Mémorial de Dormans
Tel: 03 26 59 14 18
www.tourisme-dormans.fr
CHAPELLE ORTHODOXE RUSSE (14-18) (51)
Dichtbij Saint-Hilaire-le-Grand in de Marne staat
een kapel uit 1937, de Chapelle Orthodoxe Russe,
die waakt over de overblijfselen van 871 Russische
soldaten, die in Champagne-Ardenne sneuvelden.
De kapel vereeuwigt tevens de herinnering aan
de 4000 omgekomen Russische soldaten die van
1916 tot 1918 op Frans grondgebied streden.
Chapelle Russe Saint-Hilaire-le-Grand
Tel: 03 26 66 17 25

FORT DE VILLY-LA-FERTE (39-45) (08)
Vlak voor het begin van de Tweede
Wereldoorlog werd de zone van La Ferté sur
Chiers opgenomen in de Maginotlinie. Rond
deze versterkingen werd in mei 1940 hevig
gevochten; een museum in het fort is aan
deze strijd gewijd. De vesting van La Ferté
is de laatste versterking aan de westzijde
van de reeks versterkingen van Montmédy.
Hij bevindt zich tussen de dorpen Villy en La
Ferté, op de top van een heuvel, genaamd
«La Croix de Villy». De vesting werd gebouwd
tussen 1935 en 1939, en bestaat uit twee
delen van waaruit de strijd gevoerd werd: in
een ervan staat nog het antitankgeschut. Er
is een monument voor de 104 voor Frankrijk
gevallen verdedigers, die op de Nationale
begraafplaats in Villy zijn bijgezet.
Fort de Villy-la-Ferté
Tel: 03 24 22 61 49
www.ouvragelaferte.fr
MUSéE DE LA REDDITION (39-45) (51)
In februari 1945 vestigt generaal Eisenhower het
centrale kwartier van de Europese geallieerde
strijdkrachten in Reims, in een groot schoolgebouw
vlakbij het station. In deze “War Room” wordt
op 7 mei 1945, om 02.41 uur ’s ochtends, de
onvoorwaardelijke overgave van het Duitse leger
getekend, die het einde betekende van de Tweede
Wereldoorlog in Europa. Het nieuws wordt
de volgende dag, 8 mei, om 13.00 uur bekend
gemaakt in de grote steden van de geallieerden.
Op verzoek van Stalin wordt echter op 9 mei
een tweede ceremonie in Berlijn georganiseerd,
in de Sovjetsector. In de zaal met de kaarten en
plattegronden, die in zijn originele staat gelaten
is, heerst een bijzondere, met emoties beladen
sfeer. Er worden archiefbeelden vertoond, er zijn
voorwerpen en er staan beelden in kleding uit die
tijd, waardoor men zich realiseert dat dit een plek
is van historisch belang.
Musée de la Reddition du 7 mai 1945
Tel: 03 26 35 36 90
GESCHIEDENIS CULTUUR
HERDENKING EN GESCHIEDENIS
PLAATSEN GELIEERD AAN DE TWEEDE WERELDOORLOG
Lokatie van de eerste Duitse invasie in West Europa in mei 1940 (het gevecht van Sedan) en van de onvoorwaardelijke overgave van het Duitse
leger in Reims op 7 mei 1945. De regio Champagne-ardenne in onlosmakelijk verbonden en gebeurtenissen uit de Tweede wereldoorlog. De officiële
verzoenings ceremonie tussen Frankrijk en Duitsland vond plaats in de Kathedraal van Reims op 8 juli 1962 in het bijzijn van President Charles de
Gaulle en Kanselier Konrad Adenauer. In de regio is ook het favoriete dorpje van Charles de Gaulle waar hij zo vaak kwam, Colombey-les-deux-eglises.
MéMORIAL CHARLES DE GAULLE
(39-45) (52)
Toen Charles de Gaulle luitenant was van het
Franse leger kocht hij net vlak voor het uitbreken
van de Tweede wereld oorlog een buitenhuis,
La Boisserie in Colombey-les-deux-églises, een
rustige locatie ideaal gelegen tussen Parijs en de
Oostelijke garnizoenen.
De Gaulle raakte erg gehecht aan het dorpje en
zodoende geschiedde daar in oktober 2008, 50
jaar na de historische verzoening tussen Generaal
de Gaulle en Konrad Adenauer, een nieuw
bezoekerscentrum toegewijd aan het leven en
werken van Charles de Gaule. Het centrum werd
geopend door Franse president Nicolas Sarkozy,
en de Duitse kanselier Angela Merkel.
Het centrum biedt een heel goed inzicht in de
verschillende facetten van De Gaulle, als jonge
soldaat, als vader, als schrijve en als leider… maar
er wordt ook een heel hoofdstuk gewijd aan de
geschiedenis hoe De Gaulle betrokken was bij
de Eerste Wereldoorlog en het overlijden van de
Generaal in 1970, de invloeden, bewegingen en
strijd van de Tweede wereld oorlog. Het verzet,
de bevrijding, de politieke arena en controversiële
periode van vlak na de oorlog. Het opzetten van
de vijfde republiek en het vertrek van De Gaulle
uit het publieke leven. Het bezoek eindigt met
een indrukwekkende film van de begrafenis van
De Gaulle.
Het gebruik van de ruimte, geluid en licht voert de
bezoeker door verschillende ruimtes, van donker
en smal om het clandestine verzet te evenaren. En
open en licht op het moment van bevrijding. Dit
om de beleving zo goed mogelijk te laten ervaren
ook voor de jongere generatie. Informatiepanelen
in het Frans, Engels en Duits.
Er is ook een kleurrijke tijdelijke expositie,The
Sweet Sixties vanaf februari tot eind
augustus 2012, veel posters van heyday en
consumentisme. Een glazen lift brengt u naar
de tentoonstellingsverdieping op het dak van het
centrum.
Zo heeft u een goed uitzicht op het grote Kruis
van Lorraine. Gefinancierd door de overheid
en met hulp van 60 buitenlandse partijen, het
dubbele kruis, het symbool voor het Vrije Frankrijk
overgenomen door Charles De Gaulle, werd in
gebruik genomen in 1972 als herinnering en
respect aan de Generaal en aan alle mannen
en vrouwen die hebben gestreden voor vrijheid.
Het 44 meter hoge kruis staat op de hoogste
heuveltop in het district van Colombey en kan van
ver worden gezien.
(Zie ook pagina 14).
Mémorial Charles de Gaulle
Tel : 03 25 30 90 80
www.memorial-charlesdegaulle.fr
Twee routes rond de thema´s « 14-18 » en « 39-45 » zijn te vinden in de 12 pagina grote brochures met kaarten
die te downloaden zijn van de site www.champagne-ardennen-toerisme.nl
13

GESCHIEDENIS CULTUUR
BEROEMDHEDEN
PIERRE-AUGUSTE RENOIR (10)
Pierre Auguste Renoir (1841–1919) ontmoette
Aline Charigot tijdens zijn werk in Parijs, de 18 jaar
jongere Aline was zijn ideaalbeeld van vrouwelijk
schoon.Aline werd zijn muze en later ook zijn vrouw.
Zij poseerde vele malen voor zijn schilderijen. Een
bekende is, picknick bij de bootjes. ‘Dejeuner des
Canotiers’.
Aline kwam uit het dorpje Essoyes, gelegen in
het hart van de Champagne wijngaarden en
Renoir was gegrepen door de eenvoud van het
plattelandsleven, de rust en de landschappen.
Iedere zomer ging het echtpaar terug naar Essoyes
om te ontspannen
en genieten. In 1896 kocht Renoir er een huis en
liet later nog een studio bouwen waar hij in alle
privacy kon schilderen. Ze hadden drie kinderen en
vele bezoekers in huis. De nicht van Aline, Gabrielle
Renard werd ook zijn favoriete model tevens was
zij de oppas van zijn tweede zoon Jean.
Na een zeer productief artistiek leven had Renoir op
latere leeftijd erg veel last van reumatische artritis
om door te blijven schilderen. De misvormingen
aan zijn handen dwongen hem ertoe om andere
schildertechnieken toe te passen. Hij verhuisde
naar Cagnes–sur-Mer ( vlakbij Nice) vanwege het
betere klimaat was. Hier stief hij in 1919, 4jaar na
de dood van zijn vrouw. Het was hun wensom hier
samen begraven te worden in het dorpje Essoyes.
Ook hun drie kinderen Pierre, Jeant en Claude,
keramist zijn op dezelfde plek begraven als hun
ouders.
EEN ARTISTIEK DORP
In 2011 werd er in Essoyes een nieuwe cultureel
centrum geopend, l’Espace Renoir. Geheel
toegewijd aan de Renoir familie. Hierdoor is
Essoyes hét artistieke dorp van de Champagne.
Aangetrokken door de bekende naam Renoir
kunnen bezoekers meer te weten komen over het
leven en werken van Renoir en zijn familie.Er is een
grote tentoonstellingsruimte en een film (in het
Engels) te bekijken.
Bezoekers kunnen door het dorp lopen,
ateliersbekijken waar hedendaagse kunstenaars
aanhet werk zijn. Ook de voormalige studio
van de grote meester zelf kun je bezoeken. In
de studio vind je zijn rolstoel – een symbool van
zijn doorzettingsvermogen en toewijding voor de
schilderkunst gezien het feit dat hij ernstigeartritis
had aan het einde van zijn leven. Je ziet ook de
periode van zijn grote creativiteit, zijn schilderijen
van Essoyes en een korte originele video van Renoir
aan het werk. Op een paar minuutjes lopen van
de studio is de begraafplaats waar de hele Renoir
familie ligt begraven.
HET PAD VAN RENOIR
Om uw ontdekking van Essoyes helemaal
compleet te maken en de landschappen rondom
het dorp te ontdekken zijn er vier bewegwijzerde
routes uitgezet van 3 tot 14km. Ze vertrekken alle
vier vanuit de dorpskern. Ze laten u lopen langs het
geboortehuis van Aline
Charigot en punten waar veel van zijn bekende
schilderijen zijn gemaakt zoals ‘Chemin montant
dans les hautes herbes’ en ‘Les Laveuses’. Brochures
met gedetailleerde routebeschrijving zijn af te
halen bij de VVV in het centrum bij het Renoir
bezoekerscentrum.
14
NIEUW IN 2012:
Vanuit Essoyes zijn er wandelroutes aangegeven
van ruim 100km welke u kunt volgen naar
andere dorpen rondom Essoyes, zodoende kunt
u uitgebreid wandelen als door een schilderij van
Renoir en krijgt u een goed beeld
Bezoekerscentrum van Renoir en de VVV
Tel: 00 33 (0)3 25 29 10 94
www.aube-champagne.com/en/du-cotedesrenoir.html
CHARLES DE GAULLE (52)
LA BOISSERIE
In 1934 kocht luitenant-kolonel de Gaulle een
landhuis in Colombey-les-deux-eglises. Gunstig
gelegen tussen Parijs ende oostelijke garnizoenen.
Het huis was ook een rustige plaats voor zijn
jongere dochter Anne, die leed aan het syndroom
van Down. De naam komt van het oorspronkelijke
gebruik als een plek om bier te brouwen, ‘la
Boisserie’ (brouwerij).
Tijdens de oorlog ging de familie naar London en
La Boisserie werd gebruikt om vluchtelingen te
huisvesten en later een haltepost voor passerende
Duitse troepen. Het raakte in verval en werd
ernstig beschadigd door vuur. De Gaulle liet het
na de oorlog renoveren, hij liet er een torentje
bijbouwen als privé kantoor.
In september 1958 nodigde De Gaulle Konrad
Adenauer uit voor een historische hereniging tussen
Frankrijk en Duitsland. Deze bijeenkomst vond
plaats in de privé omgeving van De Gaulle en
Adenauer was het eerste en enige staatshoofd die
daar werd ontvangen. De officiële hereniging vond
plaats op 8 juli 1962 in de Kathedraal van Reims.
In de tekenkamer naast zijn kantoor van de la
Boisserie overleed Charles de Gaulle plotseling aan
een hartaanval op 9 november 1970 (79 jaar).
Mevrouw De Gaulle bleef er wonen tot 1978
waarna zij naar een verzorgingstehuis ging vanwege
kanker. Het huis ging naar hun zoon Admiraal
Philippe de Gaulle die het in 1980 opende voor
het publiek. De drie ontvangstkamers en het
kantoor zijn zoveel mogelijk in tact gebleven. De
familie komt af en toe nog in het huis - daarom zijn
de keuken en slaapvertrekken privé. La Boisserie
is open voor het publiek vanaf 4 februari 2012.
Het echtpaar ligt begraven op het kerkhof van
Colombey-les-deux-églises samen met hun dochter
Anne, die op 20 jarige leeftijd overleed. (Zie ook
pagina 13).
La Boisserie Colombey-les-deux-Eglises
Tel: 00 33 (0)3 25 01 52 52
www.colombey-les-deux-eglises.com
PAUL VERLAINE (08)
In augustus 1879, Paul Verlaine ( 1844 – 1896 )
verliet de school van Notre Dame in Rethel, waar
hij les gaf sinds 1877. Hij kreeg een relatie met een
leerling, Lucien Létinois uit Coulommes, een dorpje
14 km van Rethel. Gevolgd door een kort verblijf in
Engeland keerde de twee terug naar Coulommes.

Daar herontdekte Verlaine dat hij erg van het
Franse platteland hield. Hij haalde zijn moeder
over om een boerderij te kopen in Juniville in maart
1880. Verlaine huurde een huis op 50 meter van
de boerderij, Tegenover de Auberge,De Gouden
Leeuw. Waar vandaag de dag het Verlaine museum
is gehuisvest. Het dorpscafé waar de dichter vaak
kwam om te schrijven, praten en drinken, volledig in
de sfeer van Verlaine is te bezoeken van begin mei
tot eind oktober.
Paul Verlaine Museum, Juniville
Tel: 00 33 (0)3 24 39 68 00
www.musee-verlaine.fr
ARTHUR RIMBAUD (08)
Jean Nicolas Arthur Rimbaud werd op 20 oktober
1854 geboren in Charleville geboren. Hij bracht zijn
hele jeugd in zijn geboorteplaats door. Zijn vader
was een legerkapitein en vaak weg. Arthur, zijn broer
en twee zussen werden streng opgevoed door hun
moeder.
De kinderen hebben er veel last van gehad dat hun
vader zo vaak afwezig was. De jonge
Rimbaud was een goede leerling en hij won vaak
prijzen voor zijn leergierigheid en studies. Toen hij 15
jaar was, verhuisde de familie naar een appartement
dat uitkeek over de Maas, vandaag de dag heet deze
straat ‘Quai Rimbaud’ en de zes jaar dat Rimbaud daar
leefde (1869–1875) heeft hij een grote poëtische
creativiteit ontwikkeld. Het huis is open voor het publiek
(zie ‘La Maison des Aileurs’).
De familiesfeer was streng en onderdrukkend en
Rimbaud werd geïnspireerd door revolutionaire ideeën
en vrijheid. Hij werd een opstandige puber dat zich in
de gedichten vertaalde. Toen hij 16 was liep hij van
huis weg om Parijs te ontdekken in 1871. Rimbaud
zei van zichzelf dat hij een anarchist was en begon
aan een leven wars van traditionele normen en
waarden.
In Parijs heeft hij zijn gedicht ‘Bateau–ivre’ (de Dronken
boot ) geschreven met hulp van Paul Verlaine. Deze
introduceerde hem ook in de Parijse scene. Verlaine
was in de ban van de jeugd en intelligentie van
Rambaud, die voor hem zijn vrouw verliet om zijn
‘engel in ballingschap’ te volgen. De twee begonnen een
onstuimige ingewikkelde relatie. Ze gingen samen naar
Brussel en Parijs. Verlaine zei later dat hij in Rimbaud
de schoonheid van de Duivel zag. Zijn arrogante en
uitdagende gedrag werd later gekenmerkt als ‘l’Enfant
Terrible’.
In 1873, na een gewelddadige controverse met Verlaine,
belande deze in de gevangenis. Het was gedurende
deze periode dat Arthur één van zijn grootste Franse
poëtische werken schreef: ‘Une saison en Enfer’
(A Season in Hell). Dit werd echter niet zo goed
ontvangen in de literaire kring en de volgende collectie,
‘Illuminations’ kreeg ook niet veel goede recensies. Toen
Verlaine eenmaal uit de gevangenis kwam weigerde hij
zijn ex geliefde nog
financieel bij te staan. Zodoende keerde Rimbaud
terug naar de literatuur - hij was toen net 20 jaar oud.
De rest van zijn leven was hij rusteloos en had
moeite om zich te settelen. Hij reisde door Europa
en voorzag in zijn levensonderhoud door allerlei werk
aan te nemen. In de brieven die hij naar zijn familie
schreef werd duidelijk dat hij zich stierlijk verveelde en
verlangde naar iets betekenisvol. Zijn karakter werd er
niet beter op. In 1880 verhuisde Rimbaud naar Afrika,
waar hij bleef tot aan zijn dood. Hier werkte hij voor
verschillende bedrijven. Complicaties
bij een beenamputatie en de gevolgen van syfilis
leiden tot zijn dood. Hij stierf op 10 november 1891in
Marseille. Hij ligt begraven in Charleville–Mézières.
Ook om zijn gedachten zo poëtisch te kunnen
verwoorden was zeer zeker uniek in die tijd.
HET RIMBAUD MUSEUM
Gehuisvest in een 17- eeuwse watermolen aan de
Maas, geeft dit museum een helder beeld van zijn
leven en bezit één van de rijkste collecties .Je ziet
kunstwerken uit zijn Afrikaanse periode en originele
werken. Inclusief de gedichten ’Voyelles’. Reproducties
van Rimbauds
werk geeft aan hoe creatief hij was op jonge leeftijd.
Rimbaud Museum, Charleville-Mézières
Tel: 00 33 (0)3 24 32 44 65
Charleville-Mézières Town Hall
Tel: 00 33 (0)3 24 32 40 00
www.charleville-mezieres.fr
LA MAISON DES AILLEURS
Precies tegenover het Museum, aan de Quia Rimbaud
bevindt zich het huis waar mevrouw
Rimbaud met haar vier kinderen leefde in het
appartement op de 1e verdieping. Deze periode
kenmerkt zich door Rimbauds poëtische creativiteit.
De sfeer die het huis vandaag de dag uitstraalt laat
veel aan de verbeelding van de bezoeker over. Door
het gebruik van licht en geluid verplaats je je in de
rebelse ziel van Rimbaud. Ledere kamer heeft als
thema een land waar Rimbaud heeft gewoond en
gewerkt. Zonder enige twijfel laat een bezoek aan het
woonhuis van Rimbaud een diepe indruk achter en is
ook een hommage aan de dichter.
La Maison des Ailleurs
http://rimbaud.jimdo.com/la_maison_des_
ailleurs.php
VOLTAIRE (52)
Als gevolg van de publicatie van zijn ‘Lettres
Anglaises’ (of Lettres Philosophiques) dreigde Voltaire
in 1734 in de Bastille gevangen gezet te worden.
De publicatie was een lofzang op Engeland en een
scherpe satire op de leefwijze van de Fransen. Zijn
vriendin, de Marquise du Châtelet verleende hem
onderdak in Cirey, vlakbij het Graafschap Lorraine,
dat nog onafhankelijk was. Emilie du Châtelet was
gefascineerd door de wetenschappelijke wereld en
ze maakte talloze wetenschappelijke werken die ze
belangrijk vond toegankelijk voor een groot publiek.
Voltaire en zij vertaalden trouwens het werk van
Newton van het Latijn in het Frans.
Toen de markiezin stierf schreef Voltaire aan
Argentat: « Niet zozeer is mijn minnares mij
ontvallen, ik ben de helft van mijzelf kwijtgeraakt, een
geest die gemaakt was om de mijne te completeren,
een geestesvriendin die ik twintig jaar geleden zag
ontstaan ». (Zie ook: “Kasteel van Cirey-sur-Blaise”).
In het kasteel is ook nu nog « Le petit théâtre de
Voltaire » te zien, een uniek theater dat Voltaire hier
inrichtte. Het is tevens het oudste kasteeltheatertje
dat zo mooi bewaard gebleven is.
Château de Cirey-sur-Blaise
Tel: 03 25 55 43 04
www.visitvoltaire.com
15
GESCHIEDENIS CULTUUR
BEROEMDHEDEN

GESCHIEDENIS CULTUUR
KERKEN EN ABDIJEN
KATHEDRAAL VAN REIMS (51)
UNESCO Werelderfgoed
Een volledig in stijl gebouwde kathedraal, badend
in het licht en enorm rijk aan schitterende
beeldhouwerken. De 13e eeuwse Kathedraal van
Notre Dame van Reims is een meesterwerk van
gotische kunst. onder de 2.303 gebeeldhouwde
motieven, de Engelen, waaronder de beroemde
‘lachende Engel’ zijn de unieke signature van deze
bijzondere kathedraal.
Gebouwd voor de kroning van de Koningen
van Frankrijk. Het schip (115 meter lang)
en de gewelven (37,95 meter hoog) zijn stille
getuigen geweest van de kroning van 24 vorsten
tussen 1226 (Louis IX) en 1825 (Charles X).
De Kathedraal werd beschadigd door Duitse
kanonnen bij het uitbreken van de Eerste
wereldoorlog in september 1914. Gedurende
het vierjarige conflict zijn meer dan 300 zuilen
beschadigd. De kathedraal werd gerenoveerd
onder leiding van architect Henri Deneux met de
genereuze bijdrage van sponsors in het bijzonder
van Amerikaanse stichtingen ( Carnegie, Ford en
Rockefeller).
De nationale heldin van Frankrijk, Jeanne d’ Arc,
leidde de Franse troepen naar de overwinning op
de Engelse troepen aan het begin van de 15th
eeuw. Het beleg van Orléans. Hiermee werd de
troonopvolger Charles VII naar Reims gebracht in
1429 en daar tot koning gekroond. Zodoende
werd een einde gemaakt aan de oorlog die wel
100 jaar heeft geduurd.
In 2011 werd het 800 jarig bestaan van de
Kathedraal van Reims gevierd. Hier is een speciale
state-of-the-art lichtshow voor ontworpen.’Rêve
de couleurs’ ( Dream of colours). Deze lichtshow
wordt in het voorjaar tot en met de herfst of de
gevel afgespeeld. Deze duurt 25 minuten en is
bijzonder spectaculair om te aanschouwen. De
hele geschiedenis wordt door middel van deze
show weergegeven, dit mag u zeker niet missen
bij een bezoek aan Reims.
Reims Tourist Office
Tel: 00 33 (0)3 26 77 45 00
www.reims-tourisme.com
HET PALEIS VAN TAU (51)
UNESCO Werelderfgoed
Vlak naast de kathedraal bevindt zich het Paleis
van Tau. Dit is de voormalige residentie van de
Aartsbisschop van Reims. Vandaag de dag
huisvest zich in het paleis het museum van de
kathedraal. Hier vindt u vele religieuze objecten
welke met de kroning van Charles X ( 1825)
inclusief zijn kroningsmantel te maken hebben.
Ook de Tau kamer waar de kroningsbanketten
plaatsvonden.
Reims Tourist Office
Tel: 00 33 (0)3 26 77 45 00
www.reims-tourisme.com
16
BASILIEK SAINT REMI (51)
UNESCO Werelderfgoed
Deze kerk bevat de relikwieën van bisschop Saint
Remi, die Clovis op eerste Kerstdag tot koning der
Franken kroonde, ergens tussen 496 et 506. De
bisschop stierf in 533 op 96-jarige leeftijd. Hij
was beroemd als heilige en verrichtte meerdere
wonderen, wat al snel talloze pelgrims aantrok.
De basiliek werd in de 11e eeuw gesticht. Het
schip en de dwarsbeuken in romaanse stijl zijn het
oudst, terwijl de gevel van de zuidelijke dwarsbeuk
het meest recent is. Het koor en de apsis
stammen uit de 12e en de 13e eeuw. Hij is bijna
even groot als de kathedraal en na de kathedraal
is de basiliek Saint-Remi de beroemdste kerk
van Reims. Lange tijd was hij verbonden met een
belangrijke abdij, de abdij Saint-Remi van Reims.
Office de Tourisme de Reims
Tel: 0 800 701 351
www.reims-tourisme.com
MUSéE SAINT-REMI (51)
UNESCO Werelderfgoed
Het museum Saint Rémi is gevestigd in de oude
Koninklijke Benedictijner abdij die bij de basiliek
hoort. In het museum zijn meer dan 35.000
voorwerpen bijeen gebracht, erfgoed van Reims
en uit de streek (Marne en Ardennes), van de
prehistorie tot aan de renaissance. Er is ook
een afdeling over de militaire historie van de
regio. Dit oude fonds, dat van voor 1914 dateert,
werd tussen 1980 en 1990 gecompleteerd door
aanzienlijke collecties regionale archeologische
aanwinsten (Hu, Morgen, Alexandre).
De gebouwen van de abdij dateren uit de 17e en
18e eeuw en hebben nog middeleeuwse delen,
zoals de kapittelzaal uit de 12e eeuw, met rond
de 40 met beeldverhalen gedecoreerde kapitelen..
Office de Tourisme de Reims
Tel: 0 800 701 351
www.reims-tourisme.com

BASILIQUE DE L’EPINE (51)
UNESCO Werelderfgoed
Op de uitgestrekte landbouwvlakten van de
Champagne verheft zich de Basiliek de l’Epine.
Hij heeft de afmetingen van een kathedraal en
is het doel van veel pelgrimstochten. De basiliek
kwam in de plaats van een ouder bouwwerk, want
rond het jaar 1200 stond hier al een bescheiden
Mariakapel. Het oudste document is een legaat,
een geldsom voor deze eerste kapel, van Hendrik
van Courtisols in 1230. De Basiliek de l’Epine
zou zijn gesticht na een wonderbaarlijke vondst
rond 1400 door een herder, van een Mariabeeld
in een brandende doornstruik. De buitengewoon
pure stijl van het geheel illustreert de 13e eeuwse
gotiek, met uitzondering van de eerste twee
pilaren van het schip. Het sterke materiaal is
het witte, lichte steen van 65 km verderop, uit
Savonnières in Perthois (in de Meuse). Het zachte
steen is krijt uit de Champagne, dat ter plaatse
gevonden wordt en dat gebruikt werd voor de
reeksen boogjes en de gewelven.
Epine Stadhuis
http://epine.nuxit.neet
Tel: 00 33 (0)3 26 66 96 99
TROYES: STAD MET 10 KERKEN (10)
In Troyes staan in totaal 10 oude, religieuze
gebouwen, alle dicht bij het centrum. Het
belangrijkste historische monument van de stad is
de Kathedraal Saint-Pierre-et-Saint-Paul de Troyes,
waarvan de bouw in 1208 begon. De kerk Sainte-
Madeleine is weer beroemd vanwege haar stenen
oxaal, echt uitgebeiteld kantwerk, gebeeldhouwd
door Jean Guailde (begin 16e eeuw), waarvan de
legende wil dat hij eronder begraven zou liggen. Het
departement de Aube is in Frankrijk het rijkst aan
glas-in-loodramen met 9000 m2 aan ramen, uit de
13e tot 19e eeuw. Troyes wordt door specialisten de
“Heilige Stad van de glas-in-loodramen” genoemd,
waar de beroemdste kunstenaars een echte 15e
eeuwse school vestigden.
Office de Tourisme de Troyes
www.tourisme-troyes.com
KERK VAN ASFELD (08)
De kerk Saint Didier werd aan het eind van
de 17e eeuw gebouwd en is een van de
eigenaardigste kerken van Frankrijk. Na een
overeenkomst uit 1680 tussen Jean-Jacques de
Mesmes, Graaf van Avaux, lid van de Raad van
State, voorzitter van het Parijse Parlement, en Jean
Despert, metselaar, begint deze laatste met het
afbreken van de oude kerk. Daarna bouwt hij een
nieuwe, «volgens het model en de schetsen van
de heer Fleury». De bouw begon in 1681 en werd
in 1685 afgerond: de kerk van Asfeld is uniek in
Frankrijk. De stijl is barok, hij bestaat uit een rond
gebouw met een gang, poort en klokkentoren,
die samen een buitengewoon geheel vormen
dat men zou kunnen vergelijken met een spiegel
of het muziekinstrument de viola. Het ronde,
vijfhoekige deel is een magistrale constructie: het
staat op een platform met holle zijden, die de
bolling van de kapellen en apsis completeren. De
bovenkant is bijzonder door de manier waarop
aan de binnenkant de aanzet van de koepel is
verwerkt.
Eglise Saint Didier d’Asfeld
Tel: 03 24 72 93 18
17
GESCHIEDENIS CULTUUR
KERKEN EN ABDIJEN
ROUTE LANGS VAKWERKKERKEN (08)
Tien kerken en een kapel, opgetrokken in
vakwerk (‘pans de bois’ of ‘colombages’),
vormen samen een groep religieuze
gebouwen die uniek is in Frankrijk. Ze staan
in de streek van de grote meren van de
Champagne en stammen uit de 15e en 18e
eeuw. Champagne-Ardenne heeft een route
samengesteld die u over landweggetjes
langs de dorpen en hun kerken leidt met
hun buitengewoon aparte bouw. Als u deze
route volgt kunt u de verfijnde architectuur,
de precieze proportionering en de perfectie
van de inrichting van deze vakwerkkerken
bewonderen.
Route verkrijgbaar bij
Champagne-Ardenne Tourisme
Tel: 03 26 21 95 80
www.champagne-ardennen-toerisme.nl
Office de Tourisme du Lac du Der
Tel: 03 26 72 62 80
www.lacduder.com
Voor meer informatie kunt u de thematische
brochures downloaden vanaf de site
van het verkeersbureau:
www.champagne-ardennen-toerisme.nl

GESCHIEDENIS CULTUUR
KERKEN EN ABDIJEN
ST BERNARD EN DE CISTIJNER ORDE
Clairvaux is één van de vier originele dochter
abdijen van de Abdij van Citeaux.
Deze werd opgericht door een groep Benedictijnse
monniken welke gedesillusioneerd waren door de
steeds luxere levensstijl van de huidige Benedictijnse
monniken en wilde zich toewijden aan een meer
simpele levensstijl volgens de leer van de Heilige
Benedict.
In 1113 trad de jonge charismatische Edelman
Bernard de Fontaine op 23 jarige leeftijd toe tot
de abdij en werd een invloedrijke monnik. De abdij
floreerde en kreeg vele Citeaux volgelingen en
moest uitbreiden. Twaalf monniken werden er op
uitgestuurd om zusterhuizen te stichten en zo werd
de Cisterciënze Orde opgericht ( afgeleid van de
Latijnse naam voor Citeaux, ‘Cistercium’ ) Twee van
de zusterhuizen bevonden zich in Bourgondië.
La Ferté – 1113 en Pontigny ( 1114) en de derde
Morimond – 1115 was gevestigd in Champagne.
In 1115 werd Bernard met zijn metgezellen er op
uitgestuurd om een vierde huis te stichten in een
stuk bebost land vlakbij het klooster op ongeveer 50
kilometer afstand van Troyes. Ze noemde het gebied
‘Clara Vallis’ – Duidelijke vallei in het Latijns. Hierdoor
werd de nieuwe abdij, de abdij van Clairveaux.
DE ABDIJ VAN CLAIRVAUX
Gesticht in 1115 door de heilige Bernard van
Clairvaux, de originele gebouwen waren van
hout maar werden vervangen door steen in
1135 en kregen zodoende het typische uiterlijk
van een Cisterciënze abdij. Door invloed van de
charismatische Bernard ontwikkelde de abdij zich
tot een economische kracht en werd één van de
invloedrijkste religieuze plaatsen van de westerse
wereld. Hier ontvingen zij koningen en edelmannen,
bisschoppen en pausen en politieke invloedrijke
personen. Ten tijde van het overlijden van St Bernard
in 1153 had de Cisterciënzer orde zich verder
uitbreid tot 169 dochter abdijen in 12 landen door
geheel Europa. Gebaseerde op gemeenschapszin
en liefdadigheid, zoals de abdij van Auberive ten
zuid westen van Langres (zie pagina 19).
Het Scriptorium:
Ëén van de belangrijkste taken van de monniken
was het kopiëren van religieuze werken uit het
Grieks en Latijn en ten tijde van de revolutie
bevatte de abdij’s scriptorium meer dan 40.000
werken. 1327 van deze werken worden vandaag
de dag gehuisvest in de ‘Mèdiathèque’ ( Media
centre) van Troyes en huisvest één van de grootste
middeleeuwse literatuur collecties in Frankrijk.
De 18e eeuwse abdij:
Clairvaux bleef zich uitbreiden na de dood van
St Bernard en bereikte zijn hoogtepunt in de 18e
eeuw. Destijds waren er wel minder monniken
maar die er waren waren aanzienlijk rijker dan hun
voorgangers, zodoende hadden ze de Spartaanse
gebouwen uit de 12e eeuw laten verbouwen in een
meer imponerende klassieke stijl. De enige 12e
eeuws gebouwen die over waren gebleven zijn de
abdij kerk en de kelders welke zich bevonden in het
lekenbroeders gebouw en een graanschuur.
18
De gevangenis van Clairvaux:
Hoewel de Franse revolutie van alles had
veranderd en de abdij al diverse keren
als nationaal bezit was doorverkocht aan
industriëlen, trok het de aandacht van
Napoleon’s Minister van Binnenlandse zaken,
hij was op zoek naar een geschikte plek voor
een gevangenis en heropvoedingscentrum.
Hij had het vooruitstrevende idee dat zo’n
plek geschikter zou zijn voor de veroordeelde
criminelen dan de huidige barbaarse
omstandigheden waarin ze moesten verblijven.
Ook konden ze in de abdij werkzaamheden
verrichten wat de sociale integratie zou
bevorderen
En zodoende werd één van de mooiste
Cisterciënzer abdijen omgebouwd van klooster
naar gevangenis voor mannen, vrouwen en
kinderen. Een extra verdieping werd op het
klooster gebouwd en voor de ramen werden
tralies geplaatst. De werkzaamheden werden
bekostigd door de stenen van de 12e eeuwse
abdij te verkopen. De eerste gevangenen
kwamen in 1814.
Tijdens de 19e eeuw meer en meer gevangen
werden in gemeenschappelijke cellen gestopt.
Op een zeker moment waren er wel 2700
gedetineerde in een kleine ruimte. 1650
mannen in het klooster gedeelte 499 vrouwen
in het lekenbroeders gedeelte met nog eens
550 kinderen. Deze overbevolking had ook tot
gevolg dat de Abdij van Auberive bij Langres
ook werd gebruikt als vrouwengevangenis
vanaf 1858. Tussen 1898 en 1901 werden de
verschrikkelijke ‘kippenhokken’ geïnstalleerd
in Clairveaux. In deze kleine metalen cellen
van amper 4m2 werden de ergste criminelen
gehuisvest. De gevangenis heeft dienst gedaan
tot 1971, uiteraard met de nodige aanpassingen
conform de standaard van de huidige tijd.
Clairvaux vandaag de dag
In 2002, werd de Minister van Cultuur eigenaar
van de oude gevangenis en het 18e eeuwse
hoofd klooster, welke nu is toegevoegd aan
het te bezoeken kloostergebeuren. De in de
12e eeuw opgezette abdij door St Bernard
van Clairvaux is het enige compleet in tact
gebleven gebouw.
Het klooster is dagelijks te bezoeken van
1 maart tot 31 oktober. En van 1 november
tot half december tot eind februari alleen
woensdag en zondag. Half december tot eind
januari is het gesloten. Meer informatie vindt u
op de website:
Clairvaux Abdij
Tel: 03 25 27 52 55
http://abbayedeclairvaux.com

ABDIJ VAN AUBERIVE (52)
In 1135 hebben twaalf monniken uit Clairvaux
de abdij gesticht. Deze cisterciënzer abdij aan de
oevers van de Aube werd het 24ste zusterhuis
van Clairvaux Abdij. De geïsoleerde ligging met
een eigen watervoorziening en in de bossen
gelegen was ideaal. De abdij heeft een typische
cisterciënzer stijl (een abdijkerk aan de oostkant,
een oostelijke vleugel voor de monniken, een
westelijke vleugel voor de lekenbroeders en
een noordelijke vleugel voor de gewone). Het
klooster, dat was in het bijzonder welvarend
in de 13e eeuw, maar werd geplunderd door
huurlingen en soldaten tijdens de vele oorlogen
die volgden (de Honderdjarige Oorlog, de 16e
eeuws godsdienstoorlogen en de 17e-eeuwse
Dertigjarige Oorlog), maar in de 18e eeuw werd
de abdij weer hersteld met al zijn bezittingen en
economische macht.
De abdij in de 18e eeuw:
In de 18e eeuw besloten de monniken de abdij
te herbouwen in een voor die tijd meer moderne
manier. Hoewel veel originele details bewaard
zijn gebleven. Zoals de abbatial deze werd
omgebouwd tot kapel. De nieuwe abdij kerk
werd gebouwd aan de noord zuid as, dichbij het
klooster. De westvleugel werd als gastenverblijf
ingedeeld. Deze heeft de stijl van een kasteel met
een klassieke gevel.
De revolutie en de gevangenis:
De Franse revolutie 1789 bracht een einde aan
de abdij en deze werd verkocht als nationaal
bezit. Het werd gekocht door Caroillon de
Vandeul, een rijke industrieel en schoonzoon van
de filosoof Denis Diderot. Er werd een katoen
molen opgezet, maar die werkte niet. Zodoende
gebruikte hij de abdij van destijds als vakantiehuis.
De zoon van Vandeul verkocht na de dood van
zijn ouders de abdij aan locals die de 18e eeuwse
kerk ontmantelde en de stenen gingen gebruiken
om een 6 km verderop een hoogoven te bouwen
in La Tuillière.
1856 werd een nieuwe start voor Auberive,
welke weer in handen kwam van de staat en er
ditmaal een vrouwengevangenis van te maken.
Omdat de gevangenis in Clairvaux overbevolkt
was. De bekendste gevangene was Louise Michel
die nog een actieve rol heeft gespeeld ten tijde
van de revolutie tegen Napoleon II. Zij heeft 20
maanden in Auberive gezeten daarna werd ze
gedeporteerd naar New Caledonia. In 1894 werd
de gevangenis gebruikt als detentiecentrum voor
jongens van 7 tot 18 jaar.
De abdij in de 20ste eeuw:
Aan het gebruik als gevangenis en detentie
centrum kwam een einde in 1924 toen het werd
verkocht aan een groep Benedictijnse monniken
welke de abdij hebben bewoond tot 1960.
In de Tweede wereldoorlog werd de abdij bezet
door de Duitsers, maar het lokale verzet had
hun er weer uitgekregen. De monniken hadden
de abdij weer verkocht aan een Belgisch
Chemie bedrijf ( Solvay) in 1960. Het werd toen
een vakantieverblijf voor de kinderen van het
personeel.
Centrum voor Moderne kunst:
De abdij werd uiteindelijk verkocht in 2004 aan
de familie Volot, zij waren op zoek naar een
geschikte locatie om culturele evenementen van
moderne kunst. Uiteraard hebben zij de nodige
restauratie moeten plegen. Maar het resultaat
mag er zijn. In 2006 werd het centrum voor
Moderne kunst geopend. Ieder jaar organiseert de
familie wisselende tentoonstellingen van Moderne
kunst in de westelijke vleugel van de Abdij.
In 2012 zal het thema zijn de eigen collectie
van de abdij en werken van artiesten zoals Karel
Appe. Musicen Rebeyroll. De tentoonstelling
is te bezoeken van begin juni tot en met eind
september. Er is een Nederlandstalige audiotour.
Zo loopt u rond in een galerie waar ooit Monniken
woonde, gevangenen sliepen, Soldaten en onopgevoede
jongentjes.
Auberive Abbey
Tel: 00 33 (0)3 25 84 20 20
www.abbaye-auberive.com
ROUTE LANGS VERSTERKTE KERKEN (08)
Het erfgoed aan forten en kastelen in
Champagne-Ardenne biedt een compleet beeld
van de ontwikkeling van de versterkingen in een
streek. In Champagne-Ardenne zijn er talloze
voorbeelden van, van de Galliërs tot aan de bouw
van de Maginotlinie. Het kasteel mag dan het
meest bekende voorbeeld zijn van een versterking,
vanaf de 17e en 18e eeuw verdedigt de bevolking
zich tegen de legers van huursoldaten door ook
hun eigen huizen, boerderijen en kerken te
versterken.
De route langs de Versterkte Kerken van de
Thiérache is een echte themaroute langs deze
nog altijd zichtbare fortificaties die voor iedereen
toegankelijk zijn. De bewegwijzerde route maakt
een lus van 150 km lang tussen de bossen
van Signy-le-Petit en die van Signy-l’Abbaye,
van Charleville-Mézières tot aan de grens van
het departement de Aisne. Hij loopt door een
heuvelachtig en bosrijk landschap, langs het
buitengewoon rijke architectonische erfgoed.
Naast abdijen, kastelen en versterkte huizen zijn
de vijftien versterkte kerken daar indrukwekkende
voorbeelden van, met hun hoektorens, schietgaten,
vestingtorens en andere uitkijktorentjes.
CDT Ardennes - Tel: 03 24 56 67 77
www.ardennes.com
19
GESCHIEDENIS CULTUUR
KERKEN EN ABDIJEN

ACTIVITEITEN EN UITSTAPJES
In Champagne-Ardenne is heel veel te doen. In elk seizoen zijn er talloze activiteiten en sporten te beoefenen en uitstapjes te
maken in de buitenlucht, of het nu gaat om activiteiten op het land, op het water, of in de lucht. De regio biedt talloze en gevarieerde
mogelijkheden voor iedereen en voor elk wat wils: van fietsen en boomklimmen tot golfen of watersporten op de meren.
OP HET LAND...
WANDELEN
Met ruim 5000 km aan bewegwijzerde wandelpaden (rondwandelingen en lange
afstandswandelpaden), er zijn diverse mogelijkheden voor ieder type wandelaar.
Pittige wandelaars, rustige lopers, voor diegene die het landschap willen ontdekken, boswandelingen,
langs wijngaarden, langs meren en rivieren.
Wandelfolders met 20 rondwandelingen van 5 tot 24 km kunnen gedownload worden vanaf de
website van het Verkeersbureau:
http://www.champagne-ardennen-toerisme.nl/wandelingen/default.aspx
De wandelingen zijn gegroepeerd per thema:
• wijngaard wandelingen
• langs het water wandelingen
• Natuurwandelingen
LANGE AFSTANDSWANDELPADEN:
20
• Legende wandelingen
• Historische wandelingen
Met iedere wandeling krijgt u behalve route uitleg ook praktische informatie, interessante
bezienswaardigheden. Een GPS navigatie kan ook gedownload worden voor diegene die daar
behoeft aan hebben.
Met negen nationale Grande Randonnée (GR) lange afstandswandelpaden en drie Regionale
Grande Randonnée lange afstandswandelpaden welke de regio Champagne-Ardenne
doorkruisen biedt het de fanatieke wandelfanaat allerlei verschillende mogelijkheden. Zoals
het beroemde wandelpad GR7 welke in verbinding staat met Ballon d’Alsace naar Andorra en
doorkruist het zuiden van de Haute-Marne of de GR2, deze loopt van de rivier de Seine vanaf
de bron in Le Havre via het zuiden van de Aube en Parijs.
Twee van deze lange afstandswandelpaden volgen een oude pelgrimsroute: de GR654 (de
weg van St James – weg van St. Jacques de Compostella) en de GR145 (via Francigena –
middeleeuwse pelgrimsroute tussen Canterbury en Rome).
Voor een compleet overzicht van deze wandelpaden gaat u naar:
www.champagne-ardennen-toerisme.nl/wandelingen/voyageurs/grande-randonnee.aspx
GEOCACHING
Geocaching is letterlijk schat zoeken met behulp van GPS aanwijzingen. Deelnemers voeren
de coördinaten van een speciale ‘cache’ (verborgen schat container) en volgen dan de compas
en/of instructies om je zo naar de verborgen schat te leiden. In de container zit een ‘schat’
meestal niet van echte waarde maar meer symbolisch en een dagboekje. De vinder plaatst
een aantekening in het boekje en ruilt de schat om met een door hem meegebracht nieuw
voorwerp. De ervaring wordt gedeeld online met andere geocaching fans.
Om deel te nemen aan geocaching is eenvoudig. Je kunt je gratis aanmelden op de website
www.geocaching.com en kies het gebied uit waar je in geïnteresseerd bent en je krijgt van lijst van caches
bij jouw in de buurt. Een vel met coördinaten, een cryptische omschrijving kan gedownload worden.
Het is een ware rage geworden en ook een ontzettende leuke manier om een gebied te ontdekken. In de
Champagne-Ardenne zijn veel ‘geochaches’ verstopt met name in het gebied van Langres, Troyes en langs
de wandelroutes van de Champagne (zie pagina 36). Zo kom je op plekken waar je normaal gesproken
niet zo snel zult komen.

FIETSEN
Met 450km aan uitgezette fietsroutes kunnen fietsers de regio in alle rust ontdekken. Deze
fietsroutes gaan meestal langs kleine dorpen, kanalen, rivieren en langs oude niet meer in
gebruik zijnde spoorlijnen.
De toeristenbureaus hebben vier verschillende type fietsroutes:
• Korte fietsroutes voor familie of vriendengroepen
met goed bewegwijzerde fietspaden.
• angere fietsroutes welke een hele dag in
beslag nemen, je fietst over fietspaden maar
ook over wegen waar auto’s kunnen rijden.
Verdere informatie kan gevonden worden onder de ‘fiets sectie’ op de website van het verkeersbureau:
http://www.champagne-ardennen-toerisme.nl/wandelingen/balades/velo/a-velo.aspx
FIETS ACCOMMODATIES EN FIETSVERHUUR
ROUTES VOOR MET DE MOTOR
Voor liefhebbers van motortochten zijn speciale routes uitgezet voor ervaren motorrijders, deze
route brengt u door de verschillende regio’s van de Champagne-Ardenne. Langs de route heeft
u prachtige vergezichten en langs de vele haarspeldbochten zult u versteld staan van de vele
toeristische uitspanningen en kleine weggetjes om in te slaan.
Voor iedere trip is een 4 pagina’s tellende informatiefolder in het Engels beschikbaar met een
gedetailleerde omschrijving, kaart en suggesties om te stoppen langs de route. Ook tips waar u kunt
eten en drinken. GPS aanwijzingen kunnen gedownload worden voor deze routes. De routes kunnen
bekeken & gedownload worden via de site van het verkeersbureau:
www.champagne-ardenne-tourism.co.uk/patrimony/motorbike_trips.aspx
Er zijn 7 motortrektochten beschikbaar:
• The Great Lakes (173.5 km): startpunt vanuit Troyes
• he ‘Montagne de Reims’ en ‘Chemin des Dames’
(171 km): startpunt vanuit Reims
• The Aube en Haute-Marne (420 km):
Startpunt vanuit Langres
• The Great Loop of the Ardennes (401 km):
Startpunt vanuit Charleville-Mézières
• ange afstands fietsroutes die kris kras door de
hele regio gaan, je kunt zelfs fietsen naar
andere regio’s in Frankrijk.
• Speciale ‘off road’ mountain biking routes voor de
‘die hards’. (goedgekeurd door de Franse
Federatie van Fietstoerisme - FFCT).
Het verkeersbureau van Champagne-Ardenne heeft een kwaliteitslabel in het leven geroepen
om de dienstverlening aan fietsvakantiegangers te verbeteren. De door hun uitgekozen hotels,
gastenverblijven en kampeerplaatsen zijn uitermate geschikt voor fietsers.
Deelnemers aan het kwaliteitslabel geven de garantie dat zij de fietsers een plek geven voor veilige
stalling en ruimte om de fiets schoon te maken. Sommige verblijven kunnen ook een lunchpakket
meegeven of verzorgen de bagage naar het andere hotel. Plaatsen waar je fietsen kunt huren staan
ook op de website aangegeven.
Een volledig overzicht vindt u op onderstaande link:
http://www.champagne-ardennen-toerisme.nl/wandelingen/balades/velo/logis-velo.aspx
• Tussen de Marne en de the vines (202 km):
Startpunt vanuit Château-Thierry
• Langs het kanaal van Bourgondië (444 km):
Vertrek vanuit Nogent-sur-Seine
• Rondom de Argonne (284 km)
Startpunt vanuit Saint-Ménehould
21
ACTIVITEITEN EN UITSTAPJES
OP HET LAND...

ACTIVITEITEN EN UITSTAPJES
OP HET LAND...
GOLF
Dichtbij het Forêt d’Orient, of midden in de bossen van de Ardennen of niet ver van de
champagnewijngaarden kunt u in Champagne-Ardenne golfen, zodat bij de wedstrijden hier
golfplezier en levenskunst samengaan. Er zijn 10 golfbanen, waarvan 2 met 9 holes en een
Swin’golf. Op sommige banen met 18 holes komen zowel amateurs als professionals.
Voor informatie over alle golfbanen:
www.tourisme-champagne-ardenne.com/adrenaline/activites-sur-terre/golf.aspx
Hieronder:
GOLF DE REIMS CHAMPAGNE (51)
Deze baan heeft een parcours van internationale
klasse, waar professionals en amateurs het hele
jaar terecht kunnen. Het is een privé-baan met
18 holes en toegankelijk met een groene kaart. Er
zijn 25 oefenplaatsen waarvan er 5 overdekt zijn
en de parkeerplaats is beveiligd.
Château des dames de France
Gueux (vlakbij Reims)
Tel: 03 26 05 46 10
www.golf-de-reims.com
GOLF DE TROYES LA CORDELIèRE (10)
Met de bossen als achtergrond ligt deze 18
holes-baan op een uitgestrekt tapijt van groen,
gedrapeerd over een glooiend terrein met
waterpartijen en eeuwenoude bomen. De Golf
de Troyes-la Cordelière, vroeger eigendom van
de Graven Chandon de Briailles, behoort tot de
mooiste golfbanen van Frankrijk
Chaource (vlakbij Troyes)
Tel: 03 25 40 18 76
www.golfdetroyes.fr
22
GOLF DE LA FORÊT D’ORIENT (10)
Op de fairways van dit prachtig groene oord, de
Golf de la Forêt d’Orient, is het heerlijk golfen, en
de baan is ook heel geschikt om het te leren. De
omgeving is heel afwisselend met zijn bossen,
vlakten en meren. De baan heeft een prettig
afwisselend parcours, het is vlak, met wat bosjes
en waterpartijen.
Rouilly Sacey - Tel: 03 25 43 80 80
www.tourisme-champagne-ardenne.com/
adrenaline/activites-sur-terre/golf.aspx
GOLF DE SEPT FONTAINES (08)
Deze door de architecten Paul Rolin et J.-C.
Cornillot ontworpen baan heeft 18 holes en
ligt in beboste valleien: landschapskunst en de
modernste golftechnieken zijn hier gecombineerd.
Voor spelers van elk niveau is het heerlijk golfen
in deze idyllische omgeving met zijn eeuwenoude
bomen.
Fagnon (vlakbij Charleville-Mézières)
Tel: 03 24 22 64 82
www.abbayeseptfontaines.fr
GOLFPAS
De golfpas kan voor de speciale prijs van € 105 aangeschaft worden. Het geeft toegang tot drie van
de in totaal zes deelnemende golfbanen. Geldigheidsuur van de pas is een jaar na datum van aanschaf.
Nader info op www.golf-en-champagne.com
De deelnemen golfbanen zijn:
GOLF DE LA FORÊT D’ORIENT
Rouilly Sacey (10)
www.domaine-foret-orient.com
GOLF DE REIMS-CHAMPAGNE
Gueux – in de buurt van Reims (51)
www.golf-de-reims.com
GOLF DE LA CORDELIèRE
Chaource – in de buurt van Troyes (10)
www.golfdetroyeslacordeliere.fr
KLIMMEN: DE HOOGTE IN
Houdt u van duizelingwekkende hoogten? Kom dan naar Roc la Tour, hoog boven de Maas,
neem de talloze paden die door het landschap van de Haute-Meuse lopen of daal met touwen
af langs een klimmuur. Voor allerlei klim- en klauterwerk kunt u terecht in Champagne-Ardenne,
met zijn spectaculaire klimplekken waar de echte liefhebber zijn hart aan kan ophalen.
Tot de spectaculairste horen:
Roc la Tour à Monthermé (08), hoogte : 20m
Roche aux Corpias à Monthermé (08), hoogte : 30m
Site des Falloises à Vertus (51), hoogte : 25m
GOLF DE LA GRANDE ROMANIE
Courtisols – in de buurt van Châlons (51)
www.par72.net
GOLF DE L’ERMITAGE
Vendeuvre sur Barse (10)
www.golfdelermitage.com
GOLF DE CHAMPAGNE
Villers Agron Aiguizy
(grenzend aan Picardië)
www.golf-de-champagne.com
Falaise du Côna à Bourmont (52), hoogte : 15m
Falaise de Cohons à Cohons (52), hoogte : 25m
Falaise de la Roche Bernard à Viéville (52), hoogte : 15m
Voor meer informatie:
www.tourisme-champagne-ardenne.com/adrenaline/activites-sur-terre/escalade.aspx

HOOFD IN DE LUCHT … AVONTUREN PARK IN DE BOMEN
Buitenlucht activiteiten middenin het bos, je loopt van boom naar boom op verschillende
hoogtes, je zit veilig vast dmv een veiligheidsvest. De laatste vijf jaar is dit ‘bomenlopen’ erg
populair geworden in de Champagne-Ardenne. Het vereist behendigheid, balans en een goed
gevoel voor hoogte. Er zijn diverse ‘niveaus’ van laag bij de grond voor kleine kinderen tot op
25 meter hoogte voor die-hards. Tarzan swing, apen bruggen, touwklimmen, ziplijn en andere
uitdagingen, het is zeer zeker niet saai en zorgt voor de nodige adrenaline kick.
Een overzicht van de avonturen parken in de Champagne-Ardenne kan gevonden worden op
onderstaande website:
www.champagne-ardenne-tourism.co.uk/adrenalin/air-activities/adventure-trails.aspx
Ben je uitgeslingerd door de bomen, dan kun je een bezoek brengen aan de Champagne bar in de bomen.
PERCHINGBAR (51)
In de bossen bij Verzy,
in het Arboxgène
avonturen park bevindt
zich op 5,5 meter
hoogte de unieke
Champagne bar in de
bomen. Nippend aan
je glaasje Champagne
heb je een mooi uitzicht
over de vlaktes van de
Champagne. Aan de buitenkant is het rustiek
maar van binnen is het een stijlvolle trendy
interieur met wit leren stoelen en ijsemmers
om het bubbelvocht koel te houden. De bar kan
bereikt worden door drie gemakkelijk te belopen
trappen en wordt voorzien van zonne-energie, dus
milieu vriendelijk. Een selectie van de bekende
Champagne huizen is beschikbaar maar ook
lokale kleine producenten.
Nieuw in 2012 – Twee modern ‘Perching Pads’
worden in het voorjaar van 2012 geopend om
in de bossen te kunnen overnachten. Via een
draaitrap klim je naar de top van de boom
waar zich twee boomhutten bevinden om met
maximaal vier personen te kunnen slapen, zo heb
je de beleving helemaal compleet. Swingen door
de bomen, Champagne in de bomen en dan ook
nog een keer slapen in de bomen.
Perchingbar, Verzy
Tel: 00 33 (0)6 07 67 94 42
www.perchingbar.eu
LE CHÊNE PERCHé (08)
Iets eenvoudiger dan de Champagne bar
boomhutten, heb je ook hier boomhutten waar
je kunt overnachten met de kinderen. Het park
heeft twee boomhutten van 8m2 en 13m2,
Kinderen onder de zes jaar kunnen hier GEEN
gebruik van maken. Er is ook nog een iets grotere
boomhut waar je wel met hele kleine kinderen
terecht kunt. Alle drie de boomhutten hebben een
klein terras en een wc (dmv zaagsel). Als je wilt
dochen kan dat bij het ingang van het park.
Signy-l’Abbaye
Tel: 00 33 (0)6 79 73 52 73
www.lecheneperche.com
ARGONNE AVENTURE (51)
Gelegen in de bossen van Argonne ten oosten van
het department de Marne, heeft dit avonturen
park specifieke mountainbike tracks.
Sainte-Ménehould
Tel: 00 33 (0)3 26 60 35 78
www.argonne-aventure.fr
TERRALTITUDE (08)
Gelegen in het noorden van de Ardennen biedt dit
avonturenpark drie speciale activiteiten.
Fantasticâble:
Adrenaline liefhebbers komen hier zeker aan
hun trekken, dit is de hoofdattractie van het park.
Fantasticable is een hele lange lier van 1200
meter. Je vertrekt vanaf een platform op 110
meter hoogte met een grandioos uitzicht over de
Maasvallei. Uiteraard wordt je veilig geharnast.
Je bereikt in korte tijd een enorme snelheid van
ongeveer 90 km per uur!
Niet voor watjes!
Bungy-jumping:
Terraltitude biedt ook bungy-jumpen aan. Vanaf
een platform op 20 meter hoogte neem je een
duik naar beneden.
Sensations Course:
Nog niet genoeg? Test dan je balans. Je loopt over
een slap koord welke is gespannen tussen de
bomen. Je loopt ‘vrij’ zonder harnas oid. Als je valt,
dan val je in een net en is er niks aan de hand.
Fun voor jong en oud.
Het park is open van april tot november.
Communauté de Communes Ardennes Rives
de Meuse
Tel: 00 33 (0)3 24 41 50 90
www.terraltitude.com
23
ACTIVITEITEN EN UITSTAPJES
...IN DE LUCHT...

ACTIVITEITEN EN UITSTAPJES
...OP HET WATER
ACTIVITEITEN OP DE MEREN
De meren van Champagne-Ardenne bestaan bij elkaar uit meer dan 10.000 ha water, waar
liefhebbers van watersport uitstekend aan hun trekken kunnen komen. De meren bieden een
groot scala aan sporten, activiteiten en tochten; u kunt hier allerlei leuke, spannende of juist
ontspannende dingen doen op het water.
LAC DU DER (51 & 52)
Het Lac du Der is met zijn wateroppervlak van 4800 ha en 77 km aan oevers het grootste stuwmeer van
Europa. Na 10 jaren van werkzaamheden is het Lac du Der in 1974 gevuld, met als doel de Marne en de
Seine van water te voorzien. Momenteel biedt het meer talloze activiteiten: zeilers en surfers hebben 3500
ha water ter beschikking en er zijn 3 jachthavens die perfect in het natuurlandschap passen.
Oppervlakte: 4800 ha
Gemotoriseerde en niet gemotoriseerde watersportactiviteiten, onderwatersport
Roeien in een vlet of in een echte roeiboot - Kanoën - Kayakken - Waterfietsen - Zeilen - Windsurfen -
Kitesurfen - Catamaranvaren - Waterski - Jetski - Zwemmen - Vissen - Onderwatersport
Office du Tourisme du Lac du Der
Tel: 03 26 72 62 80
www.lacduder.com
DE 3 MEREN VAN HET FÔRET D’ORIENT (10)
In het forêt d’Orient liggen 3 meren (Orient, Temple en Amance), die met hun wateroppervlak van 3000
ha de mogelijkheid bieden voor allerlei watersporten en activiteiten in de open lucht. Elk meer heeft een
flink aantal zeilclubs en zeilscholen, met een groot aanbod aan zeilkampen en zeillessen voor jong en oud.
Het aanbod omvat allerlei typen zeilboten, catamarans en windsurfmogelijkheden.
Parc Régional de la Forêt d’Orient
Tel: 03 25 43 81 90
www.lacs-champagne.fr
LAC D’ORIENT
Oppervlakte: 2500 ha
Niet gemotoriseerde watersportactiviteiten :
Roeien - Waterfietsen - Kanoën - Duiken -
Zwemmen - Zeilen - Windsurfen - Funboard -
Catamaran - Roeien
LAC DE LA LIEZ
Oppervlakte: 290 ha
Gemotoriseerde watersportactiviteiten,
Watersportcentrum : Roeien - Kanoën
- Waterfietsen – Elektrische boten - Zeilen -
Waterski - Kitesurfen - Windsurfen – Zwemmen -
Vissen
LAC DE LA VINGEANNE
Oppervlakte: 199 ha
Watersportactiviteiten, Recreatiecentrum : Zeilen -
Varen - Zwemmen
24
LAC DU TEMPLE
Oppervlakte: 1800 ha
Natuurexcursies en vissen
LAC AMANCE
Oppervlakte: 2500 ha
Gemotoriseerde watersportactiviteiten : Waterski
- Jetski - Kitesurf - Catamaran en andere boten
met motor
DE VIER MEREN VAN HET PAYS DE LANGRES (52)
De vier meren van het Pays de Langres waren oorspronkelijk bedoeld om het kanaal van de Marne naar
de Saône van water te voorzien. Nu zijn het pareltjes geworden, waar je beslist heen moet als je in de buurt
bent. Er zijn talloze activiteiten mogelijk: zeilen, watersporten, vissen, zwemmen, etc...
Office de Tourisme du Pays de Langres en zijn 4 meren
Tel: 03 25 87 67 67
www.tourisme-langres.com
LAC DE CHARMES
Oppervlakte: 197 ha
Gemotoriseerde en niet gemotoriseerde
watersportactiviteiten, Recreatiecentrum : Vissen -
Waterfietsen - Kanoën - Roeien - Motorbootjes
LAC DE LA MOUCHE OU DE SAINT-
CIERGUES
Oppervlakte: 94 ha
Beschermd natuurgebied, geen activiteiten

LAC DES VIEILLES FORGES
Het Lac des Vieilles Forges ligt te midden van
bossen, weiden en heuvels: het wordt omringd door
louter natuur. Met behoud van de wilde natuur is
er langs de oevers een bijzonder recreatiecentrum
aangelegd, voor allerlei vrijetijdsbesteding en
ontspanning: vissen, watersporten, zwemmen en
pootje baden met een echt zandstrand.
Oppervlakte:120 ha
Niet gemotoriseerde activiteiten, Recreatiecentrum :
Niet gemotoriseerde watersportactiviteiten -
Kayakken - Roeien - Catamaranvaren -
Windsurfen - Zwemmen - Vissen
Base de Loisirs Départementale des Vieilles
Forges
Tel: 03 24 40 17 20
www.cg08.fr
LAC DE BAIRON
Het Lac de Bairon ligt in het gebied van de uitlopers
van de Ardennen en was oorspronkelijk bedoeld
om het kanaal van de Ardennen van water te
voorzien. Nu is het een populair recreatiecentrum.
Het bestaat uit twee delen, die door een dijk
van elkaar gescheiden zijn. Het ene deel is een
natuurreservaat waar talloze vogels huizen. Het
andere deel is bestemd voor vrijtijdsbesteding op
en in het water. Je kunt er zwemmen, vissen en
verschillende watersporten doen.
Oppervlakte: 140 ha
Watersportactiviteiten, Recreatiecentrum
Zeilen - Kayakken - Vissen - Zwemmen
Lac de Bairon Base nautique
Tel: 03 24 30 13 18
www.cg08.fr
Voor meer informatie kunt u de
thematische brochures downloaden
vanaf de site van het verkeersbureau:
www.champagne-ardennen-toerisme.nl
25
ACTIVITEITEN EN UITSTAPJES
...OP HET WATER

MOGELIJKHEDEN VOOR WELLNESS
De streek biedt een grote rijkdom aan cultuur en erfgoed die zeer de moeite waard zijn, maar daarnaast moet ook
vermeld worden dat er heel veel mogelijkheden zijn voor ontspanning en voor kuren: het hoofdstuk « wellness » is er goed
vertegenwoordigd.
26
STATION THERMALE VAN
BOURBONNE-LES-BAINS (52)
In het enige kuuroord in de regio, in Bourbonne-les-
Bains, heeft enige jaren geleden het zogenaamde
« thermoludisme » zijn intrede gedaan, waarbij u
op een speelse manier kunt kuren. Ter bevordering
van uw vitaliteit en levenslust biedt het
wellnesscentrum van alles aan; van hydrobaden,
massages met essentiële of klassieke oliën en
modderbaden op basis van bronwater tot een
straaldouche, een superstraaldouche en een
hammam met bronwater.
Er zijn ook schoonheidsbehandelingen,
zoals allerlei vormen van lichaamsmassage,
afslankingskuren om overtollig vocht kwijt te raken
en gezichtsbehandelingen.
Centre de Bourbonne-les-Bains
Tel: 03 25 90 07 20
www.valvital.eu/Villes/Bourbonne-les-Bains/
Accueil-Bourbonne-les-Bains.html/
ESSENTIëLE OLIëN STAAN
CENTRAAL BIJ « C & SENS » (51)
Van een wellnessbehandeling bij C & Sens
raakt u totaal ontspannen. Blokkades en
spierspanningen worden geanalyseerd, waarna er
een ontspanningsbehandeling volgt door middel
van geuren, geluiden en kleuren…
Het centrum is ook gespecialiseerd in essentiële
oliën; er zijn een aantal workshops om u hierin
te verdiepen, onder andere: « Wat zijn Essentiële
Oliën », « Geuren », « Natuurlijke Schoonheid »
(waarin u leert om uw eigen cosmeticaproducten
te maken) et « Zelfgemaakte geuren ».
C & Sens - Venteuil
Tel: 06 73 07 17 34
www.cetsens.fr

HOTELS MET EEN SPA
CENTRUM
DOMAINE DE LA FORET D’ORENT (10)
“L’Orée du Bois”
Met 400 m2 prachtige spa ruimte en verwarmd
tot 30 graden, deze onlangs in februari 2011
geopende Spa is volledig in harmonie met de
natuurlijke omgeving. Het biedt massages en
schoonheidsbehandelingen, een groot zwembad
met Hydro jets, sauna en een hamman. Een
heerlijke ontspanningsruimte met een ruime
selectie aan verschillende theesoorten. Een waar
eldorado.
Domaine de la Forêt d’Orient, Rouilly Sacey
Tel: +33 (0)3 25 43 80 80
www.domaine-foret-orient.com
NIEUW IN 2012
HOTEL JEAN MOET SPA CENTRE (51)
Geopend in januari 2012, het Jean Moet Hotel’s
nieuwe SPA centrum heeft een binnen zwembad,
sauna, massages en ontspanningsbehandelingen.
Het spa centrum is niet alleen voor de hotelgasten
maar ook voor gasten van buiten het hotel.
Hôtel Jean Moët, Epernay
Tel : 00 33 (0)3 26 32 19 22
www.hotelheanmoet.com
LA BRIQUETERIE (51)
“Bulles de Détente” (Badderen en
bubbelen)
Dit is een zeer luxe spa centrum met een ‘zen’
atmosfeer. Het is waar eldorado om uzelf te
verwennen. Er zijn diverse behandelingen te
boeken. Hamam met eucalyptus en essentiële
oliën, massages en pakkingen. Een zeshoekig
binnenzwembad welke uitkijkt over de mooie tuinen.
Veel is gebaseerd op essentiële en aromatische oliën.
La Briqueterie, Vinay
Tel: 00 33 (0)3 26 59 99 99
www.labriqueterie.fr
LA MAROTIERE (51) - Sophora Centre
Het gastenhuis van La Marotière bevindt zich in een
dorpje middenin de Champagne streek.
Ze bieden heerlijke behandelingen aan op het
gebied van beauty en ontspanning. Het is de moeite
waard om de massages van druivenpulp, groene
thee en chocolade uit te proberen.
Sophora / La Marotière, Mareuil-sur-Ay
Tel: +33 (0)3 26 52 11 00
www.lamarotiere.com
MOGELIJKHEDEN VOOR WELLNESS
SCHOONHEIDSSALONS, SPA’S
EN WELLNESS CENTRA’S
LE TEMPS D’UN VOYAGE (51)
Schoonheidscentrum, relax en harmonie
In het hart van het dorpje L’Epine, ver van de stress
van de stad en maar tien minuutjes van Châlonsen-Champagne,
deze plek is helemaal toegewijd
aan rust en ontspanning en beauty. Dit centrum
biedt aromatische gezichtsbehandelingen,
lichaamsbehandelingen verkwikkende massages.
Reiki sessies, natuurlijke haarverwijdering,
handen en voetenbehandelingen, haarkleuring,
make-up. Kortom het hele gamma aan
beautybehandelingen. Voor de klanten is er ook
een ontspannende sauna en solarium.
Het nabij gelegen hotel ‘Aux Armes de
Champagne’ biedt ‘spa breaks’ in samenwerking
met het beauty centra.
www.aux-armes-de-champagne.com
Le Temps d’un Voyage, l’Epine
Tel : 00 33 (0)3 26 64 07 52
www.centre-esthetique-letempsdunvoyage.com
AQUA FITNESS (10)
Toegewijd aan fitness en gezondheid, In dit
centrum vindt u alles op het gebied van bewegen.
Ook een sauna, hamman en jacuzzi. Er bevindt
zich ook een zwembad.
Mocht u nog meer specifieke wensen hebben,
dan kunt u dat het beste bij het verkeersbureau
vragen van Troyes.
Onderstaand de website van de Aqua fitness van
Troyes
Aqua Fitness, Troyes
Tel: +33 (0)3 25 80 90 10
www.aqua-fitness.fr
AQUA ATTITUDE (51)
Gezondheid is binnen ieders bereik met de diverse
behandelingen die worden aangeboden in dit
centrum. Hier wordt ontspanning met inspanning
gecombineerd.
Spa, aquagym, en behandelingen vanuit de gehele
wereld. Er zijn professionele mensen aan het werk
die er alles aan doen om u zo goed mogelijk te
laten voelen.
Aqua Attitude, Reims
Tel: +33 (0)3 26 86 42 57
www.aqua-attitude.com
27

WILDE EN BESCHERMDE NATUUR
Niet alleen heeft de regio een schat aan cultureel en historisch erfgoed, Champagne-Ardenne is ook spectaculair vanwege
de trekvogels die op de meren neerstrijken en de herten die burlen in de diepe bossen. En dan zijn er ook nog orchideeën
velden, de enorme bonsai’s, de prachtige waterstromen, diepe valleien, meren en grandioze landschappen. De natuur is
hier bewaard gebleven en biedt een fantastisch groen schouwspel!
BIJZONDERE FAUNA HET BURLEN VAN DE HERTEN
28
Van eind september tot half oktober klinkt in het
legendarische bos van de Argonne spookachtig
geschreeuw, dat uit een andere tijd lijkt te komen
en de « liefdesactiviteiten » van de herten
aankondigt: een indrukwekkend natuurspektakel.
De vereniging ‘Actéon’ organiseert begeleide
excursies om naar het ‘burlen’ van de herten te
luisteren en magische momenten te beleven. De
vereniging organiseert trouwens het hele jaar door
thematochten onder leiding van een gids die
gespecialiseerd is in het waarnemen van dieren
in het bos.
Association Actéon - Pays d’Argonne
Tel: 03 26 60 10 06
www.acteon.asso.fr
WILDE ZWIJNEN
Hij is honkvast, aan zijn eigen territorium gehecht,
robuust, strijdlustig en koppig en komt heel veel
voor in alle bossen in de Ardennen. Het wilde zwijn
is dermate één geworden met de geschiedenis
en de inwoners van het departement, dat hij in
het logo is opgenomen. Hij komt zoveel voor, dat
je hem overal tegenkomt: in plaatselijke verhalen,
in chocoladespecialiteiten, of in mooi bewerkte
stickers die je vooral op auto’s ziet. En alle voetbalfans
weten dat de voetbalclub van Sedan het
everzwijn in zijn blazoen heeft en dat een van
de meest illustere spelers uit de jaren vijftig, de
internationale achterhoedespeler Roger Marche,
die hier vandaan komt, « het everzwijn van de
Ardennen » genoemd werd.
Het wilde zwijn is het symbool van de Franse
Ardennen en het grootste zwijn ter wereld is 10
m hoog en heet « Wonic ». Dit reuzenzwijn van
ijzer bevindt zich langs de snelweg tussen Reims
en Charleville-Mezières.
Pavillon d’accueil du Territoire du Sanglier
Tel: 03 24 29 79 91
www.3cantons.com

ORNITHOLOGIE: KRAANVOGELS
Het Lac du Der is met zijn oppervlakte van 48 km²
en zijn 77 km aan oevers het grootste stuwmeer
van Frankrijk. In 1974 werd het met water gevuld
en werd het al snel een van de belangrijkste
rustpunten voor trekvogels in West-Europa. In
november zijn er talloze eenden te zien, de eerste
ganzen, zaagbekken, futen, aalscholvers en met
een beetje geluk de spectaculaire witte arend...
Maar de echte sterren zijn de kraanvogels die er
neerstrijken tijdens hun tocht zuidwaarts, van de
gebieden in het noorden waar ze zich voortplanten,
naar hun overwinteringsplekken in Spanje en
Marokko. Tijdens de ‘spitsuren’ zijn er wel 74.500
exemplaren te zien! Elke avond landen de grote
steltlopers massaal en met veel bombarie en
geschreeuw op de stille oevers om er de nacht
door te brengen. Vroeg in de ochtend vertrekken
ze weer om in het open veld voedsel te zoeken.
Een onvergetelijk schouwspel! Van oktober tot
midden maart werken verschillende natuurverenigingen
samen om de talloze bezoekers te
ontvangen en van informatie te voorzien. De
observatieposten langs de oevers van het meer
zijn vrij toegankelijk en er zijn verschillende
vogelaars-arrangementen.
LPO Champagne-Ardenne (Ligue pour la
Protection des Oiseaux)
Tel: 03 26 72 54 47
www.lpochampagneardenne.com
Office de Tourisme du Lac du Der
Tel: 03 26 72 62 80
www.lacduder.com
ARGONNE DISCOVERY PARK:
WOLVEN ZIEN ZOALS HET NOOIT
EERDER MOGELIJK WAS
Er zijn maar weinig dieren die zo tot de verbeelding
spreken en de mens zo’n angst inboezemen als
de wolf. Om de geheimen van deze heersers van
de nacht beter te kunnen doorgronden heeft het
natuur-studiecentrum in de Argonne, in het voorjaar
van 2010 zijn eerste 3 wolven binnengehaald.
Deze gasten van niveau zullen hier met de grootst
mogelijke aandacht en zorg worden omringd. Ze
zijn ambassadeurs van een harmonieuze natuur,
en niet langer de verbeten vijand van de mens.
Nocturnia is de gelegenheid bij uitstek om ze in een
buitengewone situatie te zien. In een afgerasterd
stuk bos van 1 ha groot kunt u het leven van een
roedel zien: de relaties van de dieren onderling, het
eten, het grootbrengen van de jongen, hun
nachtelijke gedragingen, etc.
Het is een bijzonder en spannend uitje voor het
hele gezin. Bezoekers leren hoe zijn leefwereld
eruit ziet door middel van documentaires, marionettenspelen,
workshops, schmink-les (zet eens
een wolvenmasker op) en lezingen.
Parc Argonne Découverte - Olizy-Primat
Tel: 03 24 71 07 38
www.nocturnia.fr
Elk jaar wordt in Montier en Der
in de Haute-Marne het Festival
International de la Photo Animalière
et de Nature georganiseerd en komen
meer dan 50 binnen- en buitenlandse
fotografen bij elkaar. Er zijn exposities,
bijeenkomsten, workshops en is er een
wedstrijd om de mooiste of
origineelste foto.
Het festival vindt voor de 15e keer
plaats: van 15 tot 20 november 2012.
AFPAN
www.festiphoto-montier.org
29
WILDE EN BESCHERMDE NATUUR
BIJZONDERE FAUNA

WILDE EN BESCHERMDE NATUUR
WILDE FLORA
OEVERS VAN DE MAAS GARANT
VOOR VEEL LEGENDEN (08)
De Ardennen met zijn donkere en soms angstaanjagende
bossen, zijn kleurige rotsformaties,
overgebleven van vroegere bergen en met zijn
talloze magische waterpartijen, rivieren en beken,
is een land van legenden.
Vroeger bevolkten ridders, tovenaars en geesten
dit voormalige Keltische grondgebied en daar
komt de vreemde sfeer vandaan die kinderen en
bewoners zo aanspreekt.
De wouden, mythische plekken bij uitstek, het
alom aanwezige water en de geheimzinnige natuur
hebben de mens prachtige verhalen ingefluisterd.
Die in elk gezin van generatie op generatie
worden doorgegeven.
De bekendste legendes uit de Franse ardennen
zijn: ‘De vier heemskinderen en hun sprookjespaard
Bayard’, favoriet bij de Franse kinderen uit
de Ardennen. Het ‘Duivelskasteel’ in Roc la Tour.
‘Dames van de Maas’ in Laifour. En de ‘Rièzes
of Rocroi’.
Comité Départemental du Tourisme des
Ardennes
Tel: 03 24 56 06 08
www.ardennes.com
LE MUSéE DE LA FORÊT (08)
Een bezoek aan het Musée de la Forêt, het
bosmuseum, bestaat uit een parcours in de open
lucht met een audiogids die u de weg wijst. U
komt langs talloze gereconstrueerde werkplaatsen
in het bos, compleet met machines en meer dan
4500 stuks gereedschap en met houten poppen
(gedeponeerd handelsmerk) die het werk in de
bossen uitbeelden. U kunt de 7 verschillende,
origineel ingerichte themazalen bekijken met
de maquettes van bossen van heel vroeger tot
nu en van de geologische lagen van de regio. Er
zijn borden met de historie van de bossen en
herbebossing, er is een marionettentheater, een
video over ontginning van bossen en de moderne
wijze van onderhoud, en over de flora en fauna.
Er is een cafetaria, een souvenirwinkel, en het
museum heeft het label «tourisme & handicap”,
zodat het toegankelijk is voor mensen met een
motorische, verstandelijke of visuele beperking.
Musée de la forêt - Renwez
Tel: 03 24 54 82 66
www.renwez.fr
30
SAINT BASLE EN DE ‘FAUX DE
VERZY’ (51)
Tegen het einde van de 6e eeuw verliet de priester
Basle het klooster van Verzy om als een kluizenaar
in de bossen van Verzy te gaan leven. Veel
wonderen zijn toegewezen aan Basle en daarom
werd hij na zijn dood in 620 als heilige verklaard.
De aartsbisschop van Reims, Saint Nivard, gaf de
opdracht een abdij te bouwen in de bossen van
Verzy ter nagedachtenis aan Basle. De abdij werd
gesticht in de tweede helft van de 7e eeuw en het
bouwen heeft bijna twee eeuwen geduurd. Later
raakte het in verval en de abdij werd vernietigd
tijdens de Tweede wereldoorlog. Het enige wat er
vandaag de dag van over gebleven is Kapel van
Saint Basle, deze staat op de abdijgrond vlakbij
de D34 tussen Verzy en Louvois ( U vindt deze
weg tegenover de entree van de Perchingbar zie
pagina 37 ). Het merkwaardige aan deze plek
is dat waar eens de abdij stond zich een unieke
vegetatie heeft ontwikkeld. U vindt hier 700 tot
1000 exemplaren voornamelijk beuken maar ook
eikenbomen. Deze zijn op een heel merkwaardige
manier gegroeid met kronkelende takken door
elkaar. Het ziet er bijna uit als een soort grote
groep bonsai bomen. Ze symboliseren ouderdom
want ze zijn zeker een paar honderd jaar oud.
Het is zeer mysterieus dat precies op de plek
waar Basle als kluizenaar leefde zich zulke aparte
vegetatie heeft ontwikkeld die je nergens anders
tegenkomt.
Deze mysterieuze bomen staan bekend als ‘Faux’,
de oude Franse naam voor berk afgeleid van het
Latijnse ‘Fagus’. Toepasselijk genoeg is de moderne
Franse vertaling voor het woord ‘Faux’ nu vals. De
exacte oorzaak van de ‘Faux de Verzy ‘ is onbekend,
maar een soort van genetische mutatie is
de meest waarschijnlijke veronderstelling. Ze hebben
aanleiding gegeven tot vele legendes, waaronder
de ‘gauillots’, boze geesten van het bos die de
gedraaide magische bomen laten fluiten.
Diep in het bos, op de voormalige abdijgrond dit is
een gebied van 3km bij 300m. Er bevindt zich een
parkeerplaats naast de Heilige Basle kapel. Er
zijn goed aangelegde bospaden zodat bezoekers
deze bijzondere bomen kunnen aanschouwen.
In het centrum van Verzy zijn ook twee bomen
die er wat van weg hebben, maar het mooiste
is natuurlijk om even de moeite te nemen om
naar de voormalige abdij te rijden. In de dorpskerk
van Verzy, Notre Dame, kunt u nog wat relikwieën
zien van bijzondere heilige priester Basle.
Parc National Régional de La Montagne de Reims
Tel: 03 26 59 44 44
www.parc-montagnedereims.fr

DE TUFIèRE VAN ROLAMPONT (52)
Sinds 1982 zijn deze biologische organismes
geclassificeerd en zijn al actief sinds duizenden
jaren in het gebeid van Rolampont. Zodoende
is er een natuurlijke ‘trap’ gecreëerd van deze
Tufsteenformatie.
Tufsteen is een erg licht kalksteenachtige formatie
wat voorkomt in kalksteenachtige gebieden rondom
water. Het gebied van Rolampont is erg vochtig en
er bevinden zich veel bronnen, zodoende is er ook
veel mos. Dit mos absorbeert de kooldioxide uit
het water en door middel van fotosynthese produceert
het een onoplosbaar calciumcarbonaat,
welke vervolgens een rotsachtige brokkelig krijt
achterlaat. Over de vele jaren bouwt dit op als een
soort kussentjes en hierdoor ontstaat het tufsteen
met mos bedekt. Deze door de natuur ontstane
rotswandjes functioneren als vijvertjes en lijken wel
grote traptreden in het landschap.
In dit mooie natuurverschijnsel vindt u ook Alpen
planten, zoals bepaalde type varens die je normaal
gesproken hier niet zou vinden. Ook verschillende
soorten libellen, zoals de zeldzame (Coenagrion
mercuriale) oftewel de mercuurwaterjuffer is een
libellensoort uit de familie van de waterjuffers
welke met uitsterven wordt bedreigd.
Office de Tourisme du Pays de Langres
Tel: 03 25 87 67 67
www.tourisme-langres.com
LAND VAN ORCHIDEEëN (52)
De orchidee, die vaak als een exotische plant
wordt beschouwd, komt heel veel voor in de
Haute-Marne. Er zijn zo’n 40 verschillende soorten
waargenomen, waarvan het ‘Venusschoentje’
met zijn gele lip en karmijnrode bloemblaadjes
het meest tot de verbeelding spreekt. Daarnaast
is er de bijzondere Bokkenorchis, met zijn onaangename
geur, de orchidee die zich vermomt om
insecten aan te trekken en zo voor de bestuiving
zorgt, en verder het Soldaatje, de Purperorchis, de
Grote muggenorchis, de Bergnachtorchis, de Brede
wespenorchis, de Arabette met zijn kool-achtige
blaadjes... Langs de paden ontluiken Blauwe knoop,
Muizenoor, Valeriaan, Bloed-ooievaarsbek, Kroonkruid,
en andere zeldzame soorten zoals de grote
Gele gentiaan, de paarse Asperge-orchis, lathyrus
en ook nog zeldzame varens zoals de groene Doradilla
en de Fougère de Robert…. Deze planten zijn
erg kwetsbaar en vragen speciale zorg. Om hun
natuurlijke ontwikkeling te waarborgen wordt langs
een stuk of vijftig wegen in het departement daarom
pas laat gemaaid.
Maison Départementale du Tourisme de la
Haute-Marne
Tel: 03 25 30 39 00
www.tourisme-hautemarne.com
31
WILDE EN BESCHERMDE NATUUR
WILDE FLORA
Voor meer informatie kunt u de thematische
brochures downloaden vanaf de site van het
verkeersbureau:
www.champagne-ardennen-toerisme.nl

WILDE EN BESCHERMDE NATUUR
…OF GECULTIVEERDE FLORA: PARKEN, TUINEN,
BLOEMOVERGOTEN DORPEN
32
LE GRAND JARDIN (52)
Deze prachtige Renaissancetuin werd ontworpen
door Claude de Lorraine, de eerste duc de Guise
en is een voorbeeld van 16e eeuwse kunst van het
tuinieren en architectuur. Herstelwerkzaamheden,
begonnen in 1982, brachten de oorspronkelijke
pracht en luister terug. De tuin is een juweel van
uitgekiende beplanting, een Renaissancedroom,
en trekt tuinliefhebbers uit heel Europa. Vanaf het
bordes ziet u de zichtlijnen langs de beplanting,
de perken overblijvende planten en de vierkante
bloembedden, de geneeskrachtige en aromatische
kruiden en de boomgaard met zijn zeldzame
verzameling fruitbomen. Voorts ziet u het latwerk
waarlangs de planten opgebonden zijn, de
bijzondere perelaars, de waterloop van de bron
naar de slotgracht en het doolhof in het midden,
de fontein, de boogbrug en de wonderschone
omlijsting van groen die dit alles omsluit. Het
romantische park staat vol zeldzame boomsoorten
en is opgesierd met originele gietijzeren
sculpturen, gegoten in Dommartin-le-Franc.
Le Grand Jardin de Joinville
Tel: 03 25 94 17 54
www.haute-marne.fr/legrandjardin
LES JARDINS DE MON MOULIN
IN THONNANCE LES JOINVILLE (52)
In dit vredige oord kunt u urenlang ronddwalen.
Bij een oude molen heeft Philippe LEFORT een
prachtige combinatie gemaakt van allerlei
verschillende typen tuinen. Het vormt een prachtig
harmonieus en bloemrijk geheel van hoge kwaliteit,
met bijzondere geuren en kleuren. Er is een
rozentuin en een watertuin, er zijn winterharde
planten, er is een witte en een middeleeuwse tuin
en nog veel andere.
In juni, juli en september zijn er themadagen met
thema’s als: rozen in de tuin, schilders in de tuin,
verschillende courgettes in de tuin.
Les Jardins de mon Moulin,
Thonnance-les-Joinville
Tel: 06 79 50 74 92
www.lesjardinsdemonmoulin.fr

BOTANISCHE TUIN VAN LA PRESLE (51)
Het Centre Botanique de la Presle, tussen Reims
en Epernay bestaat uit een bijzondere tuin, een
boomkwekerij en een studiecentrum. Bezoekers
kunnen er genieten van het resultaat van precisiewerk
op 2 ha grond. Dominique Brochet laat
u planten zien die zij in een periode van 17 jaar
verzamelde en hier binnen haalde: het muurtje
met alpenbloemen, de rozentuin, de wilgentuin, de
fruitbomen, maar ook het Kaukasische doolhof,
het resultaat van een reis naar Kirghistan in 1998.
Een boomkwekerij met alpenplanten, struiken
en ouderwetse rozen vormt het slotstuk van een
bezoek. De tuin wordt beschermd sinds 1995,
staat sinds 2005 op de lijst van Bijzondere Tuinen,
en een jury van tuinexperts kende de tuin de 5e
plaats toe in de lijst van Top parken van 2006.
Jardin Botanique de la Presle (10 km de Reims)
Tel: 03 26 59 43 39
www.jardin-brochetlanvin.com
MATTON-CLEMENCY ARBORETUM
Arboretums zijn botanische tuinen welke gespecialiseerd
in bomen en struiken die vaak aanwezig
een grote verscheidenheid van bomen in alle
fasen van hun ontwikkeling, waarin verschillende
soorten schors, gebladerte en bloemen. In Mattonclemency,
een dorp dicht bij de grens met België,
in de Franse Ardennen. Dit dorpje heeft ‘3 bloemen
gekregen wat inhoud dat het één van de
mooiste Franse bloemendorpen is.
het arboretum omvat een hectare. Gemaakt door
vrijwilligers op een voormalige braakliggend stuk
grond aan de rand van het bos. Het arboretum
bevat nu 150 soorten bomen, een pergola een
vijver waar een leuk bruggetje overheen loopt. U
kunt het Arboretum van Matton –Clemency dagelijks
bezoeken en is kosteloos.
Matton-Clémeny Town Hall
Tel: 00 33 (0)3 24 22 01 36
WILDE EN BESCHERMDE NATUUR
…OF GECULTIVEERDE FLORA: PARKEN, TUINEN,
BLOEMOVERGOTEN DORPEN
DE 3 JARDS
CHALONS-EN-CHAMPAGNE (51)
Het van origine Germaanse
woord ‘Gart’ veranderde in
de loop der jaren in ‘jard’.
De Jard werd in de 15e
eeuw ontworpen en in
de 18e eeuw opnieuw
getekend en door
de administrateur van
de Champagne, Rouillé
d’Orfeuil, opgesplitst in drie
tuinen: Petit Jard, Grand
Jard, en Jard Anglais. De muziektent is het centrale
punt van de Grand Jard. De lanen liggen hoog:
tegen overstromingen van de Marne. In
1826 werd de Jard Anglais van het geheel
afgescheiden door het kanaal langs de Marne.
De tuin stamt dus uit dezelfde periode als het
Parc aux Buttes Chaumont, het Parc Monceau en
het Parc Monsouris in Parijs. In 1929 werden de
Jards als natuurmonument bestempeld.
Vier beelden, de vier seizoenen, bewaken de Petit
Jard. Vier beelden, de vier seizoenen bewaken de
Petit Jard, deze tuin kreeg onlangs het predikaat
‘Jardin Remarquable’ wat betekent dat het een
prachtig mooie tuin is. Zij zijn gemaakt door
Carlos Carillo, beeldhouwer uit Châlons. U ziet
er het «petit Chenonceaux», gebouwd op de brug
‘le pont des Archers’ Het is een overblijfsel van de
versterkingen van de stad. De zuidgevel, met zijn
uitspringende torentje is 1602 gereconstrueerd.
Office de Tourisme de Châlons-en-Champagne
Tel: 03 26 65 17 89
www.chalons-tourisme.com
LEER TUINIEREN MET
DE TUINIERCURSUSSEN VAN
CLOS FLEURI ( 52)
Voor de liefhebbers van tuinieren worden er
speciale weekenden aangeboden bij
‘Haute-Marne Green Stays’. Hier kun je verblijven
op de ‘tuin gite’ B&B in Arc-en-Barrois viersterren.
De eigenaresse Mevrouw Renaudin is een
gepassioneerde tuinierster. Ze geeft zeer goede
adviezen over hoe te planten, tuinindeling, wat
goed bij elkaar kan. Een kruidentuin kweken. Een
bezoek aan de tuinen van Arc-en Barrois olv een
gids behoort ook tot de mogelijkheden.
Tel : 00 33 (0) 3 25 02 50 77
www.tourisme-hautemarne.com/default.
asp?cat_id=370
Voor meer informatie kunt u de thematische brochures
downloaden vanaf de site van het verkeersbureau:
www.champagne-ardennen-toerisme.nl
33
CHAMPAGNE-ARDENNE, DE
MOOISTE BLOEMENREGIO VAN
FRANKRIJK
Met 445 gemeenten, onderscheiden
met het één- tot viersterrenlabel ‘Villes
et Villages Fleuris’ (de lijst van 2011),
staat Champagne-Ardenne opnieuw
als nummer één op de ranglijst van
mooiste bloemenregio’s in Frankrijk.
Als ster fungeert hierbij een bloem
(fleur). Het label wordt toegekend
op grond van de waardering van de
gemeente voor het landschappelijke
en plantkundige erfgoed, de inspanningen
om het leefklimaat te veraangenamen
en blijvend te verbeteren,
en tenslotte de activiteiten van de
gemeente om het toerisme voor
schooljeugd, inwoners en bezoekers te
bevorderen. Zo hebben:
- 16 dorpen en steden de hoogste
onderscheiding « 4 Fleurs »
- 133 gemeenten zijn onderscheiden
met « 3 Fleurs »
- 126 hebben « 2 Fleurs » gekregen
- 170 kregen « 1 Fleur »
Door de regio slingert ook de bloemenroute
« Route des 4 Fleurs ».
Van Semide tot Neuville-sur-Seine, via
Baconnes, Haussimont, Colombé-le-
Sec, etc., zijn er 16 bloementochten
te maken langs dorpen met ‘4 Fleurs’,
wat de schitterende bloemrijkheid van
Champagne-Ardenne illustreert.
De brochure is vinden via de website :
www.champagne-ardenne-toerisme.nl

WILDE EN BESCHERMDE NATUUR
LANGS HET WATER
VISSEN
Met zijn meren en zijn talloze beekjes en rivieren
(van de Semoy, via de Seine, de Marne en de
Aube tot aan de Maas), is Champagne-Ardenne
een paradijs voor vissers. Karpers, snoeken en
snoekbaarzen komen hier het meest voor. De
heel grote exemplaren in de meren in het Pays de
Langres trekken vissers uit heel Europa aan.
Liefhebbers van roofvissen gaan graag naar de
meren van het Forêt d’Orient, het Lac du Der en
de meren rondom Langres, waarvan het bijzondere
is dat er in bepaalde zones ‘s nachts op karpers
gevist mag worden. Bij Chaumont kun je in de
Aube, de Seine en de Rognon vliegvissen en op
forel vissen. Talloze organisaties beheren de
visplekken, geven cursussen aan jongelui en geven
voor korte of langere tijd viskaarten uit of bieden
visarrangementen met overnachting aan.
Office de Tourisme du Pays de Langres
Tel: 03 25 87 67 67
www.tourisme-langres.com
Maison du Parc Régional de la Forêt d’Orient
Tel: 03 25 43 38 88
www.lacs-champagne.fr
Office de Tourisme du Lac du Der
Tel : 03 26 72 62 80
www.lacduder.com
VIS EXCURSIES
Gekwalificeerde visgids, M. Emmanuel FAVIN,
organiseert visvangst lessen aan de Haute-Seine,
Aube en Ource rivieren, alleen voor beginners en
amateurs welke de techniek onder de knie willen
krijgen ( vanaf groepjes van 3 personen). Meneer
Favin organiseert ook excursies in de natuur per
boot om de plaatselijke flora en fauna te observeren.
Emmanuel Favin, Trainel
Tel: 00 33 (0)3 25 39 12 05
Mobile: 00 33 (0)6 87 47 89 71
www.favin-guide-peche.fr
GASTENKAMERS MET VIS
MOGELIJKHEDEN
LE MOULIN DE SAUVAGE
(2 kamers en een suite )
St-Juste-Sauvage (51)
Tel : 00 33 (3) 26 81 24 70
www.le-moulin-de-sauvage.com
L’ILE DES QUATRE SAISONS
Bologne (52)
Tel : 00 33 (0)6 84 14 60 70
www.france-voyage.com/chambres-hotes/
chambre-maison-bologne-35394.htm
www.favin-guide-peche.fr
34
MEREN
Lac du Der
Kunstmatig aangelegd meer in 1974 om het
wassende water uit de rivier de Seine en de
Marne in evenwicht te houden. Het Lac du Der is
het grootste kunstmatige meer van Europa. In de
zomermaanden is het meer populair voor watersporten
(zie pagina 24) maar het is ook een belangrijk
plaats waar 270 verschillende vogelsoorten
op aanvliegen, waarvan sommige zeldzaam zijn
en met uitsterven bedreigd. Ook 40 verschillende
zoogdieren en 45 soorten libellen, 20 amfibieën en
meer dan 200 verschillende planten.
Het meer trekt ook tienduizenden vogels welke
op trektocht zijn vanuit Noord Europa naar
hun winterbestemming in Spanje en Marokko,
hier pauzeren ze even, ieder jaar een fantastisch
schouwspel ( zie pagina 29). Het Lac de Der is
sinds 1978 een nationaal jacht en wild reservaat.
Tevens ook één van de belangrijkste gebieden in
Frankrijk voor het observeren van vogels, dit
laatste trekt ornithologen vanuit de hele wereld aan.
Lac du Der Tourist Office
Tel: 00 33 (0)3 26 72 62 80
www.lacduder.com
Lacs de la Forêt d’Orient
In 1970 werd het regionale natuurpark Forêt
d’Orient opgezet 25 km ten oosten van Troyes.
Vandaag de dag behelst het 3 grote meren, bos
en 50 gemeenschappen. Het meer is een heerlijk
recreatie gebied, voor zwemmen, fietsen, wandelen,
zeilen en vissen (zie pagina 24).
Natuurliefhebbers komen hier ook ruimschoots
aan hun trekken. Deze grote meren zijn tijdens het
wisselen van de seizoenen decor van duizenden
vogels. Zoals kraanvogels, eenden, wilde ganzen en
jachtvogels. De meer dan 70 kleine meertjes en
waterpartijen zijn een geliefd toevluchtsoord voor
flora en fauna.
Bezoekers kunnen door middel van uitgezette
paden te voet of per fiets dit mooie natuurpark
ontdekken. De kleurige velden, fijne dorpjes. Het is
zondermeer een zeer aangename plek. Er zijn ook
georganiseerde wandeltochten die gaan wat dieper
het bos is van de gebaande paden af.
Bezoekerscentrum , Regional Nature Park of
the Forest of Orient
Tel: 00 33 (0)3 25 43 38 88
www.lacs-champagne.fr

BEVAARBARE WATERWEGEN
Champagne-Ardenne heeft een netwerk van 600
km aan kanalen en andere waterwegen, gevormd
door de stroomgebieden van de Maas, de Marne,
de Seine en diverse kanalen (het kanaal van de
Ardennen, het kanaal van Champagne naar
Bourgogne, van de Aisne naar de Marne, het
kanaal langs de Marne en het kanaal van de
Marne naar de Rijn). Dit netwerk is toegankelijk
voor kleine cruiseschepen, voor boten waar je ook
in kunt slapen en waarvoor geen vaarbewijs nodig
is, voor motorbootjes en kleine vrachtschepen. Bij
het varen ziet u de streek op een heel andere
manier en komt u door landschappen die vaak
niet op andere wijze toegankelijk zijn: de slingers
van de Maas, de wijngaarden van de Marne...
Menigeen staat hier dan ook graag een paar
dagen aan het roer om zich rustig over het water
te laten voortglijden. Wie zich liever laat varen kan
verschillende boottochten maken over de Marne.
Ardennes Nautisme (Botenverhuur op de
Maas)
Tel: 03 24 27 05 15
www.ardennes-nautisme.com
Bateau Champagne Vallée
(Rondvaarten op de Marne)
Tel: 03 26 54 49 51/ 06 85 10 82 42
www.champagne-et-croisiere.com
A.N.C.R.E (boottochten en verhuur op het
Kanaal van Champagne naar Bourgondië
vanuit Chaumont)
Tel: 00 33 (0)3 25 03 33 02
www.canalenchanteur.com
Marne Plaisance
(boottochten en verhuur op de Marne vanuit
Chamouiley nabij St. Dizier)
Tel: 00 33 (0)6 07 55 38 01
http://netoos.org/marneplaisance
Voor meer informatie kunt u de
thematische brochures
downloaden vanaf de site van het
verkeersbureau:
www.champagne-ardennen-toerisme.nl
35
WILDE EN BESCHERMDE NATUUR
LANGS HET WATER

Overmatig alcoholgebruik is schadelijk voor de gezondheid – drink met mate.
WIJNTOERISME
Wanneer je in het hart van de Champagnestreek bent kun je naar hartenlust de wereld van wijn ontdekken. Er zijn
vele manieren om cultuur met plezier samen te laten gaan. Je kunt speciale wijncursussen volgen of Champagne
proeven, Champagne huizen bezoeken of het Champagne museum. Het gebied van de wijngaarden ontdekken of zelfs
Champagne proeven bovenin een boom!
DE CHAMPAGNE APPELLATION
Het gebied van de druiventeelt van de Champagne
Appelation neemt ongeveer 34.000 hectaren in
beslag wat neerkomt op 4% van Frankrijks totale
wijngaarden. De wijngaarden zijn grotendeels
geconcentreerd in het gebied van de Marne (67
% van de aanplant) en rond de stad Reims en
Epernay, maar ook in het departement van de
Aube (23%) en verder in de Aisne, Haute-Marne
en Seine-et-Marne. Dit gebied is gedefinieerd
en gelimiteerd door de Franse wet in 1972
(Appellation). Alleen wijnen welke van druiven uit
dit gebied komen en hier geproduceerd worden
mogen zich Champagne wijnen noemen.
De Champagne Appellation ligt verspreid over
319 dorpen (‘crus’) waarvan er 17 gemarkeerd
zijn als Grand Cru en 42 als Premier Cru. Er zijn
vier hoofd wijnverbouw gebieden: De Montagne
de Reims, Vallei van de Marne, Côte des Blancs
(in de Marne) en de Côte des Bar (in de Aube).
Met de Champagne appellation zijn meer dan
15.000 wijnmakers werkzaam. 150 coöperaties
en meer dan 300 Champagne huizen.
De wijnboeren bezitten ongeveer 90% van de
Champagne wijngaarden. De meeste hebben
ongeveer een stuk grond van ongeveer twee
hectaren. Normaal gesproken verkopen zij het
grootste gedeelte van de druivenoogst. Ongeveer
één derde van de verbouwers maakt en
verkoopt ook zijn eigen Champagne (dit kunnen
onafhankelijke producenten zijn of aangesloten
bij een coöperatie) zij nemen ongeveer één
derde van de jaarlijkse Champagne verkoop voor
rekening.
De Champagne huizen bezitten ongeveer 10% van
de wijngaarden en kopen zodoende ook veel druiven
in om Champagne te maken onder hun eigen naam.
Ze nemen het hele proces van Champagne maken
van begin tot einde in eigen hand.
Het persen van de druiven, fermentatie, blenden en
het laten verjaren van de flessen. De verkoop van
de Champagne huizen is goed voor twee derde van
de markt en een groot gedeelte is voor de export.
Verbouwers en Champagne huizen vullen elkaar
goed aan en beide hebben eenzelfde belang de
zorg van het erfgoed van de Champagnewijn.
Verkoopcijfers per flessen (2010 getallen):
Totaal : 319 613 186
Frankrijk : 185 098 656 (58 %)
Export : 134 514 530 (42%)
Export verkoop: % van de export verkoop
1. Groot Brittanie 35 488 401 26%
2. USA 16 934 242 13%
3. Duitsland 13 076 153 10%
4. België 8 806 008 6%
5. Japan 7 464 935 6%
6.Italië 7 183 113 5%
7. Zwitserland 5 442 295 4%
8. Spanje 3 689 307 3%
9. Australië 3 687 140 3%
10. Nederland 2 474 876 2%
Bron : Comité Champagne (CIVC)2011
www.champagne.nl
36
DE CHAMPAGNE ROUTE
De Champagne route bestaat uit vijf
bewegwijzerde routes.
(4 in de Marne, 1 in de Aube) zij beslaan een
gebied van ongeveer 500 km en slingeren rondom
de wijngaarden. Deze brengen u naar mooie
vergezichten over de wijngaarden en brengen u
naar authentieke Champagne dorpjes, met hun
kloosters, kastelen en kerken. Terwijl er zo’n 5000
familiebedrijven zijn die Champagne maken zijn
er ongeveer 80 welke zich hebben opgegeven
om ook bezoekers te verwelkomen. Deze vindt u
langs de route.
Als u van plan bent om één van de huizen te
bezoeken is het raadzaam om even op voorhand
te bellen om uw bezoek aan te kondigen. Meestal
is het bezoek gratis of er wordt een kleine geste
gevraagd. Vaak worden er een paar flessen
Champagne gekocht, niets leukers dan thuis uw
Champagne te drinken die u persoonlijk bij de
producent heeft gekocht.
Voor meer details over de Champange route en een
volledig overzicht van de te bezoeken Champagne
huizen aan de route kijkt u dan op de websites van
de departementen van de Aube en Marne.
Deze vindt u onderstaand:
Marne Tourist Board
www.tourisme-en-champagne.com
Aube Tourist Board
www.aube-champagne.com
De onderstaande Champagne producenten
bieden bezoeken aan in het Engels:
MARNE
Champagne Etienne Lefevre, Verzy
www.champagne-etienne-lefevre.com
Champagne Charlier, Montigny-sous-Chatillon
www.champagne-charlier.com
Champagne Tribaut, Hautvillers
http://champagne.g.tribaut.com
Champagne Vilmart, Rilly-la-Montagne
www.champagnevilmart.com
AUBE
Champagne Drappier, Urville
www.champagne-drappier.com
Champagne Jolly, Landreville
www.jollychamp.com
Champagne Vézien, Celles-sur-Ource
http://champagne-vezien.com
Champagne Richard Cheurlinm Celles-sur-Ource
www.champagne-cheurlin.com
DE KUNST VAN HET PROEVEN
Het Internationale wijninstituut van
Champagnewijnen (51)
Gelegen in het hart van de wijngaarden vlakbij
Epernay heeft het instituut tot doel het organiseren
van activiteiten welke informatie verschaffen over
Champagne wijn en het meer kenbaar maken
van het beroep van Champagne maken.
Een onderdeel daarvan is een School voor
Champagne wijn. Deze biedt voor het publiek een
cursus aan in het Frans en Engels. Iedere eerste
zaterdag van de maand van april tot oktober om
half drie ’s middags kunt u gedurende twee uur
lang uw kennis over Champagne verrijken. Behalve
professionele uitleg kunt u na afloop vier soorten
Champagne proeven. De kosten zijn € 23,- pp
voor de Franse les en € 38,- pp voor de Engelse
les. Dagcursussen en tailormade programma’s
zijn bespreekbaar. Ook voor groepen.
Villa Bissinger, Aÿ
Tel: +33 (0)3 26 55 78 78
www.villabissinger.com

Champagne Drappier (10)
6 oktober 2012
De bekende Champagne producent Michel
Drappier geeft in en het Engels een proeverij.
Het Toerismebureau van de Aube organiseert
verschillende Champagne cursussen in het Frans bij
verschillende producenten op de eerste zaterdag
van de maand.
Deze sessie bij Drappier is in het Engels.
Een compleet overzicht van proeverijen vindt u op
de website.
http://www.aube-champagne.nl/
Champagne Drappier, Urville
Tel: + 33 (0)3 25 27 40 15
www.champagne-drappier.com
PROEVERIJEN IN CHAMPAGNE BARS
C Comme… (51)
Dit is een slijterij van uitsluitend Champagnes en
een Champagne bar, ‘C Comme… Champagne
de Propriétaries’ (C is voor…. Champagne van
de producenten) het is een unieke gelegenheid
waar u Champagnes vindt van meer dan 50
producenten. Het geeft een goed overzicht van
allerlei Champagnes welke de streek u te bieden
heeft. Ook Champagnes van 15 huizen welke u
een keus geven van meer dan 400 verschillende
Champagnes. Het lokale aperitief Ratafia (
gemaakt van druivensap met een lokaal likeur).
Coteau Champenois ( niet bruisende wijn). Rosé
des Ricyes, Marc en Fine de Champagne (de
plaatselijke dranken). Bij uw proeverij kunt u ook
wat koude hapjes bestellen. Piano Jazz sessies
worden op elke donderdagavond gehouden. De bar
is 7 dagen per week geopend.
C Comme… Champagne de Propriétaries,
Epernay
Tel : +33 (0)3 26 32 09 55
www.c-comme.fr
Perchingbar (51)
In de bossen bij Verzy, in het Arboxgène avonturen
park bevindt zich op 5,5 meter hoogte de unieke
Champagne bar in de bomen. Nippend aan je
glaasje Champagne heb je een mooi uitzicht
over de vlaktes van de Champagne. Aan de
buitenkant is het rustiek maar van binnen is het
een stijlvolle trendy interieur met wit leren stoelen
en ijsemmers om het bubbelvocht koel te houden.
De bar kan bereikt worden door drie gemakkelijk
te belopen trappen en wordt voorzien van zonneenergie,
dus milieu vriendelijk. Een selectie van de
bekende Champagne huizen is beschikbaar maar
ook lokale kleine producenten.
Nieuw in 2012 – Twee modern ‘Perching Pads’
worden in het voorjaar van 2012 geopend om
in de bossen te kunnen overnachten. Via een
draaitrap klim je naar de top van de boom
waar zich twee boomhutten bevinden om met
maximaal vier personen te kunnen slapen, zo heb
je de beleving helemaal compleet. Swingen door
de bomen, Champagne in de bomen en dan ook
nog een keer slapen in de bomen.
Perchingbar, Verzy
Tel: 00 33 (0)6 07 67 94 42
www.perchingbar.eu
ACTIVITEITEN RONDOM WIJN
OEnoVasion Champenoise (51)
ŒnoVasion belooft een leuke en bijzondere
excursie te zijn waarbij u veel leert over de
Champagne en de rijkdom aan natuur: en dat in
een terreinwagen… U komt alles te weten over
champagne, het effect van de bodemgesteldheid,
het klimaat, de hellingen en het vakmanschap
van de wijnverbouwers. Een proeverij midden in
de wijngaard of een helikoptervlucht boven de
streek maakt deze trip tot een fascinerende en
onvergetelijke ervaring.
ŒnoVasion Champenoise
Tel: 06 38 83 52 57
www.oenovasion.com
Met de quad! (51)
De organisatie Champ’Aventure biedt tochten
met een quad aan door de wijngaarden van de
Champagne. U kunt voor en hele of een halve dag
reserveren, met gids. De tocht gaat rond Festigny,
door bossen en langs wijnhellingen, door het land
en over paadjes tot aan de oever van de Marne.
Champ’Aventure
Tel: 03.26.53.92.71
www.champaventure.fr
Met een luchtballon boven de wijnvelden (51)
Een tocht met een luchtballon boven het
landschap rond Reims duurt ongeveer een uur.
Zover het oog reikt ziet u rijen wijnstokken in de
kleuren van het seizoen, heuvels en dalen en dat
alles in de rust en stilte die er op deze hoogte
heerst. U start ongeveer 30 km van Reims of de
Montagne de Reims.
Air Magic
Tel: 06 11 48 78 43
www.air-magic.com
Tocht met toeristische treintje door de
wijngaarden (51)
U kunt een becommentarieerd tripje maken met
een toeristisch treintje door de wijngaarden van de
Montagne de Reims en het dorp Chamery. Vertrek
vanaf de champagnewijnkelder in Chamery. Tijdens de
route maakt u kennis met het werk in de wijngaarden
en met het dorp Chamery en heeft u een prachtig
uitzicht over de wijnhellingen van de Montagne de
Reims. Daarna gaat de tocht te voet verder, de kelder
in voor andere ontdekkingen met betrekking tot
champagne en natuurlijk met een proeverij!
Le Petit train des vignobles de Champagne
& Le Caveau Champagne Lallement
Tel: 03 26 97 66 00
www.caveauchampagnelallement.com
37
WIJNTOERISME
Overmatig alcoholgebruik is schadelijk voor de gezondheid – drink met mate.

Overmatig alcoholgebruik is schadelijk voor de gezondheid – drink met mate.
WIJNTOERISME
BIJZONDERE PLEKKEN WAAR JE NIET OMHEEN KUNT ALS JE DE WERELD VAN
DE CHAMPAGNE WILT LEREN KENNEN…
De Phare (uitkijktoren) van Verzenay
Midden tussen de wijnstokken, zo’n 20 km van
Reims, staat de Phare van Verzenay, in een complex
dat het Museum van de Wijnstok herbergt en
gewijd is aan de champagnewijngaarden. Door de
« Phare » leert u een van de meest prestigieuze
wijnhellingen van de Montagne de Reims kennen.
Het Musée de la Vigne met zijn 4 zalen wijdt u in in
de geheimen van de verschillende druivensoorten.
In de zaal «Territoires Champenois» staat een
maquette van de plaats waar de champagne zijn
intrede deed en de zaal «Paysage aux 4 saisons»
biedt een expositie van reuzenfoto’s van het
gevarieerde landschap en de champagnekelders.
De «Ronde des saisons», die daarna volgt,
illustreert de geschiedenis van werkzaamheden
door middel van archiefmateriaal. Ten slotte volgt
de «Fresque Historique», die de geschiedenis
van de champagne vertelt. Een bezoek is zeer
de moeite waard, vooral ook door de moderne
techniek.
Le Phare de Verzenay (51)
Tel: 03 26 07 87 87
www.lepharedeverzenay.com
Pré en Bulles (51)
Dit nieuwe toeristische concept is uniek in
Frankrijk en biedt talloze activiteiten, die uitsluitend
champagne en het wijntoerisme als thema
hebben. De toeristische attractie « Pré en Bulles »,
waar u de godendrank leert kennen, ligt midden
in het gebied de Montagne de Reims, omringd
door de exclusieve champagnewijngaarden. In het
karakteristieke gebouw is een ludieke leermethode
toegepast, met een inwijding in het proeven,
lezingen, een maaltijd en tijdelijke exposities
in een schitterende opstelling. Tevens zijn er 5
vakantiehuisjes en 3 bijzondere chambres d’hôte
met als kwaliteitskenmerk « clévacances 3 clés ».
Pré en Bulles - Trépail
Tel: 03 26 53 50 00
www.pre-en-bulles.com
Champagnewijn Launois (51)
Museum van de Wijngaard
De wijnkelders die u met een gids kunt bezoeken,
zijn gebouwd als een doolhof. Er is een expositie
van de meest uiteenlopende en fascinerende
voorwerpen: pompen, kurkmachines, sproeiers,
persen, etc. Ze vertellen het verhaal van het
werk in de wijngaarden en de verwerking van de
3 wijnen waarvan u ten slotte kunt proeven en
genieten.
Champagne LAUNOIS Père et Fils,
Mesnil-sur-Oger
Tel: 03 26 57 50 15
www.champagne-launois.fr
38
Hautvillers, « parel van de Champagne » (51)
In het Natuurpark La Montagne de Reims, op de
wijnhellingen, ligt het schilderachtige Hautvilliers
met zijn kronkelige, sfeervolle straatjes. Origineel
zijn de intrigerende en fascinerende gietijzeren
uithangborden, die vroeger nuttig waren voor
bezoekers die niet konden lezen. Sinds 1950 is
deze traditie in de straten van Hautvillers weer
opgepakt.
Zijn illustere inwoner, Dom Pérignon, treedt in
1658 de abdij van Hautvillers in, en in de loop
van de daarop volgende jaren zorgt hij voor de
wijnkelders en voor de wijnproductie. Hij heeft er
gevoel voor en doet het met passie. Aan hem zijn
vernieuwingen van de methodes van champagne
maken te danken: het combineren van de wijnen,
het regelen van de druk en het bewaren in glazen
flessen met een dikke bodem. Zijn begraafplaats
is in de hoofdbeuk te vinden. .
Office de Tourisme d’Hautvillers
Tel: 03 26 57 06 35
www. tourisme-hautvillers.com
Het Musée du Mariage et du Champagne (51)
Het dorp Oger is niet alleen een van de mooiste
bloemendorpen van de regio maar het is ook de
hoofdstad van het huwelijk. Een bezoek aan het
museum begint met een reis door de tijd met
betrekking tot huwelijken, door middel van een
expositie van voorwerpen, trouwjurken en prachtige
meubels. De reis wordt voortgezet in de zaal van
de etiquette, waar u terecht komt midden in de
geschiedenis van de appellation « champagne »,
door een uitstalling van gereedschappen die vroeger
in de wijngaard gebruikt werden. Het bezoek met
een gids leidt vervolgens naar een gewelfde kelder
waar een proeverij is: het is een route vol romantiek
en mousserende wijn…
Mariage & champagne - Oger
Tel: 03 26 57 50 89
www.mariage-et-champagne.fr
Champagnehuis G.H. Mumm (51)
Champagnemuseum
U kunt de kelders van het prestigieuze
champagnehuis G.H. Mumm bezoeken en de
allerbeste crus proeven, waarvan de beroemde
Cordon Rouge het symbool is. U maakt te voet een
echte ondergrondse zwerftocht; dit bezoek is de
gelegenheid bij uitstek om alle geheimen van de
verwerking van champagne te leren kennen, maar
ook het museum, waar u oude gereedschappen
ziet, die voor het maken van champagne werden
gebruikt
Champagne G.H. Mumm & Cie - Reims
Tél : 03 26 49 59 69
www.mumm.com

APARTE TIPS
Bloemenkeuken en bloemenwijnen (52)
Florence PELLETIER is bekend als producente
van de wijn van het Pays de Coiffy dank zij iets
heel origineels: ze maakt zelf “bloemenwijn”.
In de wijnkelders van Coiffy organiseert zij
culturele voorstellingen met wijn als thema en
kookcursussen met bloemenwijn: een bijzondere
keuken met originele en aparte geuren en
smaken. Zij leert met bloemenwijn te koken en
aparte en smakelijke gerechten te bereiden en
uiteraard ook de wijn te kiezen die er het beste
bij past. Aan het einde van de cursus laat ze u 8
wijnen proeven die alle prachtige namen hebben
en verrukkelijk smaken.
Florence Pelletier - Coiffy
Tel: 03 25 90 21 12
www.florence-pelletier-coiffy.com
Distilleerderij van single Malt in de
Marne
De Distillerie Guillon, midden in het gebied van
de Montagne de Reims is de enige distilleerderij
van single malt in de Champagne. Op deze plek
die sinds 1997 bestaat, houden al 4 generaties
zich bezig met wijn en spiritualia, en een serie
gastronomische producten.
Distillerie Guillon - Louvois
Tel: 03 26 51 87 50
www.guillon.com
Vrijdagse fijnproeversdagen in de
middeleeuwse wijnkelders van
Châlons-en-Champagne (51)
De middeleeuwse wijnkelders van Châlons-en-
Champagne dateren uit de 13e en 15e eeuw,
hebben een oppervlakte van 200 m² en getuigen
van de rijkdom van de stad in de middeleeuwen.
Tegen deze met geschiedenis beladen achtergrond
zijn er telkens op één vrijdag per maand, van
oktober tot april, bijeenkomsten voor fijnproevers
en kunnen zij, met een gastronomisch thema,
leren proeven. Deze workshops worden soms
opgeluisterd door chef-koks of wijnproducenten,
al naar gelang het gekozen thema van de dag.
Deze bijeenkomst duurt anderhalf uur en brengt
gastronomie en erfgoed in een subtiele combinatie
bij elkaar, die u alleen nog maar hoeft te testen…
Office de Tourisme Châlons-en-Champagne
Tel: 03 26 65 17 89
www.chalons-tourisme.com
CHAMPAGNE EVENEMENTEN
Het Festival van St Vincent
De heilige dag viering van St Vincent is op de
22e januari, beschermheilige van de wijn. Ieder
jaar op de zaterdag voorafgaande aan de datum,
wordt er een speciaal feest georganiseerd door
de Champagne huizen en producenten om
hun bijzondere beroep te vieren. Het was een
traditie dat ieder Champagne dorp een eigen
broederschap van producenten had, maar sinds
1930 hebben deze broederschappen zich bij
de Champagne huizen gevoegd en andere
belangrijke sleutelfiguren van de Champagne
industrie. Zodoende is het Grote Broederschap
van St Vincent van Champagne producenten
ontstaan. Hun festival volgt een drie jarige
cirkel en de eerste twee jaar vindt het plaats in
Epernay, de hoofdstad van de Champagne. Het
derde jaar in een andere belangrijke Champagne
stad zoals Reims, Troyes, Châlons-en-Champagne
of Château Thierry (in de Aisne).
Verdere informative:
Philippe WIBROTTE (CIVC)
Tel: +33 (0)3 26 51 19 40
www.champagne.nl
www.epernay.fr
Champagne festival (10)
4 en 5 augustus 2012 – in de champagne
Dorpen van Bligny, Spoy, Urville, Baroville,
Champignol, Arançon, Meurville en Arconville
Met de aankoop van een Champagne flûte voor
€ 10,- in één van de bovenstaande dorpen geeft het
u toegang om deel te nemen aan alle proeverijen
die gedurende die datum in de Champagne dorpen
worden gehouden. Ook zijn er gedurende deze
dagen allerlei evenementen op culinair gebied,
wijnkenners, tentoonstellingen, straat evenementen
en meer. Alles rondom Champagne.
Bar-sur-Aube Tourist Office
Tel : +33 (0)3 25 27 24 25
www.routeduchampagne.com
Wordt druivenplukker voor een dag in
van de wijngaarden
Wijnmakers organiseren druivenpluk dagen om te
bezoekers het ware leven op de wijngaard mee te
laten maken. De dag ziet er als volgt uit: Je begint
vroeg in de ochtend met druivenplukken gevolgd
door een typische ‘oogstlunch’. De middag besteed
je op de wijngaard. Het programma kan per
wijnboer verschillen. Het is een zeer leuke ervaring.
Marne Tourist Board
Tel: +33(0)3 26 68 37 52
www.tourisme-en-champagne.fr
Aube Tourist Board
Tel: +33 (0)3 25 42 50 00
www.aube-champagne.com
39
WIJNTOERISME
Overmatig alcoholgebruik is schadelijk voor de gezondheid – drink met mate.

REGIONAAL VERKEERSBUREAU CHAMPAGNE-ARDENNE
Perscontact (Nederland): Marcel BALTUS – Baltus Communications
info@baltuscom.nl
Bautersemstraat 38
2518 PC DEN HAAG
Tel: 070 - 365 21 23
www.baltuscom.nl
Perscontact (CRT): Sarah FLOOK
flook@tourisme-champagne-ardenne.com
50, Avenue du Général Patton
B.P. 50319
51013 CHÂLONS-EN-CHAMPAGNE CEDEX
Tél : +33 (0)3 26 21 95 79
www.tourisme-champagne-ardenne.com
DEPARTEMENTALE VERKEERSBUREAUS
ARDENNES
Perscontact: Jörg HARTWIG
hartwig@ardennes.com
24, Place Ducale
B.P. 419
08107 CHARLEVILLE-MÉZIÈRES CEDEX
Tél : +33 (0)3 24 56 67 77
www.ardennes.com
MARNE
Perscontact: Anne-Catherine MECUSON
ac.mecuson@tourisme-en-champagne.com
13 Bis, Rue Carnot – B.P. 74
51006 CHÂLONS-EN-CHAMPAGNE CEDEX
Tél : +33 (0)3 26 69 59 33
www.tourisme-en-champagne.com
AUBE
Perscontact: Aline MILLEY
aline.milley@cg10.fr
34, Quai Dampierre
10000 TROYES
Tél : +33 (0)3 25 42 50 76
www.aube-champagne.com
HAUTE-MARNE
Perscontact: Sylvie MILLOT
presse@tourisme-hautemarne.com
4, cours Marcel Baron - B.P. 2048
52902 CHAUMONT CEDEX
Tél : +33 (0)3 25 30 39 04
www.tourisme.hautemarne.com
FOTO CREDITS
CRT Champagne-Ardenne, Atelier Renoir, P. Genaux, G. Oxley, Ph. Lemoine/MDT 52, B. Sivade, Marne 14-18, Mémorial Charles de Gaulle ; G. Richelot,
Musée Rimbaud, CDT Ardennes, Horizon Bleu, OT Troyes, M. Joly, Y. Rieschke, OT Châlons-en-Champagne, Mon Nuage, B. Gouhoury, Y. Flatard, Jupiter Images, I. Jacobs, O. Couteau,
Le Chêne Perché, OT Lac du Der/P. Bouguignon, Getty Images, Valvital, C & Sens, A. Balthazard, Parc Argonne Découverte, JF. Feutriez, Le Grand Jardin, A. Werner/Ville d’Epernay,
P. Stritt, K. Well, Studio E. Media, ©F. Scheplitz, Jupiter Images, P. Windfield, ©Flament, ©Perching Bar., Jean Christophe Hanche/Ville de Reims, R. Moss.
Via de volgende link heeft u de beschikking over een beeldbank : www.tourisme-champagne-ardenne.com/espacepresse
ONTWERP EN PRODUCTIE
SECTEUR OUEST: www.secteur-ouest.com I BUREAU GRAPHIQUE: www.bureaugraphique.com
DISCLAIMER
Wij hebben ons uiterste best gedaan om alle feiten te checken. Voor mogelijke druk-, zet- en andere fouten zijn wij niet aansprakelijk