HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

Paul Gruter - Profijtgedrag van stedelingen en criminaliteitscijfers
van kostenbesparing. Een leraar economie past die rechtvaardiging op veel
praktijken toe, zo ook voor winkeldiefstal.
226
‘Ja, een keer heb ik een zeem meegenomen zonder te betalen, een
stomme leren lap. Dat ding moest acht gulden kosten. Dat ging me
echt te ver. Ik erger me aan de prijzen van dat soort dingen. Dus
toen dacht ik: laat ik eens een zeem meenemen.’
Een derde type rechtvaardiging tenslotte is de nadrukkelijke mededeling, dat
er feitelijk niemand aangemerkt kan worden als slachtoffer van de handeling,
althans men is niet bekend met het slachtoffer. Die onbekendheid met de
gedupeerde blijkt met name het aanschaffen van gestolen goederen heel wat
makkelijker te maken. Deze vorm van rechtvaardiging met verwijzing naar
de onbekendheid met het slachtoffer, geldt wellicht nog sterker bij het
overtreden van overheidsregels in de vorm van bijvoorbeeld belastingontduiking.
Een sigarenwinkelier verantwoordt zijn ‘potje met zwart geld’:
‘niemand heeft er last van, niemand wordt er door benadeeld, alleen
de belastingen misschien maar daar lig ik niet wakker van. Ik
geef het geld toch ook gewoon weer uit in het witte circuit. Geld
moet rollen, dat is goed voor de economie.’
Als Schuyts veronderstelling juist is dat een dergelijke moraal ten aanzien
van normoverschrijdingen leeft onder grote delen van de bevolking zou ze
vooral voor het leefklimaat in dichtbevolkte steden gevolgen moeten hebben.
Er lijken met name in steden mogelijkheden te bestaan om over relaties te
beschikken die enerzijds anoniem zijn en anderzijds kennis of gelegenheid
geven allerlei zaakjes op informele wijze te regelen. ‘Als ik het niet doe,
neemt een ander wel het voordeel van de normoverschrijding’, is blijkbaar
een gedachte die makkelijk opkomt, indien men beschikt over de kennis van
de ritselcircuits of daar deel van uitmaakt.
Een specifieke verschijningsvorm van normoverschrijding die bij uitstek laat
zien op welke wijze de calculerende moraal van ‘goedwillende burgers’
achtergrond vormt voor de stijging van criminaliteitscijfers, is het profiteren
van criminaliteit van anderen in de vorm van de aanschaf van gestolen goederen.
Het betreft een soort regeloverschrijding die nog slechts vage grenzen
over lijkt te laten tussen goed- en kwaadwillende lieden.