qr-codes in onderwijs en onderzoek - SURFnet

SURFnet bv
Postbus 19035
3501 DA Utrecht
Telefoon 030 2 305 305
Fax 030 2 305 329
admin@surfnet.nl
www.surfnet.nl
Stichting Kennisnet
Postbus 778
2700 AT Zoetermeer
Telefoon 0800 KENNISNET
Fax 079 3 212 322
surfnetkennisnet@kennisnet.nl
kennisnet.nl
11-17047
SURFnet Kennisnet Innovatieprogramma
qr-codes in onderwijs
en onderzoek
hoe kunt u ze inzetten?
www.surfnetkennisnet.nl

inhoudsopgave
inleiding 3
1 over de QR-code 4
1.1 Wat is een QR-code? 4
1.2 QR-codes afdrukken 5
1.3 Hoe werkt een QR-code? 5
1.4 Het gebruik van QR-codes in Nederland 6
1.5 Samenvattend 7
2 QR-codes in lesbrieven 8
2.1 Inleiding 8
2.2 Werkwoordvervoeging 8
2.3 Cultuur 9
2.4 Cursus bedrijfskunde 10
2.5 Eerste reacties 10
3 QR-codes in wetenschappelijke publicaties 12
3.1 Inleiding 12
3.2 Showcase 12
3.3 Vooruitblik 13
4 QR-codes op visitekaartjes 14
4.1 Inleiding 14
4.2 Contactgegevens 14
4.3 PGP-sleutel 14
5 Inloggen met een QR-code 16
5.1 Inleiding 16
5.2 QR-code: een veilige én gebruiksvriendelijke oplossing 16
5.3 Werking 16
6 tot slot 18
bijlage - opbouw van een QR-code 19

2 SURFnet | Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek

inleiding
Waarom dit rapport?
Stel: u zit in de trein een wetenschappelijk rapport te lezen. Het rapport bevat
hyperlinks naar extra informatiebronnen die online beschikbaar zijn. Hoe kunt
u die makkelijk raadplegen?
Stel: u krijgt een visitekaartje van iemand. U wilt de gegevens opnemen in de
contactpersonenlijst van uw mobiele telefoon (die uiteraard gesynchroniseerd
wordt met uw computer). U moet die contactgegevens allemaal overtypen, met
het te kleine toetsenbord van de telefoon. Kan dat niet handiger?
Dat kan handiger! Met QR-codes.
QR-codes worden steeds vaker gebruikt. Ze duiken op in tijdschriften, op verpakkingen,
visitekaartjes en zelfs op billboards. Met QR-codes kun je een lezer of
gebruiker immers makkelijk doorsturen naar meer of een ander type content
op internet.
Ook in het onderwijs en onderzoek kunnen QR-codes hun waarde bewijzen.
Ze kunnen op verschillende manieren een verrijking vormen in het onderwijsaanbod
of de onderzoekspraktijk. Dat is de reden dat SURFnet in het kader van
het SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma een aantal pilots met QR tags op
het gebied van onderwijs en onderzoek heeft uitgevoerd. De resultaten van de
pilots zijn in dit rapport beschreven: mogelijk is het een inspiratiebron.
Voor wie?
Dit rapport is bedoeld voor iedereen in het onderwijs en/of onderzoek die
op zoek is naar een verrijking van onderwijsstof, publicaties enzovoort.
Wat vindt u in dit rapport
Eerst leggen we kort uit wat QR-codes zijn, hoe ze werken en waarvoor ze
gebruikt kunnen worden (hoofdstuk 1). In de hoofdstukken daarna komt een
aantal aansprekende showcases en praktijkvoorbeelden aan de orde. Die beschrijven
het gebruik en het nut van QR-codes in het onderwijs en onderzoek.
Het gaat om:
• QR-codes in lesbrieven die verwijzen naar animaties met extra uitleg
(hoofdstuk 2);
• QR-codes in wetenschappelijke publicaties die verwijzen naar extra online
bronnen (hoofdstuk 3);
• QR-codes op visitekaartjes, met daarin naam- en adresinformatie,
of een publieke PGP-sleutel (hoofdstuk 4);
• QR-codes om in te loggen bij online diensten zoals webmail (hoofdstuk 5).
Tot slot is er een bijlage met technische informatie beschikbaar.
Zelf (al) aan de slag?
Dit rapport bevat eerste handvatten om met QR-codes aan de slag te gaan.
Voor meer informatie kunt u altijd contact opnemen met SURFnet.
Hebt u zelf ervaringen met het gebruik van QR-codes in onderwijs en onderzoek
die hier niet besproken zijn. Ook dan horen we graag van u!
Mail naar QR@surfnet.nl of bel met 030-2305305.
3

1
over de QR-code
4 SURFnet | Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek
1.1 Wat is een QR-code?
Een QR-code (Quick Response-code), is een soort streepjescode: gecodeerde
informatie die gescand kan worden door een apparaat. Een QR-code kan
echter veel meer informatie bevatten dan de traditionele streepjescode die
u op verpakkingen aantreft 1 . In een QR-code kunnen ook e-mailadressen,
contactinformatie, agenda-afspraken, GEO-locaties,
sms-berichten, telefoonnummers en teksten worden
aangeboden.
Een QR-code ziet er als volgt uit:
De QR-code is in 1994 ontwikkeld door Denso-Wave,
een dochteronderneming van het Japanse bedrijf Denso.
Aanleiding voor de ontwikkeling van de QR-code was de wens van Toyota,
een klant van Denso, om onderdelen beter identificeerbaar te maken. Denso
had als uitgangspunt dat de specificaties van de QR-code publiek en open
moesten zijn 2 .
In de loop van de tijd zijn er een aantal conventies ontstaan, onder andere
gedreven door het Japanse NTT dat de QR code grootschalig heeft gepromoot.
Tabel 1 geeft een overzicht van een aantal gebruikelijke inhoud typen.
In de bijlage vindt u meer technische informatie over de opbouw van
een QR-code.
Type Omschrijving
Bookmark Bevat een titel en een URL die
toegevoegd kan worden aan de
bookmarks op een mobiele telefoon in
MEBKM-formaat3 sms-bericht Bevat het telefoonnummer
en het bericht om een telefoon een
sms-bericht te laten zenden.
Telefoonnummer Bevat een telefoonnummer.
Mailadres Bevat een mailadres.
Virtueel vCard-adreskaartje Bevat een aantal contactgegevens
in het vCard 4 -formaat
Virtueel MECARD-adreskaartje Bevat een aantal contactgegevens
in het MECARD 5 -formaat
URL Bevat een link naar een locatie op het
1 http://www.denso-wave.com/qrcode/
qrfeature-e.html
internet.
2 http://nl.wikipedia.org/wiki/QR-code Tabel 1: Mogelijke bestandstypen in QR codes

1.2 QR-codes afdrukken
Bij het afdrukken van QR-codes is het belangrijk om ervoor te zorgen dat
ze groot genoeg zijn om door smartphones en webcams goed gelezen te
kunnen worden. Het blijkt dat smartphones en webcams redelijk tot goed
kunnen omgaan met QR-codes die bestaan uit pixels van minimaal 0,8 mm
breed.
1.3 Hoe werkt een QR-code?
Met een QR-code wordt het gemakkelijk om informatie te lezen met bijvoorbeeld
een mobiele telefoon en deze informatie vervolgens te gebruiken.
Het werkt als volgt:
1. Degene die een QR-code wil aanbieden, moet de QR-code aanmaken. Dit
kan gemakkelijk via internet, waar een groot aantal gratis QR-codegeneratoren
te vinden is, bijvoorbeeld:
http://www.qurify.com/nl/
http://www.qrcode.nu/qrcode/generator
http://qrcode.kaywa.com/
http://zxing.appspot.com/generator/
2. Deze QR-code kan gepubliceerd worden, bijvoorbeeld in een tijdschrift of
op een visitekaartje.
3. Om de QR-code te lezen, moet de gebruiker beschikken over een mobiele
telefoon met een camera en software om de QR-code te scannen. De camera
wordt gebruikt om de QR-code te fotograferen, de scansoftware interpreteert
de code en kan deze ook verwerken. Bijvoorbeeld: bij een URL kan
automatisch de webbrowser geopend worden.
Voorbeelden van QR-codescansoftware:
http://www.neoreader.com/
http://www.i-nigma.com/Downloadi-nigmaReader.html
http://mobiletag.com/en/download.php
De functionaliteit van de verschillende scanapplicaties loopt behoorlijk uiteen.
Sommige readers presenteren slechts de inhoud van de QR-code als
tekst op het scherm. De meeste kunnen echter slimmer omgaan met de
inhoud. Zo geven sommige readers de inhoud van een QR-code die begint
met ‘http://’ direct door aan de browser op de mobiele telefoon, om de aangeboden
URL te openen. Op deze manier is het zeer eenvoudig de internetpagina
te openen op de telefoon, waardoor overtypen niet meer nodig is.
Een nuttige toepassing is ook het overnemen van adresgegevens in een
vCard of MECARD.
3 http://www.nttdocomo.co.jp/english/service/
imode/make/content/barcode/function/
application/bookmark/
4 http://www.imc.org/pdi/vcard-21.txt
5 http://www.nttdocomo.co.jp/english/service/
imode/make/content/barcode/function/
application/addressbook/
6 http://www.rectec.nl/2010/06/28/
de-doorbraak-van-qr-codes/
5

6 http://www.rectec.nl/2010/06/28/de-doorbraak-van-qr-codes/
6 SURFnet | Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek
1.4 Het gebruik van QR-codes in Nederland
In Nederland zijn nog geen officiële cijfers bekend over het gebruik van
QR-codes. In Nederland wordt inmiddels aan de randvoorwaarden voldaan
om de adoptie van QR-codes te bespoedigen: de groei van mobiel internetgebruik
en de toename van het aantal smartphones en applicaties voor
QR-codelezers. Diverse organisaties in Nederland maken al enkele jaren
gebruik van QR-codes om hun klanten beter te bedienen 6 .
Hieronder vindt u enkele voorbeelden:
9292ov.nl
De website www.9292ov.nl geeft onder elk reisadvies een QR-code weer
waarmee de reiziger informatie snel op zijn mobiele telefoon kan laden.
Hierbij wordt de QR-code dus vanaf het scherm gescand. De informatie van
de zojuist geplande reis staat dan direct op de mobiele telefoon van de gebruiker.
Het is dus niet meer nodig om de reisgegevens op te schrijven.

Peek & Pompe
Het Utrechtse makelaarskantoor Peek & Pompe plaatst
QR-codes op woningen die te koop zijn aangeboden.
Geïnteresseerden kunnen deze QR-code scannen. De
link in de QR-code leidt naar een mobiele website waar
zij alle benodigde informatie en foto’s van de woning
kunnen bekijken 7 .
Metro
De gratis krant Metro
biedt lezers QR-codes
aan. Deze QR-codes bevatten
links naar achtergrondinformatie
op internet over de nieuwsonderwerpen
die in de krant staan.
Go-Tan
De leverancier van Oosterse levensmiddelen
Go-Tan integreerde QR-codes in een campagne.
Klanten die de code scanden, werden
verwezen naar een mobiele webpagina met
recepten en bijbehorend boodschappenlijstje
8 .
1.5 Samenvattend
In dit hoofdstuk is naar voren gekomen wat QR codes zijn en dat het vrij eenvoudig
is om QR codes te maken en te gebruiken. Er is een aantal voorbeelden
van toepassingen beschreven die in Nederland al veel worden gebruikt.
In de volgende hoofdstukken komen de showcases naar voren die een voorbeeld
kunnen zijn voor het gebruik van QR codes in onderwijs en onderzoek.
7 http://www.oneshoe.nl/projecten/peekenpompe-makelaar-qrcode-campagne
8 http://www.go-tan.mobi/aboutqr
7

2
8 SURFnet | Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek
QR-codes in lesbrieven
2.1 Inleiding
Het hoger onderwijs maakt steeds meer gebruik van verschillende soorten
content om leerstof op boeiende wijze aan te bieden. Een docent die werkzaam
is op de Hogeschool Utrecht en de Hogeschool van Amsterdam zet
filmpjes of animaties in omdat deze meer tot de verbeelding spreken dan
bijvoorbeeld weblectures alleen. Ook ontwikkelt hij lesbrieven voor diverse
vakken. Deze lesbrieven bevatten een korte inleiding met theorie over het
onderwerp, en een groot aantal opdrachten, die de studenten alleen of in
groepjes moeten maken. De lesbrief wordt verstuurd als pdf en studenten
kunnen ervoor kiezen om er digitaal of op papier mee te werken.
Vanwege de afwisseling in vorm, wordt het lesmateriaal optimaal benut en
wordt een beter leereffect bereikt. Deze verschillende vormen lesmateriaal,
moeten wel in samenhang worden aangeboden: het kader moet duidelijk
zijn, het moet duidelijk zijn welk deel van het lesmateriaal bij welk deel in de
lesstof past en waar het is te vinden.
QR-codes leken een goed middel te zijn om bijvoorbeeld animatiefilmpjes
te koppelen aan de lesstof die in een lesbrief wordt aangeboden. Tijdens het
studeren kunnen de studenten de QR-code scannen en krijgen ze de animatie
direct te zien op hun mobiele telefoon. De docent is hiermee aan de slag
gegaan en heeft de QR codes in zijn lesbrieven opgenomen. In de volgende
paragrafen komt een aantal voorbeelden aan de orde.
2.2 Werkwoordvervoeging
Onderstaande afbeelding komt uit een lesbrief over werkwoordvervoeging.
Controleopdracht:
Het werkwoord III, de
tegenwoordige tijd, in
Schrijfwijzer Compact p. 200
- 201
Geef de schrijfwijze van de
tegenwoordige tijd aan.
1 De organisatie streeft
ernaar, dat de ontstane
vacature zo snel mogelijk
opnieuw bezet wor...
2 De branders van
aardgastoestellen vervuil...
bijna niet.
3 Geen enkele
organisatie veroorloof... zich de
investering in tijd en mankracht
die het instellen van een grote
selectiecommissie verei...
4 De vernieuwing van
deze machines beteken...
meer veiligheid en minder
onderhoud.
Hoofdletters I, in Schrijfwijzer Compact p. 151 - 163
Vul de juiste vorm in.
1 Geachte mevrouw ...................... (van Hoogdalen/Van Hoogdalen)
2 ................... gaat hij nooit na 10:00 uur naar zijn werk (’s Morgens/ ’s
De 5 links We in gaan dit ervan voorbeeld uit dat gaan naar:
de toekomstige chef van de
• nieuw http://www.youtube.com/watch?v=DMoI9fa9dWE&
te benoemen
functionaris de advertentie
morgens/ ’S morgens)
opstel... (filmpje over tegenwoordige 3 In tijd) ................ leggen vrijwel alle vogels een ei. (mei/Mei)
6 Als kristalvlakken in
• een http://www.youtube.com/watch?v=gW9G0wU5VuI&feature=related
metaal in een bepaalde
rechten, bijvoorbeeld het recht van amendement.
richting afschui..., tree... zg.
5 Ik houd erg van ..................... (Zuid-Afrikaanse/Zuidafrikaanse/
platische (filmpje deformatie over op. verleden tijd)
7 Zijn kennis van alles
wat met de productie
samenhang... is onontbeerlijk.
8 Een groepslid
conformeer... zich volledig als
zijn gedrag helemaal
overeenstem... met wat de
groepsleden van hem
verwach...
9 De personeelschef is
ervan overtuigd dat de
kandidaat te goeder trouw
solliciteer...
10 De mentor die mij nu
begelei..., is de eerste die zich
aan de afspraken hou...
11 De commissie moet
zelf uitmaken wie er als
voorzitter optree...
12 Als de zon schijn...,
Uitlegfilmpje over
werkwoordvervoeging in
de tegenwoordige tijd:
Uitlegfilmpje over
werkwoordvervoeging in
de verleden tijd:
4 De .................. (tweede kamer/Tweede Kamer) heeft verschillende
zuidafrikaanse) wijn.
6 Aan de .......................... grachten heb ik heel mijn leven mijn hart
verpand (amsterdamse/Amsterdamse)
7 Op ....................... (prinsjesdag/Prinsjesdag) wordt
de .......................... (Miljoenennota/ miljoenennota) door de ....................
(minister/Minister) van ....................... (Financiën/financiën) gepresenteerd.
8 Velen verkeren in de veronderstelling dat de mensen in
de ..................... (middeleeuwen/ Middeleeuwen) dachten dat
de ..................... (aarde/Aarde) plat zou zijn.
9 De ................................ (t-shirts/T-shirts) zijn nog niet opgevouwen.
10 De inwoners van de ..................... (Zuid-Europese/Zuideuropese)
landen staan bekend om hun bourgondische aard.
11 De .......................... (minister-president/Minister-President) is ziek.
12 51 ........................... (Studenten/studenten) waren niet in één keer
voor hun examen geslaagd.
13 Zij gaat iedere .......... (lente/Lente) wel een keer naar .......................
(Parijs/parijs).
14 Op ....................... (zondag/Zondag) werk ik niet. Die dag wil ik vrij
houden voor andere activiteiten.
15 Met ............................ (Hemelvaart/hemelvaart) is de school

Merk op dat er per filmpje twee links in de lesbrief staan: een gewone hyperlink
(het blauwe, onderstreepte ‘uitlegfilmpje’) en de QR-code. De hyperlink is
handig als de student de pdf van het scherm bekijkt: er kan direct op geklikt
worden. De QR-code wordt gebruikt als de student lesbrief op papier leest:
hij kan de QR-code scannen met zijn mobiele telefoon en het filmpje bekijken.
Scan Interculturele deze QR-code omcommunicatie de volledige lesbrief en samenwerking
te bekijken:
http://www.surfnet.nl/Documents/qrtag_lesbrief_
Uiteindelijk werken we bij deze cursus aan de interculturele
competentie zodat je er profijt van hebt binnen je beroep.
wwvervoeging.pdf
Bedenk met elkaar 3 situaties waarbinnen cultuurverschillen in
jouw beroep een rol kunnen spelen en waar er een risico bestaat dat
de samenwerking niet goed verloopt.
1._____________________________________________________
2.3 Cultuur
Onderstaand fragment komt uit een lesbrief over wat cultuur is:
QR-tag naar clip van Catherine Tate:
2. ____________________________________________________
3. ____________________________________________________
De clip van Catherine Tate die jullie zagen, is een goed voorbeeld van stereotypen
en vooroordelen. Als je een smartphone hebt en je beschikt over de juiste applicatie
(NeoReader voor iPhone o.a.) dan kan je deze clip terug zien op je mobiele telefoon
door het plaatje hiernaast te ‘scannen’.
Hierboven klikken kan natuurlijk ook als je achter een computer zit.
Ook hier
Opdracht
zien we
voor
zowel
bijeenkomst
een gewone hyperlink
2
als een
Foto of filmfragment plus een klein interview
QR-code.
(1) Ieder van jullie verzamelt voor de volgende bijeenkomst een filmfragment of
3 foto’s waarin duidelijk een aspect van een cultuur naar voren komt. Dat mag
Scan deze QR-code om de een volledige aspect van je lesbrief eigen cultuur te bekijken: zijn of van een vreemde cultuur. (2) Daarnaast
voeren jullie een kort interview uit met iemand die je vraagt naar een belangrijk
http://www.surfnet.nl/Documents/qrtag_lesbrief_
ritueel of gebeurtenis binnen diens cultuur. Laat die persoon beschrijven wat het
cultuur.pdf
ritueel/gebeurtenis precies is, vraag waarom dit belangrijk is en vraag hoe die
persoon de eerste keer herinnert dat hij/zij deelnam aan dit ritueel of deze
gebeurtenis. (3) Schrijf daarna op wat je zelf op het eerste gezicht vreemd vond
aan wat deze persoon je vertelde en schrijf ook op waarom je denkt dat dit vreemd is voor jou. Werk de
antwoorden uit in een verslag van 1 A4. En wees voorbereid om dit alles te presenteren aan de anderen de
volgende keer.
Toetsing PO5
(1) Tijdens de laatste bijeenkomst presenteer je jouw reflectie op wat je geleerd hebt tijdens de cursus en
verantwoord je jouw leerplan dat je hebt opgesteld om je ontwikkeling van je interculturele competenties in
de toekomst gestalte te geven met het oog op jouw beroepspraktijk. (2) Je bouwt daarnaast tot aan het eind
van semester 1 aan een portfolio dat op 13 december moet worden ingeleverd bij de docent. Het portfolio
bevat alle uitgewerkte opdrachten die tijdens de cursus door de docent via deze kennis-sheets zijn
opgegeven. (3) Ten slotte geldt er een verplichte aanwezigheid voor alle bijeenkomsten. Zonder uitgewerkte
opdracht wordt geen toegang verleend tot de bijeenkomsten.
4
10http://en.wikipedia.org/wiki/QR_Code
9

10 SURFnet | Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek
2.4 Cursus bedrijfskunde
Toetsbrieven helpen de student bij het voorbereiden op het tentamen.
In de toetsbrieven van de cursus Bedrijfskunde van de opleidingen Accountancy
en Fiscale economie zijn de QR-codes van alle links die in de toetsbrief
voorkomen, handig bij elkaar in een uitneembaar vouwboekje gezet.
Hier knippen - - - Vouwen op de witte lijnen tot een handig boekje
Hoofdstuk 2
Hoofdstuk 4
Management vroeger & nu Maatschappelijke
A. 2.1 t/m 2.5
verantwoordelijkheid en
ethiek
B. 2.6 & 2.7
C. 4.1 t/m 4.3
D. 4.4 & 4.5
Hoofdstuk 7
Strategisch management
E. 7.1 & 7.2
F. 7.3 & 7.4
A C E G
B D F H
Extra
G. Missie en Visie
H. Toetsbrief in pdf
Scan deze QR-code om de volledige toetsbrief
te bekijken:
http://www.surfnet.nl/Documents/qrtag_
toetsbrief_bedrijfskunde.pdf
Dit type kaartjes wordt ook gebruikt door de
Hogeschool Utrecht.
2.5 Eerste reacties
De QR-codes zijn sinds september 2010 in het lesmateriaal van de Hogeschool
van Amsterdam en de Hogeschool Utrecht opgenomen. Voor de docent was het
eenvoudig om de QR tags te maken en ze in de les- en toetsbrieven te plakken.
De studenten blijken enthousiast over het gebruik van de QR-codes. De docent
vertelde dat studenten het “cool” vinden dat ze werken met iets dat in hun
belevingswereld niet met studeren wordt geassocieerd. Ze gaan actiever om
met de lesstof en verwerken de lesstof dus beter.

3
12 SURFnet | Kennisnet QR-codes in onderwijs 1 Introduction en onderzoek
QR-codes in
wetenschappelijke publicaties
3.1 Inleiding
Wetenschappelijke publicaties, denk aan artikelen, proefschriften, rapporten,
worden steeds vaker verrijkt. Dat houdt in dat er links in zijn opgenomen
naar extra materiaal.
Dit extra materiaal kan bijvoorbeeld bestaan uit onderzoeksdata, beeldmateriaal
ter illustratie, metadatasets en post-publicatiedata zoals commentaren en
ranking-gegevens. Door de veranderende post-publicatiedata is het mogelijk
dat een verrijkte publicatie zich blijft doorontwikkelen.
Veel begeleidende materialen zijn tegenwoordig online beschikbaar doordat
onderzoekers gebruik maken van openbare, zogenaamde Open Access-onderzoeksdata.
In publicaties wordt meestal met hyperlinks verwezen naar deze
online bronnen. Nadeel daarvan is dat de URL handmatig moet worden ingevoerd
als de publicatie van papier wordt gelezen.
SURFnet, SURFfoundation, Data Archiving and Networked Services (DANS)
en Amsterdam University Press (AUP) zagen hier QR-codes als een uitkomst.
De lezer kan een QR-code gemakkelijk scannen vanaf het papieren document,
met zijn mobiele telefoon. Op die telefoon zijn vervolgens meteen de extra
bronnen te raadplegen. Dit is uitgewerkt in de onderstaande showcase.
3.2 Showcase
De voorpagina van deze wetenschappelijke publicatie is voorzien van een
QR-code:
The Niersen Beaker burial: A renewed study of
a century-old excavation
Quentin Bourgeois, Luc Amkreutz, Raphaël Panhuysen
Review data:
Submission 1/9/2009
Revision 28/9/2009
2nd submission 13/10/2009
available online at www.jalc.nl and www.jalc.be
Abstract
In 1907, Holwerda uncovered an exceptional primary grave underneath a barrow on the eastern slope of
the ice-pushed ridge of the Veluwe. The Niersen Beaker burial contained the human skeletal remains of
multiple individuals. The preservation of the bones, extremely rare on the Dutch sandy upland, motivated
Holwerda to lift the grave and transport it to the National Museum of Antiquities (RMO). The
grave presents a rare insight into Beaker graves in the Netherlands, where skeletal remains are rarely
preserved. A new physical anthropological analysis, paying particular attention to the taphonomy in the
grave, and a critical review of what Holwerda observed in the field has allowed us to re-interpret the
grave. In this article it will be argued that this grave contained not only the remains of a female in
crouched position, but also the disarticulated remains of two more individuals placed at the back of the
grave. Surprisingly not only human remains were uncovered, but also two bones belonging to a large
mammal (a cow or a horse). The specific position of some skeletal remains and the description by Holwerda
allow us to interpret the grave as a small open burial chamber on top of which a barrow was constructed.
Keywords: Niersen, Holwerda, Late Neolithic, burial mound, Bell Beaker, physical anthropology,
barrows, burial chamber, animal bones, disarticulated remains, secondary burial.
Little over a century ago, Jan Hendrik Holwerda, then curator of the Dutch department in the
National Museum of Antiquities (RMO) in Leiden, spent several years researching prehistoric
barrows in the Veluwe area (central Netherlands). During the 1907 campaign Holwerda excavated
a barrow west of Vaassen in the vicinity of Niersen. This barrow, G4, covered an exceptional
primary grave with human skeletal remains of more than one individual, which were
reasonably well-preserved, a rare situation on the Dutch sandy upland. Holwerda consolidated

Scant de lezer de QR-code, dan wordt
hij naar onderstaande webpagina
geleid 9 :
De mobiele webpagina bevat de volgende
elementen:
• Abstract: de samenvatting van de
publicatie
• Publication: een link naar de pdf van de
publicatie
• GIS browser of burial: de mogelijkheid
om het studieobject te bestuderen via
een GIS-browser (Geographic Information
System)
• Images: foto’s van het studieobject die
niet in het artikel staan.
• References: de literatuurlijst die bij het
artikel hoort.
3.3 Vooruitblik
Deze showcase is ontwikkeld met een reeds uitgegeven verrijkte publicatie.
Helaas zijn er daarom nog geen reacties van lezers beschikbaar. De uitgever
was erg enthousiast over het idee. AUP zal in het Journal of Archaeology in the
Lower Countries dat in het voorjaar van 2011 beschikbaar komt voor het eerst
van QR-codes en mobiele websites gebruik maken.
9 http://develop01.dans.knaw.nl/jalc/qr/
13

4
14 SURFnet | Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek
QR-codes op visitekaartjes
4.1 Inleiding
QR-codes kunnen ook gebruikt worden om tussen mensen snel contactgegevens
uit te wisselen. Dit kunnen standaard contactgegevens zijn, opgeslagen
als MECARD (zie ook paragraaf 2.1), maar ook PGP-sleutels (zie paragraaf 5.3).
Deze gegevens zijn te verwerken in een QR-code, die bijvoorbeeld op (de achterkant
van) een visitekaartje kunnen worden afgedrukt.
4.2 Contactgegevens
Visitekaartjes worden vaak gebruikt voor het uitwisselen van contactgegevens.
Daarnaast maken veel mensen gebruik van een Personal Information
Management systeem (PIM), een applicatie om deze contacten op te slaan
en te beheren (denk aan e-mailclients als Outlook of Thunderbird). Ook organisaties
maken gebruik van zulke systemen; dit zijn meestal Customer Relationship
Management systemen (CRM).
Een veelgebruikt bestandsformaat voor het uitwisselen van contactgegevens
is MECARD. Deze standaard kan gelezen worden door de meeste e-mailclients
en andere PIM-systemen. MECARD-bestanden worden vaak als bijlage bij
e-mails meegestuurd, maar ze kunnen ook op een andere manier worden uitgewisseld,
bijvoorbeeld via de mobiele telefoon. MECARD-bestanden kunnen
naam- en adresgegevens, telefoonnummers, URL’s, logo’s, foto’s en zelfs stukjes
geluid bevatten.
Door een QR-code met een MECARD op een visitekaartje af te drukken, kan
de ontvanger van een visitekaartje de nieuwe contactpersoon direct aan zijn
contactpersonenlijst toevoegen. Overtypen van adresgegevens is dus overbodig.
4.3 PGP-sleutel
Over PGP
PGP (Pretty Good Privacy) is een versleutelingsmethode voor internetbestanden.
Het is daarmee mogelijk om bestanden, zoals e-mails, zo te versturen dat:
• alleen de ontvanger ze kan inzien;
• zeker is dat degene die zegt dat hij het bestand verstuurt, ook echt diegene
is.
PGP is een vorm van asymmetrische cryptografie. Dit werkt met een sleutel
(een lange karaktercombinatie) die uit twee delen bestaat: een publiek deel
en een geheim deel. Het publieke deel is voor iedereen beschikbaar, het geheime
deel alleen voor de gebruiker.
Alleen door deze twee sleutels te combineren, kan een versleuteld bericht
ontcijferd worden. Het gaat als volgt: de verzender gebruikt de publieke sleutel
van de ontvanger om een bestand te versleutelen. Het bestand kan nu door
niemand meer bekeken worden, behalve door de ontvanger. Deze kan namelijk
als enige de benodigde combinatie maken van het publieke deel van zijn
sleutel (dat in het bericht zit) en zijn geheime sleutel.

Met hetzelfde principe kan de verzender bestanden ondertekenen, zodat
voor de ontvanger zeker is dat de verzender ook daadwerkelijk de verzender
is: de verzender ondertekent het bestand met zijn eigen geheime sleutel. De
ontvanger controleert met behulp van de publieke sleutel van de verzender
de echtheid van digitale ondertekening.
Uiteraard worden deze handelingen automatisch uitgevoerd door software,
die meestal als plugin gebruikt wordt in e-mailclients als Thunderbird, Outlook
en Eudora.
Publieke sleutel als QR-code
Het is dus handig dat uw contactpersonen uw publieke sleutel hebben, zodat
u met hen op veilige wijze vertrouwelijke bestanden en berichten kunt uitwisselen.
Door de publieke sleutel als QR-code te publiceren, bijvoorbeeld op
uw visitekaartje, kunnen contactpersonen uw publieke sleutel snel toevoegen
in hun e-mailclient.
Een ander voordeel van het uitwisselen van de publieke sleutel via een visitekaartje,
is dat je als ontvanger zeker weet dat de publieke sleutel daadwerkelijk
hoort bij degene die hem aan je doorgeeft, en geen vervalsing is.
SURFnet heeft als showcase een tool ontwikkeld waarmee het technisch
mogelijk is om met een webcam een publieke sleutel op een QR-code te
importeren in een e-mailclient.
PGP-sleutel wordt gescand:
PGP-sleutel wordt geïmporteerd in de e-mailclient:
15

5
16 SURFnet | Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek
inloggen met een QR-code
5.1 Inleiding
Op internet is inloggen met gebruikersnaam en wachtwoord lang niet altijd
even veilig. Gebruikers kiezen te eenvoudige wachtwoorden of worden gedwongen
complexe wachtwoorden samen te stellen die moeilijk te onthouden
zijn. Dat leidt weer tot de welbekende gele briefjes die op monitoren
worden geplakt.
Er zijn veilige alternatieven beschikbaar: denk aan sms-codes die door sommige
banken en DigiD worden gebruikt, en aan de random reader die door
een aantal banken gebruikt wordt (een paslezer die inlogcodes genereert).
Daarnaast wordt ook wel gebruik gemaakt van smart cards.
Al deze oplossingen hebben echter nadelen. Soms moet de gebruiker drivers
installeren op zijn computer, die niet voor alle besturingssystemen beschikbaar
zijn. In andere gevallen moeten ingewikkelde codes worden overgetypt
vanaf kleine schermpjes, bijvoorbeeld bij de random reader. Voor de meeste
oplossingen geldt: hoe veiliger, hoe minder gebruiksvriendelijk.
5.2 QR-code: een veilige én gebruiksvriendelijke oplossing
SURFnet heeft in het kader van het SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma
gezocht naar een alternatieve methode voor inloggen bij online diensten, zoals
internetbankieren of webmail. Uitgangspunt was dat de oplossing zowel
veilig als makkelijk in gebruik moest zijn. Dit heeft geleid tot een showcase
waarin QR-codes gebruikt worden.
QR-codes bieden hier namelijk een goede oplossing. Het beveiligingsprincipe
hierachter werkt hetzelfde als bijvoorbeeld de random reader van de bank:
op basis van het tijdstip en een wiskundige sleutel wordt een inlogcode gegenereerd.
Deze code wordt ingevoerd op de inlogpagina van de internetsite.
Het voordeel van het toepassen van een QR-code is echter dat de gebruiker
de code niet hoeft over te typen op het scherm. De gebruiker heeft hiervoor
een smartphone met internetverbinding nodig (bijvoorbeeld iPhone of een
telefoon met Android).
5.3 Werking
In het kort werkt het principe als volgt:
1. Voor eerste gebruik moet de gebruiker:
- op zijn telefoon een speciale applicatie installeren voor het scannen
van de QR-code en het berekenen van de inlogcode
- zich eenmalig registreren bij de instantie die de dienst verzorgt waarop
hij wil inloggen.
2. De gebruiker surft met zijn browser naar de dienst waarop hij wil inloggen.
De dienst laat op het inlogscherm een QR-code zien:

3. De gebruiker start de speciale applicatie op zijn smartphone en scant
de QR-code:
4. De gebruiker moet op zijn telefoon bevestigen dat hij wil inloggen.
De applicatie toont daarbij een logo van de dienst waarop ingelogd kan
worden.
5. De applicatie berekent de inlogcode en stuurt deze via een internetverbinding
naar de server waarop wordt ingelogd.
In de browser van de computer van de gebruiker wordt de dienst nu automatisch
gestart.
Overigens kan ook ingelogd worden als er op de telefoon geen internetverbinding
beschikbaar is. In dat geval wordt de inlogcode op het scherm van de
telefoon getoond en kan de gebruiker deze overtypen in zijn browser.
Deze showcase is dermate succesvol gebleken, dat er binnen SURFnet wordt
gekeken naar mogelijkheden om dit in haar eigen dienstenverlening in 2011
in te gaan zetten. Er wordt hard gewerkt aan een roadmap voor deze technologie.
2
3
4
5
17

5
tot slot
18 SURFnet | Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek
Met het uitvoeren van de pilots en showcases met QR-codes hebben we
willen laten zien dat er ook binnen het onderwijs en onderzoek veel toepassingsmogelijkheden
voor QR codes zijn. Sommige initiatieven, zoals het
gebruik in lesbrieven en het inloggen, zijn al daadwerkelijk “in productie”
genomen of komen dat binnenkort. Voor de andere initiatieven heeft dit een
iets langere doorlooptijd.
We hopen in ieder geval dat deze uitgave voor u een inspiratiebron zal zijn.
Wij wensen u veel succes en mooie toepassingen voor het gebruik van
QR-codes!
Dit rapport is tot stand gekomen met bijdragen van en met dank aan:
• Patrick van der Bogt (HvA/HU)
• Maarten Hoogerwerf (DANS)
• Jeroen Sondervan (AUP)
• John Doove (SURFfoundation)
• René Post (XPT)
• Ivo Jansch en Peter Verhage (Egeniq)
• Jan Michielsen (Hendrikx Van der Spek)

ijlage
opbouw van een QR-code
De QR-code is een ISO-standaard (ISO/IEC18004:2006) voor het coderen van
een 2D-streepjescode. In de QR-code is een aantal herkenningspunten opgenomen
waarmee de software die de code interpreteert eenvoudig kan bepalen
wat de juiste oriëntatie is. Hierdoor kan de code snel worden uitgelezen. De
anatomie van een QR-code ziet er als volgt uit 10 :
Een QR-code is opgebouwd uit kleine vierkantjes die zwart of wit kunnen zijn.
Deze vierkantjes noemt men ‘modules’. De kleinste QR-code bestaat uit 21x21
modules en de grootste uit 177x177 modules. De datacapaciteit kan dus ook
per QR-code verschillen:
• numeriek: maximaal 7089 karakters
• alfanumeriek: maximaal 4296 karakters
• binair (8-bits): maximaal 2953 karakters
De QR-code kent een uitgebreide methodiek om fouten te corrigeren.
Deze methodiek maakt het mogelijk de code te interpreteren wanneer
deze is beschadigd. Ook hierin bestaan meerdere niveaus:
• Level L 7 procent van de codewoorden wordt hersteld
• Level M 15 procent van de codewoorden wordt hersteld
• Level Q 25 procent van de codewoorden wordt hersteld
• Level H 30 procent van de codewoorden wordt hersteld
10 http://en.wikipedia.org/wiki/QR_Code
19

colofon
Teksten en redactie
Jan Michielsen, Marieke de Wit
SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma
Eric van der List
Grafisch ontwerp en opmaak
Vrije Stijl grafisch ontwerp
Druk
Drukkerij Libertas, Bunnik
SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma, maart 2011
Voor deze publicatie geldt de Creative Commons Licentie
“Attribution-Noncommercial-Share Alike 3.0 Netherlands”.
Meer informatie over deze licentie is te vinden op
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/nl/
Opmerkingen of suggesties
qr@surfnet.nl
20 SURFnet | Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek