HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

TEN GELEIDE
Arm, achterlijk, a-sociaal.
Achtergesteld, allochtoon, alleenstaand.
De omschrijving van maatschappelijke problemen is veranderd sinds de
jaren dertig, maar gebleven is de sociografische belangstelling: het levensecht
beschrijven van de manieren waarop mensen vorm geven aan hun leven
en aan hun omgang met elkaar.
In deze bundel zijn sociografische fragmenten uit onderzoeksverslagen tussen
de jaren dertig en nu bijeengebracht: bekend en minder bekend materiaal,
al vaak herdrukt of nog nooit in druk verschenen. Tezamen bieden ze
een panorama van het onderzoek naar stad en platteland in het heden en het
recente verleden.
Wat opvalt zijn veranderingen. Niet alleen van de samenleving die beschreven
wordt, maar ook van de onderzoekstechniek en houding van de onderzoekers.
Vandaag de dag kan niemand het zich nog permitteren om uitsluitend
via streekkenners en sleutelinformanten een beeld te schilderen van
dorp, streek of buurt. Het is alsof tot in de jaren zestig de 'gewone' mensen
en hun alledaagse leven even ontoegankelijk waren voor hoog- en zeergeleerde
onderzoekers als niet Nederlands sprekenden nu. De onderzoekers
gebruikten notabelen om gegevens te verzamelen en uit hun geschriften
blijkt dat zij zelf ook zo naar de onderzochten keken. Wat wij nu neerbuigend
zouden noemen, was toen heel gewoon. De moraalridders waagden
zich uit de ivoren toren, constateerden eigenaardige verschijnselen en merkwaardige
gewoonten die nodig verbeterd moesten worden en spraken daarover
met gezeten burgerheren. Dat was hun eigen soort.
Toch, ondanks de teloorgang van dit notabelen-perspectief, de introductie
van informanten die sprekend worden opgevoerd en de verlegging van de
schuldvraag van persoonlijkheids- naar maatschappijstructuur, is ook het
meest recente werk gekleurd door de eigen standaarden van de onderzoekers.
Zowel in de jaren dertig als nu en in alle jaren daartussen plaatsen zij de
feitelijke beschrijving van wat zij aantreffen tegen de achtergrond van een
ideaal: een harmonieuze samenleving, waar ieder mens geborgen is in een
koesterend gezin, waar ieder kind zorg, aandacht en vooral veel onderwijs
krijgt, waar buren in vrede samenleven, waar de jeugd zich nooit verveelt,
5