Grondwaterplan Soest Planperiode 2011-2015 - Gemeente Soest

Grondwaterplan Soest
Planperiode 2011-2015
Definitief eindrapport
Uitgebracht aan:
Gemeente Soest
Raadhuisplein 1
3762 AV SOEST

definitief
KF23A, RAP20110210 14-02-11

Projecttitel : Grondwaterplan Soest
Planperiode 2011-2015
Projectcode : KF23A
Soort document : Definitief eindrapport
Kenmerk : KF23A, RAP201100210
Opdrachtgever : Gemeente Soest
Opgesteld door : drs. ing. M.J. Kuiper
Senior projectleider : ir. J.H. Bouma
Paraaf opsteller :
Paraaf senior projectleider :
Datum : 14 februari 2011
definitief
KF23A, RAP20110210 14-02-11

Inhoudsopgave
definitief
Tekst pagina
1. Inleiding ........................................................................................................... 1
2. Huidige grondwatersituatie .................................................................................. 4
3. Wetgeving, verantwoordelijkheden en taken......................................................... 12
4. Missie, visie, beleid en strategie grondwater in Soest ............................................. 15
5. Gewenste ontwateringdiepte en drooglegging ....................................................... 18
6. Oplossen en voorkomen van grondwateroverlast en -onderlast ............................... 21
7. Beheer en onderhoud drainage- en infiltratiesysteem............................................. 27
8. Monitoring grondwaterstanden ........................................................................... 29
9. Grondwaterloket............................................................................................... 31
10. Beperking grondwaterverontreiniging door infiltratie en randvoorzieningen ............. 33
11. Duurzaam bodembeheer en gebiedsgericht grondwaterbeheer .............................. 37
12. Kostendekking ............................................................................................... 39
Bijlagen
1 Overzichtstekening gemeente Soest
2 Aandachtsgebieden en kansen infiltratie
3 Beleid en wetgevend kader
4 Toetsingscriteria grondwaterstanden stedelijk gebied
5 Gevolgen van te hoge en te lage grondwaterstanden
6 Maatregelen tegen grondwateroverlast
7 Rapportage: Leidraad afkoppelen en infiltreren op de Utrechtse Heuvelrug,
inventarisatie en afstemming
8 Verklarende woordenlijst
9 Reacties van verschillende partijen
KF23A, RAP20110210 14-02-11

1. Inleiding
1.1. Aanleiding
1 definitief
Per 1 januari 2008 is de gemeentelijke grondwaterzorgplicht van kracht, zoals aangegeven
in de Wet Verankering en bekostiging gemeentelijke watertaken. Het betreft een nieuwe
gemeentelijke taak. De kern hiervan kan als volgt worden samengevat:
“Het in het openbare gemeentelijke gebied treffen van maatregelen teneinde
structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond
gegeven bestemming zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken, voor zover het
treffen van die maatregelen doelmatig is en deze niet tot de verantwoordelijkheid
van het waterschap of de provincie behoort.”
(Bron: Memorie van Toelichting, Tweede Kamer, vergaderjaar 2005–2006, 30 578,
nr. 3)
1.2. Stedelijk grondwater
Het stedelijk grondwater maakt naast het stedelijk oppervlaktewater, de neerslag en
verdamping, de drinkwatervoorziening en het afvalwater, een wezenlijk onderdeel uit van
het stedelijk watersysteem.
Het stedelijk grondwater wordt onderscheiden in enerzijds het grondwater in het dieper
gelegen watervoerend pakket en anderzijds het grondwater in het bovenste, freatisch
pakket. De stijghoogte van het freatisch grondwater, het grondwaterpeil, is van belang
voor het grondgebruik en de te nemen maatregelen bij dit gebruik. Dit geldt voor
gebouwen (kruipruimten), voor aanleg en onderhoud van groen en wegen en voor de
kansen voor ecologie en natuur.
Enkele hydrologische begrippen, genoemd in de volgende hoofdstukken, zijn schematisch
weergegeven in figuur 1.
Figuur 1: Schematisatie hydrologische begrippen
drooglegging
KF23A, RAP20110210 14-02-11

1.3. Beleidsdoelen
2 definitief
Met dit grondwaterplan van de gemeente Soest worden de volgende doelen nagestreefd:
- inzicht geven in de algemene geohydrologische situatie en de omvang van de
grondwaterproblematiek in de gemeente Soest;
- verantwoordelijkheden en taken van de verschillende partijen definiëren;
- uitgangspunten voor grondwaterstanden formuleren. Deze kunnen gebruikt worden bij
nieuwe in- en uitbreidingsplannen enerzijds, en om na te gaan of sprake is van te
hoge grondwaterstanden in de bestaande stad anderzijds;
- het vaststellen van een voorkeursvolgorde van maatregelen om de grondwateroverlast
te bestrijden c.q. te voorkomen;
- het beperken van verdroging;
- het vaststellen van de beheer en onderhoudsmethodiek voor drainage-
infiltratiesystemen;
- het vaststellen van het beheer van het grondwatermeetnet;
- het bepalen hoe het (grond)waterloket vorm dient te krijgen (omgang met klachten en
informatieverstrekking);
- bepalen hoe omgegaan wordt met ingrepen in bebouwd gebied, die effect kunnen
hebben op het grondwater;
- het beschermen van de grondwaterkwaliteit bij infiltratie;
- het ramen van de kosten van de werkzaamheden die volgen uit het plan en het maken
van een planning van deze werkzaamheden en het regelen van de financiering.
1.4. Afbakening
Het grondwaterplan van de gemeente Soest gaat over het ondiepe, freatisch grondwater
in de gemeente. Dit is het grondwater dat zich in de bovenste meters van de bodem
bevindt. Het plan heeft primair betrekking op de grondwaterkwantiteit.
Grondwaterkwaliteitsaspecten komen uitsluitend aan bod in relatie tot het infiltreren van
afstromend hemelwater en de controle op verontreiniging bij randvoorzieningen.
In het Waterplan Soest 2010-2014 worden grondwateraspecten op hoofdlijnen
beschreven, op basis van een integrale watersysteembenadering. Dit voorliggend rapport
gaat specifiek over het grondwaterbeleid.
Het rioleringsbeleid is niet beschreven in voorliggend document. Dit grondwaterplan dient
als achtergronddocument voor het nieuw op te stellen Verbreed Gemeentelijk
Rioleringsplan (VGRP).
Dit grondwaterplan heeft betrekking op de gemeente Soest, met de woonkernen Soest,
Soesterberg en Soestduinen. In bijlage 1 is een locatietekening toegevoegd.
1.5. Planperiode
De gemeentelijke grondwaterzorgplicht wordt ondergebracht in het reeds wettelijk
verplichte gemeentelijke rioleringsplan. Het grondwaterplan wordt een uitvoeringsplan met
een set maatregelen van 2011 tot 2015.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

1.6. Proces
3 definitief
Dit grondwaterplan als onderlegger bij het VGRP is in samenwerking met het Waterschap
Vallei en Eem tot stand gekomen. Het grondwaterplan is ter beoordeling aangeboden aan
verschillende partijen. Van de volgende partijen zijn opmerkingen (zie bijlage 9) verwerkt:
- aanbevelingen naar aanleiding van het rekenkameronderzoek naar de
rioleringszorg;
- opmerkingen van de adviescommissie milieu en ruimte;
- opmerkingen van de provincie Utrecht;
- opmerkingen van Vitens.
Na de formele vaststelling door de gemeenteraad zal het plan ter informatie worden
toegezonden aan de provincie Utrecht en Vitens.
Het grondwaterplan beschrijft de wijze waarop de gemeente invulling geeft aan haar
wettelijke zorgplicht voor grondwaterbeheer. Met het opstellen van het GWP is het beleid
voor de grondwaterzorg geformuleerd en hiermee zijn de effecten en de kosten voor het
uitvoeren van de zorgplicht expliciet en toetsbaar gemaakt.
Het grondwaterplan is net als het gemeentelijk rioleringsplan (GRP) strategisch van aard
en maakt onderdeel uit van het verbrede GRP. In het plan is een kostendekkingplan
opgenomen, hierin worden alle maatregelen financieel vertaald.
Door vaststelling van dit grondwaterplan legt de gemeenteraad haar grondwaterbeleid
voor de komende planperiode vast.
1.7. Leeswijzer
In hoofdstuk 2 wordt de huidige grondwatersituatie in Soest beschreven. De wetgeving,
verantwoordelijkheden en taken zijn in hoofdstuk 3 toegelicht. De visie en het beleid zijn
in hoofdstuk 4 opgenomen. In hoofdstuk 5 is vervolgens de criteria aangaande overtollig
grondwater vastgesteld.
In de daaropvolgende hoofdstukken 6 tot en met 11 is opgenomen hoe de maatregelen
uitgevoerd moeten worden om aan de beleidsdoelen te kunnen voldoen. Deze
onderwerpen zijn achtereenvolgens: oplossen van grondwateroverlast (hoofdstuk 6),
beheer en onderhoud drainage-infiltratiesystemen (hoofdstuk 7), monitoring
grondwaterstand (hoofdstuk 8), het (grond)waterloket (hoofdstuk 9), het beperken van
verontreiniging bij infiltratie (hoofdstuk 10) en duurzaam bodemgebruik (hoofdstuk 11).
De uitwerking van de kosten van deze maatregelen is opgenomen in hoofdstuk 12.
In bijlage 8 is een verklarende woordenlijst opgenomen.
Wijzigingen naar aanleiding van opmerkingen van de in paragraaf 1.6. genoemde partijen,
zijn weergegeven als blauwe tekst.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

2. Huidige grondwatersituatie
4 definitief
Om een grondwaterplan te kunnen opstellen, is inzicht gewenst in het huidig geohydrologisch
systeem. Hiervoor is een analyse verricht van de in het verleden uitgevoerde onderzoeken en
studies, aangevuld met kennis van medewerkers van de gemeente.
Dit hoofdstuk betreft een beknopte omschrijving van de huidige situatie. Voor een gedetailleerde
omschrijving wordt verwezen naar de rapportage “Grondwaterplan Soest; Geohydrologische
inventarisatie en analyse”, Wareco, kenmerk KF23.RAP20090915, d.d. 8-10-2009.
2.1. Algemene beschrijving
De topografie van Soest is weergegeven in bijlage 1. Een luchtfoto van de gemeente Soest is
weergegeven in onderstaand figuur.
Figuur 2: Luchtfoto van de gemeente Soest (bron: GoogleMaps 2009)
Geschiedenis
De eerste sporen van bewoning rond Soest zijn teruggevonden in de Soesterduinen. Circa
11.000 voor Christus bevolkten jagersgroepen de streek rond Soest. De eerste vermelding
van het dorp Soest dateert uit 1028. In 2004 kon dan ook het 975-jarig bestaan gevierd
worden. De eerste boeren vestigden zich op de zuidoost helling van de Engh, een uitloper
van de Utrechtse Heuvelrug. Door hoog te wonen waren zij veilig voor de Zuiderzee, die
regelmatig de Eempolder overstroomde.
In 1650 liet de burgemeester van Amsterdam een buitenverblijf bouwen, de Hofstede aen
Zoestdijck, het huidige paleis Soestdijk. Rond 1920 groeiden Soestdijk en Soest aan elkaar.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

5 definitief
In 1945 telde Soest nog slechts 16.000 inwoners. In de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw
breidde Soest zich snel uit met de wijken Klaarwater, Smitsveen en Overhees. De jongste
nieuwbouw is de Boerenstreek, waar vanaf 1997 in vier etappes gebouwd is. Op dit moment
telt de gemeente Soest circa 45.500 inwoners.
Kernen die tot de gemeente Soest behoren zijn onder andere Soestduinen en Soesterberg.
Soestduinen ligt tussen de twee zandverstuivingsgebieden de “Lange Duinen” en de “Korte
Duinen”. De bebouwing van Soestduinen bestaat voornamelijk uit villa’s. Ook is er een klein
industriegebied aanwezig. Soesterberg is waarschijnlijk ontstaan rond herberg ‘Huis ten Halve’
op de kruising bij de N237. Bij aanvang heette het dorp ‘Den Bergh’, later werd het bij Koninklijk
Besluit ‘Soesterberg’. In 1910 is er door enkele ondernemers een start- en landingsbaan
aangelegd voor hun bedrijf voor vliegtuigen. Na hun faillissement groeide het complex uit tot
NAVO-basis New Amsterdam. Vanaf 1954 werden er Amerikanen gestationeerd met hun
familie. Vliegbasis Soesterberg trok veel toerisme en het dorp groeide snel. In 2008 werd de
basis gesloten. Onderstaand staan drie historische kaarten weergegeven van Soest,
Soesterberg en Soestduinen.
Figuur 3: Historische kaart van Soest anno circa 1905 (bron: Grote Historische Atlas,
Utrecht)
Figuur 4: Historische kaart van Soesterberg en Soestduinen anno ca. 1905 (bron: Grote
Historische Atlas, Utrecht)
Oppervlaktewater
Oppervlaktewater is voornamelijk aan de rand van Soest aanwezig (Overhees, Koningsweg,
Paleis Soestdijk, Eempolder) met uitzondering van de zuidelijke rand (Soest Zuid). In
Soestduinen en Soesterberg is geen oppervlaktewater aanwezig.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

6 definitief
Maaiveld
Het maaiveldniveau is beschreven op basis van het Actueel Hoogtebestand van Nederland
(AHN) van Soest uit 1999, welke beschikbaar is gesteld door de gemeente Soest.
Soest is gelegen in een opgestuwd gebied in het verlengde van de Utrechtse Heuvelrug, zie
figuur 5.
Soest
Soestduinen
Soesterberg
Figuur 5: Regionaal maaiveldverloop (m NAP)
(bron: www.ahn.nl 2009)
Riolering, drainage en infiltratievoorzieningen
In Soest zijn meerdere rioleringssystemen aanwezig. In het buitengebied is drukriolering
aanwezig. In Soest is voornamelijk een gemengd stelsel aanwezig, in het westen van Soest
(Overhees, Boerenstreek, bedrijventerreinen) is een verbeterd gescheiden stelsel aanwezig.
In Soestduinen en Soesterberg is een gemengd stelsel aanwezig.
In de wijken Overhees, Smitsveen en Klaarwater is velddrainage aanwezig. Deze systemen
worden niet onderhouden. Verwacht wordt dat de systemen niet meer goed functioneren.
Voor infiltratie maakt de gemeente Soest hoofdzakelijk gebruik van infiltratiekratten en IT
leidingen, indien mogelijk met een overstort op een infiltratievijver. Om vuil tegen te gaan
worden in de kolken “gully strainers” toegepast en wordt een zandvangpunt voor elk
krattenpakket aangebracht. Bij IT leidingen worden geen zandvangputten toegepast. Er
worden geen olieafscheiders toegepast.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

7 definitief
Grondwateronttrekkingen
Volgens gegevens van de provincie Utrecht bevindt zich nabij Soest één permanente
grondwateronttrekking. Dit betreft pompstation Soestduinen, welke zich circa 2 km ten
zuiden van Soest bevindt. Het vergunde onttrekkingdebiet bedraagt 9 miljoen m 3 per jaar
(bron: provincie Utrecht).
In figuur 6 is het grondwaterbeschermingsgebied weergegeven (bron: provincie Utrecht). De
winning in Soest-Zuid (die nog wel op figuur 6 staat) is niet meer operationeel. Het
grondwaterbeschermingsgebied en het waterwingebied zullen vervallen als de vergunning
wordt ingetrokken (bron: provincie Utrecht). Op dit moment is Vitens bezig een
grondwaterwetvergunning voor de winning Woudenberg te verwerven. Zodra deze
vergunning verleend is, zal Vitens de provincie laten weten niet langer gebruik te willen
maken van de winning in Soest-Zuid (bron: Vitens).
Figuur 6: Grondwaterbeschermingsgebieden. (bron: Streekplan Provincie Utrecht)
De onttrekking bij Soest-Zuid is niet meer operationeel.
Volgens opgave van de gemeente is tevens een aantal particuliere onttrekkingen aanwezig,
ten behoeve van beregening van tuinen.
Bebouwing
Volgens opgave van de gemeente is nagenoeg bij alle woningen in Soest, Soestduinen en
Soesterberg een kruipruimte aanwezig. De woningen zijn veelal op staal gefundeerd.
Uitzondering daarop is Overhees en Boerenstreek (Soesterveen).
Verdrogingsgevoelige natuur
Ten zuidwesten van Soesterveen bevindt zich het provinciaal SUBTOP-gebied Soesterveen,
zie onderstaand figuur. Op deze plek lag ooit een uitgestrekt hoogveengebied. Tegenwoordig
bestaat het Soesterveen uit berkenbos met open gedeelten die zijn afgeplagd om planten als
dopheide, zonnedauw en wollengras een kans te geven. De natuur is sterk afhankelijk van
een continue hoge grondwaterstand. SUBTOP-gebieden zijn gebieden waar de verdroging zal
worden aangepakt. Voor deze gebieden wordt door de provincie Utrecht geen verslechtering
(zijnde verdroging) toegestaan. Daarnaast is langs de Ir. Menkolaan in Soest een relatief
klein natuurgebied aanwezig, het Slangenbosje.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

Figuur 7: Voor verdroging gevoelige natuur
(bron: Grondwaterplan2008-2013 Provincie Utrecht)
2.2. Bodemopbouw
8 definitief
In figuur 8 is een geschematiseerde dwarsdoorsnede van de geologie over de gemeente
Soest weergegeven (bron: TNO).
Soest
WVP*1: Dekzanden
Plaatselijke leemlaag
Opgestuwde afzettingen
WVP 2: Pleistocene rivierafzettingen
WVP 1: Fluvioglaciale afzettingen
Figuur 8: Schematische weergave van de bodemopbouw en de geohydrologie langs het
west-oost profiel over Soest (bron: REGIS II-TNO). *WVP:Watervoerend pakket
Soestduinen
KF23A, RAP20110210 14-02-11
Soesterberg

9 definitief
De bodem bestaat overwegend uit fijn tot grove zandgronden. Ten noordoosten (Eempolder)
van Soest zijn waterstorende lagen aan het maaiveld aanwezig.
In Soest, Soestduinen en Soesterberg worden van boven naar beneden over het algemeen de
volgende bodemlagen en geohydrologische pakketten onderscheiden:
Fijnkorrelige zanden
Vanaf het maaiveld worden, met uitzondering van het hooggelegen deel van Soest en het
zuiden van Soesterberg, fijnzandige lagen aangetroffen (dekzanden). Op basis van
archiefgegevens komen in dit pakket lokaal waterstorende lagen voor. Veelal is sprake van
leemhoudend zand, maar ook zijn regelmatig afzonderlijke leemlaagjes of kleilaagjes te
onderscheiden. De omvang van deze storende lagen is niet nauwkeurig bekend en zijn
tijdens het boren niet aangetroffen. De onderzijde van dit pakket bevindt zich volgens TNO
op circa NAP -5 m. Ten zuiden van Soesterberg wordt deze laag niet aangetroffen.
Grofkorrelige zanden
Onder de dekzanden bevinden zich grovere zanden, afgezet door rivieren. Plaatselijk is dit
pakket grindhoudend. De onderzijde van dit pakket bevindt zich op basis van boringen uit het
archief van TNO op circa NAP -60 m.
Ten noordoosten van Soest (Eempolder) bevindt zich direct onder de dekzanden dan wel aan
het maaiveld een slecht doorlatende klei-, veen- of leemlaag met een dikte van circa 10 m.
2.3. Grondwater
In aanvulling op de bestaande peilbuizen van TNO zijn verspreid over Soest acht freatische
peilbuizen geplaatst. De grondwaterstand wordt hierin hoogfrequent gemeten met behulp
van dataloggers. De locaties van de peilbuizen zijn weergegeven in bijlage 1.
In Soesduinen en Soesterberg zijn geen peilbuizen geplaatst. De grondwaterstand bevindt
zich daar op relatief grote diepte onder het maaiveld. De bestaande peilbuizen van TNO
geven voldoende inzicht in de grondwaterstand.
Horizontale grondwaterstroming
De freatische, ondiepe grondwaterstand varieert in zowel plaats als tijd.
Horizontale grondwaterstroming in Soest treedt op van het hooggelegen centrum (De Engen)
naar de lagergelegen gebieden. In Soestduinen en Soesterberg stroomt het grondwater in
noordoostelijke richting, van de Utrechtse Heuvelrug richting de polder tussen Baarn en
Amersfoort (Eempolder).
In figuren 9 en 10 zijn een geschematiseerde dwarsdoorsnede van het hydrologisch systeem
in Soest en Soesterberg/Soestduinen weergegeven. De omliggende polders hebben een grote
invloed op de grondwaterstand in Soest.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

hoogte t.o.v. NAP (m)
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
peilbuis 6
peilbuis 5
Koningsweg (N221)
0 500 1000 1500 2000 2500 3000
afstand zuidwest-noordoost (m)
10 definitief
Zuidwest Noordoost
potentieel overlastgebied
peilbuis 4
peilbuis 3
Steenhofstraat
polder
potentieel overlastgebied
Figuur 9: Schematische dwarsdoorsnede met grondwaterstanden in Soest
hoogte t.o.v. NAP (m)
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Noord Zuid
Soestduinen
0 500 1000 1500 2000 2500 3000
afstand noord-zuid (m)
Soesterberg
maaiveldhoogte
gws natte periode
Trace doorsnede
zuidwest
noordoost
maaiveldhoogte
grondwaterstand
Trace doorsnede
zuidwest
Figuur 10: Schematische dwarsdoorsnede met grondwaterstanden in Soesterberg en
Soestduinen
In Soest, Soesterberg en Soestduinen is sprake van een wegzijgingssituatie:het grondwater
stroomt vanuit het bovenste watervoerend pakket naar de onderliggende pakketten. Ter
plaatse van de weilanden ten noordoosten van Soest (Eempolder) treedt door de aanwezigheid
van polders lichte kwel op.
Ontwateringsituatie
De ontwateringdiepte is de afstand tussen het maaiveld en de grondwaterstand. Hoe geringer
de ontwateringdiepte, hoe groter de kans op grondwateroverlast.
KF23A, RAP20110210 14-02-11
noord
zuid

11 definitief
Tijdens de winterperiode, op 24 januari 2009, varieerde de ontwateringdiepte in Soest van
kleiner dan 0,5 m aan de noordelijke rand (Noorderweg) tot circa 10 m in het midden (De
Eng). In de volgende gebieden in Soest is de berekende ontwateringdiepte kleiner dan
0,7 m:
- Korte Brinkweg en Lange Brinkweg (noordoosten), aan de rand met de Eempolder;
- Jachthuislaan, Colenso, Noorderweg en Stadhouderslaan (noorden), tegen de grens
met Baarn;
- Overhees (zuidwesten), plaatselijk bij wegen.
De ontwateringdiepte in Soestduinen bedraagt circa 5 m à 7 m. De ontwateringdiepte in
Soesterberg bedraagt circa 10 m à 15 m.
Klachten (grond)wateroverlast
Colenso en de Noorderweg en omgeving zijn bij de gemeente bekende
grondwateroverlastgebieden. Aan de Ir. Menkolaan, Heuvelweg en Dr. Rupertlaan in het
noorden van Soest is door verschillende bewoners melding gedaan van grondwateroverlast.
De overlast manifesteerde zich als grondwater in de kruipruimte en in de tuinen. In
Soestduinen en Soesterberg zijn geen grondwateroverlastgebieden.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

3. Wetgeving, verantwoordelijkheden en taken
3.1. Algemeen
12 definitief
De werkzaamheden van de gemeente Soest zijn er primair op gericht om de veiligheid en de
leefbaarheid (leefomgeving) van haar inwoners en bedrijven te waarborgen en waar mogelijk
te verbeteren. Grondwateroverlast kan het woongenot en daarmee de leefbaarheid van de
inwoners aantasten. Het voorliggende grondwaterbeleidsplan is erop gericht de overlast als
gevolg van te hoge of te lage grondwaterstanden voor de inwoners en bedrijven van de
gemeente Soest te verminderen.
3.2. Waterwet
De taakverdeling en verantwoordelijkheid voor het beheer van het ondiepe grondwaterbeheer
waren tot 2008 niet eenduidig in wet- en regelgeving vastgelegd. Om deze onduidelijkheid op
te heffen is de Wet Verankering en Bekostiging Gemeentelijke Watertaken (hierna te
noemen: Wet Gemeentelijke Watertaken) opgesteld, die per 1 januari 2008 in werking is
getreden en per 22 december 2009 is opgenomen in de Waterwet. Deze wet gaat overigens
niet alleen over grondwater.
De wet bevat onder meer de nieuwe rioolheffing en introduceert gemeentelijke zorgplichten
voor afvloeiend hemelwater en voor het grondwater (zie paragraaf 1.1.). De zorgplicht werkt
niet met terugwerkende kracht. De volgende elementen zijn van belang (bron: Van
rioleringszaak naar gemeentelijke watertaak, VNG 2007):
Verantwoordelijkheid perceelseigenaar
Van de perceelseigenaar mag worden verwacht dat hij de vereiste (waterhuishoudkundige
en/of bouwkundige) maatregelen neemt om grondwaterproblemen te voorkomen of te
bestrijden, voor zover deze problemen niet aantoonbaar worden veroorzaakt door onrechtmatig
handelen of nalaten van een ander, particulier of overheid. Daarbij horen ook eigen
wensen ten aanzien van het object, zoals wonen in de kelder.
Structureel
De gemeentelijke taak begint als er sprake is van structureel nadelige gevolgen van de
grondwaterstand. Bij incidentele grondproblemen (bijvoorbeeld bij extreme regenval) heeft
de gemeente dus geen taak en die zal de perceelseigenaar moeten accepteren c.q. zelf
maatregelen moeten nemen. De gemeente bepaalt wanneer gesproken kan worden van
structurele problemen.
Bestemming
Voorwaarde voor maatregelen is dat de grondwaterstanden negatieve gevolgen moeten
hebben voor de bestemming (bijvoorbeeld woonfunctie), er moet dus een probleem zijn.
Inspanningsplicht
De grondwaterstand is –zeker in bebouwd gebied- niet volledig te sturen, daarom heeft de
grondwaterzorgplicht van de gemeente het karakter van een inspanningsverplichting (‘zoveel
mogelijk’) en wordt de gemeente niet verantwoordelijk voor de grondwaterstand. De gemeente
kan wel aansprakelijk worden gesteld op het nakomen van de grondwaterzorgplicht.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

13 definitief
Doelmatigheid
In de afweging van gemeentelijke maatregelen moeten de financiële implicaties, de omvang
en de duur van de problemen meegenomen worden, alsmede de verschillende mogelijke
oplossingen om grondwateroverlast tegen te gaan (beïnvloeden van het grondwaterpeil in
probleemgebieden versus laten nemen van bouwkundige maatregelen).
Niet de verantwoordelijkheid van andere overheden
De gemeentelijke zorgplicht geldt alleen voor maatregelen die niet tot de
verantwoordelijkheid van het waterschap of de provincie behoren.
In bijlage 3 is het wettelijk kader opgenomen.
3.3. Taakverdeling en verantwoordelijkheden
De volgende partijen hebben een gedeelde verantwoordelijkheid en taken aangaande het
stedelijk en ondiep grondwater: de perceeleigenaar, de gemeente, het waterschap, de
provincie en het waterleidingbedrijf. Hieronder worden per instelling de taken en
verantwoordelijkheden benoemd.
a. De Gemeente Soest:
- Is verantwoordelijk voor de ontwatering van openbaar terrein, conform de
gemeentelijke grondwaterzorgplicht zoals die in dit plan is vormgeven binnen het
kader van het gemeentelijk beleid, zie paragraaf 5.2.
- Biedt particulieren de mogelijkheid zich op een duurzame manier te ontdoen van
grondwater, voor zover deze daartoe geen andere mogelijkheden hebben en dit
passend is binnen het gemeentelijk beleid, zie paragraaf 5.4.
- Draagt zorg voor de eventuele aanleg en onderhoud van de benodigde duurzame
leidingsystemen en aansluitpunten in de openbare ruimte voor de ontwatering van het
particuliere terrein.
- Heeft een loket waar vragen en klachten over grondwater(overlast) binnenkomen en
verstrekt informatie via een website, zie hoofdstuk 9.
- Neemt naar aanleiding van klachten over (grond-)wateroverlast het initiatief om de
oorzaak van de overlast te onderzoeken.
- Beheert een grondwatermeetnet ter monitoring van het grondwaterpeil, zie hoofdstuk 8.
- Stelt als initiatiefnemer, in ruimtelijke plannen een waterparagraaf op. Hierin worden
de aspecten van het grondwater meegenomen. Het waterschap heeft een
adviserende rol voor respectievelijk het oppervlakte- en grondwater.
- Ziet erop toe dat de van “nature” voorkomende grondwaterstanden (representatief
hoogste grondwaterstand) en het anticiperen daarop door de bouwer in het
watertoetsproces wordt meegenomen.
- Is verantwoordelijk voor het leveren van kennis en advies, zowel ten behoeve van
het uitvoeren van de watertoets als bij het op een duurzame manier aanpakken van
problemen in bestaand stedelijk gebied.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

14 definitief
b. De perceeleigenaar:
- Is primair verantwoordelijk voor de ontwatering van zijn terrein. Hij houdt bij
grondwaterstandverlagende maatregelen rekening met het gemeentelijk beleid en
belangen van aangrenzende percelen. Hij kan de gemeente verzoeken het water te
mogen lozen op een gemeentelijke voorziening. De gemeente maakt daarbij een
doelmatigheidsafweging. De perceeleigenaar is tevens verantwoordelijk voor de
bouwkundige staat en het onderhoud van zijn bouwwerken.
c. Waterschap Vallei en Eem:
- Heeft haar verantwoordelijkheid voor het kwantitatieve en kwalitatieve
oppervlaktewater. Omdat grond- en oppervlaktewater elkaar kunnen beïnvloeden
heeft het waterschap tevens een (afgeleide) rol in het beheer van het ondiepe
grondwater.
- Is verantwoordelijk voor de afvoer van drainage- en grondwater via het
oppervlaktewater dat door de gemeente of particulieren wordt aangeboden.
- Is verantwoordelijk voor het leveren van kennis en advies (waar het
oppervlaktewater en het ondiepe grondwater betreft), zowel ten behoeve van het
uitvoeren van de watertoets c.q. waterparagraaf, als bij het aanpakken van
problemen in bestaand stedelijk gebied.
- Verleent vergunningen voor onttrekkingen kleiner dan 150.000 m 3 /jaar en voor alle
bronbemalingen.
d. Waterleidingbedrijf Vitens:
- Heeft als primaire taak het leveren van drinkwater. Het waterleidingbedrijf heeft geen
wettelijk verantwoordelijkheid ten aanzien van de grondwaterstand of de handhaving
van de grondwaterkwaliteit.
e. Provincie Utrecht:
- Heeft de taak om het strategisch grondwaterbeleid op te stellen. Middels de
grondwaterwet is de provincie ook verantwoordelijk voor het verlenen van
vergunningen voor en het registreren van grote grondwateronttrekkingen en
infiltraties.
- De provincie is beheerder van de grondwatervoorraad. Het beheer van grondwater is
met de Waterwet (2009) in handen gelegd van de waterschappen, uitgezonderd
winningen voor de openbare drinkwatervoorziening, industriële onttrekkingen groter
dan 150.000 m 3 /jaar en warmte-koudeopslag, voor deze onderdelen is de provincie
verantwoordelijk.
- De provincie is bevoegd gezag voor de bescherming van de kwaliteit van het
grondwater op grond van de Waterwet (Kaderrichtlijn Water en Grondwaterrichtlijn)
en de Wet Milieubeheer.
- De provincie heeft een centrale rol in het grondwaterbeschermingsbeleid. De
gebieden waar grondwater voor drinkwater aan de bodem wordt onttrokken en de
gebieden die daarvoor in reserve worden gehouden worden afdoende beschermd. De
provincie stelt beperkingen aan activiteiten en ruimtelijke functies in het zogeheten
grondwaterbeschermingsgebied en in mindere mate in het intrekgebied (het gebied
waarbinnen het onttrokken water van bovenaf wordt aangevuld).
KF23A, RAP20110210 14-02-11

4. Missie, visie, beleid en strategie grondwater in Soest
4.1. Missie
15 definitief
Onder de missie wordt verstaan een strategische doelstelling voor de lange termijn, waarbij
de continuïteit wordt geborgd. Voor het grondwater in Soest geldt de volgende missie:
4.2. Visie
De gemeente Soest streeft in haar gebied naar een duurzaam grondwatersysteem,
met een grondwaterstand die geen structurele overlast veroorzaakt bij de bewoners.
Daarnaast wil de gemeente de grondwaterstand niet onnodig verlagen, omdat dit
anders botst met de visie de verdroging van de natuur te voorkomen. Ook wil de
gemeente voorkomen dat de bodem of het grondwater (op de lange termijn)
verontreinigd wordt door actieve infiltratie van verontreinigd afstromend hemelwater
(bijvoorbeeld bij afkoppelen).
Onder de visie wordt verstaan de wijze waarop de missie kan worden bereikt. In Soest geldt
de volgende grondwatervisie:
De gemeente Soest wil de aanwezige structurele grondwateroverlast gaan
verminderen en daarnaast voorkomen dat toekomstige grondwateroverlast gaat
ontstaan. Bij grondwateroverlast wil de gemeente waar mogelijk meewerken aan
duurzame/innovatieve oplossingen. Ook wil de gemeente een duidelijk aanspreekpunt
zijn voor burgers en bedrijven betreffende grondwaterproblematiek en vragen over
het grondwater. De gemeente heeft ten aanzien van het ondiepe grondwater een
duidelijke regiefunctie.
4.3. Beleidsdoelstellingen
Om in de toekomst te kunnen voldoen aan de grondwatermissie en de grondwatervisie wordt
de uitwerking van de onderstaande onderwerpen belangrijk geacht voor het grondwaterplan.
Deze onderwerpen staan in de volgende hoofdstukken uitgewerkt.
Criteria overtollig grondwater en drooglegging
Tot op heden ontbreekt het aan heldere criteria wanneer wel of niet grondwater wordt
ingezameld en hoe het overtollige grondwater vervolgens wordt verwerkt. Ook ontbreekt nog
bij welke grondwaterstand infiltratie van afstromend hemelwater kan worden toegepast
(zoals bij afkoppelen). Daarnaast ontbreken criteria voor een goede drooglegging. Over deze
criteria wordt in het grondwaterplan een standpunt ingenomen.
Het beleid hierover is opgenomen in hoofdstuk 5.
Aanpak van grondwateroverlast en -onderlast
Een duidelijk plan van aanpak ontbreekt voor het op een duurzame en innovatieve manier
verhelpen van grondwateroverlast in bestaand stedelijk gebied. Daarnaast dient rekening te
worden gehouden met mogelijke toename van extreme neerslag aangaande de
klimaatswijziging, zoals die is voorspeld in de IPCC rapporten (bron: Toelichting KNMI op de
IPCC rapporten, Intergovernmental Panel on Climate Change van 1 februari 2007).
KF23A, RAP20110210 14-02-11

16 definitief
Besloten is om na te gaan hoe in bestaand stedelijk gebied met grondwateroverlast moet
worden omgegaan. Een tweedeling wordt toegepast in het planmatig en vraaggestuurd
oplossen van die grondwaterproblemen.
Daarnaast wordt beleid ontwikkeld om op een duurzame wijze grondwateroverlast in nieuw
te ontwikkelen gebied te voorkomen. Uit landelijke ervaring is gebleken dat bij nieuw te
ontwikkelen gebied wordt bezuinigd op het voldoende ophogen van de bodem, het hebben
van voldoende drooglegging en het aanleggen van duurzame ontwateringmiddelen. Gevolg
daarvan is dat na oplevering van de woonwijken al snel klachten kunnen ontstaan.
Ook wordt ernaar gestreefd om grondwateronderlast te beperken, zoals verdroging van de
natuur en zettingen.
Hoe dit beleid vorm dient te krijgen is nader uitgewerkt in hoofdstuk 6.
Aanleg, beheer en onderhoud drainage- en infiltratiesysteem
In de huidige situatie is, met uitzondering van velddrainage op particuliere terreinen, geen
drainage aanwezig. Wel wordt overwogen om drainage in combinatie met een IT-riool voor
regenwaterafvoer aan te leggen, bijvoorbeeld in de omgeving van de Ir. Menkolaan. Het
uitgangspunt hierbij is dat een duurzaam systeem voor de lange termijn wordt aangelegd.
Hoe het beleid met betrekking tot de aanleg, beheer en onderhoud vorm dient te krijgen is
nader uitgewerkt in hoofdstuk 7.
Monitoring grondwaterstand
Sinds 2008 wordt de grondwaterstand in de toplaag (het freatisch watervoerend pakket)
automatisch gemonitoord met behulp van dataloggers. De metingen dienen meerdere
doelen. Naast inzicht in de ontwateringdiepte is nagegaan of de ontwateringcriteria in het
openbaar gebied gehaald kan worden. Bovendien worden deze gegevens gebruikt bij het
oplossen van grondwaterklachten. Nagegaan wordt hoe de gewenste gegevens verzameld en
gedocumenteerd worden.
Hoe dit beleid vorm dient te krijgen is nader uitgewerkt in hoofdstuk 8.
(Grond)waterloket
Grondwater gerelateerde klachten kunnen momenteel gemeld worden bij het (algemene)
Meldpunt Woonomgeving.
Om een aanspreekpunt voor inwoners te zijn voor vragen en/of klachten van het grondwater
dient voor de volgende onderwerpen beleid te worden opgesteld: de herkenbaarheid van het
waterloket vergroten en het doorverwijzen van klachten tussen de gemeente en het
waterschap synchroniseren.
Het beleid hiervoor is beschreven en nader uitgewerkt in hoofdstuk 9.
Beperking grondwaterverontreiniging bij infiltratie
De grondwatervoorraad in de Utrechtse Heuvelrug is kwetsbaar. Om deze voorraad te
beschermen tegen verontreiniging, is voor de Utrechtse Heuvelrug duurzaam beleid voor
infiltratie van afstromend hemelwater nodig.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

17 definitief
Het beleid hiervoor is beschreven en nader uitgewerkt in hoofdstuk 10.
Duurzaam bodembeheer en gebiedsgericht grondwaterbeheer
De verwachting is dat de bodem van Soest komende jaren meer benut zal worden. Met name
een toename van de toepassing van Warmte Koude-Opslagsystemen (WKO) zal daar een
belangrijke rol in spelen. Ook zullen wellicht meer bodemverontreinigingen als een
geaccepteerde bodemfunctie beschouwd kunnen worden (in het kader van gebiedsgericht
grondwaterbeheer). Door de toename van het aantal functies in een beperkte ruimte in de
bodem kunnen onderlinge beïnvloeding en knelpunten ontstaan. Daarentegen kunnen zich in
een drukke bodem ook kansen voordoen.
Het beleid hiervoor is beschreven en nader uitgewerkt in hoofdstuk 11.
4.4. Strategie maatregelen
Voor maatregelen om in de toekomst te kunnen voldoen aan de grondwatermissie en de
grondwatervisie, wordt uitgegaan van het duurzaamheidsprincipe. Duurzaam betekent in dit
geval dat de bij een gebied behorende hydrologische situatie bij stedelijke ontwikkelingen zo
veel mogelijk wordt gehandhaafd. Tevens betekent dit dat zo min mogelijk technische
voorzieningen worden gebruikt om de grondwaterstand te reguleren.
Om in het bestaand stedelijk gebied, bij inbreidingen, sloop-nieuwbouw en voor te
ontwikkelen stedelijk gebied grondwateroverlast te voorkomen, wordt uitgegaan van de
volgende voorkeursvolgorde:
1. ophogen van het maaiveld;
2. het aanleggen van extra oppervlaktewater dan wel het verlagen van het
oppervlaktewaterpeil;
3. het aanleggen van drainage onder vrij verval.
De gemeente Soest past in beginsel geen onderbemaling van drainagesystemen toe.
Een andere mogelijkheid is het nemen van bouwtechnische maatregelen. In bijlage 6 zijn de
bouwtechnische maatregelen om vochtoverlast te voorkomen nader beschreven. Voor het
treffen van bouwtechnische maatregelen zijn de woningeigenaren primair zelf
verantwoordelijk. Bouwtechnische maatregelen worden daarom in dit gemeentelijk
grondwaterplan niet verder uitgewerkt.
Op korte termijn is het oplossen van grondwateroverlast in bestaand stedelijk gebied vaak
niet mogelijk door het verhogen van het maaiveld of het aanleggen van extra open water. In
dit geval is de inzet de structurele overlast op te lossen via de aanleg van drainage in
openbaar gebied. Vanuit kosteneffectiviteit wordt de aanleg van drainage zoveel mogelijk
gecombineerd met rioolvervanging of gecombineerd met de aanleg van een IT-riool voor
regenwaterafvoer.
Door het veranderende klimaat is het neerslagregime aan het wijzigen. Dit zal een stijging
veroorzaken van de grondwaterstand. Bij dimensionering van (nieuwe of te vervangen)
drainagesystemen zal hiermee rekening moeten worden gehouden.
Doelmatigheid: in principe worden maatregelen alleen doelmatig geacht als meegelift kan
worden met andere relevante werkzaamheden en als de maatregelen passen in gemeentelijk
beleid ten aanzien van de grondwaterstandverlaging.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

5. Gewenste ontwateringdiepte en drooglegging
5.1. Achtergrond
18 definitief
De ontwateringdiepte (afstand van het maaiveld tot het grondwater) is een belangrijk item in
de aanpak van de grondwateroverlast. Bij een te geringe ontwatering kan overlast ontstaan.
Afhankelijk van de gebruiksfunctie kan een andere ontwatering gewenst zijn. Bij woningen in
woonwijken leidt een hoge grondwaterstand in het algemeen eerder tot overlast dan op een
bedrijventerrein. Ook de ouderdom van de bebouwing speelt hierin een rol. Bij oudere
bebouwing kan eerder grondwateroverlast door optrekkend vocht worden ervaren dan bij
nieuwbouw.
De mogelijke gevolgen van grondwateroverlast zijn beschreven in bijlage 5.
Het is van belang aan te geven welke grondwatersituatie de gemeente Soest nastreeft. Het
grondwaterpeil reageert op neerslag en verdamping en is daarom niet op een vast peil te
handhaven. De gemeente heeft dan ook geen resultaatsverplichting om het gewenste
grondwaterpeil te handhaven. Middels het nemen van maatregelen volgens de
voorkeursvolgorde ophogen, aanleggen open water en grondwatertechnische maatregelen
(zie paragraaf 4.4.) kan de gemeente in het openbaar gebied een inspanning leveren om de
gewenste situatie te bereiken. De gemeente is niet verantwoordelijk voor het bereiken van
een bepaalde grondwatersituatie op het particuliere terrein.
De verschillende onderdelen van bovengenoemde taak zijn vastgelegd in doelstellingen die in
de onderstaande paragrafen worden behandeld.
5.2. Vaststellen ontwateringcriterium voor de openbare ruimte
De gemeente Soest is, als beheerder van de openbare ruimte, verantwoordelijk voor de
ontwateringdiepte van haar terrein. Ter plaatse van het openbaar gebied (zoals wegen, parkeerplaatsen
en plantsoenen) wordt gestreefd naar een ontwateringdiepte (maaiveld minus grondwaterstand) van ten
minste 0,7 m beneden de as van de weg. Voor openbare groengebieden en parken zal gestreefd worden
naar een ontwateringdiepte van ten minste 0,5 m minus maaiveld. Voor landelijk gangbare
toetsingscriteria onder openbaar terrein wordt verwezen naar bijlage 4.
Gekozen is voor het criterium van 0,7 m beneden de as van een weg, daar dit een landelijk
gangbaar criterium is en Soest over het algemeen al een grotere ontwateringdiepte heeft.
Door een dergelijk criterium aan te houden wordt het particuliere belang veelal meegenomen
doordat het ontwateringmiddel (bijvoorbeeld middels een drainageleiding of
oppervlaktewater) in de gemeente Soest een uitstraling heeft op de grondwaterstand in de
omliggende omgeving.
Als grondwatertechnische middelen worden ontworpen, zal het particuliere belang worden
meegenomen door bijvoorbeeld op een drainageniveau lager dan 0,7 m beneden de as van
de weg te gaan draineren, voor zover dit mogelijk en doelmatig is. Het streven is om een
ontwatering van 0,7 m op particulier terrein te kunnen realiseren (zie bijlage 4). Om op een
lager drainageniveau dan 0,7 m beneden de as van de weg te gaan draineren, geldt echter
wel de volgende randvoorwaarde:
- in zettingsgevoelige gebieden geldt dat de grondwaterstand niet structureel mag
dalen onder de van nature laagst voorkomende grondwaterstand.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

19 definitief
De gemeente draagt geen verantwoordelijkheid voor de grondwaterstand op particulier
terrein. Hiervoor is de particulier zelf verantwoordelijk.
In speciale gevallen kan afgeweken worden van het ontwateringcriterium. Bijvoorbeeld als de
ontwatering niet gehandhaafd kan worden, omdat het oppervlaktewaterpeil niet door het
waterschap kan worden verlaagd.
Deze ontwateringdieptes gelden voor bestaand stedelijk gebied (wegen en parken).
Grondwater dat zich structureel boven deze gestelde ontwateringdiepte bevindt wordt als
overtollig beschouwd.
In- en uitbreidingsplannen
De gemeente Soest hanteert bij in- en uitbreidingsplannen een minimale ontwateringdiepte
van 0,8 m. Voor de in- en uitbreidingen is sprake van een strengere ontwateringcriterium
dan voor de bestaande stad. Hiermee wordt toekomstige grondwateroverlast voorkomen.
Grondwater dat zich structureel boven deze gestelde ontwateringdiepte bevindt kan leiden
tot structurele grondwateroverlast.
Structureel
Grondwateroverlast wordt als structureel beschouwd als er zowel meldingen zijn als te hoge
grondwaterstanden. Structureel te hoge grondwaterstanden treden op als de gemiddelde
hoogste grondwaterstand (GHG) of de representatieve hoogste grondwaterstand (RHG)
gedurende meerdere aaneengesloten jaren hoger is dan de gewenste grondwatersituatie.
Infiltratie afstromend hemelwater
Bij het actief infiltreren van afstromend hemelwater wordt de grondwaterstand, afhankelijk
van de bodemopbouw, verhoogd. Om te voorkomen dat grondwateroverlast ontstaat, worden
voor de toepassing van infiltratie criteria aan de grondwaterstand gesteld, zie tabel 1,
bijlage 2a en bijlage 2b. Bij een ontwateringdiepte kleiner dan 1 m wordt geen infiltratie
toegepast. Bij een ontwateringdiepte tussen 1 m en 2 m wordt per project onderzoek
uitgevoerd naar de grondwatersituatie en wordt beoordeeld of infiltratie tot
grondwateroverlast kan leiden. Ook wordt nagegaan of ondiepe (innovatieve)
infiltratietechnieken toegepast moeten worden om te voorkomen dat de infiltratietechnieken
permanent onder water komen te staan. Voorbeelden van gangbare technieken zijn: wadi’s,
doorlatende verharding, ondiepe infiltratie-elementen zoals “krukjes”. Ondiepe
infiltratietechnieken kunnen ook op innovatieve wijze gebruikt worden als waterberging onder
de straat. Afstromend water kan in de voorzieningen worden geborgen waarna het vertraagd
kan afstromen naar oppervlaktewater. Bij grotere ontwateringdiepten kan in principe
infiltratie toegepast worden, mits dit niet tot wateroverlast (bij laaggelegen gebieden) leidt.
Bij grootschalige infiltratieprojecten wordt door middel van berekeningen beoordeeld of
infiltratie tot grondwateroverlast bij laaggelegen delen leidt.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

20 definitief
Tabel 1: Criteria ontwateringdiepte ten aanzien van infiltratie van hemelwater
Ontwateringdiepte
natte
periode
[m]
Mogelijkheden Opmerking
< 1,0 Niet infiltreren:
afvoer naar
oppervlaktewater
Vanwege kans op grondwateroverlast wordt
hemelwater afgevoerd naar oppervlaktewater.
1,0 - 2,0 Overgangszone Nader onderzoek haalbaarheid.
2,0 - 3,0 Infiltreren
mogelijk
> 3,0 Infiltreren goed
mogelijk
Mits dit niet tot grondwateroverlast bij laaggelegen
delen leidt.
Mits dit niet tot grondwateroverlast bij laaggelegen
delen leidt.
5.3. Vaststellen droogleggingseisen voor nieuwbouwgebieden
Het waterschap is als peilbeheerder van het oppervlaktewater verantwoordelijk voor
voldoende drooglegging. Gestreefd wordt naar een drooglegging bij normaal waterpeil van
1,3 m. Hierbij is aangesloten op de uitgangspunten van het waterschap Vallei en Eem. Bij
deze drooglegging is er nog 0,5 m ruimte voor opbolling van de freatische grondwaterstand.
Door met zand op te hogen tot 1,3 m boven het oppervlaktewaterpeil, wordt een robuust,
duurzaam en klimaatbestendig ontwerp gerealiseerd.
5.4. Vaststellen hoe om te gaan met door derden aangeboden grondwater
Ontvangst van door particulieren aangeboden grondwater dient aan het criterium van
overtollig grondwater te voldoen. Grondwater wordt alleen aangenomen als dit doelmatig is.
Indien het grondwater op particulier terrein zich bevindt op of onder 0,7 m beneden de as
van de weg, dan is de gemeente Soest niet ontvangstplichtig.
Ten aanzien van maatregelen tegen wateroverlast dienen in beginsel eerst maatregelen op
eigen terrein genomen te worden. Er kan dan bijvoorbeeld gedacht worden aan bouwkundige
maatregelen (zie bijlage 6) of lozing naar het oppervlaktewater waar dat mogelijk is.
Indien dit niet mogelijk blijkt te zijn zal de gemeente aan particulieren de mogelijkheid
bieden zich te ontdoen van grondwater door dit bijvoorbeeld aan te laten sluiten op het
aanwezige of nieuw aan te leggen gemeentelijk drainagesysteem of op de
regenwaterriolering. In een zeer uitzonderlijk geval kan toestemming gegeven worden om
tijdelijk op een gemengd stelsel grondwater te lozen. Hoe grondwater aangeboden moet
worden, wordt beschreven in een aansluitverordening. Bij het opstellen van het VGRP wordt
dit nader beschreven conform de modelverordening van de VNG.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

21 definitief
6. Oplossen en voorkomen van grondwateroverlast en -onderlast
6.1. Achtergrond
In bijlage 2a en bijlage 2b zijn zones aangegeven waar mogelijk grondwateroverlast
verwacht kan worden enerzijds en waar anderzijds infiltratie van hemelwater op basis van de
geohydrologie mogelijk is (uitgaande van een natte situatie). Deze kaarten zijn gebaseerd op
de ontwateringkaart, bekende overlastgebieden en archiefgegevens van TNO.
Bij de gemeente Soest is bekend dat in het noorden van Soest ter plaatse van Colenso, de
Noorderweg, de Ir. Menkolaan, Heuvelweg en Dr. Rupertlaan grondwateroverlast wordt
ervaren. Momenteel wordt aan de Ir. Menkolaan grondwateronderzoek verricht om te
bepalen of en welke maatregelen getroffen kunnen worden. De resultaten hiervan worden in
het voorjaar van 2011 verwacht.
Op basis van de ontwateringkaart is het mogelijk dat in Overhees en aan de rand met de
Eempolder (omgeving van de Korte Brinkweg en de Lange Brinkweg) grondwateroverlast
wordt ervaren. Er is vooralsnog echter geen grondwateroverlast gemeld door bewoners.
Voor de overige gebieden in de gemeente Soest is het onwaarschijnlijk dat eventuele
klachten met grondwater te maken hebben. Ook de ontwateringdiepte in Soesterberg en
Soestduinen is op basis van de TNO meetgegevens voldoende groot. In deze woonkernen
wordt geen grondwateroverlast verwacht en is infiltratie van hemelwater op basis van de
geohydrologie mogelijk.
De verschillende onderdelen van bovengenoemde taak zijn vastgelegd in doelstellingen die in
de onderstaande paragrafen worden behandeld.
6.2. Vaststellen aanpak grondwateroverlast in bestaand stedelijk gebied
Voor de gemeente Soest zijn drie maatregelen toepasbaar om grondwateroverlast tegen te
gaan (zie hoofdstuk 4): het ophogen van maaiveld voor nieuw te ontwikkelen gebied, het
toepassen van een peilverlaging/aanleg watergangen en grondwatertechnische maatregelen
(drainage). In een uitzonderlijk geval kan in bestaand stedelijk gebied voldoende ruimte
aanwezig zijn om nieuwe watergangen te realiseren.
Het aanpakken van grondwateroverlast dient doelmatig te gebeuren. Maatregelen naar
aanleiding van klachten dienen kosteneffectief te worden genomen. Maatregelen worden
alleen doelmatig geacht als meegelift kan worden met andere relevante werkzaamheden en
als de maatregelen passen in gemeentelijk beleid ten aanzien van de
grondwaterstandverlaging (het ontwateringcriterium van 0,7 m beneden as van de weg).
Als de drain er eenmaal ligt kunnen particulieren hun eigen ontwateringvoorziening hierop
laten aansluiten. Hiervoor dient bij de gemeente wel aan de aansluitverordening te worden
voldaan. In de aansluitverordening worden onder andere de technische gegevens van de
drains en de wijze van onderhoud en de afstemming met de overheid vastgelegd.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

6.2.1. Planmatige aanpak
22 definitief
De gemeente Soest heeft besloten om voor Overhees en het gebied aan de rand met de
Eempolder (omgeving van de Korte Brinkweg en de Lange Brinkweg) vooralsnog niet na te
gaan of sprake is van structurele (grond)wateroverlast. Reden hiervoor is dat er geen
grondwateroverlast is gemeld door bewoners. Wel wordt voor de wijk Overhees in Soest in
samenwerking met het waterschap geïnventariseerd of een peilverlaging van de watergangen
in de wijk doelmatig is voor het verbeteren van de ontwateringsituatie in de wijk. Hiermee
wordt beoogd de grondwatersituatie in de wijk te verbeteren en gereed te maken voor
klimaatveranderingen.
Om mogelijke problemen planmatig aan te pakken wordt de volgende werkwijze gehanteerd:
1 analyse op basis van klachten en de gegevens van grondwatermeetnet;
2 archiefstudie naar grondwateroverlast;
3 onderzoek uitvoeren naar grondwateroverlast (veldstudie);
4 opstellen van ontwerpen voor compenserende maatregelen;
5 realisatie van de maatregelen.
De gemeente Soest heeft goede ervaringen met IT-riolen en is er voorstander van om
leidingen met een grote diameter (Ø 300 mm) in de rijbaan aan te brengen, eventueel met
uitleggers richting de woningen. Bij voorkeur wordt het IT riool aangelegd op een diepte
vergelijkbaar met het vuilwaterriool, worden de kolken aangesloten op het IT-riool en wordt
het IT riool in open verbinding met het oppervlaktewater aangelegd. De gemeente is er tegen
om een onderbemaling te installeren, omdat hiermee een kunstmatige situatie wordt
gecreëerd en de natuurlijke fluctuatie van de grondwaterstand teniet wordt gedaan.
6.2.2. Vraaggestuurde aanpak
Naar aanleiding van meldingen over grondwateroverlast neemt de gemeente Soest het
initiatief om te onderzoeken of de overlast samenhangt met de aanwezige grondwaterstand.
Er wordt gewerkt volgens de volgende drietrapsstrategie.
1. Als er klachten worden gemeld, zal een medewerker van de gemeente Soest een quick
scan verrichten. Middels informatie uit het grondwatermeetnet en archiefgegevens wordt
nagegaan wat de mogelijke oorzaak van het probleem kan zijn. Vervolgens gaat een
medewerker ter plaatse polshoogte nemen. Met de particulier wordt besproken hoe
grondwateroverlast het beste verholpen kan worden.
2. Indien meerdere klachten uit een wijk worden gemeld zal, naast de werkzaamheden uit
stap 1, ook een veldwerk worden uitgevoerd. Peilbuizen zullen worden geplaatst en de
grondwaterstand wordt handmatig of automatisch geregistreerd en de bodemopbouw
wordt vastgesteld. Op basis van deze informatie wordt gepoogd een oplossing voor het
geconstateerde probleem te vinden.
3. Mocht blijken dat het geconstateerde probleem niet eenvoudig is op te lossen, dan zal
overgegaan worden op het planmatig aanpakken van de grondwateroverlast. Hetzelfde
geldt voor die situaties waarbij continu klachten uit een wijk blijven binnenkomen.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

23 definitief
6.3. Vastleggen voorkomen grondwateroverlast bij werkzaamheden in bestaand
gebied
Bij werkzaamheden in bestaand gebied dient grondwateroverlast te worden voorkomen.
Voorbeelden van werkzaamheden die invloed kunnen hebben op de grondwaterstand zijn:
- vervanging van een onbedoeld lekkend riool door een nieuw waterdicht riool;
- herinrichting van de openbare ruimte;
- uitbreidingen van bebouwing, bijvoorbeeld de aanleg van een ondergrondse
parkeergarage;
- aanpassing van oppervlaktewaterpeil.
De initiatiefnemer van de uit te voeren werkzaamheden moet aantonen dat er geen risico is
op grondwateroverlast door de werkzaamheden, of dat zij daartegen afdoende maatregelen
hebben genomen. Bij uitbreiding van bebouwing zal Bouwtoezicht in het kader van de
bouwvergunning hierop toe moeten zien. De gemeente Soest gebruikt de standaard
bouwverordening van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).
Vervanging onbedoeld lekke riolen
Nagegaan wordt welke leidingen verwacht mogelijk lek zijn (zie paragraaf 6.6.). Op basis van
de staat en aanlegdiepte van de riolering en de grondwaterstand, wordt per project bepaald
of vervanging van de riolering een ontoelaatbare grondwaterstandstijging met zich
meebrengt. Besloten wordt of met de vervanging een drain wordt aangelegd.
Zettingsrisico’s voor funderingen op staal
In het algemeen bestaat de ondergrond in de gemeente Soest uit zandige ondergrond. In
Soestdijk zijn echter ondiepe veenlagen aanwezig. Deze slappe lagen kunnen bij een
grondwaterstandverlaging een risico vormen voor zettingen.
Een gebruikelijke methode om de invloed van een ingreep na te gaan is gebruik te maken
van een grondwatermodel. Er kan gekozen worden per werkzaamheid een lokaal model op te
stellen. Hiermee kunnen contouren van de invloed van een ingreep worden bepaald waarmee
de invloed op de bebouwing kan worden nagegaan. In combinatie met gegevens van
funderingen geeft dit inzicht in risico op schade aan bebouwing.
Invloed op archeologische waarden
De conservering van archeologische waarden wordt voor een zeer groot deel bepaald door
het grondwater. Veranderingen van het grondwaterregime hebben veelal een negatief effect
op deze archeologische waarden. Degradatieprocessen van archeologische sporen en
artefacten kunnen bijvoorbeeld al optreden bij verandering van de grondwaterstand,
verzilting van de bodem, bodemdaling en de aanwezigheid van verontreinigd grondwater.
Ook de aanvoer van meer zuurstofrijk water door een veranderende kwel kan een negatieve
invloed hebben op de kwaliteit van het archeologisch bodemarchief. Voorafgaand aan
(grootschalige) ingrepen in het grondwaterregime in de gemeente Soest dient daarom nader
inzicht te worden verkregen in de gevolgen die dit kan hebben voor archeologische waarden
ter plekke of in de directe omgeving. Hulpmiddel hierbij vormt de Archeologische
Beleids(advies)kaart van de gemeente Soest, waarop de archeologische verwachting van de
verscheidene landschappen binnen de gemeente is aangetekend.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

24 definitief
6.4. Vastleggen voorkomen grondwateroverlast in nieuw te ontwikkelen gebied
Als uitgangspunt voor (toekomstige) ontwikkelingen in de gemeente Soest wordt uitgegaan
van de ontwateringkaart in de huidige situatie (van 2009), zie het inventarisatierapport van
Soest.
De criteria voor de hoogst toelaatbare grondwaterstand, zoals verwoord in hoofdstuk 5, zijn
ook voor nieuw te ontwikkelen gebieden van kracht.
Bij de inrichting van een nieuw te ontwikkelen gebied wordt van grotere schaal naar een
kleinere schaal gewerkt. Globaal worden de volgende planfasen onderscheiden:
1. opstellen bestemmingsplan;
2. opstellen inrichtingsplan;
3. opstellen bouwplannen per kavel.
Ad 1. Bij het opstellen van een bestemmingsplan, of een wijziging hierop, dient er een
watertoets te worden uitgevoerd waarmee wordt nagegaan of er bij hevige regenval
geen kans is op wateroverlast. Over het algemeen resulteert dit in een benodigd
oppervlak aan oppervlaktewater. Op deze grote planschaal is het nog niet gebruikelijk
de grondwatersituatie in detail te beschouwen.
Ad 2. Bij het opstellen van een inrichtingsplan is het meenemen van de grondwatersituatie
belangrijk om er voor te zorgen dat er geen kans op grondwateroverlast ontstaat in
het nieuw te ontwikkelen gebied. De gemeente gaat daarom een
Standaardprogramma van Eisen (SPvE) voor te ontwikkelen gebieden opstellen. In dit
SPvE worden eisen en richtlijnen gegeven voor de omgang met grondwater op
openbaar en particulier terrein. Dat SPvE wordt onderdeel gemaakt van de
privaatrechtelijke grondexploitatieovereenkomsten met bouwers en
projectontwikkelaars. Ook wordt het proces van toetsing omschreven. De toetsing
kan gelijk plaatsvinden bij de toetsing aan de stedenbouwkundige randvoorwaarden.
Bij het begin van de ontwikkeling van een gebied ontvangt de ontwikkelaar dit SPvE.
Ad 3. Voor de omgang met (grond)water op particulier terrein wordt verwezen naar de
modelverordening van de VNG.
Voor nieuw te ontwikkelen gebied dient de watertoets verricht te worden (artikel 19, eerste
lid, van de Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO)). Met de watertoets worden de effecten
van de ontwikkelingen op de waterhuishouding (hemelwater, oppervlaktewater en
grondwater) in beeld gebracht.
6.5. Vastleggen voorkomen grondwateroverlast op lange termijn
Uit klimaatsvoorspellingen blijkt dat in de toekomst naar verwachting meer kortdurende
hevige buien en langdurige perioden van droogte zullen optreden. Daarnaast wordt steeds
meer afstromend hemelwater geïnfiltreerd (bij afkoppelen). De invloed van deze processen
op de grondwaterstand is vooralsnog niet bekend. Dit wordt niet als problematisch ervaren,
daar klimaatswijziging een traag proces betreft.
De gemeente Soest is op de hoogte van de problematiek welke in de klimaatswijziging
besloten ligt. Omdat voor de huidige planperiode echter al veel werk te verzetten is, is
besloten dit onderwerp pas in de volgende planperiode(n) in behandeling te nemen.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

6.6. Vastleggen tegengaan grondwateronderlast
25 definitief
Grondwateronderlast kan zich voordoen in de vorm van verdroging van de natuur en
gebouwschade (als gevolg van zettingen of droogstand). Het kan ondermeer veroorzaakt
worden door lekke riolen, onderbemaling van watergangen, aanleg van drainageleidingen,
tijdelijke grondwaterbemalingen bij bouwputten en rioolwerkzaamheden of particuliere
onttrekkingen.
Voor het tegengaan van verdroging van de natuur wordt aangesloten bij het provinciaal
beleid.
Lekke riolen
Uit landelijke ervaring is gebleken dat oude riolen lek kunnen zijn. In de wijken in Soest met
een hoge grondwaterstand liggen de leidingen onder het grondwaterpeil en hebben deze
hierdoor een drainerende werking. De drainerende functie van lekke riolen kan ertoe leiden
dat de grondwaterstand plaatselijk zakt. Bij funderingen op staal kunnen (ongelijkmatige)
zettingen optreden. Zettingen kunnen schade aan de bebouwing als gevolg hebben. Om
schade te voorkomen, dient de grondwaterstand niet langdurig verlaagd te worden onder de
van ‘nature’ laagst voorkomende grondwaterstand.
Nagegaan wordt welke leidingen mogelijk lek zijn en of verwacht wordt dat dit een probleem
is ten aanzien van grondwateronderlast (zie paragraaf 6.3.). Als de resultaten bekend zijn,
wordt met de provincie Utrecht en Vitens besproken of de lekke riolering negatieve effecten
heeft voor de grondwaterbeschermingsgebieden.
Onderbemaling van watergangen
Om verdroging tegen te gaan, wordt onderbemaling van watergangen niet meer toegepast. Waar
nu sprake is van onderbemalingen en een lagere grondwaterstand dan van nature aanwezig is,
wil de gemeente Soest, als de gelegenheid zich voordoet, deze onderbemalingen opheffen.
Voorwaarde is dat dit niet tot grondwateroverlast gaat leiden.
Aanleg van drainageleidingen
Voordat de drainerende leidingen worden aangelegd, wordt tijdens het grondwateronderzoek
(zie paragraaf 6.2.) onderzocht of de grondwaterstandsverlaging tot nadelige effecten leidt.
Particuliere onttrekkingen
In de gemeente Soest doet zich een aantal particuliere onttrekkingen voor. Over het
algemeen betreft het kleinschalige onttrekkingen, waarvan de invloed op de grondwaterstand
niet belangrijk groot zal zijn.
Grondwateronttrekkingen, met uitzondering van drinkwaterwinning en warmte-koudeopslagsystemen,
met een debiet kleiner dan 150.000 m 3 /jaar worden gereguleerd door het
waterschap Vallei en Eem. Voor grondwateronttrekkingen uitsluitend ten behoeve van
beregening met een debiet kleiner dan 60 m 3 /uur geldt geen vergunningsplicht.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

26 definitief
Om bewustzijn bij particulieren over het gebruik van regenwater te creëren en daarmee
verdroging door grondwateronttrekkingen tegen te gaan, zal de gemeente de bewoners
informeren. Bijvoorbeeld door middel van het (grond)waterloket en de gemeentelijke
internetpagina. Daarnaast stimuleert de gemeente Soest de aanschaf en het gebruik van
regentonnen in de tuin. Wie besluit een regenton aan te schaffen bij bepaalde winkeliers, kan
van de gemeente het BTW-bedrag terugkrijgen.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

7. Beheer en onderhoud drainage- en infiltratiesysteem
7.1. Achtergrond
27 definitief
In de gemeente Soest zijn momenteel geen gemeentelijke drainageleidingen aanwezig, met
uitzondering van de velddrains op particulier terrein. Voorzien wordt echter dat in deze
planperiode aan de Ir. Menkolaan een drainage-infiltratieleiding wordt aangelegd. Verwacht
wordt dat ook in Colenso, de Noorderweg en omgeving, Heuvelweg en Dr. Rupertlaan een
drainage-infiltratiesysteem nodig is.
Om drainage- en infiltratiesystemen optimaal te laten functioneren, is een beheersysteem
noodzakelijk. Momenteel is een rioleringsbeheersysteem aanwezig waarin drainage- en
infiltratiesystemen opgenomen kunnen worden.
Essentieel is dat het gehele toekomstige drainage- en infiltratiesysteem wordt opgenomen in
een beheersysteem, waarin zowel het kortcyclisch beheer en onderhoud (schoonmaken) als
de langcyclische aanleg en vervanging van drainage- en infiltratieleidingen een plek krijgen.
De verschillende onderdelen van bovengenoemde taak zijn vastgelegd in doelstellingen die in
de onderstaande paragrafen worden behandeld.
7.2. Vastlegging vorm beheersysteem
In het beheersysteem dienen naast de ligging van de drainage- en infiltratieleidingen alle
technische kenmerken te worden vastgelegd.
In het beheersysteem dienen daarnaast een tijdsplanning voor het kortcyclisch beheer en
onderhoud en de langcyclische aanleg en vervanging te worden opgesteld. De gemeente
Soest is voornemens dit geheel op te nemen in een verbreed GRP. Grondwater wordt in
Soest via IT-riolen afgevoerd. Het hoofddoel van IT-riolen is de afvoer van hemelwater.
Derhalve wordt de aanleg en het onderhoud ervan gefinancierd via het GRP.
7.3. Vastleggen kortcyclisch beheer & onderhoud
De planning van het kortcyclisch beheer en onderhoud is afhankelijk van de mate van
dichtslibben van de drainage- en infiltratieleidingen door ijzerafzettingen en kleine siltdeeltjes.
Daarnaast gaat de kwaliteit van de leidingen achteruit door bijvoorbeeld wortelingroei.
Voor de gemeente Soest zal vooralsnog worden uitgegaan van het eens per vijf jaar reinigen
van de leidingen. Afhankelijk van de staat en aanlegwijze van de leidingen dient gekozen te
worden voor doorspoelen, doorspuiten of doorsteken van deze leidingen. Ook vindt eens per
tien jaar een visuele inspectie plaatst met behulp van een camera.
Particuliere drainagesystemen (velddrains) zullen door de gemeente Soest niet worden
onderhouden. Hiervoor zijn particulieren te allen tijde zelf verantwoordelijk.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

7.4. Vastleggen langcyclische aanleg en vervanging
28 definitief
De planning van de langcyclische aanleg en vervanging zal synchroon lopen met de
vervangingstermijn van de riolering of wegwerkzaamheden. Door mee te liften met deze
werken, zijn de vervangings- of aanlegkosten van een drainagesysteem minimaal en wordt
voldaan aan de eisen van het zo doelmatig mogelijk tegengaan van grondwateroverlast en -
onderlast.
Uitgangspunt zal zijn een robuust en duurzaam drainage- en infiltratiesysteem. Intentie is de
levensduur gelijk te houden aan dat van rioolleidingen. Dit betekent dat drainage- en
infiltratieleidingen van duurzaam kunststofmateriaal moeten zijn. Om ijzerafzetting en
wortelingroei te voorkomen dienen drainageleidingen (dan wel IT-leidingen) onder de van
nature voorkomende grondwaterstand te worden aangelegd. Het drainage- of infiltratieniveau
zal middels opzetstukken of schildmuren worden ingeregeld.
Particuliere drainagesystemen (velddrains) zullen door de gemeente Soest niet worden
vervangen. Hiervoor zijn particulieren te allen tijde zelf verantwoordelijk.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

8. Monitoring grondwaterstanden
8.1. Achtergrond
29 definitief
Om de taken en verantwoordelijkheden goed uit te kunnen voeren is een adequate
monitoring van de grondwaterstand nodig, inclusief digitaal beheerprogramma en
presentatiemogelijkheden. Monitoring van de grondwaterkwaliteit wordt behandeld in
hoofdstuk 10.
In het kader van de zorgplicht, geregeld in de Waterwet, dient de gemeente inzicht te hebben in
de ontwateringdiepte op openbaar terrein. Meetgegevens kunnen zodoende gebruikt worden
voor het informeren van burgers en bedrijven over de aanwezige grondwaterstand en het
adviseren over activiteiten in relatie tot grondwater. Daarnaast geven deze gegevens de
gemeente inzicht in de grondwaterstand voor het verrichten van haar werkzaamheden in de
openbare ruimte. Bovendien kunnen grondwatermetingen gebruikt worden om de werking van
de infiltratie- en drainagesystemen te bepalen.
Het proces om tot een functioneel meetnet te komen bevat verschillende stappen. In figuur 11
zijn de belangrijkste stappen weergegeven. De gemeente Soest bevindt zich anno 2011 in de
meetfase. Hoe het meetnet structureel zal worden beheerd en hoe de gegevens structureel
worden opgeslagen en worden gepresenteerd, moet nog worden vastgesteld.
Figuur 11: Van ontwerp naar de interpretatie
In het beheersgebied van Waterschap Vallei & Eem zijn diverse partijen betrokken bij beheer
van water. Deze partijen hebben zich georganiseerd binnen het Platform Water Vallei en
Eem. Vanuit dit platform is de projectgroep Grondwatermeetnet opgericht. De projectgroep
bestaat uit gemeenten, het Waterschap Vallei & Eem, provincies Utrecht en Gelderland en
drinkwaterbedrijf Vitens. Binnen dit verband wordt nagedacht over het gezamenlijk beheer
en organiseren van de afzonderlijke grondwatermeetnetten.
Het gezamenlijk inzamelen van grondwaterstanddata en een gezamenlijk databeheer kan een
kostenvoordeel opleveren. Men moet wel rekening houden dat er geïnvesteerd zal moeten
worden in de mogelijkheid voor uitwisselbaarheid van informatie tussen de verschillende
gebruikers.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

8.2. Inrichting en beheer meetnet
30 definitief
Het grondwatermeetnet van het bovenste watervoerend pakket voor het bestaand stedelijk
gebied is vooralsnog voldoende om de grondwatersituatie op hoofdlijnen te beoordelen. Extra
peilbuizen zijn echter wenselijk om de grondwatercontourlijnen en de ontwateringsituatie in
de aangewezen aandachtsgebieden nauwkeuriger in beeld te brengen. Het gaat daarbij om
de rand met de Eempolder, nabij de Korte Brinkweg/Stadhouderslaan en de Boerenstreek
(Hofstedering) in Soest. Deze extra peilbuizen zullen geplaatst worden in het kader van het
opzetten van een regionaal grondwatermeetnet en de samenwerking binnen het Platform
Water.
8.3. Informatieverzameling
Het toepassen van dataloggers geeft door haar hoogfrequente metingen inzicht in de
dynamiek van het grondwatersysteem (bijvoorbeeld met behulp van tijdreeksanalyse). Het
effect van extreme neerslag of infiltratie op de minimaal benodigde ontwateringdiepte kan
bijvoorbeeld geanalyseerd worden.
Momenteel wordt in een aantal peilbuizen in het eerste watervoerend pakket, met dataloggers
de grondwaterstand gemeten. Er zijn echter nog onvoldoende meerjarige
meetreeksen van de grondwaterstandfluctuatie voorhanden. Derhalve wordt de
grondwaterstand in de peilbuizen blijvend gemonitoord.
8.4. Registratie grondwaterstanden en bodemgegevens
Alle peilbuizen (posities, kenmerken en grondwaterstanden) welke geplaatst zijn binnen de
gemeente Soest dienen in een gemeentelijke database opgenomen te worden. Welk systeem
dit moet zijn, dient uitgezocht te worden.
Informatie van het meetnet (unieke nummering, posities, kenmerken en grondwaterstanden)
worden in dezelfde database opgenomen. Vanwege de huidige meetfrequentie van eenmaal
per uur, is het belangrijk dat de database een grote hoeveelheid metingen kan bewaren.
8.5. Uitwisseling gegevens
Nagegaan dient te worden hoe de informatie (grondwaterstanden) uit de database ter
beschikking gesteld kan worden aan de bewoners van de gemeente Soest (bijvoorbeeld met
behulp van een internet-portal).
Deze informatie of een interpretatie van deze informatie dient een plek te krijgen in het
grondwaterloket (zie hoofdstuk 9). Hierdoor zal worden voldaan aan de eisen zoals gesteld in
het verdrag van Aarhus, Richtlijn 2003/4/EG).
De gegevens van deze databases worden ter registratie in het bestaande DINO-database van
TNO aangeboden. In de DINO-database worden de posities, kenmerken en meetgegevens op
een uniforme manier opgeslagen.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

9. Grondwaterloket
9.1. Achtergrond
31 definitief
De gemeente Soest heeft met de inwerkingtreding van de Waterwet de taak om een
aanspreekpunt voor burgers te zijn voor het grondwater. Te denken valt bijvoorbeeld aan
grondwaterstanden, grondwateroverlast, wat daaraan te doen is en hoe de gemeente in een
voorkomend geval handelt. Ten behoeve van de informatievoorziening wordt een
(grond)waterloket ingericht. De gemeente heeft het doel om het bestaande Meldpunt
Woonomgeving van de gemeente Soest hiervoor te gebruiken, waar burgers terecht kunnen
met hun vragen, meldingen en klachten.
Het op te zetten (grond)waterloket dient het aanspreekpunt te zijn voor inwoners van de
gemeente Soest met vragen en/of klachten over (grond)water. Daarnaast dient het
(grond)waterloket en het klachtenregistratiesysteem daarachter voor de gemeente het
beginpunt te zijn voor het omgaan met klachten en vragen.
Meldingensysteem en (grond)waterklachten
Grondwater gerelateerde klachten kunnen momenteel gemeld worden bij het Meldpunt
Woonomgeving van de gemeente Soest. Het meldpunt is algemeen van opzet en dient voor
vragen of opmerkingen over de onderhoudstoestand en het functioneren van gemeentelijke
voorzieningen in openbare gebieden.
Informatievoorziening burger
Met betrekking tot het grondwater is geen actieve informatieverstrekking aanwezig richting
de burgers. Er bestaat onder andere behoefte aan informatie die aan bewoners kan worden
gegeven (bijvoorbeeld een brief, folder, internetpagina).
De verschillende onderdelen van bovengenoemde taak zijn vastgelegd in doelstellingen die in
de onderstaande paragrafen worden behandeld.
9.2. Herkenbaarheid en vindbaarheid (grond)waterloket
Bij reguliere promotieacties met betrekking tot het contact van particulieren met de
gemeente kan worden ingegaan op het onderwerp grond- en oppervlaktewater. Daarbij kan
ook aandacht worden besteed aan het waterloket.
Daarnaast wordt gedacht aan het opstellen van een folder “hoe om te gaan met
grondwateroverlast”. In deze folder kan worden aangegeven hoe particulieren met
grondwateroverlast om kunnen gaan. Verder kan informatie worden verstrekt aangaande
bouwtechnische aspecten zoals kruipruimten, lekke kelders en het onderhoud van de ring- en
blokdrainages.
Op de website van de gemeente wordt informatie over water (grond-, oppervlakte- en
leidingwater) geplaatst. Om de aandacht meer op het waterloket te vestigen kan gebruik
worden gemaakt van andere publieksactiviteiten van de gemeente en eventueel het
waterschap.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

9.3. Klachten- c.q. meldingenregistratiesysteem en procedure
32 definitief
Het klachten- c.q. meldingenregistratiesysteem waarin meldingen geregistreerd kunnen
worden, ongeacht de manier waarop zij binnenkomen, functioneert goed. In het systeem
worden (grond)waterklachten per type geregistreerd. Klachten met betrekking tot
(grond)water zijn eenvoudig in het systeem opvraagbaar. Aanpassingen zijn vooralsnog niet
nodig.
Op meldingen, vragen en klachten dient snel en adequaat een antwoord te worden gegeven.
Het belangrijkste uitgangspunt hierbij is dat voor de melders duidelijk is hoe te werk wordt
gegaan, wat de tijdsplanning is waarbinnen de klacht of het informatieverzoek behandeld
wordt en dat de melders niet worden doorverwezen. De afstemming dient achter het
Meldpunt Woonomgeving plaats te vinden. De huidige procedure van het meldpunt voldoet
goed.
De procedure en de verantwoordelijkheden kunnen aan bewoners worden toegelicht in een
folder.
9.4. Synchronisatie (grond)waterklachten gemeente, waterschap en provincie
Klachten van particulieren met betrekking tot (grond)water komen voornamelijk bij het
waterschap en de gemeente binnen. Alle (grond)water gerelateerde klachten die bij het
waterschap binnenkomen, worden doorverwezen naar de gemeente. In onderling overleg
tussen gemeente en het waterschap Vallei en Eem dient de procedure hiervoor nader
ingevuld te worden. Verder komen mogelijk ook klachten binnen bij de gemeente die voor de
provincie bestemd zijn, en vice versa. Daarom vindt afstemming tussen de gemeente Soest
en de provincie plaats.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

33 definitief
10. Beperking grondwaterverontreiniging door infiltratie en randvoorzieningen
10.1. Achtergrond
Bij de omgang met (hemel)water wordt conform de Waterwet in een integrale afweging door
de gemeente, de waterbeheerder en andere betrokken partijen voor de lange termijn bepaald
hoe invulling gegeven kan worden aan het hemelwaterbeleid. Een belangrijk onderdeel in de
afweging is het beperken van de grondwaterverontreiniging.
VROM heeft aangegeven dat de provincie de bescherming strenger ter hand moet nemen, dat
gemeenten werk moeten maken van vergunningverlening en handhaving bij inrichtingen in
grondwaterbeschermingszones en dat de milieu-inspectie hierop gaat toezien (bron:
Provinciaal Grondwaterplan 2008 t/m 2013).
Het uitgangspunt in de huidige regelgeving is dat afstromend hemelwater meestal schoon
genoeg is om zonder zuivering in het milieu te worden teruggebracht. Gezien de grote
kwetsbaarheid van het grondwater in de Utrechtse Heuvelrug is echter afgestemd beleid
noodzakelijk. Dit beleid is vormgegeven in een werkgroep met vertegenwoordigers van de
provincie, Vitens, de waterschappen en een aantal gemeenten. De resultaten zijn beschreven
in de door Wareco opgestelde rapportage “Leidraad afkoppelen en infiltreren op de Utrechtse
Heuvelrug, Inventarisatie en afstemming”, zie bijlage 7. De gemeente Soest heeft het
convenant ondertekend en zich aan dit beleid geconformeerd .
Belangrijke afspraken uit het convenant zijn:
- geen gebruik van schadelijke, chemische bestrijdingsmiddelen voor
onkruidbestrijding op afgekoppelde openbare gebieden;
- de gemeente streeft ernaar om bij gladheidbestrijding de strooizouthoeveelheden te
beperken, mits de veiligheid dit toelaat;
- de gemeente streeft ernaar om het gebruik van uitloogbare bouwmaterialen in de
openbare ruimte te reduceren;
- verontreinigd water wordt niet in de bodem afgevoerd;
- binnen grondwaterbeschermingsgebieden (zie bijlagen 2a en 2b) kan niet
verontreinigd water worden geïnfiltreerd onder voorwaarden.
De gemeente Soest heeft voor het openbare gebied maatregelen getroffen om
verontreiniging van de bodem onder infiltratievoorzieningen te beperken. Het biezenveld
(randvoorziening voor de riolering) aan de Peter van den Breemerweg in Soest is voorzien
van een afsluitende kleilaag op de bodem. Daarnaast wordt gecontroleerd of er
verontreiniging van het grondwater optreedt. Jaarlijks wordt uit vier peilbuizen het
grondwater geanalyseerd. Ook bij een van de infiltratievijvers in Soesterberg is een peilbuis
geplaatst en wordt jaarlijks het grondwater geanalyseerd. Het is wenselijk dat ook bij nieuwe
infiltratievoorzieningen de bodem- en grondwaterkwaliteit wordt gemonitoord. Overigens is
niet bij iedere infiltratievoorziening monitoring noodzakelijk.
Ook particulieren kunnen afstromend hemelwater van het dak of uit de tuin infiltreren. De
gemeente Soest en het waterschap hebben geen beleid hoe om te gaan met particuliere
afkoppelinitiatieven.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

34 definitief
Grondwaterverontreiniging kan, naast afkoppelen, ook optreden door onbedoelde lekke
riolering. Als de resultaten van het onderzoek naar lekke riolering (zie paragraaf 6.6.) bekend
zijn, wordt met de provincie Utrecht en Vitens besproken of de lekke riolering negatieve
effecten heeft voor de grondwaterbeschermingsgebieden.
De verschillende onderdelen van bovengenoemde taak zijn vastgelegd in doelstellingen die in
de onderstaande paragrafen worden behandeld.
10.2. Invulling afkoppelbeleid
In deze paragraaf wordt het afkoppelbeleid van de Utrechtse Heuvelrug vertaald naar
praktisch beleid voor de gemeente Soest.
De gemeente Soest treft momenteel bronmaatregelen tegen verontreiniging van
oppervlaktewater (bron: Plan van aanpak diffuse bronnen Gemeente Soest, gemeente Soest,
d.d. 20 februari 2007). Dit plan van aanpak geeft een inventarisatie van diffuse bronnen en
geeft aan hoe en wanneer de gemeente Soest de verontreiniging van het oppervlaktewater
door diffuse bronnen tegengaat en of de aanpak wordt geïntensiveerd. In het Waterplan
Soest is het plan van aanpak nader beschreven.
Voor de integrale afweging of en op welke wijze hemelwater geïnfiltreerd wordt in de bodem,
wordt gebruik gemaakt van de beslisboom afkoppelen en infiltreren in openbaar terrein (uit:
“Leidraad Afkoppelen en infiltreren op de Utrechtse Heuvelrug, Inventarisatie en
afstemming”), zie bijlage 7.
De beslisboom afkoppelen en infiltreren schrijft voor dat afstromend hemelwater afkomstig
van schone en beperkt verontreinigde oppervlakken in principe kan worden geïnfiltreerd.
Voor bepaalde situaties dienen beheersbare maatregelen genomen worden.
Aandachtspunt bij infiltratie (geldt ook voor drainage) is de aanwezigheid van bodem- en
grondwaterverontreinigingen. Nagegaan dient te worden of de verontreinigingen worden
verplaatst. Bepalend daarbij is of nabij de infiltratie of drainage een ernstig geval van
bodemverontreiniging conform de Wet Bodembescherming bekend is. De volgende locaties in
de gemeente Soest met grondwaterverontreiniging en/of bodemverontreiniging zijn bekend:
- diverse stortplaatsen;
- aan de Wieksloterweg ligt een stortplaats vlak boven de grondwaterspiegel. Deze
stortplaats wordt gemonitord, het valt niet uit te sluiten dat er op termijn
beheersmaatregelen nodig zijn;
- voormalige Chemco- en Katemaille-terrein in Soestduinen, verontreinigd met zware
metalen en vluchtige stoffen, deels gesaneerd;
- terrein nabij het voormalige ziekenhuis, beperkte olieverontreiniging in nazorg;
- diverse bodemverontreinigingen op militaire terreinen;
- nabij station Soest-zuid, terrein van voormalig metaalverwerkend bedrijf Randstad,
verontreinigd met zware metalen en vluchtige stoffen;
- in een groot gebied rond de Engen in Soest is sprake van relatief hoge zinkgehaltes in
het grondwater.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

35 definitief
10.3. Monitoring grondwater- en bodemkwaliteit en voorzuivering
Monitoring
Een van de te nemen maatregelen voor afkoppelen van (beperkt) verontreinigde
oppervlakken, is het monitoren van de grondwater- en bodemkwaliteit. Monitoring van de
bodem- en grondwaterkwaliteit geeft inzicht in het gedrag van stoffen en is belangrijk om te
voorkomen dat zich onverwachte verontreinigingen voordoen.
Besloten is om niet bij alle nieuwe infiltratievoorzieningen de kwaliteit te gaan monitoren. In
overleg met het waterschap, de provincie en Vitens wordt via het convenant afgestemd op
welke wijze en locaties monitoring plaats gaat vinden.
Alle bemonsterde peilbuizen in de gemeente Soest worden in een overzicht opgenomen.
Zuivering
Een andere mogelijke maatregel voor afkoppelen van (beperkt) verontreinigde oppervlakken,
is het toepassen van een zuivering bij infiltratiesystemen. Afgestemd op de verwachte
vuilvracht dient afgewogen en getoetst te worden welke zuiveringsmechanisme en -techniek
toepasbaar zijn. Indien mogelijk zal voor het zuiveren gebruik gemaakt worden van
innovatieve producten. Het infiltreren binnen grondwaterbeschermingsgebieden vraagt ook
speciale aandacht, zoals beschreven in de rapportage “Leidraad afkoppelen en infiltreren op
de Utrechtse Heuvelrug, Inventarisatie en afstemming”, zie bijlage 7.
Besloten is om de afweging projectmatig, per project, te maken. Vanwege de
beheersbaarheid wordt daarbij gestreefd om één type zuiveringstechniek toe te passen.
Indien in de toekomst een afkoppelplan wordt opgesteld, wordt dit onderwerp meegenomen.
Standaard wordt elke infiltratievoorziening die bestaat uit kratten voorzien van een
zandvang/olieafscheider put.
10.4. Vaststellen afkoppelbeleid voor particulieren
Afkoppelen door particulieren brengt risico’s met zich mee, met name vanwege de
beheersbaarheid. Mogelijke gevaren voor de grondwaterkwaliteit zijn foutieve aansluitingen,
uitloging van bouwmaterialen en de toepassing van chemische bestrijdingsmiddelen. Het
infiltreren van afstromend hemelwater in de bodem en de toepassing van chemische en
uitloogbare middelen door particulieren, kan niet worden tegengegaan. Wel kan de gemeente
bewustwording bij bewoners creëren, waardoor het onverantwoord infiltreren kan worden
gedemotiveerd.
De gemeente Soest geeft bij nieuwbouw (door particulieren en projectontwikkelaars) in het
stadium van de bouwvergunning advies over het infiltreren van afstromend hemelwater op
particulier terrein. Daarnaast wordt in de gemeente de toepassing van regentonnen
gestimuleerd door het BTW bedrag te subsidiëren. Bij grote objecten in het buitengebied
(mechanische riolering) wordt het afkoppelen van hemelwater actief gestimuleerd door de
gemeente Soest.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

36 definitief
De gemeente Soest gaat een folder opstellen, waarin de bewoners gewezen worden op hun
verantwoordelijkheden en de risico’s van afkoppelen en infiltratie voor de bodem- en
grondwaterkwaliteit. Deze folder wordt verspreid in wijken waar het openbaar gebied
is/wordt afgekoppeld en bij woningen waarvan het hemelwater op een gemeentelijk
drainage-infiltratiesysteem wordt afgevoerd. De folder kan gelijktijdig met de folder over
grondwateroverlast worden verspreid.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

37 definitief
11. Duurzaam bodembeheer en gebiedsgericht grondwaterbeheer
11.1. Achtergrond
De scoop van dit grondwaterplan betreft het kwantitatieve beheer van het ondiepe
grondwater. Voorgestelde maatregelen kunnen echter effecten hebben op andere
beleidsterreinen, zoals rioleringsbeheer en ondergronds ruimtegebruik. Door invoeging van
de grondwatermaatregelen in het VGRP is de samenhang met rioleringsbeheer geborgd. De
samenhang met ondergronds ruimtegebruik zou niet over het hoofd gezien moeten worden.
Het wordt de laatste jaren steeds drukker in stedelijke bodems. Enkele decennia geleden
werd de bodem vrijwel uitsluitend benut voor grondwaterwinning voor drinkwater en
bevloeiing. De bodem bedient tegenwoordig echter steeds meer functies, zoals:
- ondergronds bouwen, voor bijvoorbeeld parkeerkelders en tunnels;
- infiltratie van water voor afkoppelen;
- onttrekking van grondwater voor de drooglegging van woonwijken en bestrijding van
grondwateroverlast (horizontale en verticale drainagesystemen);
- energiewinning, zoals warmte-koude opslagsystemen (WKO’s).
Naast deze nuttige toepassingen zijn delen van de bodem en het grondwater in de afgelopen
decennia verontreinigd geraakt. Deze verontreinigingen kunnen een belemmering zijn voor
de gewenste functies van de bodem. Het is in sommige gevallen niet mogelijk of
economische niet realistisch om bodemverontreinigingen te verwijderen. In dat geval kan een
bodemverontreiniging beschouwd worden als een geaccepteerde vorm van ondergronds
ruimtegebruik c.q. een bodemfunctie. In verschillende stedelijke regio’s wordt dit beleid
onder de naam gebiedsgericht grondwaterbeheer gevoerd, zoals ook beschreven in het
convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties. De provincie Utrecht heeft
aangegeven de mogelijkheden te gaan verkennen om gebiedsgericht grondwaterbeheer toe
te passen binnen de provincie. Hierbij is afstemming en/of samenwerking tussen provincie en
gemeente gewenst.
De verschillende onderdelen van bovengenoemde taak zijn vastgelegd in doelstellingen die in
de onderstaande paragraaf worden behandeld.
11.2. Afstemming bodemgebruik
Door de toename van het aantal functies in een beperkte ruimte in de bodem kunnen
onderlinge beïnvloeding en knelpunten ontstaan. Daarentegen kunnen zich in een drukke
bodem ook kansen voordoen. De verschillende functies kunnen worden gecombineerd. De
WKO’s of bemalingen om grondwateroverlast te bestrijden kunnen bijvoorbeeld gebruikt
worden om grondwaterverontreinigingen te saneren. Grondwateroverlast en
bodemverontreinigingen kunnen wellicht tegelijkertijd worden opgelost door grondwater te
onttrekken en het vrijkomende water na zuivering in te zetten tegen verdroging.
Om de ondergrond zo optimaal en efficiënt mogelijk te kunnen benutten kan een integrale
aanpak voor het gebruik van de ondergrond wenselijk zijn. Gebiedsgericht grondwaterbeheer
zou daarbij een belangrijk onderdeel van kunnen uitmaken.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

38 definitief
De provincie is in het kader van het grondwaterplan voornemens om beleid voor de
afstemming van WKO’s op te stellen. De provincie heeft aangegeven hiervoor wettelijke
instrumenten nodig te hebben die waarschijnlijk in 2011/2012 beschikbaar komen. Tot die
tijd probeert de provincie de WKO’s zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen. Gemeenten
worden hierbij zoveel mogelijk betrokken.
De gemeente Soest kan hiernaast voor het beheer van de ondergrond in de gemeente in de
toekomst een regierol vervullen, zodat gemeentelijke knelpunten efficiënt opgelost kunnen
worden. Startpunt van een dergelijke rol is een inventarisatie van ondergrondse ruimteclaims
(bestaande en geplande WKO’s, drinkwaterwinning, infiltratiegebieden) en een inventarisatie
van kansen en knelpunten in relatie tot grondwater (mogelijkheden voor WKO, mogelijke
infiltratiegebieden, grondwateroverlastgebieden, verdroging, verontreinigingskaart). De
inventarisatie kan op basis van archiefgegevens worden uitgevoerd. Op basis hiervan kunnen
de mogelijkheden verder worden ingevuld. Mogelijk kan ook aangesloten worden bij
werkzaamheden die de provincie uitvoert. Er is al een provinciebrede WKO-kansenkaart en
een landelijke WKO-kansenkaart.
KF23A, RAP20110210 14-02-11

12. Kostendekking
39 definitief
De kosten van de genoemde acties zijn in tabel 2 tot en met 6 geraamd. In de tabellen is in
de eerste kolom het actienummer opgenomen. In de tweede kolom is een opsomming van
acties opgenomen uit het grondwaterbeleid zoals beschreven in bovenstaande hoofdstukken.
De kosten zijn afgerond op duizendtallen. De onderbouwing van deze kosten inclusief een
opsomming van de uitgangspunten is niet in dit grondwaterplan opgenomen. De kosten zijn
inclusief interne uren, exclusief BTW en geraamd met het prijspeil 2009.
Financiering
Met de inwerkingtreding van de Waterwet is eveneens de rioolheffing (verbreed rioolrecht)
geïntroduceerd. Hiermee kan de gemeente alle kosten die direct of indirect te maken hebben
met de invulling van de grondwaterzorgplicht bekostigen. Ditzelfde geldt overigens ook voor
het afvalwater en het hemelwater. Gedacht kan worden aan de kosten van de maatregelen
om nadelige gevolgen van de grondwaterstand te voorkomen of te beperken, maar ook de
kosten voor beheer en onderhoud van de uitgevoerde maatregelen. De genoemde
maatregelen in dit plan kunnen dan ook uit de rioolheffing worden gefinancierd. In het
(verbrede) GRP zal hierover een besluit worden genomen.
Tabel 2: Kostenraming acties in het kader tegengaan grondwateroverlast
6 Grondwateroverlast en -onderlast
actie
nr.
korte omschrijving rea-
lisatie
eenmalige
kosten €
jaarlijkse
kosten €
eenmalige
uren
jaarlijk
se uren
6.1 Onderzoek
peilverlaging Overhees 2011 20.000 0 0 0
6.2 Onderzoek opheffen
onderbemalen
watergangen 2012 7.000 0 0 0
6.3 SPVE voor nieuw te
ontwikkelen gebieden 2011 0 0 90 0
6.4 Onderzoek invloed
lekke riolen 2012 0 0 56 0
6.5 Informeren bewoners
over grondwateronttrekkingen
gem. = gemeente
2011-
2012 0 0 24 0
trekker finan-
ciering
gem. VGRP
gem. VGRP
gem. VGRP
gem. VGRP
gem. VGRP
KF23A, RAP20110210 14-02-11

Tabel 3: Kostenraming acties monitoring grondwaterstand
8 Monitoring grondwaterstanden
actie
nr.
8.1
8.2
8.3
korte omschrijving rea-
lisatie
eenmalige
kosten €
40 definitief
jaarlijkse
kosten €
eenmalige
KF23A, RAP20110210 14-02-11
uren
jaarlijk
se uren
trekker finan-
ciering
Plaatsen extra
peilbuizen 2014 3.000 0 0 0 gem. VGRP
Beheer peilbuizenmeetnet
in database 2012 0 24 0 gem. VGRP
Exploitatie freatisch
meetnet
8.4. Uitwisseling gegevens
Tabel 4: Kostenraming acties grondwaterloket
9 Grondwaterloket
actie
nr.
korte omschrijving rea-
2011-
2015 0 7.000 0 0 gem. VGRP
2011-
2015 0 0 0 8 gem. VGRP
lisatie
eenmalige
kosten €
jaarlijkse
kosten €
eenmalige
uren
jaarlijk
se uren
trekker finan-
ciering
9.1 Website
grondwateroverlast 2012 0 1.000 48 0 gem. VGRP
9.2 Opstellen folder
grondwateroverlast 2012 0 0 64 0 gem. VGRP
9.3 Afstemmen
(grond)waterklachten
met waterschap en
provincie 2011 0 0 8 0 gem. VGRP
Tabel 5: Kostenraming acties beperking van grondwaterverontreiniging door infiltratie
10 Beperking grondwaterverontreiniging door infiltratie
actie
nr.
korte omschrijving rea-
lisatie
eenmalige
kosten €
jaarlijkse
kosten €
eenmalige
uren
jaarlijk
se uren
trekker finan-
ciering
10.1 Afstemming monitoring
bodem en
grondwaterkwaliteit bij
afkoppelen 2011 0 0 20 0 gem. VGRP
10.2 Opnemen bemonsterde
peilbuizen in overzicht 2011 0 0 8 0 gem. VGRP
10.3 Opstellen folder
afkoppelen en infiltratie 2011 0 0 64 0 gem. VGRP
Tabel 6: Kostenraming acties duurzaam bodembeheer
11 Beperking grondwaterverontreiniging door infiltratie
actie
nr.
korte omschrijving rea-
lisatie
eenmalige
kosten €
jaarlijkse
kosten €
eenmalige
uren
jaarlijk
se uren
trekker finan-
ciering
11.1 Inventarisatie
ruimteclaims,
knelpunten en kansen 2014 5.000 0 0 0 gem. VGRP

BIJLAGEN

Dit beschermingsgebied komt te
vervallen bij intrekken vergunning.
±
0 125 250 500 750 1,000
Meters
grondwaterbeschermingsgebied: infiltreren onder voorwaarden
afkoppelconvenant Utrechtse Heuvelrug
overgangszone: eerst onderzoek naar haalbaarheid infiltratie
infiltratie mogelijk op basis van ontwateringskaart
aandachtsgebieden op basis van klachten
aandachtsgebieden op basis van ontwateringskaart
geen gegevens
Bijlage 2a: Aandachtsgebieden en kansen infiltratie Soest
SOEST
Grondwaterplan
A3
420
x
297
schaal: datum: get. door: gezien:
1 : 15.000 10-02-2011 DO
project: tekeningna am:
Kf23a.bij2a.mxd
Kf23a

±
0 125 250 500 750 1,000
Meters
grondwaterbeschermingsgebied: infiltreren onder voorwaarden
afkoppelconvenant Utrechtse Heuvelrug
infiltratie mogelijk
Bijlage 2b: Aandachtsgebieden en kansen infiltratie
Soesterberg en Soestduinen
SOEST
Grondwaterplan
A3
420
x
297
schaal: datum: get. door: gezien:
1 : 15.000 02-02-2011 DO
project: tekeningna am:
Kf23a.bij2b.mxd
Kf23a

BIJLAGE 3 BELEID EN WETGEVEND KADER
De volgende wetten en beleidsplannen zijn bepalend voor het gemeentelijk
grondwaterbeleid:
- Europese Kaderrichtlijn Water (wet)
- De Waterwet (wet)
- Wet Milieubeheer (wet)
- Nationaal Waterplan 2009-2015 (ontwerp)
- Nationaal bestuursakkoord water geactualiseerd (afspraak)
- Bestuursakkoord Waterketen 2007 (afspraak)
- Milieuverordening Utrecht
- Provincie Utrecht Provinciaal Waterplan 2010-2015
- Provinciaal Grondwaterplan 2008 t/m 2013
- Zicht op water, langertermijnvisie wininfrastrcutuur 2010-2040, Vitens
- Waterbeheersplan (WBP) Waterschap Vallei & Eem
- Gemeentelijk rioleringsplan Soest 2005 t/m 2009
- Waterplan Soest 2010 - 2014
- Duurzaamheidsplan Soest 2010-2014 (concept)
- Diffuse bronnen beleid Soest
Europese Kaderrichtlijn Water (wet)
De Kaderrichtlijn Water (KRW) is erop gericht de kwaliteit van watersystemen te
verbeteren, onder meer door lozingen aan te pakken, op Europees niveau. Verder is het
de bedoeling het duurzaam gebruik van water te bevorderen en de verontreiniging van
grondwater aanzienlijk te verminderen. Naast een verbetering van de waterkwaliteit is het
streven ook de Europese waterwetgeving te harmoniseren, uiterlijk in 2015. De KRW stelt
voor alle wateren een hoge ecologische en kwaliteitsdoelstelling. Met name voor wateren
met verhoogde natuurdoelstellingen kan verwacht worden dat nog grote inspanningen
geleverd moeten worden.
De Waterwet (wet)
Acht bestaande wetten (o.a. Wet op de Waterhuishouding en Grondwaterwet) voor het
waterbeheer in Nederland zijn sinds december 2009 vervangen door één Waterwet. De
Waterwet regelt het beheer van oppervlaktewater en grondwater. De wet is gericht op het
bereiken van doelstellingen van watersystemen (stroomgebieden), met een heldere
verdeling van verantwoordelijkheden en taken tussen de verschillende betrokken
overheden. Tevens is de wet gericht op een adequaat instrumentarium voor de uitvoering
van het waterbeleid. Dit betreft dan met name een vermindering van regels,
vergunningstelsels en administratieve lasten.
Door de Waterwet zijn waterschappen, gemeenten en provincies beter in staat
wateroverlast, waterschaarste en watervervuiling tegen te gaan. Ook voorziet de wet in
het toekennen van functies voor het gebruik van water zoals scheepvaart,
drinkwatervoorziening, landbouw, industrie en recreatie. Op basis van de functie worden
eisen gesteld aan de kwaliteit en de inrichting van het water.
Hemelwater- en grondwaterzorgplicht voor gemeenten
De WMB (art 4.22) en Wtw (art 3.5 en 3.6) bieden de gemeenten een aantal wettelijke
voorzieningen om een adequate aanpak van de stedelijke wateropgave te waarborgen:
1. Een gemeentelijke zorgplicht voor de inzameling door middel van een openbaar
Kf23a, RAP20110210_bij3 04-02-11
1

2
vuilwaterriool en het transport naar een zuiveringtechnisch werk van stedelijk
afvalwater. De gemeente kan in plaats van aanleg en beheer van een openbaar
vuilwaterriool ook gebruikmaken van een afzonderlijke systemen of andere
passende systemen (zoals IBA’s), indien daarmee eenzelfde graad van
milieubescherming wordt bereikt. Indien de inzameling en transport van
afvalwater niet doelmatig zijn, kan de gemeente van de provincie een ontheffing
krijgen van de zorgplicht.
2. Opname van een zorgplicht voor de gemeente met betrekking tot afvloeiend
hemelwater (‘hemelwaterzorgplicht’).
3. Een zorgplicht voor de gemeente voor het in het openbaar gemeentelijke gebied
treffen van maatregelen teneinde structureel nadelige gevolgen van de
grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming zoveel mogelijk te
voorkomen of te beperken, voor zover het treffen van die maatregelen doelmatig
is en niet tot zorg van het waterschap of de provincie behoort
(‘grondwaterzorgplicht’).
4. Het doorvoeren van aanpassingen in de Wet milieubeheer die volgen uit de
herijking van het regenwaterbeleid en de herijking van de VROM-regelgeving. Zo
is een nieuw artikel opgenomen waarin wordt bepaald dat bestuursorganen die
bevoegdheden uitoefenen met betrekking tot afvalwater, rekening moeten houden
met een voorkeursvolgorde. De reden hiervoor is dat sommige wijzen van omgaan
met afvalwater vanuit milieuhygiënisch oogpunt uitdrukkelijk de voorkeur
verdienen boven de andere.
5. Het creëren van een heffingsbevoegdheid in de Gemeentewet, die de gemeenten,
beter dan tot nu toe het geval was, in staat moest stellen de kosten te verhalen
die gepaard gaan met de gemeentelijke wateropgave (gemeentelijke rioolheffing
6. De mogelijkheid voor gemeenten om bij verordening regels te stellen voor het
lozen van afvloeiend hemelwater en grondwater.
7. Een ‘verbreding’ van het gemeentelijk rioleringsplan (GRP), door in art. 4.22 WMB
op te nemen dat gemeenten in hun GRP naast de reeds bestaande planverplichting
voor de inzameling en transport van afvalwater ook aandacht besteden aan hun
zorgplicht voor grond- en hemelwater.
Wet Milieubeheer (wet)
Met de inwerkingtreding van de Wet Milieubeheer zijn voorschriften gesteld aan het lozen
van afvalwater. Lozingen op de riolering worden op basis van de Wet milieubeheer
geregeld. Enerzijds mag het materiaal van de riolering niet worden aangetast, anderzijds
mag ook de goede werking van de afvalwater- zuiveringsinrichting niet worden
belemmerd. Tot slot is de kwaliteit van belang in verband met de overstortingen op
oppervlaktewater. Een en ander is vastgelegd in de Instructieregeling lozingsvoorschriften
milieubeheer. Bij Wet milieubeheercontroles bij bedrijven moet ook de
rioleringscomponent worden meegenomen.
Kf23a, RAP20110210_bij3 04-02-11

Nationaal Waterplan 2009-2015 (ontwerp) 1
Het Nationale Waterplan (NWP), tevens structuurvisie op basis van de nieuwe Waterwet
en de Wet ruimtelijke ordening, beschrijft de maatregelen die in de periode 2009-2015
genomen moeten worden om Nederland ook voor toekomstige generaties veilig en
leefbaar te houden en de kansen die water biedt te benutten.
Opgaven voor wonen, werken, mobiliteit, recreëren, landschap en natuur, water en milieu
worden in samenhang aangepakt. Bij de ontwikkeling van locaties in de stad wordt ernaar
gestreefd dat de hoeveelheid groen en water per saldo toeneemt. Dit moet stedelijk
gebied aantrekkelijk en leefbaar maken en houden. Bij de aanpak van de stedelijke
wateropgave wordt rekening gehouden met verdergaande verstedelijking en
klimaatverandering en zoveel mogelijk aangesloten bij de dynamiek van de stad. De
uitvoering van maatregelen wordt gecombineerd met herstructurering van bestaand
bebouwd gebied en de realisatie van groen in en om de stad.
Gemeenten pakken uiterlijk in 2015 in samenwerking met waterschappen in een
gebiedsproces urgente knelpunten van stedelijke wateroverlast aan, inclusief de riolerings-
en waterkwaliteitsopgave (Kaderrichtlijn Water). De overige knelpunten worden uiterlijk in
2027 opgelost. Conform de uitgangspunten van de nieuwe wetgeving die begin 2008 in
werking is getreden, formuleren gemeenten uiterlijk in 2012 beleid voor de invulling van
hun nieuwe wettelijke zorgplichten voor de inzameling van overtollig regenwater en
grondwater in het wettelijk verplichte (verbrede) gemeentelijk rioleringsplan. Verder
maken gemeenten en waterschappen conform de nieuwe bepaling in de Waterwet
afspraken over de afstemming van wederzijdse taken. Gemeenten en waterschappen
kunnen er ook voor kiezen deze afspraken te maken in de vorm van een stedelijk
waterplan.
Nationaal bestuursakkoord water geactualiseerd (afspraak)
In 2003 is door het Rijk, IPO (Interprovinciaal Overleg), UvW (Unie van Waterschappen)
en de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) de oorspronkelijke versie NBW
ondertekend. Het NBW heeft tot doel om in de periode tot 2015 de waterhuishouding in
Nederland op orde te brengen en te houden en te anticiperen op klimaatverandering. Het
gaat hierbij om de verwachte zeespiegelstijging, bodemdaling en klimaatverandering.
Nederland krijgt hierdoor steeds meer te maken met extreem natte en extreem droge
periodes.
Een groot deel van de in 2003 gemaakte afspraken is inmiddels uitgevoerd. De NBWpartijen
gaan nu gezamenlijk verder met de uitvoering van de nieuwe afspraken in het
akkoord. Daarin staat onder meer hoe zij moeten omgaan met klimaatveranderingen, de
stedelijke wateropgave en de ontwikkelingen in woningbouw en infrastructuur. Ook is er
meer aandacht voor de implementatie van de Kaderrichtlijn Water waarvoor afspraken zijn
gemaakt over het realiseren van schoon en ecologisch gezond water.
1
Doordat het Nationaal Waterplan (NWP) controversieel is verklaard, kunnen een aantal onderdelen
(projecten) uit het Structuurvisiedeel van het NWP voorlopig niet uitgevoerd worden (situatie oktober
2010).
Kf23a, RAP20110210_bij3 04-02-11
3

Bestuursakkoord Waterketen 2007 (afspraak)
Op 5 juli 2007 heeft de VNG samen met andere betrokken partijen een bestuursakkoord
waterketen afgesloten. Dit akkoord bevat afspraken die leiden tot versterking en verdere
stimulering van het bottum-up samenwerkingsproces tussen gemeenten,
drinkwaterbedrijven en waterschappen. Resultaat van deze afspraken moet zijn dat de
doelmatigheid en transparantie van de uitvoering van de taken wordt vergroot. Het
akkoord gaat ervan uit dat een doelmatigheid van 10 à 20 % over 10 jaar haalbaar is.
Aandachtspunten voor de gemeenten uit het bestuursakkoord waterketen zijn met name
Benchmarking rioleringszorg, intergemeentelijke samenwerking en permanente
samenwerking met het waterschap.
• Een belangrijk speerpunt is het doen van vergelijkend onderzoek ter verbetering
van de uitvoering van taken (benchmarking). Benchmarking biedt objectieve
informatie om de uitvoering van taken te vergelijken en op basis daarvan verder
verbeteringen door te voeren. In het bestuursakkoord wordt opgeroepen een
benchmark uit te voeren. In 2010 zal een representatieve groep gemeenten een
benchmark over 2009 hebben uitgevoerd.
• Het bestuursakkoord stelt tot doel dat gemeenten en waterschappen een
permanente samenwerking in het afvalwaterbeheer realiseren en bestuurlijke
overeenkomsten afsluiten om investeringen tegen de laagst maatschappelijke
kosten te realiseren. Voor alle rioolwaterzuiveringsinstallaties en de aangesloten
riolering dient in 2009 een optimalisatiestudie te zijn uitgevoerd, tenzij uit een
snelle inventarisatie blijkt dat er geen optimalisatiekansen zijn. Het waterschap
neemt hiertoe het initiatief.
Het Rijk monitoort de ontwikkeling van de doelmatigheid en transparantie ten opzichte
van het referentiejaar 1998. In 2007 is de eerste monitor uitgevoerd. In 2009 en 2011
worden de tweede en de derde, de laatste, monitor uitgevoerd.
Milieuverordening Utrecht
De Wet Milieubeheer vormt de basis voor provinciale milieuverordeningen, artikel 2.1 van
deze wet bevat de verplichting een verordening ter bescherming van het milieu vast te
stellen. Elke provincie heeft een provinciale milieuverordening. De Provinciale
Milieuverordening Utrecht is een verzameling van provinciale regels om het milieu in
Utrecht te beschermen. Belangrijke onderdelen van die milieuverordening zijn de
paragrafen over inspraak, afvalstoffen, bodemsanering en milieubeschermingsgebieden.
Provincie Utrecht Provinciaal Waterplan 2010-2015
Het omvat het beleid voor waterveiligheid, waterbeheer en gebruik en beleving van water
in de provincie Utrecht voor de periode 2010-2015. Met dit plan voldoet de provincie aan
de verplichting van de Waterwet om voor een periode van zes jaar een regionaal
waterplan op te stellen. Dit plan is opgezet vanuit een watersysteembenadering, specifieke
grondwatertechnische aspecten zijn beschreven in het provinciaal grondwaterplan.
Provinciaal Grondwaterplan 2008 t/m 2013
Dit plan beschrijft hoe de provincie Utrecht in de periode 2008 t/m 2013 de beschikbare
voorraad zoet grondwater beschermen en het gebruik ervan reguleren. Het hoofddoel is:
De hoeveelheid en kwaliteit van het grondwater is geschikt voor duurzaam gebruik door
mens en natuur. Informatie daarover is zodanig inzichtelijk dat de samenleving daarmee
rekening kan houden en het provinciaal bestuur daarmee sturing kan geven.
Kf23a, RAP20110210_bij3 04-02-11
4

De belangrijkste onderwerpen zijn:
- Onttrekkingsvergunningen: vergunningsverlening en handhaving.
- Grondwaterbescherming: het grondwaterbeleid is gericht op het behalen van een
goede chemische toestand (ten behoeve van natuur en drinkwater), conform de
doelstellingen van de KRW.
- Drinkwater: onttrekken van grondwater voor dit doel wordt beschouwd als
hoogwaardig gebruik van grondwater, dat toegestaan wordt mits er geen
onaanvaardbare aantasting van andere belangen optreedt.
- Energiewinning: beide vormen van energiewinning (Koude-warmte opslag en
bodemwarmtewisselaars) uit de bodem wordt niet toegestaan in de nabijheid van
drinkwateronttrekkingen en er worden voorwaarden aan de toepassing gesteld.
- Sturing: vindt plaats via regelgeving, ruimtelijke ordening en functies, flankerend
beleid en informatieverzameling voor evaluatie en onderbouwing.
Belangrijke toevoeging op het Grondwaterplan is dat gesignaleerd is dat de ondergrond
steeds drukker wordt door onder andere de toename in het gebruik van energiewinning uit
grondwater. Bij het herzien van het Grondwaterplan wordt deze ontwikkeling
meegenomen.
Waterbeheersplan (WBP) Waterschap Vallei & Eem
Het bestuur van Waterschap Vallei & Eem heeft een nieuw ontwerp-Waterbeheersplan
(WBP) voor de periode 2010-2015 vastgesteld en ter inzage gelegd. In het
waterbeheersplan staat wat het waterschap doet om te zorgen voor veilige dijken,
optimale waterpeilen en schoon water in sloten, beken, kanalen en plassen. Centraal staan
de waterschapstaken: waterbeheer, waterkering en waterketen. Nieuw grondwaterbeleid
specifiek voor het waterschap is nog niet ontwikkeld.
Gemeentelijk rioleringsplan Soest 2005 t/m 2009
In het Gemeentelijk Rioleringsplan 2005-2009 is omschreven hoe het bestaande
rioleringsstelsel in elkaar zit en hoe het functioneert. Er worden doelen voor de
betreffende periode in beschreven waaraan het rioleringsstelsel moet voldoen en welke
maatregelen getroffen moeten worden om de gestelde doelen te halen. Ook het
kostenplaatje wat hierbij hoort is in het plan beschreven. In 2010 komt het nieuwe
verbrede gemeentelijke rioleringsplan voor de periode 2010-2014.
Waterplan Soest 2010 - 2014
Het waterplan vormt een kader voor het nieuwe Gemeentelijke Rioleringsplan (GRP). Dit
betekent dat de gemeente haar eigen acties waar mogelijk zal vastleggen in het GRP
2010-2014. Gemeentelijke acties die buiten de reikwijdte van het GRP vallen, zijn
opgenomen in het actieprogramma van dit geactualiseerde waterplan. Dat geldt ook voor
samenwerkingen en voor acties van andere partijen. In het waterplan worden
grondwateraspecten op hoofdlijnen beschreven, op basis van een integrale
watersysteembenadering.
Duurzaamheidsplan 2010-2014 (concept)
In het duurzaamheidsplan is samenhangend, integraal, milieu- en duurzaamheidsbeleid
vastgesteld, op het gebied van milieu, duurzaamheid, afval en klimaat. Het doel is om per
beleidsveld hoger op de ‘duurzaamheidsladder’ te komen staan. Hiertoe worden een aantal
acties en projecten op het gebied van duurzaamheid en milieu uitgevoerd, of worden
voorstellen gedaan om beleidsprocessen anders in te richten. Intern zal het plan
Kf23a, RAP20110210_bij3 04-02-11
5

doorwerken in de beleidsvelden; ruimtelijke ordening, water, bouwen, verkeer, openbare
verlichting, volkshuisvestingsbeleid, onderwijs, grondzaken en inkoop.
Thema’s die leidende principes zijn voor de toekomstvisies in dit nieuwe Milieu- en
duurzaamheidsplan zijn:
Soest op weg naar klimaatneutraal
Hiermee wil Soest alle inwoners, organisaties en bedrijven die hun activiteiten
klimaatneutraal willen maken stimuleren.
Duurzaamheid en Cradle to Cradle
De ultieme duurzaamheid. Dit principe daagt uit om producten, maar ook gebouwen
en steden, intelligenter te ontwerpen en om productieprocessen schoon en vooral ‘ecoeffectief’
in te richten. Met het grondbeginsel ‘afval = voedsel’ als richtlijn.
Veiligheid en gezondheid
Deze principes zullen altijd uitgangspunt van het milieubeleid moeten zijn waarbij in
acht wordt genomen:
- Herstellen van milieuschade
- Voorkomen van milieuschade
- Geen afwenteling naar elders of naar toekomstige generaties.
Diffuse bronnen beleid
De gemeente heeft in collegestuk (behandeldatum 20-02-2007) het beleid omtrent diffuse
bronnen verder uitgewerkt. Het doel van dit beleid is gericht op het verder reduceren van
de diffuse emissies naar het oppervlaktewater. Een vijftal bronnen worden hierin
onderscheiden te weten:
• Chemische bestrijdingsmiddelen;
• Bouwmaterialen;
• Landbouw;
• Verkeer;
• Hondenpoep.
Kf23a, RAP20110210_bij3 04-02-11
6

-
-

-
-

Bijlage 5 Gevolgen van te hoge en te lage grondwaterstanden
Grondwateroverlast
Woningen en gebouwen
Ten gevolge van langdurig te hoge grondwaterstanden kan vochtoverlast ontstaan in
woningen, zoals bijvoorbeeld water in kruipruimten, zwam- en schimmelvorming, een
muffe lucht of stank, vochtplekken op wanden, aantasting van behang of stucwerk,
aantasting van (houten) vloeren, plinten en vloerbedekking en negatieve beïnvloeding van
het klimaat in de woning.
Wegen en verhardingen
Een te hoge grondwaterstand ter plaatse van wegen en verhardingen heeft overmatige
slijtage tot gevolg, bijvoorbeeld door spoorvorming of opdooi en stabiliteitsverlies van het
wegcunet.
Groenbeheer
In verband met de benodigde bewortelingsdiepte dienen te hoge grondwaterstanden te
worden voorkomen. Een te hoge grondwaterstand ter plaatse van tuinen en plantsoenen
zorgt in het algemeen voor slechte groeicondities voor de beplanting.
Bouwkundige oorzaak van grondwateroverlast
Er is bijvoorbeeld sprake van een bouwkundig gebrek bij kelders die niet waterdicht zijn.
Volgens de bouwvoorschriften behoren ondergrondse ruimten welke zijn ingericht als
woon- en verblijfsruimten, waterdicht te zijn. Andere voorbeelden van vochtoverlast in
woningen die bouwkundig kunnen worden opgelost zijn optrekkend vocht door de muren
en begane grondvloeren welke niet hychroscopisch zijn. In het Bouwbesluit, van kracht
sinds 1992, zijn hiervoor regels opgenomen.
Regenwater
Indien de infiltratiecapaciteit van de toplaag van de bodem onvoldoende is, als gevolg van
slecht doorlatende grondlagen, ontstaan na hevige neerslag plassen in tuinen en
plantsoenen. Deze plassen blijven vaak langere tijd aanwezig en de plantsoenen zijn
drassig. Ook kan regenwater overlast veroorzaken doordat er lekstromen vanaf maaiveld
naar gevels of kelderwanden ontstaan.
Bij een verkeerde of onvoldoende afvoer van hemelwater van verharde oppervlakken of
maaiveld, bijvoorbeeld verhardingen onder onjuist afschot of het plaatsen van kolken op
de verkeerde plek kan ook overlast ontstaan in kruipruimten of kelders. Deze oorzaken
van wateroverlast hebben geen relatie met het grondwater.
Grondwateronderlast
Droogstand houten paalfunderingen
Door periodieke droogstand neemt de kwaliteit van een houten paalfundering af. Dit werkt
cumulatief over losstaande perioden van droogstand (bijvoorbeeld elk jaar twee
maanden). Na langdurige (decennia) cumulatieve droogstand moet veelal funderingsherstel
uitgevoerd worden. Het uitvoeren van funderingsherstel is een taak van de
eigenaar van het pand en wordt daarom in dit gemeentelijk plan niet verder behandeld.
kf23a.bij5.docx 04-02-11
1

Voor gemeenten is het sinds de inwerkingtreding van de grondwaterzorgplicht van belang
om te voorkomen dat door gemeentelijke ingrepen droogstand wordt veroorzaakt.
Oorzaken van droogstand waarvoor de gemeenten aangesproken zouden kunnen worden
zijn:
- onbedoeld lekke riolen met een drainerende werking;
- het uitvoeren van bemalingen door de gemeente, zoals voor bouwkuipen of
rioolwerkzaamheden (vaak kortstondig);
- een te grote grondwaterstandverlaging door drainage in de openbare ruimte.
Door een adequate werkvoorbereiding van gemeentelijke ingrepen in de openbare ruimte
wil de gemeente droogstand zo veel mogelijk beperken.
Daarnaast kan droogstand veroorzaakt worden door langere perioden van droogte (door
klimaatveranderingen), een lagere grondwaterstand door een verlaging van het
oppervlaktewaterpeil (verantwoordelijkheid waterschap), het uitvoeren van bemalingen
door derden of een te hoog aangelegde fundering. Voor deze oorzaken zullen gemeenten
over het algemeen niet verantwoordelijk kunnen worden gehouden.
Ander gevolg van een verlaagde grondwaterstand bij houten paalfunderingen kan een
ontoelaatbare toename van negatieve kleef op de funderingspaal zijn.
Verdroging van de groenvoorziening
Te lage grondwaterstanden hebben een negatieve invloed op de groeicondities van
beplanting. Hierdoor zou bijvoorbeeld het gewenste ecohydrologische streefbeeld in
landgoederen en stadsparken niet behaald kunnen worden.
Zettingen van slappe bodemlagen
Bij uitzonderlijke lage grondwaterstanden kunnen slappe bodemlagen (klei en veen) gaan
zetten. Hierdoor treedt vaak ook een maaiveldzetting op. Gevolgen voor de gemeente
kunnen zijn dat werkzaamheden aan kabels en leidingen of wegverharding moeten
plaatsvinden. Daarnaast kan door zettingen gebouwschade optreden.
kf23a.bij5.docx 04-02-11
2

BIJLAGE 6 MAATREGELEN TEGEN GRONDWATEROVERLAST
Er kunnen verschillende maatregelen worden genomen om grondwateroverlast tegen te
gaan.
1. Bouwtechnische maatregelen
Bij renovatie- en herstelprojecten dienen panden conform het Bouwbesluit waterdicht
gemaakt te worden. Nadat bouwtechnische maatregelen zijn uitgevoerd kan de
grondwaterstand natuurlijker gaan fluctueren zonder dat dit tot wateroverlast in de
panden hoeft te leiden. Dit zijn over het algemeen duurzame maatregelen. Veelal zullen
bouwtechnische maatregelen worden uitgevoerd bij panden die lager liggen dan de wegen
of die zich op grote afstand van de wegen bevinden. In dergelijke situaties zijn
maatregelen in het openbaar gebied vaak niet doeltreffend voor de overlast bij de
desbetreffende panden. De meest voorkomende bouwtechnische maatregelen zijn:
- het dampdicht maken van de begane grondvloer;
- het injecteren van bouwmuren om optrekkend vocht tegen te gaan;
- het waterdicht maken van kelders;
- aanpassingen aan de kruipruimte om de luchtvochtigheid te verminderen. Hierbij
wordt gedacht aan bijvoorbeeld het aanbrengen van een schelpenlaag, het verbeteren
van de ventilatie et cetera.
Voor het treffen van bouwtechnische maatregelen zijn de woningeigenaren primair zelf
verantwoordelijk. Bouwtechnische maatregelen worden daarom in dit gemeentelijk
grondwaterbeheerplan niet uitgewerkt.
2. Ophogen maaiveld
Bij sloop en nieuwbouw kan het betreffende terrein worden opgehoogd. Om wegen aan te
passen aan de van nature voorkomende grondwaterstanden, dienen wegen eveneens te
worden opgehoogd.
De effecten van het lokaal ophogen op de directe omgeving kunnen aanzienlijk zijn, het is
derhalve een gecompliceerde maatregel. Bij reconstructiewerken, waarbij een hele buurt
opnieuw wordt ingericht, zijn meer mogelijkheden. Dit zal per reconstructieproject moeten
worden bezien.
3. Creëren open water
Door het aanleggen van nieuwe waterlopen verbeteren de afwaterings- en
ontwateringmogelijkheden. Daarnaast nemen hierdoor de mogelijkheden voor afkoppelen
toe.
Nieuwe watergangen vergen veel ruimte, ruimte die binnen bebouwd gebied schaars is.
Bovendien is het creëren van open water onvoldoende om voldoende ontwatering te
realiseren. Drainage is altijd noodzakelijk. Dit is derhalve een lastig te realiseren
maatregel.
4.Grondwatertechnische maatregelen
Om de ontwateringsituatie in bestaand stedelijk gebied te verbeteren kunnen in het
openbaar gebied grondwatertechnische maatregelen worden uitgevoerd. Door het
aanleggen van grondwatertechnische maatregelen verbeteren de afwaterings –en
ontwateringmogelijkheden.
kf23a.bij6.docx 04-02-11
1

Grondwatertechnische maatregelen kunnen in tegenstelling van het creëren van open
water, eenvoudig en snel worden aangelegd. Dit kan bijvoorbeeld in combinatie met
rioolvervangingswerken worden aangelegd.
kf23a.bij6.docx 04-02-11
2

BIJLAGE 7
Rapportage: Leidraad afkoppelen en infiltreren op de Utrechtse Heuvelrug, inventarisatie
en afstemming

Leidraad afkoppelen en
infiltreren
op de Utrechtse Heuvelrug
Inventarisatie en afstemming
Definitief
Uitgebracht aan:
Gemeente Utrechtse Heuvelrug
Kerkplein 2
3941 HV DOORN

definitief
KF58A, RAP20091005 10-12-09

Projecttitel : Leidraad afkoppelen en infiltreren op de
Utrechtse Heuvelrug; inventarisatie en
afstemming
Projectcode : KF58A
Soort document : Definitief
Kenmerk : KF58A, RAP20091202
Opdrachtgever : Gemeente Utrechtse Heuvelrug
Opgesteld door : drs. ing. M.J. Kuiper
Senior projectleider : ir. J.H. Bouma
Paraaf opsteller :
Paraaf senior projectleider :
Datum : 10 december 2009
definitief
KF58A, RAP20091202 10-12-09

Inhoudsopgave
definitief
Tekst pagina
1. Inleiding ........................................................................................................... 1
2. Hemelwater ....................................................................................................... 2
3. Gebiedsbeschrijving ............................................................................................ 4
3.1. Algemeen .................................................................................................... 4
3.2. Geohydrologie .............................................................................................. 4
4. Verspreiding verontreinigingen bij infiltratie ............................................................7
4.1. Algemeen .................................................................................................... 7
4.2. Verontreinigingsbronnen bij afstromend hemelwater .......................................... 8
4.3. Kans op verspreiding naar het grondwater per stofgroep..................................... 9
4.4. Conclusies verspreiding verontreinigingen ....................................................... 11
5. Bronmaatregelen .............................................................................................. 11
6. Beslisschema afkoppelen en infiltreren ................................................................ 14
6.1. Algemeen .................................................................................................. 14
6.2. Voorkeursvolgorde voor infiltratie .................................................................. 14
6.3. Infiltratiemogelijkheden en voorwaarden ........................................................ 15
6.3.1. Algemeen ............................................................................................. 15
6.3.2. Typering verhard oppervlak .................................................................... 15
6.3.3. Gevolgen voor grondwaterkwaliteit .......................................................... 16
6.3.4. Beslisschema ........................................................................................ 16
6.4. Maatregelen ter beperking uitspoeling naar grondwater .................................... 18
7. Voorbeelden infiltratievoorzieningen .................................................................... 19
Bijlagen
1. Algemene begrippenlijst
2. Grondwaterbeschermingsgebieden
KF58A, RAP20091202 10-12-09

1. Inleiding
1 definitief
In de ontwerp waterplannen van de provincie Utrecht enerzijds en het waterschap Vallei
en Eem en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden anderzijds, zijn verschillende
visies weergegeven ten aanzien van het afkoppelen op de Utrechtse Heuvelrug.
Het grondwaterbeleid van de waterschappen is met name gericht op de
grondwaterkwantiteit en heeft als speerpunt het vasthouden van water, bijvoorbeeld door
het in de bodem brengen van hemelwater. Het beleid van de provincie is daarentegen met
name gericht op de waterkwaliteit en heeft als speerpunt het beschermen van de
grondwaterkwaliteit, bijvoorbeeld door het beperken van de infiltratie van verontreinigd
hemelwater.
Om tot overeenstemming over het afkoppelen van schoon water van de riolering op de
Utrechtse Heuvelrug te komen, is een werkgroep opgericht met vertegenwoordigers van
de provincie, Vitens, de waterschappen en een aantal gemeenten. Het planvormingsproces
met deze partijen heeft geleid tot een afgestemd afkoppelbeleid, waarvan voorliggende
rapportage het resultaat is. Om de samenwerking te bekrachtigen is een convenant
opgesteld. Beoogd wordt dat het convenant door bovenstaande partijen wordt gedragen
en bestuurlijk wordt vastgesteld.
Voorliggende rapportage betreft een samenvattend technische achtergrondrapportage
voor het afkoppelbeleid op de Utrechtse Heuvelrug. Deze rapportage is als bijlage van het
convenant opgenomen. Gezien de kwetsbaarheid van de grondwatervoorraad in de
Utrechtse Heuvelrug, vraagt het gebied om locatiespecifiek beleid voor infiltratie. Deze
rapportage heeft betrekking op het infiltreren van afstromend hemelwater en de risico’s
hiervan voor de grondwaterkwaliteit, niet op oppervlaktewater.
Voor de begrenzing van de Utrechtse Heuvelrug wordt de volgende definitie aangehouden:
“dat deel van de Utrechtse Heuvelrug waarbinnen het grootste deel van het
neerslagoverschot (de ondiepe grondwateraanvulling) het diepe grondwater bereikt”. Deze
definitie is in lijn met de beoogde bescherming van de strategische grondwatervoorraad in
de provincie (notitie “Grenzen en zones Visie Utrechtse Heuvelrug”, Grontmij, kenmerk
274493, d.d. 26 juni 2009).
Enkele in deze rapportage gebruikte begrippen zijn toegelicht in een algemene
begrippenlijst, zie bijlage 1.
Totstandkoming
De procesbegeleiding is verzorgd door Wareco. In de eerste twee overleggen van de
werkgroep, in het voorjaar van 2009, is een eerste opzet van een beslisboom besproken.
Ook is de wens uitgesproken om meer inzicht te krijgen in de risico’s van verspreiding van
mogelijke verontreinigingen in relatie tot de kwetsbaarheid van de Utrechtse Heuvelrug.
Wareco heeft een literatuurstudie verricht naar het gedrag van prominente stofgroepen in
de bodem (kenmerk KF58A, NOT20090520, d.d. 20 mei 2009). Op 28 mei 2009 zijn de
risico’s besproken met de werkgroep. Tevens was een promovendus van de TU Delft
(F. Boogaard) aanwezig om de meest recente wetenschappelijke inzichten hieromtrent te
presenteren. De resultaten hiervan zijn verwerkt in deze rapportage. Vervolgens zijn
conceptrapporten met de werkgroep besproken op 23 juni 2009 en 22 september 2009.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

2. Hemelwater
2 definitief
Het watersysteem van Nederland is er van oudsher op ingericht om afstromend
hemelwater zo snel mogelijk af te voeren, zoals is aangegeven in figuur 1. Inmiddels
wordt al enige tijd onderkend dat deze behandelingswijze allerlei nadelen met zich
meebrengt voor het gehele watersysteem. Het rioolstelsel wordt bijvoorbeeld zwaar belast
met piekafvoeren, waardoor deze frequent overstorten op oppervlaktewater. De
rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI) werken minder goed bij veel hemelwater. Deze
effecten zijn nadelig voor de waterkwaliteit, -kwantiteit en de waterbodemkwaliteit.
Figuur 1: De weg van de druppel
Vanwege deze nadelen is nieuw waterbeleid gevormd. Met het oog op de waterkwantiteit
wordt water, conform het beleid van Waterbeheer 21 e eeuw (WB21), in het algemeen naar
voorkeur behandeld volgens de trits: vasthouden-bergen-afvoeren. Belangrijk is dat water
zo lang mogelijk wordt vastgehouden in eigen gebied, zo veel mogelijk wordt geborgen en
zo langzaam mogelijk wordt afgevoerd. Bijvoorbeeld door infiltratie van afstromend
hemelwater.
Hoe met afstromend hemelwater afkomstig van verharde oppervlakken omgegaan zou
moeten worden, staat ondermeer beschreven in de regenwaterbrief van Van Geel aan de
Tweede Kamer en is op 1 januari 2008 wettelijk vastgelegd in de nieuwe Wet
Gemeentelijke Watertaken. Daarin worden vier pijlers onderscheiden:
1. aanpak bij de bron;
2. regenwater vasthouden en bergen;
3. regenwater gescheiden van afvalwater afvoeren;
4. integrale afweging op lokaal niveau.
De waterkwaliteit moet bij de omgang met hemelwater niet uit het oog worden verloren.
De Utrechtse Heuvelrug is tenslotte een kwetsbaar gebied met de belangrijkste
hernieuwbare grondwatervoorraad van de provincie Utrecht. Dit grondwater is van belang
voor drinkwater, landbouw en natuur. Voor de grondwaterkwaliteit is ondermeer de
KF58A, RAP20091202 10-12-09

3 definitief
Kaderrichtlijn Water (KRW) van toepassing. De KRW schrijft voor dat verslechtering van
de grondwaterkwaliteit in beginsel niet is toegestaan en dat de inbreng van
verontreinigende stoffen dient te worden voorkomen of beperkt (art. 4 KRW resp. art. 6
Grondwaterrichtlijnen). Een andere doelstelling van de KRW is het verlagen van
zuiveringsinspanning van drinkwaterbedrijven.
Ook is de voorkeursvolgorde voor omgaan met hemelwater en afvalwater aan de bron van
toepassing, zoals genoemd in de Wet milieubeheer (Wm, artikel 10.29a). Bij hemelwater
geldt dat lokale lozing van hemelwater in het milieu (al dan niet via een gemeentelijk
hemelwatersysteem) de voorkeur geniet boven lozing op een gemengd stelsel. Als laatste
optie wordt het afvoeren naar de RWZI genoemd. Lozing op oppervlaktewater is vanuit
waterkwalitatieve overwegingen (Wm) gelijkwaardig aan lozing op de bodem. De
voorkeursvolgorde geeft richting aan de integrale beleidsmatige afwegingen die
gemeenten maken bij het omgaan met hemelwater en ander afvalwater bij de bron.
Gemeenten kunnen van de voorkeursvolgorde afwijken.
Bij de omgang met (hemel)water heeft, conform de Wet Gemeentelijke Watertaken, de
gemeente een regierol om via een integrale afweging voor de lange termijn te bepalen hoe
invulling gegeven kan worden aan het hemelwaterbeleid. Daarbij worden verschillende
keuzes gemaakt, zoals het wel of niet afkoppelen van het verhard oppervlak of het bepalen
van de afvoerroute van het afstromende hemelwater (bodem, oppervlaktewater of RWZI).
Hier liggen kansen voor gemeenten om stappen te zetten richting duurzaam waterbeheer.
Uitgangspunt in de nieuwe regelgeving is dat afstromend hemelwater meestal schoon
genoeg is om zonder zuivering in het milieu te worden teruggebracht, maar gezien de
grote kwetsbaarheid van het grondwater in de Utrechtse Heuvelrug is afgestemd beleid
noodzakelijk.
Wettelijk kader voor infiltratie regenwater en verantwoordelijkheden
Voor beschermingszones rond winningen gelden de regels bij en krachtens de provinciale
milieuverordening. Bij afkoppelen in een grondwaterbeschermingsgebied gelden de
spelregels uit het Besluit verhardingen en gebouwen, provincie Utrecht 2003. Hiervoor
gelden algemene voorschriften en een meldingsplicht bij de provincie. De richtlijnen
vermeld in voorliggend rapport worden beschouwd als een nadere uitwerking van de
regels binnen grondwaterbeschermingsgebieden zoals vermeld in de Provinciale
milieuverordening (de bijzondere zorgplicht) en het Besluit verhardingen en gebouwen.
Buiten de grondwaterbeschermingsgebieden geldt het algemene beschermingsniveau zoals
dat middels generieke(landelijke) regelgeving is geregeld. Voor lozing van schoon
hemelwater in de bodem is geen melding vereist.
De verschillende overheden op de Utrechtse Heuvelrug hebben de volgende
verantwoordelijkheden teneinde een goede grondwaterkwantiteit en -kwaliteit te bewaken
dan wel te bereiken:
a. De provincie is verantwoordelijk voor het bereiken van de goede
grondwaterkwaliteit, uitvoering van wettelijke beschermingstaken en de
uitvoering van de KRW-maatregelen zoals de terugdringing van het
bestrijdingsmiddelengebruik, en rapporteert over de toestand en maatregelen
aan het Rijk;
KF58A, RAP20091202 10-12-09

4 definitief
b. De waterschappen zijn verantwoordelijk voor een goede
oppervlaktewaterkwantiteit, en -kwaliteit, uitvoering van wettelijke
beschermingstaken en de uitvoering van de KRW-maatregelen zoals de
terugdringing van riooloverstorten;
c. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het stedelijke waterbeheer wat betreft
de zorgplicht voor afstromend hemelwater, grondwateronder- en overlast en
afvalwater en zijn verantwoordelijk voor een integrale afweging hoe om te
gaan met hemel-, afval- en grondwater;
d. Vitens is verantwoordelijk voor een gegarandeerde drinkwatervoorziening en
voert daartoe taken uit op grond van de Drinkwaterwet.
3. Gebiedsbeschrijving
3.1. Algemeen
De Utrechtse Heuvelrug betreft een stuwwal. Het landgebruik op de stuwwal is
voornamelijk bos. De Heuvelrug wordt omgeven door het Gooi, de Gelderse Vallei, het
Kromme Rijngebied en Noorderpark. Het hoogste punt van de stuwwal bevindt zich nabij
Amerongen op 68 meter boven NAP. Het regionale maaiveldverloop is weergegeven in
figuur 2.
3.2. Geohydrologie
Figuur 2: Hoogtekaart Heuvelrug (bron: AHN.nl)
Het grondwatersysteem en de bodemopbouw is schematisch weergegeven in figuur 3.
Bodem
De bodem bestaat op de Heuvelrug voornamelijk uit grof zand. Dit zandpakket is op veel
plaatsen erg dik, tot wel 120 m. Mede door opstuwing bevinden zich lokaal dunne, slecht
doorlatende, leem en kleilaagjes in de ondiepe bodem.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

Figuur 3: Geohydrologisch overzicht Heuvelrug (bron: TNO)
5 definitief
Grond- en oppervlaktewater
Door de hoge ligging is er over het algemeen sprake van een lage grondwaterstand (tot
50 m onder maaiveld) en is weinig oppervlaktewater aanwezig op de Heuvelrug. Aan de
voet van de Heuvelrug is een hogere grondwaterstand (vanaf circa 1 m onder maaiveld)
aanwezig, waardoor enkele waterpartijen voorkomen. De dorpen, welke zich voornamelijk
op de flanken van de Heuvelrug bevinden, hebben over het algemeen een hoge en droge
kern, met een aantal lager gelegen wijken.
Verspreid over de Heuvelrug is een aantal poelen en vennen aanwezig. De poelen en
vennen zijn vaak afhankelijk van hoge grondwaterstanden en hemelwater.
De Utrechtse Heuvelrug is door de provincie Utrecht aangewezen als kwetsbaar
grondwatergebied. Daarom wordt in het milieubeleid van de provincie sinds 2005
(Waterhuishoudingsplan 2005-2010 en het provinciaal Waterplan 2010-2015) ingezet op
een pro-actieve bescherming van de Heuvelrug tegen verontreiniging.
Drinkwatervoorziening
Op verschillende plaatsen zijn grondwaterwinningen ten behoeve van de
drinkwatervoorziening aanwezig. Vooral in de omgeving van Zeist-De Bilt zijn grote
grondwaterbeschermingsgebieden (GBG) aangewezen. Alle onttrekkingen op de Heuvelrug
zijn in het bezit van drinkwaterbedrijf Vitens, op de winning bij Doorn na. De provincie
Utrecht is binnen de GBG bevoegd gezag ten aanzien van het drinkwaterbelang,
daarbuiten heeft het een adviserende functie voor diep grondwater vanwege haar rol als
grondwaterbeheerder ten behoeve van de Kaderrichtlijn Water. Vitens wil graag op de
hoogte blijven van de activiteiten in de GBG, met name als het gaat om infiltratie. De
kaart met de GBG rond de onttrekkingen is opgenomen in figuur 4 en bijlage 2.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

6 definitief
Figuur 4: Grondwaterbeschermingsgebieden op de Heuvelrug
(brongegevens: Provincie Utrecht, 2003). De grenzen van de beschermingsgebieden
worden in 2010 herzien.
Natuur
Er zijn enkele verdrogingsgevoelige natuurgebieden (inclusief de Natura 2000 gebieden)
aanwezig op de flanken van de Heuvelrug, zie figuur 5. Deze gebieden worden beïnvloed
door de kwel van de Heuvelrug. Slechts enkele Natura 2000 gebieden, zoals de Blauwe
Hel, Kolland/Overlangbroek, het Noorderpark en Groot Zandbrink worden actief beïnvloed
door de kwelstroom.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

7 definitief
Figuur 5: Gebieden met verdrogingsgevoelige natuur (bron: Grondwaterplan provincie
Utrecht 2008-2013)
4. Verspreiding verontreinigingen bij infiltratie
4.1. Algemeen
Om inhoudelijke afspraken over de omgang met het hemelwater te kunnen maken, is
inzicht nodig in:
- de vuilvracht van afstromend hemelwater, zie paragraaf 4.2.;
- de risico’s voor het ontvangend milieu (bodem en grondwater), zie paragraaf 4.3.
Dit hoofdstuk geeft een samenvattende beschrijving van een door Wareco opgestelde
notitie over stofgedrag in de bodem bij infiltratie van afstromend hemelwater (kenmerk
KF58A, NOT20090520, d.d. 20 mei 2009), aangevuld met recente wetenschappelijke
inzichten.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

4.2. Verontreinigingsbronnen bij afstromend hemelwater
8 definitief
Het landelijke uitgangspunt is dat het hemelwater in principe schoon is. Het hemelwater
kan verontreinigd raken zodra het op verhard oppervlak terecht komt. Afhankelijk van het
verhard oppervlak kan het hemelwater in meer of mindere mate verontreinigd raken,
alvorens het water infiltreert in de bodem. Een mogelijke route van het hemelwater is
schematisch weergegeven in figuur 6.
De mate van verontreiniging hangt af van het type verharding (contactoppervlakken) en
de activiteiten die er plaatsvinden.
Uitloogbare bouwmaterialen
De invloed van bouwmaterialen op de kwaliteit van hemelwater dat afvloeit via daken,
dakgoten en regenpijpen kan groot zijn bij toepassing van uitlogende bouwmaterialen. Zo
geldt dat bij bitumenhoudende daken met zinken dakgoten er het best niet afgekoppeld
kan worden in de eerste jaren. Voor infiltratie van water afkomstig van daken, is derhalve
kennis nodig van de gebruikte materialen.
Verkeer
Ook verkeer zorgt voor een zekere verontreiniging van het afstromend water. Er bestaat
een relatie tussen wegsoorten en verontreiniging. Bij ZOAB (Zeer Open AsfaltBeton)
wegen is de mate van vervuiling lager dan bij DAB (Dicht AsfaltBeton) wegen. In
wetenschappelijke studies is echter geen relatie tussen verkeersintensiteit en vervuiling
aangetoond. Andere bron van verontreiniging zijn strooizouten.
Bestrijdingsmiddelen
Ook onkruidbestrijding is een mogelijke wijze van verontreiniging. Bij toepassing van een
chemische werkwijze is er een vergrote kans op diffuse verontreiniging.
Overige bronnen
Andere mogelijke processen en elementen die hemelwater kunnen vervuilen zijn
ondermeer: onjuiste aansluitingen en lozingen, incidenten, het wassen van auto’s,
straatvuil, dierlijke fecaliën en wegmeubilair.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

Figuur 6: Verschillende verontreinigingbronnen
4.3. Kans op verspreiding naar het grondwater per stofgroep
9 definitief
Het afstromend hemelwater kan met verschillende stoffen verontreinigd raken. De
belangrijkste stofgroepen zijn: zware metalen, PAK, minerale olie, zout en
bestrijdingsmiddelen. Deze stoffen infiltreren met het hemelwater in de bodem. Hieronder
is per stofgroep weergegeven in hoeverre hierdoor het grondwater verontreinigd kan
raken. De kansen zijn schematisch weergegeven in figuur 7.
Zware metalen
De laatste wetenschappelijke inzichten geven aan dat zware metalen worden vastgelegd in
de toplaag van de bodem (30-50 cm). Daar binden ze zich aan organische stof. Dit
gebeurt ook op zandgronden met weinig organische stof in de bodem. Na verloop van tijd
kan echter doorslag van metalen plaatsvinden naar de onderliggende bodemlaag,
wederom circa 30 tot 50 cm. Doorslaan gebeurt wanneer de bodem verzadigd is en er
geen metalen meer gebonden kunnen worden. Daarnaast worden zware metalen mobieler
bij zoutbelasting door gladheidbestrijding. De periode tot het doorslaan van de metalen is
ondermeer afhankelijk van belastingintensiteit en de bindingscapaciteit. Over het
algemeen is deze gelijk aan de levensduur van riolering; circa 30 tot 50 jaar. Hierna vindt
de binding van de zware metalen plaats in de volgende, onderliggende bodemlaag. Omdat
de grondwaterstand op de Heuvelrug zich veelal ruim dieper dan 1 m bevindt, is de kans
op verspreiding naar het grondwater klein.
PAK
Policyclische Aromatische Koolwaterstoffen worden net als zware metalen effectief
vastgelegd in de bovenste 30-50 cm. In tegenstelling tot zware metalen worden PAK wel
afgebroken op de langere termijn. De accumulatie kan dus langer doorgaan voordat PAK
doorslaan. Ook voor PAK geldt derhalve dat de kans op verspreiding naar het grondwater
klein is.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

10 definitief
Minerale olie
Minerale oliën worden gehecht aan bodemdeeltjes en afgebroken wanneer het in kleine
hoeveelheden infiltreert in de bodem. Door de diepe ligging van de grondwaterstand zijn
de oliën veelal afgebroken voordat deze het grondwater bereiken. Ook voor minerale oliën
geldt derhalve dat de kans op verspreiding naar het grondwater klein is.
Strooizouten
Strooizout hecht zich nauwelijks aan bodemdeeltjes en percoleert derhalve met het
hemelwater naar het grondwater. Uit analyses van het grondwater uit waarnemings- en
pompputten van Vitens nabij grote doorgaande wegen binnen en buiten stedelijk gebied
blijkt dat de concentratie zout in het grondwater hoger ligt dan de natuurlijke
achtergrondwaarden. In de directe nabijheid van een dergelijke weg worden gehalten ruim
boven de drinkwaternorm van 150 mg/l in het grondwater gemeten. Op grotere afstand
van de weg neemt de concentratie door verdunning af, maar is nog steeds hoger dan wat
van nature voorkomt. De verhoging van het zoutgehalte beperkt zich niet tot de eerste
meters in de bodem, maar is ook merkbaar op grotere dieptes. In Driebergen bijvoorbeeld
wordt door het gebruik van strooizouten in de pompputten 40 tot 60 mg/l aangetroffen
terwijl het natuurlijke zoutgehalte 10 tot 15 mg/l is.
Zout in het grondwater wordt als gevolg van het gedrag van zout in het huidige
zuiveringsproces voor de drinkwaterbereiding niet verwijderd. Dit betekent dat het
zoutgehalte in het grondwater (ruwe water) en het drinkwater (reine water) hetzelfde is.
Zolang de concentratie onder de drinkwaternorm blijft, is er geen risico voor de
drinkwaterkwaliteit en daarmee voor de volksgezondheid. Een te hoge zoutconcentratie
(circa 80 mg/l en hoger) in het reine water heeft wel consequenties voor het leidingwerk
wanneer de leiding van gietijzer is. Door corrosie kan het gietijzer worden aangetast.
Voor behoud van een betrouwbare drinkwaterproductie pleit Vitens voor bescherming van
een goede grondwaterkwaliteit. Verslechtering is niet gewenst en strookt niet met de
KRW-gedachte. Echter, gezien het maatschappelijk belang (veiligheid) accepteert Vitens
het gebruik van strooizout ten behoeve van gladheidsbestrijding op de wegen.
Bestrijdingsmiddelen
Dit betreft een zeer diverse groep van stoffen. Over het algemeen kan gesteld worden dat
bestrijdingsmiddelen lang na gebruik teruggevonden worden en ook op grote diepte. Er
vindt vrijwel geen binding plaats aan bodemdeeltjes en hierdoor is er sprake van een reële
kans op verspreiding naar het grondwater.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

Figuur 7: De kansen op grondwaterverontreiniging
4.4. Conclusies verspreiding verontreinigingen
11 definitief
Geconcludeerd kan worden dat zich op de Utrechtse Heuvelrug goede kansen voordoen
voor infiltratie, maar dat voor met name bestrijdingsmiddelen en strooizout een reële kans
op verontreiniging van het grondwatersysteem aanwezig is. Zware metalen, PAK, minerale
olie zorgen voor een kleine kans op grondwaterverontreiniging. Deze stoffen worden in de
bovenste 0,3 m tot 0,5 m vastgelegd. Om de risico’s te beperken kunnen technische
randvoorwaarden voor infiltratietechnieken worden opgelegd. Daarnaast wordt
geconcludeerd dat er geen duidelijke relatie is tussen de verkeersintensiteit en de
vuilvracht.
5. Bronmaatregelen
Conform de trits schoonhouden-scheiden-zuiveren, is het tegengaan van verontreiniging
door bronmaatregelen de adequate wijze om hemelwater schoon te houden.
Er is (in de bouw) een keur aan bronmaatregelen mogelijk en nodig, om eventuele
verontreinigingen te beperken of zelfs te voorkomen. Denkbare bronmaatregelen zijn het
afschaffen van schadelijke bestrijdingsmiddelen (zie figuur 9), het beperken van de
strooizouthoeveelheden, het niet meer toepassen van uitloogbare bouwmaterialen, niet
autowassen op straat, het voorkomen van foutieve aansluitingen op een
hemelwatersysteem, et cetera. Een andere bronmaatregel is het beperken van de
verharding, bijvoorbeeld door middel van de toepassing van halfverharding. Op deze
manier wordt de transportroute verkort en komt het initieel schoon hemelwater minder in
contact met verontreinigde oppervlakken.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

12 definitief
Uitloogbare (bouw)materialen
Voor uitloogbare (bouw)materialen is er met Duurzaam Bouwen (DuBo), al jaren
gestimuleerd door SenterNovem, een landelijke tendens gaande naar het gebruik van
niet/minder uitloogbare (bouw)materialen. Door gemeenten op de Utrechtse Heuvelrug
wordt gestreefd naar de toepassing van DuBo. Er wordt vanuit gegaan dat hiermee de
toepassing van uitloogbare materialen voldoende wordt beperkt.
Strooizout
Bij gladheidbestrijding wordt gestreefd om de strooizouthoeveelheden te beperken, mits
de veiligheid dit toelaat. Door Rijkswaterstaat en de provincie Utrecht worden momenteel
een nat strooiregime gehanteerd. Hierdoor wordt 50% minder zout gebruikt ten opzichte
van een droog strooiregime.
Bestrijdingsmiddelen
Schadelijke bestrijdingsmiddelen worden op de Utrechtse Heuvelrug door de meeste
gemeenten niet meer gebruikt, zie figuur 8 en 9. Op slechts een klein deel van de
gemeentelijke verharde oppervlakken binnen de Utrechtse Heuvelrug is nog sprake van
actief chemiegebruik. Door de betreffende gemeenten wordt gewerkt aan het chemievrij
maken van het openbare oppervlak.
Bestrijdingsmiddelen laten zich nagenoeg niet binden en zuiveren, waardoor
bronmaatregelen de efficiëntste oplossing is. Er ligt derhalve voor een aantal gemeenten
een taak om de gemeente chemievrij te maken. De gemeenten kunnen hiervoor (gratis)
ondersteuning krijgen via het informatieloket van het Praktijknetwerk Duurzaam
Terreinbeheer van de provincie Utrecht: (tel 0317-480499). In 2009 is het
(emissiereducerend) programma “Schoon Grondwater in de Utrechtse Heuvelrug”
opgesteld, waarbij bedrijven en particulieren ondersteund worden bij alternatieve
onkruidbestrijding en innovaties. Het programma wordt in 2010 nader uitgewerkt. Dit
programma wordt gerealiseerd in samenwerking met onder andere gemeenten. De
provincie is trekker.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

Figuur 8: Toepassing chemische
bestrijdingsmiddelen per gemeente
13 definitief
KF58A, RAP20091202 10-12-09
Verhardingen
Openbaargroen
Openbaarterrein
Sportveld
Amersfoort 1 1 1 3
Baarn 1 1 1 3
UtrechtseHeuvelrug 1 1 1 1
DeBilt 1 1 1 3
Soest 1 1 1 3
Zeist 1 1 1 3
Woudenberg 3 1 2 2
Leusden 3 1 3 3
Veenendaal 3 1 3 3
Rhenen 3 2 3 3
WijkbijDuurstede 3 3 2 3
Chemievrij 1
Tussenvorm 2
Chemie 3
Onkruidbeheergemeenten
ProvincieUtrecht20072008
Figuur 9: Bestrijdingsmiddelengebruik per
gemeente (bron: provincie Utrecht, 2007-2008)

6. Beslisschema afkoppelen en infiltreren
6.1. Algemeen
14 definitief
Afvoer van hemelwater kan plaatsvinden via de bodem, via het oppervlaktewater of via
het riool naar de RWZI. De wenselijkheid van afkoppelen en infiltratie wordt per project
door gemeenten middels een integrale afweging voor de lange termijn bepaald, zie
hoofdstuk 2. De keuze hangt samen met de volgende zaken:
- de verontreiniginggraad van de af te koppelen verharding, gespecificeerd voor de
verschillende stofgroepen;
- de doelen die met het afkoppelen van hemelwater worden bereikt of worden
nagestreefd;
- de bestemming van het afgekoppelde hemelwater;
- de aanwezigheid van grondwaterwinningen;
- de aanwezigheid van bodem- en grondwaterverontreinigingen;
- doelmatigheid: hoe verhouden de kosten van het afkoppelen zich tot het behaalde
milieurendement van het scheiden van schoon en vuilwater en/of de reductie van
overlast bij hevige regenval.
Het in dit hoofdstuk beschreven beslisschema is van toepassing voor de situatie dat
gekozen is voor afvoer naar de bodem (infiltratie).
Het beslisschema geeft richting aan de te maken keuzes. Het beslisschema bestaat uit de
volgende onderdelen:
1. een voorkeursvolgorde voor infiltratie (paragraaf 6.2.);
2. een richtlijn die aangeeft welke keuzemogelijkheden er zijn, afhankelijk van het type
oppervlak (paragraaf 6.3.);
3. een beschrijving van maatregelen om uitspoeling naar grondwater te beperken
(paragraaf 6.4.).
6.2. Voorkeursvolgorde voor infiltratie
De voorkeursvolgorde bij infiltratie is als volgt:
1. Oppervlakkige infiltratie
Oppervlakkige infiltratie is goed te onderhouden. Foutieve aansluitingen worden zichtbaar,
verontreinigingen zijn bereikbaar en daardoor verwijderbaar, het is bereikbaar voor
monitoring, et cetera.
In de grondwaterbeschermingsgebieden is infiltratie uitsluitend toegestaan als
oppervlakkige infiltratie wordt toegepast.
2. Ondergrondse infiltratie
Ondergrondse infiltratie is minder voordelig dan oppervlakkige infiltratie. Vervuiling is
slecht te zien, waardoor het systeem gevoeliger is voor foutieve aansluitingen. Onderhoud
is lastiger. Bij het ontwerp dient hier goed rekening mee te worden gehouden. Zuiverende
randvoorwaarden zijn moeilijk aan te brengen, en daardoor is het risico op
verontreinigingen groter dan bij oppervlakkige infiltratie.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

15 definitief
3. Diepte infiltratie
Toepassing van infiltreren op (grote) diepte wordt afgeraden voor de Heuvelrug. Bij diepte
infiltratie wordt het afstromend hemelwater gelijk in het diepe grondwater geïnfiltreerd.
Het risico op vervuilingen is daar groter.
6.3. Infiltratiemogelijkheden en voorwaarden
6.3.1. Algemeen
Of infiltratie wenselijk is of niet is ondermeer afhankelijk van het risico van verontreiniging
van het grondwater. Het risico (kans maal gevolg) wordt bepaald door de kans op
uitspoeling van schadelijke stoffen en de gevolgen hiervan voor het grondwater, zijnde het
verontreinigen van het grondwater.
Hierbij spelen twee factoren een rol:
1. Hoe vuil is het verhard oppervlak? (kans)
De mate van verontreiniging hangt af van het type verharding (contactoppervlakken) en
de activiteiten die er plaatsvinden. Om deze aan te duiden is een typering gemaakt van
het oppervlak, zie paragraaf 6.3.2.
2. Wat zijn de gevolgen voor het grondwater? (gevolg)
De gevolgen van eventuele vervuiling voor het grondwater is ondermeer afhankelijk van
de aanwezigheid van grondwaterwinningen. Dit onderscheid wordt benadrukt met de
komst van de Europese Kaderrichtlijn Water (zie hoofdstuk 2). In paragraaf 6.3.3. worden
de gevolgen besproken.
De factoren typering verhard oppervlak (vuilvracht) en de gevolgen zijn vertaald naar een
beslisschema, zie paragraaf 6.3.4. en figuur 10.
6.3.2. Typering verhard oppervlak
Bij de typering van verharding worden er vier categorieën onderscheiden. Verder wordt
onderscheid gemaakt tussen terreinen en bebouwing. Bebouwing heeft betrekking op
daken, gevels en dakgoten. Terreinen hebben betrekking op de overige verharding, zoals
wegen, tuinen, pleinen, et cetera.
1. Schoon oppervlak
Hieronder vallen alle daken en gevels van bestaande bebouwing, mits de
dakbedekking en gevelbekleding uit niet-uitlogende bouwmaterialen bestaat. Voor
dakgoten geldt dat deze wel uitgevoerd kunnen zijn met uitloogbare
bouwmaterialen om als schoon oppervlak beschouwd te worden. Gezien het kleine
oppervlak van dakgoten dat in contact komt met hemelwater, is de vuilvracht
voldoende klein om het als schoon te betitelen.
2. Beperkt schoon oppervlak
Hieronder vallen vrijliggende voet- en fietspaden, schoolpleinen, kleine (

16 definitief
3. Beperkt verontreinigd oppervlak
Hieronder vallen oppervlakken waarop PAK, minerale olie of zware metalen
worden verwacht: provinciale- en rijkswegen, busbanen, winkelstraten en -centra,
grotere (> 4 plaatsen) parkeerterreinen. Deze oppervlakken worden alleen als
‘beperkt verontreinigd’ gezien als de gemeente een chemievrij beleid voert voor de
reiniging van het openbaar terrein.
4. Verontreinigd oppervlak
Verontreinigde oppervlakken zijn onderverdeeld in twee typen: daken en gevels
(4a) en overige verontreinigde oppervlakken (4b).
Daken en gevels (het betreft dakbedekking en gevelbekleding, niet de dakgoten)
met uitloogbare bouwmaterialen worden vanwege een groot contactoppervlak met
hemelwater separaat ingedeeld (4a).
De overige verontreinigde oppervlakken (4b) betreffen bedrijfsterreinen (niet de
bebouwing), marktpleinen, laad- en losplaatsen, overslagterreinen, busstations,
trambanen en tunnels, terreinen waar foutieve aansluitingen of lozingen verwacht
worden en oppervlakken waar sprake is van chemische onkruidbestrijding.
6.3.3. Gevolgen voor grondwaterkwaliteit
De kans op uitspoeling van stoffen via de bodem naar het grondwater is op de Utrechtse
Heuvelrug gering, met uitzondering van bestrijdingsmiddelen en strooizout (zie hoofdstuk
4). De gevolgen van verontreiniging van de voor de drinkwatervoorziening benutte
grondwaterlichamen zijn echter groot. Het risico is door deze bedreiging van de
drinkwaterfunctie dan ook groter, met name in gebieden rondom de winningen. Derhalve
is in het beslisschema onderscheid gemaakt in grondwaterbeschermingsgebieden en
gebieden binnen de Utrechtse Heuvelrug die daarbuiten liggen.
Als grens hiervoor wordt de 25 jaarzone gehanteerd. Deze gebieden zijn duidelijk
afgekaderd, zowel beleid/wetmatig als in het veld. Hierdoor wordt de communicatie
vereenvoudigd en kan het afkoppelbeleid eenvoudiger worden geïmplementeerd.
6.3.4. Beslisschema
In figuur 10 is het beslisschema opgenomen. In de verticale as is de vuilvracht
opgenomen (kans). Bovenin de vuile oppervlakken, onderin de schone oppervlakken. Op
de horizontale as is de mate van actieve grondwaterbescherming aangegeven (gevolg).
Uitgangpunt voor het schema zijn de risico’s voor de grondwaterkwaliteit. Bij een groot
risico vindt een integrale afweging plaats om emissies naar het grondwater te voorkomen.
Dit is in het beslissingsschema vertaald naar afkoppelen, niet afkoppelen of afkoppelen
onder voorwaarden (ja, mits).
KF58A, RAP20091202 10-12-09

17 definitief
Figuur 10: Beslisschema afkoppelen en infiltratie op de Utrechtse Heuvelrug
GBG=grondwaterbeschermingsgebied
Niet afkoppelen
Verontreinigde oppervlakken binnen een grondwaterbeschermingsgebied worden niet
afgekoppeld, evenals uitloogbare daken en gevels binnen een beschermingsgebied.
Ja, mits
Voor beperkt verontreinigde oppervlakken binnen en buiten de
grondwaterbeschermingsgebieden en uitlogbare daken en gevels buiten een
beschermingsgebied kunnen in principe worden geïnfiltreerd, mits beheersbare
maatregelen genomen worden (streng en doelmatig) om het risico op verspreiding naar
het grondwater tegen te gaan. De gestelde voorwaarden hierbij zijn beschreven in
paragraaf 6.4.
Als het toepassen van de randvoorwaarden vanwege oplopende kosten niet haalbaar
blijken, komt lozen op het riool in beeld. Ook wordt afstromend hemelwater via het riool
afgevoerd bij de aanwezigheid van verontreinigingen die niet voldoende afgevangen
kunnen worden.
Ja, afkoppelen
Aantoonbaar (beperkt) schone oppervlakken binnen en buiten de
grondwaterbeschermingsgebieden kunnen zonder de gestelde voorwaarden worden
afgekoppeld.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

6.4. Maatregelen ter beperking uitspoeling naar grondwater
18 definitief
De volgende randvoorwaarden zijn van toepassing bij (beperkt) verontreinigde
oppervlakken, voor de gebieden waarvoor het “ja, mits” principe geldt:
Grondwaterstand
Om het risico van het doorslaan van stoffen die worden vastgelegd in de bodem te
beperken, is het van belang dat de grondwaterstand zich voldoende diep onder het
maaiveld bevindt. De hoogst toelaatbare maximale grondwaterstand bedraagt één meter
onder de infiltratievoorziening. De grondwaterstand wordt tenminste één maal op locatie
gemeten.
Oppervlakkig infiltreren: beheersbaarheid
Bij oppervlakkige infiltratie zijn foutieve aansluitingen en lozingen zichtbaar, is de
infiltratievoorziening goed bereikbaar voor onderhoud en bij calamiteiten en is controle
mogelijk op de functionering van de voorziening. Hiermee is de maatregel beheersbaar.
Ondergrondse en diepe infiltratie zijn vanwege een beperkte beheersbaarheid niet
toegestaan. Om de beheersbaarheid verder te vergroten, worden gemeentelijke
infiltratievoorzieningen in een beheer- en onderhoudsplan opgenomen.
Monitoring
Monitoring van de bodem- en grondwaterkwaliteit geeft inzicht in het gedrag van stoffen
en is belangrijk om te voorkomen dat zich onverwachte verontreinigingen voordoen.
Monitoring kan ondermeer plaatsvinden door het periodiek (bijvoorbeeld circa eens per
twee jaar) analyseren van bodemmonsters of door het analyseren van
(grond)watermonsters uit bijvoorbeeld peilbuizen. De monitoring kan worden
vereenvoudigd door het te infiltreren hemelwater naar een centrale infiltratievoorziening
te leiden. Hiermee wordt het aantal monitoringslocaties beperkt.
Provincie Utrecht en Vitens verrichten monitoring van de grondwaterkwaliteit op regionaal
schaalniveau. De gemeenten wegen af of en hoe de monitoring bij de
afkoppelvoorzieningen op projectniveau wordt uitgevoerd.
Toepassing zuiveringstechniek
Afgestemd op de verwachte vuilvracht wordt afgewogen en getoetst welk
zuiveringsmechanisme en -techniek toepasbaar is. Vuile oppervlakken vragen bijvoorbeeld
een intensievere zuivering dan beperkt verontreinigde oppervlakken binnen het
grondwaterbeschermingsgebied.
De bodem fungeert als natuurlijke zuivering (bodempassage) voor de stofgroepen anders
dan zout en bestrijdingsmiddelen. De belangrijkste aanvullende zuiveringsprocessen voor
infiltratie zijn weergegeven in onderstaande tabel.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

Tabel 1: Zuiveringstechnieken voor infiltratie
Voorbeeldtechnieken Principe
- lavafilter
- bodempassage met toevoeging
van bijvoorbeeld humus en lutum
- metaaloxiden
bodempassage met toevoeging van
bacteriën, bijvoorbeeld onder
doorlatende straatverharding
- wadi
- infiltratiegreppel
- helofytenfilter
19 definitief
Adsorptie;
het hechten aan met name organisch stof,
metaaloxides en kleideeltjes
Afbraak;
het verteren van organische materie
Opname;
opname en afvoer via het gewas
De kosten van zuivering kunnen worden beperkt door het te infiltreren hemelwater naar
een centrale infiltratievoorziening te leiden. Hiermee wordt het aantal zuiverende
voorzieningen beperkt, hetgeen de beheersbaarheid ten goede komt.
7. Voorbeelden infiltratievoorzieningen
De onderstaande infiltratietechnieken en principes zijn enkele voorbeelden en zijn
geenszins uitputtend.
Wadi
Een wadi is een infiltratievoorziening met een verdiepte bodem. Aan de toplaag wordt
vaak humus en lutum toegevoegd wat er voor zorgt dat het bindend vermogen van de
wadi vergroot wordt. In de verdieping van de wadi kan berging plaatsvinden.
In de toplaag accumuleren de verontreinigingen. Door deze ophoping is het makkelijk te
verwijderen. Eens in de 30 - 50 jaar moet de toplaag dan ook worden vervangen. In
sommige gevallen wordt de wadi voorzien van een horizontale drain, zie figuur 11.
Figuur 11: Overzicht wadi (bron: Aquaro)
Berminfiltratie
Bij berminfiltratie wordt de ondergrond van de bestaande berm verbeterd waardoor het
afstromende water gezuiverd kan infiltreren, zie figuur 12. Het is eigenlijk hetzelfde
principe als een wadi, alleen is het op grotere schaal toepasbaar en heeft het minder
berging.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

20 definitief
Figuur 12: Berminfiltratie
Infiltratieriool
Verzameld hemelwater kan ook worden geïnfiltreerd door middel van een IT-riool. Dit is in
Leersum uitgevoerd met een verzamelriool, zie figuur 13. Infiltratieriolen zelf hebben een
beperkte zuiverende werking, de bodem eromheen daarentegen vangt veel verontreinigingen
af. Om berging te creëren is het mogelijk een grote diameter aan te leggen.
Figuur 13: IT-riool in aanleg met een
uitzonderlijk grote diameter in Leersum
Doorlatende verharding
Door doorlatende verharding toe te passen wordt water direct onder de verharding in de
fundering gebracht. Vervolgens wordt het daar geborgen, waardoor de afvoer vertraagd
wordt, zie figuur 14. Zuivering kan worden toegepast met behulp van een reinigende
vlijlaag. De doorlatende verharding is desgewenst ook nog uit te voeren met
infiltratiekolken. Dit zijn kolken met gaatjes in de wand, zodat in een goed doorlatende
grond, zoals veel voorkomt op de Heuvelrug, wegwater kan worden geïnfiltreerd. Bij veel
bladval wordt de toepassing van doorlatende verharding afgeraden.
Figuur 14: Schets van doorlatende
verharding (bron: Aquaro)
KF58A, RAP20091202 10-12-09

21 definitief
Infiltratie-elementen
Bij infiltratie-elementen wordt het hemelwater de bodem in getransporteerd en daar
geborgen in ondergrondse elementen. Het grote voordeel hiervan is dat er meervoudig
ruimtegebruik plaats kan vinden op de voorzieningen. Een groot nadeel is vaak de
toegankelijkheid en het onderhoud van de voorzieningen. Het is veelal lastig te reinigen,
en vaak is het niet vrij te graven bij defecten. Infiltratie-elementen zijn opgebouwd met
holle ruimten en bestaan in een groot aantal varianten.
KF58A, RAP20091202 10-12-09

BIJLAGEN

Bijlage 1 Algemene begrippenlijst
Afkoppelen
Het ongedaan maken van een situatie waarin regenwater, dat op verhard oppervlak valt,
wordt afgevoerd naar de riolering.
De term wordt ook gebruikt voor het geheel niet aansluiten op riolering die afvoert naar
de rioolwaterzuiveringinrichting.
Afvoer
De hoeveelheid water die per tijdseenheid uit een gebied stroomt.
Afwatering
De afvoer van water via een stelsel van open waterlopen naar een lozingspunt van het
afwateringsgebied.
Diffuse bronnen
Verspreide verontreinigingen, vaak zonder expliciet aanwijsbare bronlocaties of
veroorzaker(s). Voorbeelden zijn: zure regen, zink afkomstig uit dakgoten en uitspoeling
van meststoffen.
Drinkwater
Water van zeer goede en gecontroleerde kwaliteit, geschikt om zonder verdere bewerking
te drinken.
Gemengd rioolstelsel
Rioolstelsel, waarbij afvalwater inclusief ingezamelde neerslag door 1 leidingstelsel wordt
getransporteerd.
Gescheiden rioolstelsel
Rioolstelsel, waarbij afvalwater exclusief neerslag door een leidingstelsel wordt
getransporteerd en neerslag door een afzonderlijk leidingstelsel rechtstreeks naar
oppervlaktewater wordt afgevoerd.
Grondwater
Water beneden het grondoppervlak, meestal beperkt tot water beneden de
grondwaterspiegel.
Hemelwater = neerslag
De massa waterdeeltjes, zowel vloeibaar als vast, die vanuit de atmosfeer het
aardoppervlak bereikt.
Infiltratie
Het verschijnsel dat water aan het grondoppervlak de grond binnentreedt (1).
De aanvulling van water onder het grondoppervlak, vanaf het oppervlak in de bodem of
het wegzijgen van water vanuit een ondergrondse voorziening in de bodem (2).
Infiltratievoorziening
Voorziening van waaruit water in de bodem stroomt.
kf58a.bij1.begrippenlijst.doc 21-8-09

Maaiveld
Bovenkant of oppervlak van het natuurlijk of aangelegd terrein
Ontwateringsdiepte
De afstand tussen het maaiveld (grondoppervlak) en de hoogste grondwaterstand.
Openbaar terrein
Gebieden in eigendom van de gemeente.
Oppervlaktewater
Het water dat stroomt over of verblijft op het aardoppervlak.
Particulier terrein
Percelen in eigendom van particulieren
Percolatie =wegzijging
Een neerwaartse beweging van water in de onverzadigde zone.
Regenwaterrioolstelsel
Rioolstelsel alleen bestemd voor de inzameling en het transport van neerslag.
Riolering
Het samenstelsel van riolen, rioolputten en bijbehorende voorzieningen voor de inzameling
en het transport van afvalwater.
Rioolwater zuiveringsinstallatie (RWZI)
De installatie die zorg draagt voor de zuivering van afvalwater.
Verbeterd gemengd rioolstelsel
Gemengd rioolstelsel met (rand)voorzieningen die de vuiluitworp richting oppervlaktewater
beperken ten opzichte van de traditionele gemengde rioolstelsels.
Verbeterd gescheiden rioolstelsel
Gescheiden rioolstelsel met voorzieningen waardoor de neerslag slechts bij wat grotere
regenbuien naar oppervlaktewater wordt afgevoerd. Het meest vervuilde deel van de
neerslag wordt 'geborgen' in de riolering en naar de zuivering afgevoerd.
kf58a.bij1.begrippenlijst.doc 21-8-09

Eemnes
Baarn
Amersfoort
Soest
De Bilt
Leusden
Woudenberg
Zeist
Veenendaal
Utrechtse Heuvelrug
±
0 1.5 3 6 9 12
Kilometers
Rhenen
Grondwaterbeschermingsgebieden Utrechtse Heuvelrug
gemeentegrenzen
AFSTEMMING AFKOPPELBELEID UTRECHTSE HEUVELRUG
boringsvrijezone 101v
Bron: Provincie Utrecht
waterwingebied 103v
schaal: datum: get. door: gezien:
A4 1 : 200.000 30-09-2009 DO
project: tekeningnaam:
Kf58a_grondwaterbeschermingsgebieden.mxd
210
x
297
grondwaterbeschermingsgebieden 102v
100-jaarsaandachtsgebieden 101v
Kf58a
begrenzing Utrechtse Heuvelrug

pagina 1 van 3
Bijlage 8 Verklarende woordenlijst
Deze woordenlijst is algemeen van opzet en niet uitputtend.
Afkoppelen: Bij afkoppelen wordt ervoor gezorgd dat neerslagwater dat op verhard
oppervlak (daken, wegen e.d.) valt niet meer in het rioolstelsel terechtkomt. Het water
wordt vastgehouden in de bodem of geborgen in het oppervlaktewater.
Afwatering: De afvoer van water uit een gebied via een stelsel van open waterlopen.
Drainage: De afvoer van water uit de bodem, eventueel door middel van een stelsel van
doorlatende buizen.
Drainagesysteem: Het systeem dat de afvoer van (grond)water mogelijk maakt.
Drooglegging: Het hoogteverschil tussen het oppervlaktewaterpeil en het maaiveld
(grondoppervlak).
Duurzame ontwikkeling: Een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige
generatie zonder daarmee toekomstige generaties de mogelijkheid in gevaar te brengen in
hun behoeften te voorzien.
DWA: Droog weer afvoer, het deel van de afvoer in de riolering dat niet bepaald wordt
door neerslag. Het betreft afvalwater uit huishouden, industrieën e.d.
Eerste scheidende laag: Waterscheidende laag direct beneden het eerste watervoerend
pakket.
Eerste watervoerend pakket: Watervoerend pakket direct beneden maaiveld (ook wel
freatisch watervoerend pakket genoemd).
Freatische grondwaterstand: Grondwaterstand in het freatisch watervoerend pakket (de
optredende grondwaterstand aan de bovenzijde van het bodemprofiel waarvan de poriën
volledig met water zijn gevuld).
Fysisch-chemische- waterkwaliteit: De kwaliteit van oppervlaktewater voornamelijk
bepaald op basis van in het water aanwezige stoffen.
Gemengd (riool)stelsel: Een rioolstelsel dat zowel huishoudelijk en industrieel afvalwater
als het van verhard oppervlak afstromende neerslag afvoert.
Gescheiden (riool)stelsel: Een rioolstelsel waarbij het afvalwater gescheiden van de
neerslag wordt afgevoerd. Het regenwaterstelsel mondt uit in oppervlaktewater.
Grondwatersysteem: De combinatie van water dat zich in de bodem en ondergrond
beweegt en het materiaal waar het doorheen beweegt.
Hydrologische neutraal bouwen: Bouwen in een gebied zonder dat het grond- en
oppervlaktewatersysteem (negatief) wordt beïnvloed. Dit houdt onder andere in dat geen
drainage aangelegd mag worden om de gewenste drooglegging te bereiken, maar dat het
maaiveld verhoogd moet worden. Ook mag de afvoer uit het plangebied na bebouwing niet
hoger zijn dan in de oude situatie.
GRP: Gemeentelijk riolering plan, verplichte planvorm op grond van Wet milieubeheer als
beleidskader voor het beheer van de riolering in de gemeente.
Infiltratie: a) Het verschijnsel dat water aan het grondoppervlak de grond binnentreedt.
b) De aanvulling van water onder het grondoppervlak, die door middel van een sloten- of
buizenstelsel plaatsvindt.
Integraal waterbeheer: Samenhangend beleid en beheer van de verschillende
waterbeheerders gericht op de watersysteembenadering. Hierbij wordt onder rekening
gehouden met de functionele samenhang tussen de kwantiteit en kwaliteit van grond- en
oppervlaktewater alsmede met de relatie met het ruimtelijk gebruik.
Inzijging: Water in de bovenste lagen van de bodem zakt naar diepere bodemlagen
(neerwaartse grondwaterstroming).
Isohypse: Een lijn op een kaart die punten met een gelijke stijghoogte met elkaar
kf23a.bij8.docx 04-02-11

pagina 2 van 3
verbindt.
Keur: Waterschapverordening op basis van de Wet op de Waterhuishouding en de
provinciale verordening die met strafbepalingen kan worden gehandhaafd.
Kunstwerken: Technische constructie met oog op waterbeheersing, zoals duikers, stuwen
en gemalen.
Kwel: 1) het uittreden van grondwater aan het grondoppervlak of in waterlopen.
2) opwaartse stroming van grondwater tussen watervoerende pakketten.
MTR: Maximaal toelaatbaar risico, waterkwaliteitsnorm uit de Vierde nota
waterhuishouding waaraan minimaal voldaan moet worden. Voor een groot aantal stoffen
is een MTR-waarde vastgesteld.
Natuurvriendelijke oevers: Oeverbescherming waarbij in het ontwerp rekening is
gehouden met de functie die het vervult voor flora en fauna.
Ontwatering: De afvoer van water uit percelen over en door de grond, eventueel door
drainagebuizen naar een stelsel van (grotere) open waterlopen.
Ontwateringsdiepte: De afstand tussen het maaiveld (grondoppervlak) en de hoogste
grondwaterstand.
Oppervlaktewatersysteem: Het geheel van beken , sloten, waterlopen, plassen en meren.
RWZI: Rioolwaterzuiveringsinstallatie, ook wel aangeduid als
afvalwaterzuiveringsinstallatie (AWZI).
Stijghoogte: De hoogte van de waterkolom die een druk levert die gelijk is aan de
waterdruk in het betreffende watervoerend pakket, ten opzichte van een referentieniveau.
Streefbeeld: Toekomstbeeld, gewenste toekomstige situatie.
Stroomgebied: Het gebied dat afwatert op een bepaalde beek of waterloop.
Stuw: Vaste of beweegbare constructie die dient om de waterstand te regelen.
Tweede watervoerend pakket: Watervoerend zandpakket onder het waterscheidende
(afdekkend) pakket.
Verbeterd gescheiden (riool)stelsel: Gescheiden rioolstelsel waarbij het eerste, min of
meer verontreinigd, regenwater (first flush) via het DWA wordt afgevoerd. Vervolgens
wordt het neerslagwater afgevoerd naar het oppervlaktewater.
Verhard oppervlak: Bebouw of van verhard oppervlak voorzien gebied (wegen,
parkeerplaatsen, daken e.d.).
Wadi: De term wadi is afkomstig uit het Midden-Oosten en staat voor een rivier die vrijwel
altijd droog staat. De naam wadi heeft in de jaren negentig intrede gedaan bij het
waterbeheer in Nederland. Een wadi is een (met gras begroeide) ondiepe sloot voor
infiltratie en eventueel afvoer van hemelwater. Tijdens droog weer heeft de wadi bijna het
uiterlijk van een grasveld. Bij neerslag stroomt regenwater in de wadi, waar het in de
bodem kan infiltreren. Veelal is de wadi voorzien van een overlaat (slok-op) naar een
regenwaterriool of watergang om overstroming bij hevige neerslag te voorkomen.
Wateraanvoer: Aanvoer van water van elders.
Waterhuishouding: De wijze waarop water in een bepaald gebied wordt opgenomen, zich
verplaatst, gebruikt, verbruikt en afgevoerd wordt.
Waterketen: Het gebruik van water nadat het onttrokken is aan het watersysteem (en
voordat het daar weer aan toegevoegd is). In praktijk vormen het drinkwaternet, de
riolering en de afvalwaterzuivering samen het leeuwendeel van de waterketen.
Waterkwantiteitsbeheer: De zorg voor de hoeveelheid water, bestaande uit onder meer
het beheer van het waterpeil, de wateraanvoer, de waterafvoer, inrichting en onderhoud
van watergangen.
Watersysteem: Een door stroming samenhangend geheel van grond- en oppervlaktewater,
alsmede de daarmee samenhangende levensgemeenschappen, processen en relaties met
de omgeving (zoals oevers, waterbodem en kunstwerken).
kf23a.bij8.docx 04-02-11

pagina 3 van 3
Waterscheidende laag: Relatief slecht waterdoorlatende klei-, zavel, veen- of sterk kleihoudende
zandlaag waarin de verticale component van de grondwaterstroming overheerst.
Watertoets: “De watertoets is het hele proces van vroegtijdig informeren, adviseren,
afwegen en uiteindelijk beoordelen van waterhuishoudkundige aspecten in ruimtelijke
plannen en besluiten.” Sinds 1 november 2003 is de watertoets wettelijk verankerd in de
ruimtelijke ordening.
Watervoerend pakket: Een goed doorlatende laag in de diepere ondergrond (bestaande uit
voornamelijk zand, grind) waar water door heen stroomt. Watervoerende pakketten
worden gescheiden door lagen die minder goed doorlatend zijn (bestaande uit
voornamelijk klei, leem). Watervoerende lagen worden ook aangeduid als aquifers.
WB21: rapportage “Waterbeheer in de 21e-eeuw”, opgesteld door Commissie Waterbeheer
21e-eeuw: Beleidsnota waarin op rijksniveau de trits vasthouden, bergen en afvoeren als
leidraad voor duurzaam waterbeheer wordt beschreven.
Wegzijging: Neerwaartse stroming van grondwater.
WVO-vergunning: Vergunning op grond van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren.
WVP1: Eerste watervoerend pakket. Zie watervoerend pakket.
kf23a.bij8.docx 04-02-11

BIJLAGE 9
Reacties van verschillende partijen