HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

Paul Gruter - Profijtgedrag van stedelingen en criminaliteitscijfers
stedelingen over hun ervaringen met ritselpraktijken passeren talloze ‘normoverschrijdingen
van regels van de sociale rechtsstaat’ of ‘commune criminaliteitsvergrijpen’
de revue. Iedereen heeft die ervaringen en de vrijmoedigheid
waarmee de verhalen worden opgedist, geeft mij het gevoel dat ook
een biechtvader moet hebben bij het registreren van de zonden die zijn gelovigen
bekennen.
De interviews illustreren dat Schuyts verwijzing naar een sociaal prisoners'
dilemma als achtergrond van veel regeloverschrijdend gedrag getuigt van
realiteitszin. ‘Als ík het niet doe, doet een ander het wel’, is het meest verwoorde
credo.
De informanten illustreren die houding door bij voorkeur liever eerst melding
te maken van de vele duistere praktijken die zij bij medeburgers zoal
vermoeden. Hun eigen praktijken verwoorden ze eveneens, maar er wordt in
de regel vooral nadrukkelijk bijgezegd, dat anderen het nog veel bonter
maken. Men is niet de enige die zo handelt. ‘De moraal van de anderen’ is
een veel gebruikte rechtvaardigingsgrond. Een vrouw die vertelt over de
verbouwingsperikelen in haar etagewoning in Amsterdam, zegt:
‘Zwart laten klussen. Ik hoor dat iedereen dat zo doet. Je zou gek
zijn als je zelf het ook niet op die manier zou laten doen. Het is
misschien niet goed, maar ja. Ik denk, dat als je vaker hoort dat
anderen wel op grote schaal misbruik maken van alles en nog wat,
je dan zelf ook wel een paar tientjes mazzel mag hebben.’
Maar ook als het de rechtvaardiging voor het kopen van een gestolen
autoradio betreft, geeft een jongeman als antwoord:
‘Tja, ik vind het niet zo’n probleem om een gestolen autoradio te
kopen, want als ik het niet doe, dan is er altijd wel een ander die
dat ding koopt. Het is zonde om voor dit soort zaken veel geld uit
te geven, als je het ook met weinig geld kan kopen. Het is gewoon
stom om een nieuwe te kopen.’
Een timmerman, op zijn beurt, spreekt ook over de ‘anderen’, maar dan over
een groep in het bijzonder. Het zijn in de ogen van de timmerman vooral de
‘hoge heren’ die schijnbaar straffeloos mogen potverteren. Deze visie verwoordt
hij steevast, nadat hij uitleg heeft gegeven over een van zijn eigen ritsel-
224