Watersporten en -reizen (basis) - Toerisme Vlaanderen

Hulpverlening voor reisleiders
Bijscholing Watersporten & Reizen
Reitewege, Reiterunterkünfte & Reiterhöfe in Flandern
toerisme
vlaanderen
1

Watersporten - Reizen met veel watermogelijkheden
Bijscholingsmodule Reisleiders
Toerisme Vlaanderen
Samenstelling - Ronny Margodt
1

Deze syllabus werd samengesteld door Ronny Margodt
Binnen de reiswereld bekend als zaakvoerder van Affinion International Travel, bestuurslid ABTO
(Belgische Touroperators), Arbiter Geschillencommissie Reizen.
Zijn specialisatie ‘watersporten en reizen’ vindt een oorzaak in een 40 jaar passie voor de zee, het
zwemmen en het diepzeeduiken. Binnen deze specialiteit is hij:
- 3* Duikinstructeur CMAS (Wereldfederatie voor Duikers)
- Lid Raad van Bestuur en verantwoordelijke PR van NELOS (Nederlandstalige Liga voor
Onderwateronderzoek en Sport)
- Docent Hulpverlener Duiker voor de Belgische Duikfederatie
- Voorzitter Ereraad NELOS (Sportrechtbank)
- Geassimileerd Trainer A Bloso
- Voorzitter Audiovisuele Commissie BEFOS (Belgische Duikfederatie) en NELOS.
2

Inleiding
Water bron van alle leven ...
Water (H2O; aqua of aq. ; zelden diwaterstofoxide of oxidaan) is de chemische verbinding van twee waterstofatomen
en een zuurstofatoom. Water komt in de natuur voor in de drie verschillende hoofdfasen (aggregatietoestanden), als
vloeistof, als vaste stof en als gas. Bij kamertemperatuur is water een vloeistof zonder specifieke kleur en geur.
Al het leven op aarde bestaat grotendeels uit en is afhankelijk van water. Water bedekt 71% van de Aarde.
Het menselijk lichaam bestaat voor ongeveer 65% uit water, afhankelijk van leeftijd en geslacht. Dit water bevindt zich in
de lichaamscellen, in het bloed, in de intercellulaire ruimte, in de lymfeklieren en in vele andere delen van het menselijk
lichaam. Daarom is het ook belangrijk voor een mens om voldoende water tot zich te nemen. Het menselijk lichaam verliest
water door uitscheiding via zweet, tranen, urine. Ook door ontlasting en ademhalen gaat water verloren. Dit water
wordt niet alleen met water uit dranken aangevuld, maar ook met water dat aanwezig is in voedsel.
Elk dier heeft water nodig, zij het dat het ene dier minder water nodig heeft dan het andere. Dieren die van nature in droge
gebieden zoals woestijnen leven, kunnen langdurig zonder water. Kamelen bijvoorbeeld kunnen wekenlang zonder
water. Dieren die van nature in een waterrijke omgeving leven, hebben vaak constant toegang tot water nodig om te
kunnen overleven.
Water werd in de Klassieke Oudheid beschouwd als een van de natuurelementen naast aarde, vuur en lucht.
In het christendom en het Jodendom neemt water een aparte plaats in. De beschavingen in het Oude Egypte en het
Koninkrijk Israël lagen in die tijden in of langs droge, woestijnachtige gebieden. Zonder water was men daar gedoemd te
sterven. De enkele keren dat het regende was het vaak een dusdanige hoeveelheid dat niets ontziende modderstromen
en overstromingen ontstonden.
In veel religies staat water symbool voor een reinigend middel.
In de oorspronkelijk Hebreeuwse tekst wordt in Genesis de hemel aangeduid met een dualis dat water(en) betekent.
God scheidt de hemelse wateren van de aardse wateren, de zeeën.
Rooms-katholieken kennen het wijwater. Dit water is gezegend door een bevoegd priester en kan in de kerk gebruikt
worden of meegenomen naar huis voor gebruik. Men doopt dan de vingers in een gevuld wijwaterbakje, en maakt een
kruisteken. Het sprenkelen van dit water op de vloer zou hen die in het vagevuur vertoeven, ten goede komen.
Water en het leven zijn onlosmakelijk verbonden. Al het leven is uit water ontstaan. Vanuit de zee hebben sinds miljoenen
jaren de planten en dieren zich ontwikkeld tot de enorme verscheidenheid die we nu kennen. Alles wat leeft, of dat
nou in de oceaan of in de woestijn is, heeft water nodig om te overleven. Een mens bestaat voor zijn geboorte voor ongeveer
97% uit water, daarna begint geleidelijk uit te drogen. Als hij 30 is danis het percentage gedaald tot zo’n 70%,
en daarna daalt het nog verder tot ongeveer 60% op 75-jarige leeftijd.
Water heeft de mens steeds geboeid, de zee of een meer is een oord waar men verkoeling zoekt in de zomermaanden,
de plaats waar vele watersporten kunnen beoefend worden, de plaats waar nog steeds nieuwe ontdekkingen kunnen
gedaan worden.
Water is voor heel veel dieren een natuurlijke biotoop, zij kunnen zuurstof uit het water halen om hun stofwisseling in
werking te zetten of hebben technieken en vaardigheden ontwikkeld om langere tijd onder water te verblijven. Iets wat
de mens voor de geboorte ook kan door zijn verblijf in het vruchtwater, het vocht waar een embryo in ronddobbert in de
baarmoeder. Reeds vanaf het tweede trimester kan de foetus in het vruchtwater ook ademhalingsbewegingen maken.
De longen van een baby zijn gevuld met longvloeistof en de baby krijgt zuurstof via de navelstreng. Een pasgeboren
baby kan gerust enkele minuten onder water vertoeven. De ademreflex krijgen baby’s pas als hun gezichtje in aanraking
komt met koude lucht, in de huid zitten receptoren die prikkels geven tot ademhaling.
Vanaf dit ogenblik is water niet langer onze levenssfeer. We moeten leren zwemmen, ons gemiddeld soortelijk gewicht
benadert dit van water, dit betekent dat de meeste mensen met gevulde longen kunnen drijven, eenmaal uitgeademd,
vermindert de opwaartse kracht door volumevermindering (Wet van Archimedes) en zinken we. Door bepaalde
technieken en bewegingen toe te passen kunnen we ons boven water houden.
Een mens is niet in staat om onder water te ademen, een Israëlische uitvinder heeft wel een methode
en apparaat ontwikkeld om de weinige opgeloste zuurstof uit water te filteren zoals de
kieuwen van een vis dit doen. De werking is gebaseerd op de Wet van Henry waarbij bij verlaging
van de druk opgelost gas uit een vloeistof kan ontsnappen.
Zonder apparatuur is water (de zee) een omgeving die onnatuurlijk voor de mens is en daardoor
levensgevaar kan veroorzaken.
3

Deel 1
Zwemmen
1.1. Inleiding
Zwemmen is voor veel reizigers één van de belangrijkste tijdsbestedingen. Een duik in een koele zee, meer of het
zwembad kan verfrissend zijn maar houdt toch enkele gevaren in. Het feit dat men moet kunnen zwemmen voor
plaatsen waar men niet kan staan lijkt logisch maar toch moeten we erop wijzen dat jaarlijks mensen verdrinken in
water van nauwelijks 1 m diepte. Men onderschat de kracht van golfslag en stroming in zee waarbij diegenen die
niet kunnen zwemmen onderuit gehaald worden en niet over de juiste techniek beschikken om terug rechtop te
staan. Kinderen zijn speels en soms erg roekeloos, door de helderheid van het water in het zwembad maken ze
makkelijk inschattingsfouten en komen ze in dieper water terecht.
Mensen die kunnen zwemmen zijn ook niet zonder gevaar, uitputting, onderkoeling en overschatting zijn heel dikwijls
de oorzaak van een treurig vakantie-einde.
Reisleiders en begeleiders moeten deze gevaren kunnen inschatten en hun klanten beschermen tegen deze gevaren.
Ze moeten indien het noodlot toch toeslaat adequaat hulp kunnen bieden, in vele gevallen kan men terugvallen
op de basisregels die in de lessen algemene hulpverlening aangeleerd werden.
1.2. Onderkoeling - Hypothermie
De menselijke lichaamsfuncties werken optimaal bij een temperatuur van 37°C. Een theromoregulerend systeem
zorgt ervoor dat de vitale organen deze temperatuur behouden. De temperatuur van de vitale organen noemt men
de kerntemperatuur. Indien de temperatuur van de vitale organen boven de 37°C stijgt, zal een regelmecha-
- 37 -
- 36 -
- 35 -
- 34 -
- 33 -
- 32 -
- 31 -
- 30 -
- 29 -
- 28 -
37,5 Normaal
36 Koud gevoel
35 Bibberen
34 Hypothermie (< 35)
Onhandig - Verward
Onmiddellijk vervoer naar hospitaal
Geen beweging - Geen externe warmte - warme dranken
- warme lucht laten ademen
33 Stijfheid Hartslagmonitor - Neerleggen voeten hoger
32 Bibberen stopt - neervallen
Dringend ziekenvervoer naar hospitaal
31 Bewustzijnverlies Luchtwegen vrijhouden
30 Bewustloosheid Veiligheidshouding
29 Trage pols en ademhaling Mond op mond aan ritme patient
28 Hartstilstand CPR
Droge beschutting zoeken - Bewegen zonder zweten -
Externe warmte toedienen indien boven 35°C—warme
dranken en calorierijk voedsel
< 28 Geen teken van leven CPR aanhouden (persoon is slechts dood als hij opgewarmd
geen teken van leven geeft!)
nisme ervoor zorgen dat de temperatuur terug
daalt.
Er is geen zee ter wereld (en weinig zwembaden
en meren) waar de watertemperatuur hoger is dan
37°C. Het risico op oververhitting is voor een
zwemmer en duiker dan ook minder aanwezig,
maar onderkoeling of hypothermie is wel veel
voorkomend. Men spreekt van hypothermie indien
de kerntemperatuur onder de 35°C gedaald is.
Water geleidt 23 keer beter dan lucht. Het gevolg
is dat men in water veel sneller afkoelt. Water kan
ook 3500 keer meer warmte opnemen per volume
-eenheid dan lucht. De thermoneutrale temperatuur
(dit is de temperatuur waarbij het lichaam
weinig extra moeite moet doen om de kerntemperatuur
te bewaren) van water ligt op 35°C en
heeft een nauwe marge; dit in tegenstelling tot
lucht: dat 26°C en een brede marge heeft. Het is
dus niet verwonderlijk dat personen die zonder
enige bescherming in zeer koud water vallen, bin-
nen enkele minuten ernstig onderkoeld raken en kunnen sterven.
Wanneer onze kerntemperatuur onder de 37°C daalt, reageert ons lichaam hierop met enerzijds een verhoogde
warmteproductie (handenklappen, rillen, stappen) en anderzijds een vermindering van warmteverlies
(verminderde bloedcirculatie in de huid). De blauwe kleur (cyanose) is veroorzaakt door de verminderde bloedstroom
en de reeds lokale hypoxie. Deze vermindering van de perifere circulatie betekent automatisch een vergroot
circulerend volume in de kern. Het centraal volume stijgt en daarbij ook de bloeddruk, het hart wordt meer belast.
Dat is ook de reden waarom een hartaanval meer voorkomt in koude dan in warme omstandigheden. Het lichaam
bezit gevoelsorganen die de verhoogde bloeddruk opmerken. Het zal trachten de bloeddruk te verlagen door meer
water af te scheiden langs de nieren. Iedereen weet dat koude meer doet urineren dan warmte. Het effect op het
centraal bloedvolume, de bloeddruk en de urineproductie wordt nog versterkt als de afkoeling door onderdompeling
in koud water gebeurt.
De verhoging van de stofwisseling bij het begin van de afkoeling verdwijnt als we in hypothermie geraken. Onder
de 35°C vermindert onze stofwisseling progressief. Ook vermindert de ademhaling– en het hartritme en de bloeddruk
begint te vallen. Indien de kerntemperatuur blijft dalen, treden concentratiemoeilijkheden en spierstijfheid op,
wat kan leiden tot bewusteloosheid en convulsies. Ademhaling en hartritme worden onregelmatig en vallen uiteindelijk
uit. Afkoeling tot zeer lage temperaturen sluit nochtans een reanimatie zonder blijvende letsels niet uit. Dit is
zeker waar als de afkoeling zeer snel is opgetreden (bvb iemand die door het ijs zakt). Door de grote hypothermie
zal de stofwisseling van alle organen en zeker van de hersenen sterk vertraagd zijn en zal hypoxie veel later schade
aanrichten. Stop dus niet met reanimeren voor een medisch team gearriveerd is en het van je overneemt.
4

Personen in hypothermie, en nog in leven, kunnen sterven op het ogenblik van hun redding of zelfs daarna. Niet
zelden komt het voor dat iemand nog leeft in het water, maar dertig seconden later, na het optrekken in de helikopter,
overlijdt. Ook tijdens het transport naar het ziekenhuis (patiënt wordt intussen opgewarmd) kan de patiënt overlijden,
dit wordt opwarmingsdood genoemd. Wanneer het slachtoffer opwarmt zullen de bloedvaten van de huid en
pereferie dilateren (uitzetten). Het centraal bloedvolume daalt en dit kan leiden tot een fatale bloeddrukdaling met
shock en overlijden als gevolg.
Belangrijk om te weten is dat o.a. een lage bloedsuiker, zeeziekte en dehydratatie de metabole respons op blootstelling
aan koude vertragen.
Behandeling
• Voorkom verdere afkoeling, houdt het slachtoffer warm.
• Controleer de vitale parameters, handel volgens het CPR protocol
• Verwittig de hulpdiensten
• Laat het slachtoffer zo het bewust is een warme, energierijke drank opdrinken. Alcohol is tegenaangewezen.
Zo geen warme drank aanwezig is, laat het slachtoffer dan water op kamertemperatuur
drinken.
• Transport naar het ziekenhuis is noodzakelijk
Voorkomen is beter dan behandelen
• Draag in kouder water beschermende kledij (neopreen pakjes)
• Opgelet voor afdrijven (stroming) dit kan verlengd verblijf in het water noodzakelijk maken
• Bij schipbreuk is het belangrijk niet te veel kledij te verwijderen, veel kledijstukken kunnen als drijfmiddel
gebruikt worden maar ze kunnen ook voor een thermische laag rond het lichaam zorgen.
• Opgelet voor het zwemmen in felle zon, dit kan een vals gevoel van warmte geven.
• Ga nooit alleen zwemmen (of verwittig minstens iemand dat je gaat zwemmen).
1.3. Hitteslag / Zonneslag bij het zwemmen
Water heeft trouwens nog een vervelende eigenschap: het versterkt het schadelijke effect van uv-stralen op de
huid. Ultraviolet is een elektromagnetische straling net buiten het deel van het spectrum dat met het menselijk oog
waarneembaar is. De intensiteit van de UV straling in zonnestraling wordt uitgedrukt in zogenaamde UV-index. Bij
een hoge UV-index is meer ultraviolette straling aanwezig dan bij een lage. Door een teveel aan ultraviolette straling
kan de huid rood kleuren of verbranden, het kan zelfs huidkanker veroorzaken. Op het water (meer, zwembad
of zee) is de ultravioletstraling ook feller door de weerkaatsing op het water.
Het langdurig zwemmen in de felle zon kan bijgevolg ernstige verbranding voor gevolg hebben, temeer de patiënt
het effect van de verbranding slechts laattijdig merkt door de afkoeling.
De combinatie van onderkoeling door langdurig verblijf in het koude water en verbranding werkt versterkend.
Behandeling
• Voorkom afkoeling, en behandel de verbrande huid.
• Behandel het slachtoffer voor de brandverwondingen (zie opleiding algemene hulpverlening) maar
verlies niet uit het oog dat niettegenstaande dit verbrandingsverschijnsel toch hypothermie kan
ontstaan.
• Controleer de vitale parameters, handel volgens het CPR protocol
Voorkomen is beter dan behandelen
• Niets is zo verfrissend als een plons in het water tijdens een hete zomerdag! Laat ze gerust genieten
van een frisse duik, maar neem toch je voorzorgen. Zo is het belangrijk dat men ook in het
water ingesmeerd is met een zonnebrandmiddel. Heel wat merken bieden waterproof zonneproducten
aan. Toch kan je niet vermijden dat het effect ervan gedeeltelijk verloren gaat. Het water
spoelt een groot deel van het product af. De enige optie is dus opnieuw insmeren.
• Het is dus verstandig om je kinderen goed af te drogen na het zwemmen. Trek ze meteen ook een
droog T-shirt aan, want natte kleren (zoals zwemkledij) laten uv-stralen makkelijker door dan droge.
5

1.4. Verdrinking
Wanneer vloeistof in de longen terecht komt, spreekt men van verdrinking.
Strikt genomen gaat verdrinking gepaard met een overlijden.
Bij drenkelingen die succesvol gereanimeerd worden, kan men
beter de term ‘bijna-verdrinking’ gebruiken.
Een verdrinking verloopt in verschillende stadia:
1.4.1. De Primaire verdrinking
Bewuste personen bevinden zich in het water en proberen
boven te blijven, ze geraken uitgeput en gaan onder, eerst
probeert men de mond nog dicht te houden, water komt in de
mond en wordt ingeslikt, vervolgens ontstaan ademreflexen en
water wordt ingeademd gevolgd door bewustzijnverlies.
De oorzaak: 1/3 zijn slechte zwemmers - 2/3 valt per ongeluk in het water.
1.4.2. De Secundaire verdrinking
Slachtoffers verliezen eerst het bewustzijn, waarna de onderdompeling volgt. Enkele oorzaken:
• Vaso-Vagale reflex
Prikkel van de nervus vagus door psychische verstoring (emotionele reactie, stress) of fysische oorzaak
(trauma of koude).
Beïnvloeding van het hart– en bloeddrukregelend centrum (bvb. bloeddrukdaling).
• Reflexen van neus, keel en strottenhoofd
Door contact met water - hoesten als gevolg van het inademen van water - stemspleetspasme -
hart– ademhalingsreflex.
• Hypoxie
Door mechanische obstructie van de luchtwegen of langdurige apnea (adem inhouden).
• Hypercapnie
Door hyperventilatie (oefening om adem in te houden), te veel aan CO2 in de lucht / het bloed.
• Ziektes
Epilepsieaanvallen door lawaai, koude, weerkaatsing licht.
Diabetes: hypoglycemie, hyperglycemie
Ziekten van het bloedvatenstelsel
• Allergie
Cryo-allergie (voor koud water)
Hydro-allergie (voor water)
Bepaalde substanties of externe oorzaken zoals plankton, wieren, zeedieren
Diverse allergieën zoals astma, hooikoorts,…
(Bij allergische reactie stijgt de histamineconcentratie in het bloed met stoornissen van de vaso-
motoriek tot gevolg: de bloedvaten zetten uit, de bloeddruk daalt en er ontstaat een syncope.
• Spijsvertering
Het spijsverteringsstelsel concentreert bloed bij zich na een maaltijd, bijgevolg is er minder bloed
beschikbaar voor de andere vitale organen (hersenen enz…) en kan er bewusteloosheid optreden.
• Koude
Bij gebrek aan adaptie kan een thermo-mechanische schok optreden die kan leiden tot een vaso-
vagale reflex.
Onderkoeling
1.4.3. Verdrinkingsproces
1e fase: Hevig verzet, paniek, ongecoördineerde bewegingen (Bij redding verschrikte slachtoffers)
2e fase: Eerste onderdompeling, adem inhouden, water slikken, strottenhoofdspasme, verstikking door weg
vallen ventilatie (10 à 20% sterft) (Bij redding en reanimatie ; grote kans op overleven)
3e fase: Strottenhoofdspasme verdwijnt, door stijging CO2 ontstaan reflexmatige middenrifcontracties, water
in de longen, ventilatie stopt, hartslag versnelt, spasmen, braken, urinelozing, stoelgang. (Bij redding
en reanimatie : 50% overleeft)
4e fase: Schijndood (reflexen dalen, spiertonus daalt, relaxatie kringspieren, blauwe kleur) Klinisch dood (6
à 7 minuten na onderdompeling, bleke kleur) Biologisch dood (biologische ontaarding van hersencellen,
later de andere weefsels, bleekheid, koud, lijkvlekken)
6

1.4.4. Modaliteit van verdrinking
DROOG
Strottenhoofdspasme
Geen water in longen
Verstikking
ZOUT WATER
Circulair Probleem
Surfactant wordt afgebroken
Door osmose wordt water in
bloedplasma aangetrokken
Bloedverdunning
Vrijkomen Kalium
Hartfibrilatie
Hartstilstand
(Snelle dood)
NAT
Water wordt ingeademd
Water in longen
Natte verdrinking
ZOUT WATER
Polmunair Probleem
Surfactant wordt afgebroken
Door osmose wordt bloedplasma
in longen aangetrokken
Longoedeem
Bloedverdikking (afnemend
bloedvolume)
Stijging hartritme
Hartstilstand
(Trage dood)
Behandeling
• Slachtoffer zo snel mogelijk aan de situatie onttrekken (redden).
• Controleer de vitale parameters, handel volgens het CPR protocol.
• Reanimatie verder zetten tot medisch team arriveert!
• Zelfs na een succesvolle reanimatie moet het slachtoffer naar een reanimatiecentrum want het
water in de longen kan de alveolaire wand beschadigd hebben (surfactant) waardoor zich een
oedeem in de alveolaire ruimte kan vormen waardoor een uitgestelde verdrinking kan ontstaan
(verdrinking door verstikking in eigen plasma).
• Een uitgestelde verdrinking kan pulmonaire infecties veroorzaken of een pneumothorax in de
hand werken (klaplong) . Leg slachtoffers met een klaplong op de zij met pijnlijke niet functionerende
long onderaan.
Voorkomen is beter dan behandelen
• Overschatting is de grootste vijand … uitputting leidt ongetwijfeld tot bijna verdrinking. (Zelfs uitstekende
zwemmers ontmoeten hun limieten.
• Ga nooit alleen zwemmen, verwittig minstens iemand dat je gaat zwemmen en vraag hem een
oogje in het zeil te houden.
• Informeer je steeds naar gevaarlijke stromingen en golfslag.
• Volg de richtlijnen van redders onvoorwaardelijk op.
• Oefening baart kunst.
• Draag gepast reddingsmateriaal als bootbemanning je dit oplegt!
• Ga niet zwemmen in onbewaakte zones.
7

Deel 2
Snorkelen en Vrije Duik
2.1. Inleiding
De onderwaterwereld heeft een enorme aantrekkingkracht op de mens,
de alom heersende stilte, de prachtige kleuren van de koraalriffen, de
ontmoeting met wonderlijke dieren zoals dolfijnen, … maar ook de kick
om dieper, langer onder water te blijven zijn mogelijke redenen om het
snorkelen en de vrije duik (op Anne duik) te beoefenen.
De ontwikkeling van het toerisme opent deuren voor velen en koraalriffen
zijn reeds te bewonderen op nauwelijks 4 uur vliegen vanuit Brussel
en de lokale bevolking en slimme geëmigreerde zakenlui maakten gretig
gebruik van deze nieuwe interesse om er allerhande handeltjes voor
op te zetten.
Op menig exotisch strand worden je snorkeluitstappen aangeboden
tegen (al dan niet kleine vergoedingen). Belangstellenden krijgen dan
duikmasker, zwemvliezen, snorkel of tuba en in sommige gevallen ook een gordel met lood aangeboden. Deze
laatste laat de snorkelaar toe met gevulde longen een afdaling in het blauwe diep te doen. Sportievelingen die de
verkenning van het zesde continent aan hun activiteiten toevoegen beseffen niet altijd dat dit niet zonder gevaar
is. Veel gedreven zakenlui verkopen dan ook uitstapjes zonder hun klanten op de gevaren te wijzen.
Als reisleider is het jouw taak om deze lacunes aan te vullen, jouw klanten te beschermen door hen op bepaalde
gevaren te wijzen en door adequate hulp te kunnen bieden als het noodlot toch toeslaat.
We beperken ons in verdere behandeling tot de typische gevaren van het snorkelen—Vrij duiken (zonder apparaten
met ademmengsels of lucht). Uiteraard stellen de beoefenaars zich eveneens bloot aan de gevaren die in het
deel ’Zwemmen’ werden toegelicht.
2.2. Syncope (zwembad black-out)
Wanneer een beoefenaar van Vrije duik zonder voorafgaande hyperventilatie (diverse diepe in- en uitademingen)
een afstand onder water zwemt, zal op zeker ogenblik het CO2 gehalte in het bloed zo hoog worden dat hij moet
ademen en een eind stellen aan de vrije duik. Dit gebeurt gewoonlijk enige tijd voor de zuurstof, ten gevolge van
de zweminspanningen, beneden het voor de stofwisseling noodzakelijk peil zakt.
Wanneer hij vooraf hyperventileert (het gehalte CO2 in het bloed laat dalen door diverse diepe in- en uitademingen),
om daarna een zo groot mogelijke afstand te zwemmen of gewoon het onderwaterleven langer te bekijken,
kan de hoeveelheid zuurstof tijdens deze actie beneden het minimumpeil zakken, nog voor de drang tot ademhalen
optreedt, vermits het CO2 gehalte nog onder de kritische drempel ligt. De hersencellen krijgen dan te weinig
zuurstof. De CO2 vermindering in het bloed geeft ook een vasoconstrictie van de hersenbloedvaten. Dit draagt bij
tot het zuurstoftekort dat optreedt in de hersenen.
Zonder waarschuwing wordt het bewustzijn plotseling verloren met grote kans op verdrinking. Dit verschijnsel
wordt ook wel Zwembad black-out genoemd.
De symptomen zijn :
• IJl gevoel in het hoofd
• Prikkelingen in de vingers en om de mond
• Duizeligheid
• Wazig zicht en oorsuizingen
• Geleidelijk toenemende krampen in de handen
• Hoofdpijn
• Flauwte
• Syncope
Behandeling
• Het verschijnsel op zich houdt minder gevaar in, de gevolgen (verdrinking) levert meer problemen
op .
• Controleer de vitale parameters, handel volgens het CPR protocol.
Voorkomen is beter dan behandelen
• Overschatting is de grootste vijand … (Zelfs uitstekende vrije duikers hebben hun limieten.).
• Ga nooit alleen vrij duiken en werk afwisselend (de een kijkt aan oppervlakte terwijl tweede duikt).
• Overdrijf niet met hyperventileren en neem regelmatig een rustpauze.
8

2.3. Syncopaal rendez-vous op 7m
Dieper, langer, beter,… dit is een natuurlijke drang van een mens om zichzelf te
overtreffen. Reeds vanaf een diepte van 5 meter beginnen de kleuren onder water
te verdwijnen maar toch zijn er veel mensen die het wat dieper willen wagen op
jacht naar een adembenemende ontmoeting of gewoon voor de kick.
De syncopale afspraak op 7 meter is een speciale vorm van bewustzijnsverlies,
welke voornamelijk voorkomt tijdens de opstijgfase van een diepe vrije duik en wel
in een zone gelegen tussen de 10m en de oppervlakte. Verscheidene factoren spelen
hierbij een rol:
• Tijdens het stijgen vermindert de hydrostatische druk (de druk veroorzaakt door
het gewicht van de waterkolom boven de duiker) op de samendrukbare lichaamsdelen.
Hierdoor kan meer bloed terug naar de periferie stromen en daalt het debiet
van de bloedcirculatie in bvb. de hersenen.
• Tijdens de opstijging daalt de pp O2 (de druk van zuurstof) in de alveolen proportioneel
met de daling van de omgevingsdruk (waterdruk = 1 bar per 10m).
• Door voorafgaande hyperventilatie blijft de pp CO2 (druk van de CO2) onder het
peil dat aanzet tot ademen.
• Tijdens het opstijgen wordt het hoofd naar achteren gestrekt, en dit gecombineerd met een te vast kap, geeft
prikkeling van de sinus caroticus. Gevolg is een vertraging van de hartslag. Tijdens de vrije duik zorgt de duikreflex
sowieso al voor een tragere hartslag (fenomeen dat opmerkelijk is bij zeezoogdieren).
Op het einde van de diepe vrije duik, bij het einde van het opstijgen, werken al deze factoren samen. De pp O2
(zuurstofdruk) zakt onder de 0,10 bar (normaal is deze 0,21 bar), de bloeddruk daalt, het hartritme is traag en dit
alles kan dan tot bewustzijnsverlies leiden door zuurstoftekort in de hersenen.
Behandeling
• Haal het slachtoffer zo snel mogelijk uit het water, liefst voordat er onder water geademd wordt.
• Controleer de vitale parameters, handel volgens het CPR protocol.
• Dien zuurstof toe.
• Ook wanneer het slachtoffer goed bij bewustzijn is, is transport naar het ziekenhuis noodzakelijk,
gezien het risico van een uitgestelde verdrinking.
Voorkomen is beter dan behandelen
• Overschatting is de grootste vijand … (Zelfs uitstekende vrije duikers hebben hun limieten.).
• Ga nooit alleen vrij duiken en werk afwisselend (de een kijkt aan oppervlakte terwijl tweede duikt).
• Overdrijf niet met hyperventileren en neem regelmatig een rustpauze.
• Als vrijduiken naar grote diepte gepland zijn zorgt men best voor een beveiliging door duikers met
duikapparatuur.
9

2.4. Longsqueeze
De totale hoeveelheid lucht die een volwassen, mannelijk individu na een maximale diepe inademing in beide longen
samen kan bevatten (de vitale capaciteit) bedraagt 6 liter. Doordat de wanden van de borstkas beperkt samendrukbaar
zijn, zal de lucht in de longen tijdens de afdaling door de omgevingsdruk (waterdruk) samengeperst worden
en bij het opstijgen weer tot het oorspronkelijke volume van 6 liter uitzetten.
Op 30m diepte (4 bar druk) is het totale longvolume 1/4 van de 6l of nog slechts 1,5l (wet Boyle & Mariotte). De
borstkas is op deze diepte samengedrukt tot de maximale uitademingtoestand. Bij verdere afdaling zal een onderdruk
gecreëerd worden en wordt vocht in de longalveolen geperst (Longsqueeze).
Behandeling
• Haal het slachtoffer zo snel mogelijk uit het water, liefst voordat er onder water geademd wordt .
• Controleer de vitale parameters, handel volgens het CPR protocol.
• Dien zuurstof toe.
• Ook wanneer het slachtoffer goed bij bewustzijn is, is transport naar het ziekenhuis noodzakelijk,
gezien het risico van een uitgestelde verdrinking.
• De squeeze kan ernstige beschadigingen van de longalveolen tot gevolg hebben met behandelingsnoodzaak
in zuurstoftenten.
Voorkomen is beter dan behandelen
• Overschatting is de grootste vijand … (Zelfs uitstekende vrije duikers hebben hun limieten.).
• Ga nooit alleen vrij duiken en werk afwisselend (de een kijkt aan oppervlakte terwijl tweede duikt).
• Overdrijf niet met hyperventileren en neem regelmatig een rustpauze.
• Beperk de diepte bij het vrij duiken.
2.5. Duikbrilsqueeze
Tijdens het dalen wordt het duikmasker meer en meer op het gezicht gedrukt door de
toenemende druk van het omgevende water.
Wanneer het masker maximaal tegen het gezicht gedrukt is én we toch dieper dalen,
krijgen we een onderdruk in het masker. Het is nu alsof het gezicht naar het glas van
het masker wordt gezogen (handhaving wet Boyle & Mariotte).
Bij het stijgen zal de omgevende druk afnemen maar een hoeveelheid lucht kan uit het
masker geperst zijn bij de afdaling. Het masker zal dan als een zuignap functioneren.
Door de onderdruk zwellen de slijmvliezen in de neusholte en gaan de bloedvaten in
de huid van het gezicht opzwellen. Deze kunnen barsten met bloeduitstortingen in de
huid als gevolg. Vooral de bloedvaten van de oogbol zwellen en barsten gemakkelijk.
Het resultaat is een duikbrilsqueeze (Squeeze=uitpersen).
De symptomen zij bloeddoorlopen ogen, opgezette paarse huid rondom de ogen,
neusbloedingen.
Behandeling
• Behandel de huid met verzachtende crème.
• Behandel de ogen met verzachtende oogdruppels.
• Raadpleeg onmiddellijk een arts bij gezichtsstoornissen.
Voorkomen is beter dan behandelen
• Tijdens het duiken moet de duiker wat lucht door de neus in het
masker blazen (dus steeds duikmasker met neus gebruiken!).
10

2.6. Barotrauma van de oren
Tijdens het afdalen zal de omgevende druk stijgen (aan oppervlakte - atmosferische
druk 1 bar op 10 meter diepte komt hier een extra druk bij van
1 bar door de druk veroorzaakt door het gewicht van het water, daar hebben
we bijgevolg reeds een druk van 2 bar). Deze druk zal een invloed
hebben op alle lichaamsdelen waar gassen aanwezig zijn (lucht). Het middenoor
is een dergelijke ruimte. Het middenoor is afgesloten van de buitenlucht
door het trommelvlies en staat in verbinding met een normaal gesloten
buis van Eustachius met de keelholte. Elke drukwijziging zal bijgevolg
een vervorming van het beweeglijke trommelvlies met zich meebrengen
(vergelijkbaar met het gevoel in vliegtuigkabine). Als de vervorming van het
trommelvlies te erg wordt, kan dit pijn en zelfs scheuring veroorzaken.
Tijdens het dalen moet de duiker de oren regelmatig ‘klaren’ of
‘equilibreren’: om de vervorming van het trommelvlies tegen te gaan moet
de buis van Eustachius regelmatig geopend worden om te zorgen dat er
drukevenwicht tussen de middenoorholte en de keelholte (= omgevingsdruk)
gecreëerd wordt. Dit kan gebeuren door kauw– of geeuwbewegingen,
of door een stootsgewijze uitademing met gesloten mond en neus. De druk
in de neus-keelholte wordt op deze manier verhoogd, zodat de buis van
Eustachius zich kort opent, waardoor lucht in de middenoorholte kan binnenstromen.
Deze techniek wordt ‘valsalvabeweging’ genoemd en moet
zachtjes uitgevoerd worden.
Tijdens het dalen klaar je de oren best zo snel mogelijk en wacht men niet
tot de druk op de oren onaangenaam wordt. Wanneer tijdens het dalen het
klaren niet lukt, stop dan onmiddellijk met de afdaling! Vanaf 5 m diepte
kan het trommelvlies scheuren als er geen evenwicht hersteld wordt.
Symptomen: Hevige pijn, alternobaar vertigo (duizeligheid als oren niet gelijktijdig
geklaard raken), bloedingen in het trommelvlies, opzwellen slijmvlies
en bloed in de middenoorholte. Bij scheuring kan doofheid, evenwichtsstoornissen,
oorsuizing en oorfluiten optreden. Kleine barotraumata
die zich dikwijls herhalen, veroorzaken een verspreide vernietiging van de
gehoorcellen met atypische doofheid als gevolg.
Normale omstandigheid
Duiken = waterdruk
Tegendruk noodzakelijk
Gevaar: trommelvliesscheur
Behandeling
• Beëindig de duik, in principe moeten de eerste symptomen verdwijnen aan de oppervlakte.
• Bij pijn boven water: controle bij neus-, keel– en oorarts (NKO-arts).
• Bij trommelvliesscheur: getroffen oor afdekken met steriel gaas en NKO-arts raadplegen.
Voorkomen is beter dan behandelen
• Pas de Valsalva beweging toe zodra je start met de afdaling.
• Voer de Valsalva beweging NOOIT uit bij het stijgen. De buis van Eustachius opent zich spontaan
als de druk in het middenoor hoger is dan de omgevingsdruk. Door de beweging uit te voeren,
verhinder je het ontsnappen van de lucht en blaas je nog extra lucht in het middenoor waardoor
een omgekeerde scheur kan ontstaan.
• Zorg ervoor dat de buitenste gehoorgang niet afgesloten wordt (bvb. gebruik oordopjes - oorproppen
verwijderen). Het stuk afgesloten gehoorgang bevat lucht onder 1 bar, het dopje wordt
bij verhoogde omgevingsdruk verder in de gehoorgang geperst…
• Ga niet duiken met verkoudheden, griep, hooikoorts of keelontsteking, door de ziekte kan de buis
van Eustachius niet of nauwelijks geopend worden zodat de Valsalva beweging niet behoorlijk
kan uitgevoerd worden.
• Gebruik van neusdruppels om de buis van Eustachius toch geopend te krijgen is gevaarlijk, tijdens
het duiken kan het effect verloren gaan.
11

2.7. Sinus squeeze
Vooral de luchtholtes van de voorhoofdssinus (Frontaal) en de bovenkaaksinus
(Maxillary) zijn gevoelig voor barotraumata. Bij verkoudheid of sinusitis zijn de
slijmvliezen gezwollen en worden de kleine verbindingen met de neusholte sterk
vernauwd. Hierdoor kan er tijdens het dalen geen lucht van de neus naar deze holtes
toestromen en zal daar een onderdruk ontstaan. De weke delen van de sinuswanden
zullen zwellen, kunnen de doorgang volledig afsluiten en zullen bij het stijgen
een nog ergere onderdruk veroorzaken.
Symptomen: Druk en pijngevoel boven de neus tot stekende pijn in het voorhoofd,
vrijkomen van bloed bij snuiten neus. Vaak ontstaat ook een pijn die op tandpijn
lijkt bij barotraumata van de Maxillaire sinus.
Behandeling
• Stop de afdaling bij de minste pijn.
• Als deze problemen zich frequent voordoen, raadpleeg een NKO arts (vervormingen van de sinusdoorgangen
kunnen permanent problemen veroorzaken.
• Als de pijn zich na de duik blijft manifesteren, dien een pijnstiller toe en breng het slachtoffer naar
een NKO specialist of een ziekenhuis.
Voorkomen is beter dan behandelen
• Ga nooit duiken met verkoudheden, sinusitis of hooikoortsaanvallen.
• Opgelet bij het gebruik van neusdruppels, het effect gaat misschien tijdens het duiken verloren.
2.8. Tand squeeze
Onder tandvullingen, kronen en in carieuze of rotte tanden kunnen kleine luchthoudende holten voorkomen. Zij
staan door uiterst dunne kanaaltjes of fissuurtjes in verbinding met de mondholte. Vooral
bij snelle afdaling zal de lucht in de mondholte niet snel genoeg door de kanaaltjes naar
de tandholte kunnen gaan. Er ontstaat een onderdruk in de tandholte, welke gepaard
gaat met tandpijn, weefselvocht kan in de holte binnendringen en een implosie van de
tand is mogelijk.
Bij het opstijgen zal de lucht in de holte uitzetten, maar kan door de engte van het kanaal
niet snel genoeg ontsnappen. Gevolg is dat de uitzettende lucht de carieuze tand kan
doen springen.
Behandeling
• Stop de afdaling bij de minste pijn.
• Bij beschadiging van de tand: raadpleeg een tandarts.
Voorkomen is beter dan behandelen
• Tanden regelmatig laten verzorgen.
12

3.1. Inleiding
De prachtige natuur onder water, de stilte, de gewichtloosheid
heeft een enorme aantrekkingskracht
op de mens. Het vrije duiken vergt inspanningen
om telkens opnieuw de luchtvoorraad te
vervangen aan de oppervlakte…. een ernstige belemmering
in de totaal belevenis.
Deel 3
Duiken met ademtoestellen
De mens is er dus steeds op uit geweest om langer
onder water te verblijven en zodoende beter in
de gelegenheid te zijn om het ‘zesde continent’ te
bezoeken. Reeds in de oudheid werden toestellen
ontwikkeld om lang onder water te kunnen blijven.
Na de tweede wereldoorlog werd, onder andere
onder impuls van de beroemde Franse marineduiker
Cousteau, apparatuur ontwikkeld die de mens
toeliet een luchtvoorraad mee te nemen onderwater en zodoende een vrij lange tijd onder water te verblijven.
Onze longen kunnen enkel naar behoren functioneren als ingeademde lucht een gelijke druk heeft als de omgevingsdruk.
Dit betekent dat een apparaat moest ontwikkeld worden dat ervoor zorgt dat de lucht die de duiker
inademt steeds gelijk is aan de op dat ogenblik aanwezige omgevingsdruk. Dergelijk apparaat noemt een
ontspanner. Verder moest de duiker zich beschermen tegen de afkoeling en werden geleidelijk aan diverse
extra hulpmiddelen onder water meegenomen. Om met een duik neopreen pak onder water te kunnen afdalen
moet extra gewicht (loodblokken) meegenomen worden. Op diepte echter wordt het neopreen pak samengeperst
door de omgevingsdruk, hierdoor verliest de duiker opwaartse kracht (wet van Archimedes)
en wordt hij te zwaar. Daarom draagt een duiker een trim en reddingsvest die
hem op gelijk welk ogenblik van de duik zwevend moet houden.
Duikers nemen dus duikflessen mee onder water waarin lucht wordt samengeperst. Recentelijk
wordt de lucht in de flessen vervangen door een soort verrijkte lucht (lucht met
iets meer zuurstof), dit mengsel noemt men NITROX. De voorraad lucht in de duikflessen
is uiteraard niet ongelimiteerd, duikers moeten bijgevolg al dan niet met behulp van
onderwater computers in staat zijn om hun luchtverbruik en de luchtvoorraad te berekenen.
Alle gevaren van het Vrije Duiken met betrekking tot drukgevoeligheid (Barotrauma van
Oren, sinussen, tanden, masker, …) blijven uiteraard bestaan maar het inademen van
lucht onder een verhoogde druk brengt daarnaast extra gevaren met zich mee.
Dit alles maakt duidelijk dat een toerist zich niet zomaar apparatuur kan verschaffen, een
degelijke opleiding is aangewezen. Hiervoor zijn duikscholen beschikbaar met lesgevers
en instructeurs die de aspirant duiker de nodige technieken en kennis zal aanleren opdat
hij op een veilige manier kan duiken. Degelijke opleidingen worden verzorgd onder
CMAS werking (in Vlaanderen wordt Nederlandstalige opleiding verzorgd in ruim 160
NELOS duikscholen), volgens PADI, NAUI, BSAC en SSI standards.
Wijs jouw klanten als reisleider op de gevaren om snelcursussen te volgen bij dubieuze
dienstverleners die hun klanten meestal snel in de problemen brengen. Vraag hun licentie,
elke rechtmatige duikinstructeur heeft een instructeurlicentie bij een van bovenvermelde
wereldorganisaties…. alle andere brevetkaartjes etc.. zijn nep of genieten geen enkele internationale
erkenning en zijn bijgevolg een gevaar voor jouw klanten.
CMAS Wereldfederatie Belgische Duikfederatie Vlaamse Liga Duikfederatie PADI NAUI SSI BSAC
In het verdere hoofdstuk beperken we ons tot enkele typische ongevallen die ’autonome duikers’ (duikers met
persluchtflessen) kunnen hebben en wat je als reisleider kunt doen.
13

3.2. Longoverdruk
Dit is het resultaat van het rekken en scheuren van de longen door expanderende
gassen. Een drukverschil van 0,13 bar is al voldoende. Normaal
wordt de druk vereffend door uit te ademen. Een duiker met een longvolume
van 6 liter ademt op een diepte van 10 meter 6 liter in. Tijdens het
opkomen moet hij 6 liter uitademen. Hij heeft dan aan de oppervlakte 6
liter lucht in de longen over. Longoverdruk is, naast de decompressieziekte,
de gevaarlijkste en meest levensbedreigende aandoening die een duiker
kan krijgen.
Oorzaak:
Niet of onvoldoende uitademen tijdens het opstijgen ten gevolge van:
• Angst of paniek tijdens het duiken, waardoor onvoldoende of niet
wordt uitgeademd tijdens het opstijgen.
• Storing in de duikapparatuur (ademautomaat) (gebeurt zelden)
• Slechte opleiding
• Ziektes van de luchtwegen (longontsteking enz. …) waardoor de
luchtwegen geheel of gedeeltelijk geblokkeerd raken met als gevolg
dat onvoldoende lucht kan ontsnappen.
Ziektebeeld:
Dit is een zeer acuut ongeval dat onmiddellijk na de opstijging symptomen
veroorzaakt. De eerste hulp en evacuatie naar een reanimatiecentrum zal
door de begeleidende duikinstructeur verzorgd worden.
Longbeschadiging; pneumothorax of klaplong; mediastinaal emfyseem;
luchtembolie
Symptomen:
• Aan oppervlakte heeft de duiker een snelle, ondiepe en pijnlijke
ademhaling
• Borstkas beweegt niet symmetrisch tijdens ademen (klaplong)
• Gevoel van druk in de borst
• Hoesten, hese stem
• Bij luchtembolie kunnen verlammingsverschijnselen optreden
• Shock en dood
Druk in BAR
0m - 1 Bar
10m - 2 Bar
20m - 3 Bar
30m - 4 Bar
Volume in liter
Vol. 24 liter
Vol. 12 liter
Vol. 8 liter
Vol. 6 liter
Behandeling
• Het slachtoffer moet zo snel mogelijk naar een reanimatiecentrum gevoerd worden onder toediening
van 100% normobare zuurstof.
• Tijdens het vervoer moet het slachtoffer (indien bij bewustzijn) in een comfortabele V-houding
geplaatst worden, bewusteloze patiënten legt men in stabiele zijligging.
• Bestrijding van shock (zie opleiding EHBO)
• Slachtoffers niet laten drinken en geen pijnstillers geven!
Voorkomen is beter dan behandelen
• Verschillende aandoeningen van de longen en luchtwegen vormen een contra-indicatie om te
duiken (Ventiellong, astma, …).
• Wees je steeds bewust van de noodzaak om uit te ademen (adem niet ophouden) tijdens het stijgen.
• Gebruik trim & reddingsvest steeds gecontroleerd (voorkomt paniekstijging).
• Adem de laatste meter continu uit.
• Duik samen met een ervaren duikinstructeur tot je zelf voldoende ervaring hebt.
• Hou een duiker die in paniek stijgt tegen (trimvest helpen controleren).
14

3.3. Decompressieongeval
Een duiker ademt tijdens de duik lucht in onder druk. Lucht bestaat
uit ongeveer 21% zuurstof die we nodig hebben in onze stofwisseling
en uit 79% stikstof, een inert gas dat we in atmosferische omstandigheden
gewoon terug uitademen.
Onder invloed van de druk zal het inerte gas opgelost worden in ons
bloed en in onze weefsels (Wet van Henry). Hoe langer de duiker
onder water verblijft, hoe meer stikstof er in zijn lichaam opgelost
wordt, hoe dieper hij duikt, hoe groter de stikstofdruk in zijn lichaam
wordt.
Het probleem is dat de duiker dit gas gecontroleerd uit zijn lichaam
moeten laten ontsnappen. Daarom moet hij langzaam volgens de
instructies van zijn computer (of tabellen) opstijgen en in functie van
de duik die hij uitgevoerd heeft een aantal haltes maken (stops) op
12 - 9 - 6 - 3 meter diepte (of op 10m - 5m diepte) alvorens naar de oppervlakte
op te stijgen. De maximale opstijgsnelheid is 10m per minuut.
Een duiker die dit niet respecteert veroorzaakt in zijn lichaam een effect als het
openen van een fles spuitwater… stikstofbelletjes komen vrij en kunnen verstoppingen
in de bloedbanen veroorzaken.
Het opnemen en afgeven van stikstof wordt beïnvloed door een aantal factoren
zoals de aanwezigheid van CO2 (veel CO2 = groter gevaar), lage temperatuur
(lagere temperatuur = groter gevaar), inspanningen (meer inspanning = groter
gevaar), ….
Na een duik blijft er nog een hoeveelheid reststikstof in het lichaam achter dat
automatisch uit het lichaam zal verwijderd worden. Het kan tot 24 uur duren
alvorens alle overtollige stikstof verwijderd is. Een duiker moet daar rekening
mee houden als hij een volgende duik wil doen of als hij het vliegtuig wil nemen
op het einde van de vakantie. In regel moet hij 24u wachten alvorens te vliegen.
Indien een duiker de opstijgregels niet respecteert krijgt hij een decompressieongeval
ook wel caissonziekte genoemd. De symptomen kunnen bij zeer ernstige overtreding van de regels vrij
snel na de duik optreden maar kunnen zich in minder ernstige overtredingen zelfs pas na enkele uren manifesteren.
Hou als reisleider jouw klanten die een duik uitgevoerd hebben steeds goed in het oog en neem actie zodra
je één van volgende symptomen bemerkt:
Symptomen: Abnormale vermoeidheid, huidsymptomen (schapen- en vlooieneffect), gewrichts- en spierpijnen,
zenuwsymptomen (68%) zoals verlammingen en gevoelsstoornissen, ademhalingsstoornissen, shock en circulatiesymptomen.
Behandeling
• Het slachtoffer moet zo snel mogelijk naar een ziekenhuis met caisson gevoerd worden onder
toediening van 100% normobare zuurstof. In een herdrukkingkamer zal het slachtoffer met hyperbare
zuurstof behandeld worden. De verhoogde druk en de zuurstof maken de belletjes kleiner
en bevorderen de evacuatie van de stikstof (belletjes).
• Blijf de vitale functies controleren en pas de reanimatietechnieken toe waar nodig.
Voorkomen is beter dan behandelen
• Duiken kan enkel na een degelijke opleiding waarbij het gebruik van de apparatuur (computer) ter
voorkoming van het decompressieongeval aangeleerd wordt.
• Respecteer de maximale opstijgsnelheid en de noodzakelijke decompressiestops.
• Tegenindicaties om te duiken: vermoeidheid, zware inspanningen tijdens en na de duik, koude,
vliegtuigreis binnen de 24u.
• Dehydratatie werkt het ontstaan van het decompressieongeval eveneens in de hand, de dehydratatie
gaat tijdens de duik verder. Voor de duik moeten duikers water drinken!
15

3.4. Gasintoxicaties
Een duiker ademt tijdens zijn duik gassen in onder druk, maar ook de uitademgassen
staan onder verhoogde druk.
Een duiker is voor elk gas bestand tegen een bepaalde maximale druk,
als de druk van deze gassen te hoog wordt spreekt men van een gasintoxicatie.
Als een gasdruk voor bepaalde gassen te laag is, is er eveneens
sprake van een gasintoxicatie.
Duikers gebruiken een gasmengsel (meestal lucht dat eveneens een
mengsel is van zuurstof en stikstof). Volgens de wet van Dalton zal elk gas afzonderlijk aansprakelijk zijn voor de
gasdruk in het mengsel. Dit betekent dat in lucht zuurstof voor 21% aansprakelijk is voor de luchtdruk en stikstof
voor nagenoeg 79%.
• Stikstofnarcose
Een toenemende partiële druk van stikstof bij toenemende diepte zal uiteindelijk ons zenuwstelsel beïnvloeden.
Vanaf een diepte van 30 à 40 m kan stikstofnarcose optreden (bij geoefende duikers is dit 50 à 60m).
Dit fenomeen wordt ook ‘Dieptedronkenschap’ genoemd.
De duiker krijgt een euforische stemming, verliest concentratie en krijgt overdreven zelfzekerheid.
De symptomen verergeren als men nog dieper gaat en verdwijnen als men minder diep duikt.
Het gevaar is een ongecontroleerd gedrag met andere ongevallen tot gevolg of bewusteloosheid op diepte.
• Zuurstofvergifting (Hyperoxie)
Een te hoge zuurstofdruk in het lichaam heeft als gevolg dat het centraal zenuwstelsel aangetast wordt. De
maximale zuurstofdruk die toelaatbaar is, is 1,4 bar (bij een duik met lucht 21% komt dit overeen met een
diepte groter dan 56 meter).
Om het gevaar op een decompressieongeval te verkleinen gebruiken veel duikers NITROX. Dit is een
mengsel waarin iets meer zuurstof aanwezig is bvb. NITROX 32 bevat 32% zuurstof en 68% stikstof. De
grotere concentratie aan zuurstof zal er toe leiden dat er met dit gas minder diep mag gedoken worden,
namelijk maximaal 33 meter.
Een duiker die deze limieten niet respecteert zal symptomen van zuurstofvergiftiging krijgen: Spiersamentrekkingen,
nausea (misselijkheid), ademhalingsmoeilijkheden, psychische stoornissen, duizeligheid, visuele
stoornissen, oorsuizing, stuipen (convulsies).
De symptomen verdwijnen als men minder diep gaat duiken.
• Hypoxie (te weinig zuurstof)
Als er te weinig zuurstof in de ademlucht zit spreken we van hypoxie. De oorzaken kunnen zijn: lege duikfles,
longoverdruk enz…
Vanaf een ppO2 van 0,16 bar treden volgende symptomen op: verkleuring aangezicht, lippen, slijmvliezen
(cyanose).
Onder de 0,10 bar treedt bewusteloosheid op met mogelijke verdrinking als gevolg.
• Hypercapnie
Koolstofdioxide is een afvalproduct van onze stofwisseling en vormt een voorname factor in de regulatie
van onze ademhaling. Een teveel aan CO2 in ons lichaam noemt men hypercapnie.
Oorzaken kunnen zijn: te nauwe of lange snorkel, slechte filters bij vullen duikflessen, snel oppervlakkig
ademen, hijgen, buiten adem raken.
Gevolg: hoofdpijn, hijgen, ….bewusteloosheid met mogelijke verdrinking
• Gevaar CO-vergiftiging
Koolstofmonoxide is een reuk- en kleurloos gas en komt voor in aardgas, uitlaatgassen van kachels en verbrandingsmotoren
en in sigarettenrook.
CO heeft de beruchte eigenschap zich tot 300 keer beter op de hemoglobine te binden dan zuurstof. Op
deze manier kan de stofwisseling niet verder normaal verlopen.
Oorzaken bij het duiken: slecht functionerende compressoren (vervuilde filters etc….)
16

4.1. Wandelingen op het strand en pootje baden … niet altijd zonder gevaar
Een leuke romantische wandeling aan het tropische strand kan zeer onaangenaam eindigen als men zich niet bewust
is van enkele specifieke gevaren. Ook pootje baden in de turkoois blauwe zee is zeer aantrekkelijk, toch is dit
niet altijd zonder gevaar. Diverse diersoorten, soms nauwelijks met het blote oog te onderscheiden vormen een
gevaar voor onze gezondheid. Het is dus steeds aangeraden om voetbeschermers te dragen bij het pootje baden
of strand wandelen in gebieden waar men de gevaren niet kent.
Hieronder volgt een beperkte opsomming van enkele gevaarlijke diersoorten:
Anemonen
Conusschelpen
Koraal
Kwallen
Schorpioenvis
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Deel 4 Aandacht voor tropische
diersoorten in het water
Getijdenwater voornamelijk tussen rotsen
Voorkom onmiddellijk contact met de huid, gebruik beschermende schoenen, steek de handen niet
in spleten en holen.
De tentakels hebben netelcellen zoals hun familielid : de kwal
Irritatie en blaren, zwellen huid, rode kleur.
Soms is er een reactie op de ademhaling en kan bewusteloosheid optreden.
Reinig met zoet of zeewater, leg IJs kompressen (opgelet voor brandwonden) Indien allergische
reactie vastgesteld wordt: raadpleeg een arts.
Getijdenzone, strand, ondiep water
Raak de dieren niet aan, zelfs niet met handschoenen.
De dieren beschikken over een giftig pijltjessysteem waarmee ze vissen en andere zeedieren kunnen
doden. Enkele soorten behoren tot de zeer giftige klasse die een mens kunnen doden.
Striemende branderige pijn, concentratieverlies, bewusteloosheid, coma, shock en circulatiestoornissen.
Roep onmiddellijk medische hulp in!
Getijdenwater en diepere wateren. Na een storm liggen stokken koraal op het strand.
Draag beschermende schoenen als je op stranden loopt waar koralen liggen. Idem voor het pootje
baden in getijdenwater.
De scherpe koraalstructuren veroorzaken makkelijk snijwonden die moeilijk genezen.
Bloedingen, huidirritaties, lichte zwellingen
Stop het bloeden met drukverband, reinig de wonde met zeep en water. Zoek medische hulp als de
wonde erg diep is of indien kleine stukjes koraal in de wonde blijven zitten.
Habitat
Kwallen komen in alle zeeën ter wereld voor. Ze drijven in het getijdenwater en spoelen soms op
het strand aan.
Preventie
Raak de dieren niet aan, zelfs als ze aangespoeld zijn op het strand blijven de netelcellen nog
enkele dagen actief. In sommige landen worden waarschuwingspanelen geplaatst!
Wonde mechanisme De tentakels hebben netelcellen.
Bij sommige soorten zoals de kubuskwal bevatten deze netelcellen een zeer sterk gif.
Symptomen Irritatie en blaren, zwellen huid, rode kleur, aantasting van de lymfeklieren
Soms is er een reactie op de ademhaling en kan bewusteloosheid optreden.
Eerste hulp
Reinig met citroensap of azijn. Plaats koude kompressen en bij hevige allergische reactie is een
snelle evacuatie naar een ziekenhuis noodzakelijk.
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Getijdenwater voornamelijk tussen rotsen en in kleine kreken.
De dieren hebben een natuurlijke camouflage en zijn soms nagenoeg onzichtbaar.
Blijf zeker van de dieren af, steek de handen niet is spleten en holen.
De rugvin, buikvin en aarsvin hebben toxische stekels.
De gevaarlijkste in zijn soort is de steenvis, deze soort is levensbedreigend voor de mens.
Doorstoken huid, erge pijn, convulsies, ademhalings- en bloedsomloopstoornissen.
Dompel onder in zo warm mogelijk water, roep medische hulp in.
17

Portugees Oorlogsschip
Zee-egels
Stekelroggen
Octopussen
Strandvlo
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Getijdenwater , open water en op de stranden na een sterke wind.
Voorkom onmiddellijk contact met de huid, let op eventuele waarschuwingspanelen. Ga nooit
zwemmen als je dergelijke dieren op het strand aantreft, losgeslagen tentakels blijven een gevaar.
Lange tentakels met netelcellen
Striemende branderige pijn, huidirritatie en blaren, zwellen huid, rode kleur.
Soms is er een reactie op de ademhaling en kan bewusteloosheid optreden.
Verwijder tentakels (opgelet voor contact en voor de ogen!) Reinig met zoet of zeewater (niet wrijven!)
Transport naar ziekenhuis of arts.
Getijdenwater tussen rotsen
Draag beschermende schoenen, let voornamelijk op in troebel water tussen rotsformaties. Raak de
dieren niet aan.
Lange stekels met soms gifkanaaltjes
Pijn en blauwachtige kleur rond de wondjes. Zwarte puntjes wijzen erop dat de stekels in de huid
blijven zitten. Allergische verschijnselen bij giftige soorten.
Verwijder alleen de stekels die makkelijk te grijpen zijn. Spoel de wonde (zonder drukken) met azijn
of citroensap. Raadpleeg arts als wondjes ontsteken.
Getijdenwater , zanderige stroken, ondiep water
Verstoor de dieren niet als je ze opmerkt, opgelet ze liggen dikwijls verborgen onder een laagje
zand. Raak ze niet aan. Opgelet voor de staart!
De staart heeft een giftige stekel
Pijnlijke diepe wonde. Verwondingen aan borst of buik kunnen zeer ernstige allergiereacties veroorzaken
en vereisen medische hulp.
Stelp het bloeden, reinig de wonde met zeep en water. Steek het lidmaat in zo warm mogelijk water.
Medische hulp inroepen.
Rotsachtig ondiep water
Verstoor de dieren niet als je ze opmerkt, raak ze absoluut niet aan.
De dieren hebben een papegaaibek waarmee ze bijten.
De blauwring octopus heeft zeer giftige klieren die geactiveerd worden bij het bijten.
Pijnlijke diepe wonde.
Bij giftige soorten : opgelet voor allergie shock!
Stelp het bloeden, reinig de wonde met zeep en water. Roep medische hulp in.
Stranden en rivierbeddingen (Zuid- en Midden-Amerika, Pakistan, India)
Vraag informatie op bij lokale gidsen alvorens pootje te baden in brak en zoet water (brak water is
zoutachtig water).
De ziekte Tungiasis wordt veroorzaakt door de vrouwelijke strandvlo die zich ingraaft in de dermis
van de gastheer. Nadat ze ingegraven is in de huid vergroot zij zich waar ze haar eieren deponeert.
Oorspronkelijk kleine wondjes, nadien zeer ernstige huidaandoeningen met uiteindelijk gangreen.
Verwijder vlooien, ze kunnen met een steriele naald uit de huid gehaald worden. Reinig de wonde
met alcohol. Verdere medische behandeling zal meestal nodig zijn!
18

4.2. Gevaarlijke diersoorten bij het zwemmen en het duiken (vrije duik en flessenduik)
De gevaren die bij de strandwandeling of het pootje baden voorkomen zijn uiteraard ook tijdens het duiken van
toepassing. Duikers en in het bijzonder flessenduikers dragen een beschermende kleding waardoor het spontane
contact met sommige diersoorten geminimaliseerd wordt. Handschoenen zijn in sommige landen, met het
oog op de natuurbescherming, verboden. De vaste regel blijft echter van toepassing: raak geen enkel dier aan
en blijf uit de buurt van wat je niet kent.
Zwemmers en vrije duikers zijn makkelijker slachtoffers van steken of beten. Het is hen aan te raden zich altijd
te informeren bij de lokale hulpverleningsposten naar de mogelijke gevaren. Soms geldt voor bepaalde landen,
stranden of gebieden een speciale dierwaarschuwing. (kwallen in Australië en Hawaï, haaien in de US, Hawaï
en Australië, ….) Volg steeds de instructies van de lokale redders en hulpverleners!
Een aantal dieren vertonen onder water een agressief gedrag of hebben een speciaal verdedigingsmechanisme,
wij geven hierna een aantal van de meest typische diersoorten die een gevaar kunnen betekenen voor
zwemmers en/of duikers. De gevaarkans wordt telkens met sterren aangegeven.
Trekkersvissen
Torra Torra
Barracuda
Gevaarkans Zwemmers Vrije duikers Flessenduikers
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Trekkersvissen deponeren hun eieren in kuiltjes in het zand, en voeren een intensieve bescherming
van het nest uit. Deze vissen kunnen tot 50 cm groot worden en beschikken over een papegaaibek.
Ga nooit te dicht bij het nest van een trekkersvis, zodra je een geagiteerd gedrag van een dergelijke
vis bemerkt moet je uit te buurt gaan. Flessenduikers kunnen ook op de bodem gaan liggen.
De vis valt aan en bijt, in zwemvliezen , voeten en kuiten. Hij veroorzakt grote scheurwonden.
Diepe wonde, bloedverlies, pijn
Reinig en ontsmet de wonde. Plaats drukverband en indien grotere bloedvaten geraakt zijn, roep
medische hulp in.
Gevaarkans Zwemmers Vrije duikers Flessenduikers
Eerste hulp
Habitat
Preventie
De sidderrog (Torra Torra) leeft op een zanderige bodem, soms onder zandlaagje gecamoufleerd.
Blijf van deze dieren af en trap er niet op (pootje baders)
De dieren hebben elektrische organen waarmee ze een spanning van 20V (grotere exemplaren
40V) en een stroomsterkte van 8 ampère kunnen opwekken.
De elektrische ontlading is niet dodelijk voor een mens maar kan vrij onaangenaam zijn en een
tijdelijke verlamming van het lichaamsdeel waarmee de rog aangeraakt werd veroorzaken.
De symptomen verdwijnen snel, de behandeling betreft meestal de gevolgen na de ontlading
(verdrinking etc….)
Gevaarkans Zwemmers Vrije duikers Flessenduikers
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Open water. De meeste soorten barracuda’s leven in scholen en zijn vrij ongevaarlijk. De Grote
Barracuda leeft alleen en kan zeer agressief zijn.
Draag geen kledij of uitrusting met blinkende loshangende voorwerpen. De barracuda denkt dat het
een visje is en kan pijlsnel een blitsaanval uitvoeren en daarbij de zwemmer of duiker kwetsen.
Het dier bijt en draait rond, veroorzaakt hierdoor scheurwonden
Bloedingen, diepe wonde
Stelp Bloedingen met drukverband, reinig wonde grondig en roep medische hulp in bij ernstige
bloedingen.
19

Koraalduivel
Murene
Zeeslangen
Haaien
Gevaarkans Zwemmers Vrije duikers Flessenduikers
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Habitat
Rifbewoner, leeft zeer dikwijls in grotten en holen.
Benader voorzichtig, opgelet ze zwemmen in grotten omgekeerd met de rugvinnen omlaag en
kunnen zo steken veroorzaken aan het hoofd van de duiker die in een grotje kijkt.
De rug en zijvinnen hebben giftige stekels
De steken kunnen zeer pijnlijk zijn en hevige allergische reacties veroorzaken. Braken en moeilijke
ademhaling, en uitzonderlijk shock en de dood.
Plaats het gestoken lichaamsdeel in heet water. Breng het slachtoffer naar een ziekenhuis waar
een doorlichting de aanwezigheid van afgebroken gifpennen moet controleren en eventueel pijnstillers
en noodzakelijke medicatie kan toegediend worden. Observeer het slachtoffer!
Gevaarkans Zwemmers Vrije duikers Flessenduikers
In holen en spleten tussen de rifstructuren, zelden vrij rondzwemmend.
Preventie
Steek de handen nooit in spleten en gaten. Opgelet benader deze dieren niet te dicht, soms vallen
ze loshangend materiaal en kledijstukken aan.
Wonde mechanisme Murenen hebben zelden de aanvalsagressie maar happen soms toe naar loshangende voorwerpen.
Ze zien slecht en bij dergelijke bijtactie kunnen ze de zwemmer of duiker kwetsen.
Symptomen Steekwonde (tanden), bloedingen, soms scheurwonde (Murene draait zich bij het bijten), ontstekingen
(Murene is aaseter en muil zit vol bacteriën.
Eerste hulp
Ontsmet de wonde grondig, stelp bloedingen met drukverband, roep medische hulp in bij ernstige
wonde.
Gevaarkans Zwemmers Vrije duikers Flessenduikers
Habitat
Vrij water, soms dicht bij oppervlakte. Tussen koraalstructuren. Het zijn reptielen die bijgevolg
regelmatig naar de oppervlakte moeten komen om te ademen.
Preventie
Opgelet tijdens het paarseizoen kunnen ze erg agressief zijn. Ze zijn ook nieuwsgierig en komen
dicht bij zwemmers en duikers. Raak de dieren niet aan!
Wonde mechanisme Verkeerde info wordt de wereld ingestuurd dat zeeslangen niet kunnen bijten! Ze hebben echter
wel kleine tandjes (tot 4,5 mm) die de huid kunnen binnendringen en ze kunnen de muil vrij ver
openen om een beet te doen!
Symptomen Intensieve pijn op de plaats waar het slachtoffer gebeten is, 30 minuten na de beet ontstaat stijfheid,
convulsies, gezichtstoornissen, ademhaling- en hartritmestoornissen.
Eerste hulp
Toediening van antigifstoffen is noodzakelijk (bekijk de kenmerken van de slang goed!, deze info is
belangrijk om de juiste antistof te bepalen). Snelle evacuatie is noodzakelijk. (CPR)
Gevaarkans Zwemmers Vrije duikers Flessenduikers
Habitat
Preventie
Wonde mechanisme
Symptomen
Eerste hulp
Leven meestal in open zee (pelagisch). Slechts enkele soorten zijn erg agressief, voor de mens
zijn de gevaarlijke soorten: de witte haai, tijgerhaaien, raggi’s (Zuid-Afrika) en ocean witpunthaaien.
Haaien ruiken kilometers veraf bloed, speervissen is bijgevolg erg gevaarlijk. Ze hebben ook zeer
gevoelige bewegingssensoren, spartelende zwemmers lijken voor hen op hulpeloze gekwetste
vissen. Ontmoet je een haai, wees rustig, zoek de bescherming van het rif of verlaat rustig zonder
paniek het water. Meestal zijn ze gewoon nieuwsgierig en zwemmen ze snel weg. Let op de haaien
waarschuwingen die op vele stranden aanwezig zijn!
Haaienaanvallen zijn echt zeldzaam maar toch sterven er jaarlijks een 10-tal mensen aan de gevolgen
van een haaienbeet.
Bijt- en scheurwonde
Ernstige bloedingen, shock, soms botbreuk.
Stelp Bloedingen met drukverband. Tanden blijven dikwijls in de wonde steken, verwijder ze niet,
laat dit over aan de medische hulp. Snelle evacuatie naar ziekenhuis.
20

Deel 5 Zeeziekte - Landziekte
5.1. Inleiding
Zeeziekte is een bewegingsziekte en is ook gekend als ‘Reisziekte’, ‘Kinetose’, ‘Wagenziekte’. Wie het overkomt
heeft slechts één wens: stilletjes te mogen sterven, men voelt zich immers doodziek…. Als reisleider moet je erg
dikwijls uitstapjes met een boot begeleiden, het is belangrijk de symptomen te herkennen, adequaat preventieadvies
te geven en een uitstekende hulp te kunnen bieden.
5.2. Kinetose is een evenwichtsstoornis en geen ziekte
Zeeziekte is, evenals wagen-, lucht- en ruimteziekte een bewegingsziekte. Voor het optreden van de "ziekte" is
beweging dus noodzakelijk. Bewegingsziekte wordt in hoofdzaak gekenmerkt door de verschijnselen : duizeligheid,
misselijkheid, braken, bleke gelaatskleur, zweten, beklemming tot angst. Daarnaast treden ook nevenverschijnselen
op: hoofdpijn, geeuwen en slaperigheid, zuchten en hyperventilatie en vaak verlies van interesse in de
omgeving.
Bewegingsziekte
De slaperigheid, de afnemende werklust en de futloosheid maken de inzetbaarheid van de patiënt beperkt. Het mechanisme
dat bij het ontstaan van deze verschijnselen een rol speelt is nog duister.
Bij het tot stand komen van bewegingsziekte spelen drie factoren een rol:
• De sterkte van de prikkel
• De duur van de prikkel
• De individuele gevoeligheid van het slachtoffer
Tot ongeveer 1960 werd aangenomen dat bewegingsziekte werd veroorzaakt door overprikkeling van het evenwichtsorgaan.
Nu opteert men eerder voor de zogenaamde "zintuig - conflict - theorie".
Positie en beweging van het menselijk lichaam worden waargenomen door:
• Het evenwichtsorgaan (de 3 halfcirkelvormige kanalen, die de houding van het hoofd aangeeft in de ruimte)
• De ogen
• De gevoelige zenuwuiteinden in spieren, pezen en gewrichten.
Registreren deze waarnemende organen niet hetzelfde, dan treedt het "conflict" op. Zo wordt men in de kajuit eerder zeeziek
dan aan dek en wordt men lezend in de auto sneller wagenziek dan wanneer men met de bestuurder meekijkt.
Het evenwichtsmechanisme
• Het evenwicht wordt bepaald door:
• Het labyrinth (de oren)
• De visus (de ogen)
• De proprireceptoren (kleine computers gelegen in de gewrichten, die de ruimtelijke ordening aangeven).
De hersenen centraliseren de informatie die zij ontvangen van deze 3 bronnen. Wat de ogen waarnemen
moet dus kloppen met wat het labyrinth en het locomotorisch stelsel gewaarworden.
Stoornis van het evenwicht
Een stoornis in de bovenvermelde coördinatie brengt een verwarring van de integratiecentra met zich mee.
Voorbeeld 1:
Op een schip blijven het labyrinth en de proprireceptoren (diepe spierzin) alles registreren. Voor de ogen gebeurt
er evenwel niets. Passagier en transportmiddel zijn immers samen in beweging. Er is dus een discoördinatie.
Dit is één theorie. Anderen beweren dat het de ongewone bewegingen en de aanhoudende houdingsveranderingen
zijn die het labyrinth overdadig prikkelen.
Voorbeeld 2:
Het bekijken van filmbeelden, opgenomen door een bewegende camera vanuit de cockpit van een vliegtuig .... Het
oog dat zich vereenzelvigt met de camera, signaleert de beweging. Labyrinth en spierzin registreren
niets. Bewegingsziekte zonder te bewegen.
Belangrijk te weten is dat er een zekere gewenning kan optreden. Na drie dagen verdwijnen de ongemakken. De
symptomen zullen opnieuw optreden als men voet aan wal zet : dit is landziekte.
Symptomen van kinetose
Door de gebrekkige coördinatie worden de grote levenscentra verstoord.
Moeheid, slaperigheid (geeuwen) treden op. Men gaat plat liggen en sluit de ogen. Er is een attenuatie van het
conflict door proprioreceptoren en ogen uit te schakelen.
Het labyrinth zal evenwel verder vertigo induceren. Nausea, braken, zweten, bleekheid, koude rillingen, lage
bloeddruk en hoofdpijn treden op. Kortom, men is doodziek.
21

Voorkomen is beter dan behandelen
Het behandelen en voorkomen van bewegingsziekte bestaat uit:
• Houdings- en gedragsvoorschriften,
• Innemen van medicijnen
• Gewenning
Wat betreft de houdings- en gedragsvoorschriften kunnen de volgende adviezen gegeven worden
om de kans op het optreden van zeeziekte te verkleinen:
• Blijf aan boord zo mogelijk aan dek op een plaats met de minste beweging en kijk zo mogelijk
in de vaarrichting.
• Zorg voor voldoende warme kleding.
• Vermijd een lege of een oververzadigde maag.
• Kleine hoeveelheden energierijk voedsel, geen zware vette maaltijden.
• Gebruik geen alcohol.
• Rook niet.
• Ga niet bij de ontluchting van de machinekamer staan (de lucht van dieselolie en uitlaatgassen
maakt je misselijk).
• Ga zo nodig en zo mogelijk liggen met gesloten ogen bij opkomen van de ongemakken,
zeker wanneer je je in het schip bevindt.
• Zorg ervoor tijdig voor een duik gekleed te zijn, zodat je als het schip op de duikstek voor
anker gaat, snel het water in kan.
• vaak is het aangenamer in het water op je buddy te wachten dan op een in ruw water
voor anker liggend schip.
Behandeling
Wat betreft de behandeling met medicatie kan het volgende opgemerkt worden:
Voorkomen is beter dan genezen
Wie gemakkelijk zeeziek is, doet er verstandig aan minimaal 1 uur voor het vertrek een middel tegen
zeeziekte in te nemen.
Het gaat hier voornamelijk om medicatie die:
• Maagspasmen vermindert (anti-emetica type Motilium suppo).
• De bloed- en zuurstof toevoer naar het labyrinth in het oor verhoogt.
• Een verdovend effect heeft.
(Touristil: 1 à 2 comp. 30 tot 60 min voor de reis, verder 1 comp. om de 6 uren, Agyrax, Dramamine,
Paranausine, Postafene, Primperan, R-Calm+B6, Vagomine, Vogalene . . . ).
Is men echter eenmaal zeeziek, met misselijkheid en braken, dan lukt het vaak niet meer om alsnog
medicatie in te nemen. De gelegenheid om een zetpil te plaatsen is er meestal niet en ook een injectie
kan niet overal verkregen worden.
In sommige landen is het transdermale therapeutische systeem (Scopoderm TTS) nog te verkrijgen.
De werkzame stof komt hierbij gelijkmatig en nauwkeurig gecontroleerd door de intacte huid heen in
de bloedbaan. De scopoderm TTS (Ciba-Geigy) pleister heeft een oppervlak van 2,5 cm en bevat 1,5
mg scopolamine. Om een optimaal effect te bereiken dient deze pleister uiterlijk 6 uur voor de aanvang
van de reis op een onbehaarde droge plek achter het oor te worden vastgekleefd. De pleister kan gedurende
drie dagen werkzaam blijven, maar mag eerder verwijderd worden als de reis van korte duur
is. Wil men langer dan drie dagen een beschermend effect hebben, dan moet men de pleister na drie
dagen verwijderen en een nieuwe achter het ander oor aanbrengen. Na ieder contact met de pleister
moeten de handen goed gewassen worden om te verhinderen dat de werkzame
stof in contact komt met de ogen. Gebeurt dit wel, dan treden tijdelijk
wazig zien en pupilverwijding op.
Voor een goed gebruik leest men tevoren nauwkeurig de bijgeleverde gebruiksaanwijzing.
Bijwerkingen zijn een droge mond, verwardheid, visusstoornissen
door pupilafwijking en hallucinatie. Dit is uiteraard niet te onderschatten
en bij duikers af te raden.
22

Deel 6 Gevaren van stroming en
golfslag
6. Inleiding
In zee zwemmen is heerlijk, maar zorg dat je weet wat de gevaren zijn van sterke stromingen in zee.
Reddingsbrigades moeten regelmatig ingrijpen om mensen te redden. Strandgangers zwemmen te ver de zee
in, verdwalen of krijgen last van onderkoeling. Als je weet welke stromingen er aan de kust kunnen optreden,
neem je geen onnodig risico en ga je goed voorbereid het water in, zodat je aan het eind van een dagje strand
weer tevreden en opgewekt huiswaarts kan keren.
Als je als reisleider klanten begeleidt naar het strand voor een leuke zwempartij is het aangewezen je te vergewissen
van de lokale gevaren, stromingen en winden. Deel deze info met je klanten, het zal je mogelijke ergernis
besparen!
De 5 meest gemaakte fouten van strandgasten:
6.1. Afdrijven met een luchtbed
Als de wind vanaf het land de zee op blaast, ook wel aflandige wind genoemd,
wordt de bovenlaag (bovenstroom) van het zeewater vanaf het strand de zee ingeblazen.
Hoe harder de wind, des te sterker deze bovenstroom. Het betekent dat je
gemakkelijk ver de zee in drijft (op een rubberbootje, zwemband of opblaaskrokodil)
of zwemt. Terugzwemmen naar het strand gaat een stuk moeilijker dan de zee
in, en is soms zelfs onmogelijk als de stroom sterk is. Dat geldt vooral als je niet
goed kan zwemmen of een slechte conditie hebt.
Wat doen?
Ga bij aflandige wind niet te ver de zee in en neem geen opblaasdingen mee de zee in. Ben
je toch te ver van zee geraakt en lukt het niet om terug te zwemmen, laat je dan met de
stroom meevoeren en kijk of je een zandbank kan ontdekken. Een zandbank kun je soms
herkennen doordat de golven er op stukslaan en daarbij veel wit schuim veroorzaken. En
probeer met zwaaien de aandacht te trekken van mensen op het strand. Probeer ook af en
toe te peilen of je eventueel de zeebodem kunt voelen, zodat je even kan uitrusten. Zwem
zo rustig mogelijk om je krachten te besparen, dan houd je het langer vol. En raak niet in
paniek.
6.2. Meegetrokken
worden door de golven
Bij wind van zee (aanlandige wind) stuurt de wind het water het strand op. Niet zo
gevaarlijk dus, zou je zeggen. Maar dat klopt niet. Want er kan een sterke onderstroom
optreden. Er worden dan langs de zeebodem grote hoeveelheden water de
zee ingestuurd (de zee "trekt"). Deze onderstroom kan bij een sterke zeewind en
een stevige branding heel gevaarlijk zijn. Vooral kinderen en ouderen zijn kwetsbaar,
bijvoorbeeld als ze door een golf omver geworpen worden.
Wat doen?
De reddingsbrigades adviseren om bij een sterke zeewind niet verder dan je middel de zee
in te gaan. Pas goed op met hoge golven. Het is leuk om in te spelen, maar verlies je kinderen
niet uit het oog en houd kleine kinderen heel goed vast. Bij een stormachtige wind en
zware branding wordt soms een gele of rode vlag gehesen en kun je beter niet gaan zwemmen.
6.3. Meegesleurd worden met een zijstroom
Als de wind schuin vanuit zee komt of langs de kust waait, kunnen zogeheten “zopers” ontstaan. Dat zijn sterke
stromingen die min of meer parallel lopen aan de kustlijn en waar je nauwelijks tegenin kunt zwemmen. Deze
zopers zijn vooral gevaarlijk voor kleine kinderen.
Wat doen?
Mocht je in een zoper terechtkomen, dan kun je het beste met de stroom meegaan en proberen
om schuin naar het strand te zwemmen of te lopen.
23

6.4. In een mui zwemmen
Muien ontstaan als bij eb het waterpeil daalt en het zakkende water een weg naar
open zee zoekt tussen twee hoger gelegen zandbanken. Hierdoor ontstaan diepe
geulen die haaks op de kust staan en waar het water een hoge stroomsnelheid heeft.
Een niet ervaren zwemmer wordt vaak door de diepte en/of de kracht van de stroming
verrast. De stroming is te krachtig om tegenin te zwemmen. Wie dat toch probeert
loopt grote kans vermoeid te raken en te verdrinken.
Wat doen?
Zorg dus dat je niet in zo’n mui terechtkomt. Je kunt een mui herkennen aan het ontbreken
van schuimkoppen en golven. Dat wijst op dieper water. De stroming van het water is er ook
anders (rabbelig). Kom je toch in een mui terecht, probeer dan niet in paniek te raken.
6.5. Zwemmen in buurten van strekdammen is levensgevaarlijk
Strekdammen of golfbrekers bevinden zich op veel plaatsen in de wereld. Ze zijn aangelegd ter bescherming
van de stranden en de kust. De brekers zijn sigaarvormige dammen. Ze zijn opgebouwd uit basaltblokken en
langs de breker liggen grote brokken steen. Het zeewater zorgt dat er een algenbegroeiing op komt en een
aanhechting van schelpdieren. Voor baders en zwemmers is het uitermate gevaarlijk om in de nabijheid van
golfbrekers in zee te vertoeven. Doordat de golfbrekers op 200 tot 500 meter van elkaar liggen, is er nog een
groot zwemgebied beschikbaar voor recreanten. Meestal staan er op de brekers waarschuwingsborden die op
de gevaren wijzen.
Golfbrekers hebben grote invloed op de stroming ter plaatse. Hierdoor ontstaan soms geheel afwijkende, nieuwe
stromingen. Door onbekendheid en door het sterk wisselende karakter van deze stromingen leveren zij grote
gevaren op voor baders en zwemmers. Loopt een stroom (vloed- of windstroom) langs een golfbreker, dan
zal door de snelheid van die stroom een aanzuiging van water ontstaan. Door deze aanzuiging wordt water
vanaf het strand richting zee weggetrokken. De stroom die nu ontstaat heet een muistroom of een ‘opper’. Aan
de andere zijde van de strekdam wordt ook water aangezogen. Om dit tekort aan te vullen, zal er water worden
aangevoerd, waardoor een stroming ontstaat die tegenovergesteld is aan de normale stroomrichting. Dit heet
de keer- of neerstroom (ook wel ‘de neer’ genoemd).
Bij een dwarswind botst een deel van het langsstromende water tegen de golfbreker. Via de mui buigt dit gedeelte
zich naar de kop van de golfbreker in zee toe. Op de kop raakt deze stroom het andere gedeelte, dat
rechtdoor kon blijven stromen. Samen gaan de vloed- en windstroom verder in de richting van de volgende breker.
Is de windstroom
tegengesteld aan de
getijstroom dan zal de
stroming rond de golfbreker
ook minder zijn
dan in het geval dat
wind en getij samenwerken.
Wat doen?
Zwem nooit in de buurt van staketsels en golfbrekers, onverwachte stromingen brengen menig
goed zwemmer in gevaar. Volg steeds de richtlijnen van de aanwezige redders!
24

Deel 7 Overleven bij schipbreuk
7.1. Inleiding
Om te overleven in buitengewone omstandigheden moet men snel denken, vindingrijk zijn en voornamelijk rustig
blijven. Als reisleider kun je geconfronteerd worden met een schipbreuk, het is jouw taak om controle te blijven
houden en nuttige tips te geven aan jou klanten, zij zullen jou als leider zien en je zult deze positie blijven handhaven
zolang je leiderschap, kalmte en kennis blijft uitstralen.
Er zijn vrij veel werken die ‘Survival’ behandelen, wij beperken ons tot enkele tips die rechtstreeks te maken hebben
met het gedwongen verblijf in het water.
7.2. Reddingsmiddelen
Elk vaartuig, dat de wettelijke voorschriften respecteert, heeft voldoende reddingsmiddelen
(reddingsvesten, vlotten en reddingsboten) beschikbaar voor alle
opvarenden. Telkens men aan boord van een vaartuig gaat zou men er zich van
moeten vergewissen waar deze reddingsmiddelen zich bevinden. Een reddingsvest
is zelfs voor de meest ervaren zwemmer een noodzaak, zij zal de zwemmer
uiteraard hinderen bij het zwemmen maar zal bij uitputting voor de nodige vlotbaarheid
zorgen. Daarbij zijn de meeste reddingsvesten met een fluitje, een radiosignaal
of een lichtsignaal uitgerust waarmee je de aandacht van mogelijke
redders kunt trekken.
Laat kinderen bij spelevaren altijd een reddingsvest aanhouden!
Draag een reddingsvest bij aanwezigheid op kleinere vaartuigen en ruwe zee!
7.3. Beoordeling van de situatie
Handel nooit overhaast, beoordeel rustig de situatie. Als land in
zicht is kun je overwegen om er met de groep naar toe te zwemmen.
Doe dit traag om energie te sparen en om kramp te voorkomen.
Weet dat het schatten van afstanden recht vooruit zeer moeilijk
en bedrieglijk is, gebruik daarom het regeltje van de gelijkbenige
driehoek (zie schets : strek een arm recht naar de kust, strek de
andere arm in een hoek van 45° en bekijk de afstand tussen de
vingertoppen die de kustlijn raken… zo kun je de afstand makkelijker
inschatten).
Als je oordeelt dat de afstand te ver is, hou de groep dan gewoon
samen en zoek drijvende voorwerpen.
Als er geen land in zicht is, zoek dan zoveel mogelijk drijvende
voorwerpen (een vlot en reddingsboot is dan een waar geschenk)
en blijf op de plaats waar de schipbreuk plaatsvond.
= Visuele afstand
Afstand te
schatten
7.4. Hulpmiddelen om je drijvend te houden
Niet iedereen heeft het geluk om drijvende voorwerpen te vinden en/of een reddingsvest beschikbaar te hebben.
In dit geval is het belangrijk om geen kledingstukken noch schoenen weg te gooien. Zij kunnen u drijvend houden
en langere overlevingskans bewerkstelligen. Kledij kan makkelijk luchtbellen vasthouden en je extra drijfvermogen
verschaffen. De lucht zal uiteraard ontsnappen maar door regelmatig lucht
bij te vullen kun je een goed drijvend hulpmiddel vervaardigen.
Oliejas, jas, hemd : trek de jas uit, knoop de mouwen dicht, doe de jas omgekeerd
terug aan, en knoop deze dicht achteraan de hals. Leg je op de rug en
neem de twee onderste hoeken van de jas vast, door deze uit het water te slaan
zal lucht zich in de mouwen opstapelen en voor extra vlotbaarheid zorgen.
Broek: trek de broek uit, knoop de pijpen dicht en sluit de rits. Probeer op de rug
te liggen en sla de broek zodanig op het water dat de lucht zich in de pijpen verzamelt…
je hebt zo een uitstekend drijfmiddel.
Schoenen en botten: trek ze uit en schep er lucht mee, als je ze omgekeerd onder
de oksel plaatst krijg je zo eveneens een extra drijfmiddel.
7.4. Onderkoeling … de grote vijand
Trek geen kledij uit tenzij het is om je drijfvermogen te vergroten, kledij verhindert de warmtetransmissie naar het
water (dat op zich veel groter is dan in lucht). Doe geen nodeloze bewegingen en blijf zo dicht mogelijk bij elkaar.
Indien er te weinig plaats is op een drijvend voorwerp, regel dan een beurtrol waarbij ieder om beurt een tijdje uit
het water verblijft.
45°
25

Deel 8 Maak jezelf zichtbaar en
beveilig jezelf!
8.1. Inleiding
Jaarlijks verdwijnen honderden mensen op zee, meestal hadden ze niet het vereiste veiligheidsmateriaal bij zich,
vonden ze het niet nodig om reddingsvesten te dragen of respecteerden ze de lokale veiligheidsvoorschriften
niet. Reddingsdiensten ervaren telkens opnieuw dat mensen zichzelf niet kenbaar maken en geen veiligheidmaatregelen
respecteren. Het is jouw taak als reisleider om jouw klanten die specifieke watersporten gaan beoefenen
op deze regels te wijzen!
Hieronder volgen enkele veiligheidstips voor specifieke watersporten:
8.2. Zwemmen
• Overschat jezelf niet, zwem niet te ver!
• Volg de richtlijnen van de lokale redders.
• Ga nooit alleen zwemmen of verwittig minstens iemand aan wal.
• Blijf niet te lang in koud water of draag beschermende neopreen kledij.
• Let op voor stromingen en gevaarlijke zeedieren (informeer je!).
• Draag bij voorkeur felgekleurde zwemkledij.
8.3. Vrije duik
• Let op voor barotrauma’s.
• Zorg ervoor dat voorbijvarende boten je kunnen zien, gebruik een markeringsboei.
• Overschat jezelf niet.
• Ga nooit alleen vrije duik doen.
• Duik afwisselend waarbij één duiker de oppervlaktebeveiliging verzekert.
• Draag beschermende kledij (neopreen pak).
• Let op voor stromingen en gevaarlijke zeedieren.
• Vrije duik na een flessenduik (autonome duik) is niet toegelaten.
8.4. Autonoom duiken met flessen
• Ga nooit duiken alvorens een degelijke duikopleiding gevolgd te hebben.
• Respecteer de regels en richtlijnen van je opleiding onvoorwaardelijk.
• Ga nooit alleen duiken, respecteer de regels van leiding en begeleiding.
• Maak gebruik van een oppervlakte signalisatieboei als je in open water opstijgt.
• Vlieg nooit binnen de 24u na een flessenduik.
• Volg de richtlijnen van de lokale duikgidsen en instructeurs.
• Duik nooit zonder reddingstrimvest.
• Ga nooit duiken zonder kennis te hebben van de dichtstbijzijnde decompressiekamer.
8.5. Zeilen
• Draag altijd een reddingsvest.
• Goed zeemanschap is de grondregel.
• Ga nooit zeilen zonder een deftige opleiding gevolgd te hebben.
• Gebruik in koudere streken wind en waterdichte kledij.
• Volg de richtlijnen van lokale zeilcentra en instructeurs.
• Draag liefst opvallende kleurrijke kledij.
• Luister naar de weersvoorspelling en neem dan de juiste beslissing.
8.6. Windsurfen
• Goed zeemanschap is de grondregel.
• Denk altijd aan jouw snelheid en houd voldoende afstand.
• Ken de uitwijkregels en reageer tijdig.
• Besteed in alle omstandigheden aandacht aan uw eigen zichtbaarheid.
• Luister naar de weersvoorspelling en neem dan de juiste beslissing.
• Als je geen neopreen kledij draagt, draag dan een reddingsvest.
26

8.7. Kajak
• Leer eerst hoe je uit een omgeslagen kajak kunt komen.
• Zorg dat je over voldoende peddeltechniek bezit.
• Vermijd alleen te peddelen.
• Weet dat het weer kan omslaan.
• Vaar niet te ver van de kustlijn.
• Vermijd peddelen over scheepsroutes.
• Draag altijd een zwemvest.
8.8 Rafting
• Volg de instructies van de bootverantwoordelijke.
• Draag jouw helm.
• Draag jouw reddingsvest.
• Leer in kalm water hoe terug aan boord te klimmen.
• Draag bij voorkeur neopreen beschermende kledij of waterdichte pakken.
8.9. Waterskiën
• Let op de tijden waarop waterski toegelaten is (sommige streken en gebieden
hanteren uurregelingen.
• Dikwijls geldt er een regel voor de start up en het ophalen waarbij een
minimumafstand uit de kust moet gerespecteerd worden.
• Draag uw reddingsvest.
• Bestuurders van de vaartuigen moeten bijgestaan worden door een persoon
die goed kan zwemmen.
• De afstand tussen het vaartuig en de skiër mag nooit minder zijn dan
12m.
• Alle vaartuigen die gebruikt worden voor het waterskiën moeten uitgerust
zijn met een achteruitversnelling, een neutrale versnelling en een reddingsboei voor de getrokken skiër.
8.10. Golfsurfen
• Verken het gebied waar je gaat surfen, weet waar de rotsen liggen, weet
hoe de stroming werkt.
• Peddel niet te ver van de kust, als je het board verliest zal je terug moeten
zwemmen.
• Ga niet surfen met golfhoogtes waar je niet op bent voorbereid.
• Ga niet alleen surfen.
• Blijf bij de andere surfers uit de buurt.
• Verlaat ruim voor zonsondergang het water.
• Koop goed materiaal, zoals een sterke leash, zodat je het drijvertje niet
verliest.
• Keer je rug niet naar de oceaan, het kan gebeuren dat een hoge golf zich op je rug stort.
• Let op als je bij hoge branding op de waterlijn loopt.
8.11. Tubing
• Draag een reddingsvest.
• Lees de voorschriften van het materiaal goed (max gewicht enz…).
• Ken je bootbestuurder goed en maak duidelijke afspraken over scherpe
bochten, golven,….
• Gebruik een ‘spotter’, die uitkijkt naar andere tubing sporters en naar
deelnemers die in het water vallen.
• Respecteer de lokale reglementeringen (uren, oppikken,…).
• Gebruik uitsluitend touwen die in perfecte staat zijn en hou de touw gespannen
alvorens te starten.
• De boot moet snelheid minderen als hij het boegwater van andere vaartuigen kruist, dit om rugletsels te
voorkomen.
27

8.12. Bananaboot
• Draag een reddingsvest.
• Lees de voorschriften van het materiaal goed (max gewicht enz…).
• Volg de instructies van de bootbestuurder op.
• De bootbestuurders moeten de lokale richtlijnen voor het vaarwater
respecteren.
• Grijp nooit naar de trekkoord!
• De trekkoord moet regelmatig nagezien worden.
• De bestuurder van het vaartuig moet bijgestaan worden door een
spotter.
• Het vaartuig moet over een reddingsmiddel beschikken om personen
die van de drijver vallen te recupereren.
8.13. Roeien
• Een reddingsvest is verplicht voor de jeugd en bij opleiding.
• Goed kunnen zwemmen voor volwassenen is een must.
• Volg de richtlijnen van jouw instructeur bij het in en uitstappen.
• Volg de vaarregels van de kanalen—rivieren waarop je vaart.
• Draag in koude wateren beschermende kledij.
8.14 Kano
• Kanoën is een teamsport, vaar dus nooit alleen.
• De ketting is zo sterk als de zwakste schakel. Pas de kanoactiviteit
aan, aan de omstandigheden en de groep van dat moment.
• Zorg voor materiaal dat goed aangepast is op de situatie en activiteit.
• Controleer jezelf en je medevaarders gedurende de gehele activiteit.
Blijf als groep bij elkaar.
• Ga er vanuit dat andere schepen je niet zien!
• Wees voor zonsondergang van het water af.
• Draag een reddingsvest.
8.14 Kitesurfen
• De kite moet een vijfde lijn hebben die als een soort quick release
werkt, hierdoor is de surfer in staat om zee snel de kracht op zijn kite
te doen verdwijnen.
• Draag een reddingsvest of een drijvend beschermingspak
(neopreen).
• Blijf uit de buurt van andere kitesurfers.
• Beoefen deze sport alleen in zones waar dit toegelaten is en je
zwemmers en andere watersporters niet kunt kwetsen.
• Volg eerst lessen alvorens je aan deze watersport waagt!
• Let op de weersvoorspellingen en ken je limieten!
8.14 Wakeboarden
• Zie ook veiligheidsvoorschriften waterskiën.
• Leer eerst waterskiën.
• Draag een helm en reddingsvest.
28

Deel 9 9 Redden
9.1. Inleiding
Zwemmend redden (redden) is een speciale zwemtechniek die men onder andere leert in zwemclubs en opleidingen
‘redder’, met als doel iemand uit het water te kunnen redden in een levensbedreigende situatie.
9.2. Je eigen veiligheid eerst!
Zwemmend redden is allereerst een 'redden van jezelf'. Op het moment dat jij de rol van de redder krijgt zul je direct
bezig moeten zijn met:
• Het jezelf rustig houden
• Het inschatten van de veiligheid / onveiligheid van de situatie
• Het mobiliseren van zekerheden om je heen (mensen die op je letten, 112 professionele hulpverlening, etc.)
Vervolgens ga je iemand redden en begeef je je fysiek in een gevaarlijke situatie. Je zult dus ook handig moeten
omspringen met hulpmiddelen - dingen die je drijfvermogen geven bijvoorbeeld.
Breng jezelf nooit in gevaar, andere redders zullen op dat moment niet alleen met het eerste slachtoffer af te rekenen
hebben maar ook met jou!
9.3. Redden van anderen
Een drenkeling kan op verschillende manieren uit het water gehaald worden.
De redder kan een natte of een droge redding uitvoeren. Bij een natte
redding gaat de redder het water in en zwemt naar de drenkeling. Hij
spreekt hem toe. Aangekomen bij de drenkeling pakt de redder de drenkeling
vast en vervoert de drenkeling in één van de vervoersgrepen terug
naar de kant. Een drenkeling kan de redder ook onverwacht vastgrijpen.
De redder zal zich dan moeten bevrijden met een aantal aangeleerde bevrijdingsgrepen.
Een redder kan er uit eigen veiligheidoverweging voor kiezen om niet in
het water te gaan en een zogenaamde droge redding uit te voeren. Hiervoor
kan hij een contact makend hulpmiddel of reddingsmiddel gebruiken.
Deze worden door de redder naar de drenkeling gegooid. De redder haalt
de drenkeling vervolgens binnen met een verbindingkoord.
9.4. Vervoersgrepen
Als een drenkeling in het water ligt, kun je hem eruit halen met een van de
negen vervoersgrepen. Deze vervoersgrepen worden op de rug of schuin
liggend uitgevoerd.
Kopgreep
Als je een rustige drenkeling moet vervoeren en hij heeft geen hoofdwond
dan kan je hem het beste vervoeren in de kopgreep.
Hoe pak je iemand vast in de kopgreep?
Je maakt kommetjes van je handen en plaatst de handen over de oren. Let
op de dat de handen over de oren zijn en dat het kommetjes zijn zodat de
drenkeling geen last van zijn oren krijgt.
Nu zet je je ellebogen in de rug zodat de buik omhoog gaat en de drenkeling
makkelijker kan ademen.
Polsgreep
Als de drenkeling een hoofdwond heeft of een beetje onrustig is dan pak je
de drenkeling bij de polsgreep.
Je pakt de drenkeling van achteren bij de polsen en trekt ze daarna naar je
toe, zodat de drenkeling weinig bewegingsvrijheid heeft.
Okselgreep
Als de drenkeling wat onrustig is en hij heeft een wond aan een van zijn
handen, dan kun je de drenkeling het best in de okselgreep vast pakken.
Je pakt de drenkeling onder de oksels en zorgt dat je handen horizontaal
staan. Zo kunnen je vingers niet worden afgeklemd en als de drenkeling je
hand willen afklemmen dan doet hij zichzelf pijn.
in het water
29

Oksel-nekgreep
Als je een hele vervelende drenkeling hebt, dan is de okselnekgreep de beste greep. Helaas kun je met deze
greep iemand niet ver vervoeren. Moet je de drenkeling ver vervoeren dan is de schoudergreep de aangewezen
greep.
Je doet je armen tussen zijn oksels en zet je handen in zijn nek. Je handen doe je over elkaar, zet ze niet in elkaar.
Als je handen in elkaar zet dan kan het zijn dat je ze niet meer uit elkaar krijgt. Als de drenkeling vervelend
wordt, dan kun je zijn gezicht in het water duwen.
Schoudergreep
Als de drenkeling lastig is en je moet een lange afstand afleggen dan is de schoudergreep de aangewezen greep.
Je legt je handen op de schouders en duwt met je armen de armen van de drenkeling uit elkaar.
Duwen
Bij deze manier van vervoeren heb jij de drenkeling niet vast maar de drenkeling jouw. Deze greep is voor een
drenkeling die je kent of die volledig bij kennis is. De drenkeling gaat voor je liggen en pakt jouw schouders vast
terwijl je schoolslag zwemt. Deze techniek is enkel betrouwbaar als de drenkeling volledig rustig is!
Slepen
Bij deze manier van vervoeren heb jij de drenkeling niet vast maar de drenkeling jou. Deze greep is voer drenkeling
die je kent of die volledig bij kennis is. De drenkeling gaat achter je liggen en pakt je schouders vast terwijl jij
schoolslag gaat zwemmen. Slepen kan ook met twee redders. De drenkeling pakt van elke redder een schouder
vast. De redders moeten wel opletten dat ze even hard zwemmen.
9.5. Bevrijdingsgrepen
Als een redder een drenkeling wil redden, dan kan de redder door de drenkeling worden vastgepakt. De redder
zal zich dan moeten kunnen bevrijden. Dan doet hij met een bevrijdingsgreep. Deze grepen zijn aan te
leren bij een opleiding redder, de technieken zijn erop gebaseerd om het slachtoffer zelf in een vaste greep te
krijgen waarbij geprobeerd wordt om het slachtoffer niet te lossen zodat hij vertrouwen krijgt dat je hem wel
degelijk wil redden!
De bevrijdingsgrepen zijn:
• Dubbele polsgreep van boven
• Enkele polsgreep
• Dubbele polsgreep van onderen
• Voorwaartse omklemming
• Achterwaartse omklemming
• Borstgreep
• Lendengreep
• Achterwaartse borstgreep
Blijf je reanimatietechnieken oefenen…
na de redding uit het water moet in veel
gevallen overgaan worden tot CPR!
30

Toerisme Vlaanderen - Dienst Kwaliteitsbeheer
i.s.m. CEPS
Foto’s : Ronny Margodt
Auteurs
Ronny Margodt
Affinion International Travel
Projectcoördinatie
Katrien Van Ginderachter en Sanghita Achten
Toerisme Vlaanderen
Vormgeving
Steven Derthoo, Toerisme Vlaanderen
Adviseurs
Ignace Brunclair, Avicenna - CEPS
Verantwoordelijk uitgever
Peter De Wilde, Toerisme Vlaanderen
Grasmarkt 61, 1000 Brussel
Copyright Toerisme Vlaanderen 2012
toerisme
vlaanderen

Reitewege, Reiterunterkünfte & Reiterhöfe in Flandern
1