HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

Paul Gruter - Profijtgedrag van stedelingen en criminaliteitscijfers
Paul Gruter
Profijtgedrag van stedelingen en criminaliteitscijfers
In: F. Bovenkerk en L. Brunt (red.) - De andere stad : achter de façade van de
nieuwe stedelijke vitaliteit
Amsterdam : Stedelijke Netwerken, 1989
p. 85-88
41. Profijtgedrag van stedelingen en criminaliteitscijfers
Rechtvaardigingen voor ‘normoverschrijdend gedrag’
Ter illustratie van de door Schuyt geschetste ‘cultuur van het calculerend
individualisme’, maak ik eerst een rondgang langs de verschillende soorten
rechtvaardiging die mijn informanten geven voor hun normoverschrijdingen.
Het betreft de visie van twaalf, tamelijk willekeurig gekozen informanten uit
Amsterdam, in leeftijd variërend van twintig tot zestig, die middels de zogenaamde
sneeuwbalmethode bijeen gebracht zijn. Allen hebben een betaalde
werkkring. Hun beroepen zijn echter van uiteenlopende aard: een leraar, een
conciërge, een administratief medewerker bij een groot bedrijf, twee medewerksters
aan de Universiteit, een maatschappelijk werkster, een timmerman,
een sigarenwinkelier, een café-eigenaar, een eigenaresse van een
kapsalon, een boekhandelaar en een beheerder van een sexboetiek. De geïnterviewden
komen uit verschillende Amsterdamse buurten. Ze wonen en
werken allen vijf jaar of langer in deze stad. De gesprekken vonden plaats in
het najaar van 1988.
Uit de soorten rechtvaardigingen die ik tijdens de gesprekken opteken, blijkt,
dat het in het WRR rapport gemaakte onderscheid tussen zogenaamde commune
criminaliteit en overtredingen van regels van de sociale rechtsstaat
slechts op papier bestaat. In de praktijk is voor mijn informanten het onderscheid
weinig zeggend. Ook ‘normoverschrijdend gedrag’ is niet de term die
zij gebruiken voor zwartwerken, -rijden, -kijken, belastingontduiken of het
kopen van gestolen goederen. Ritselen, sjoemelen, versieren of regelen zijn
eerder de aanduidingen waarmee ze een en ander omschrijven. Het zijn
handigheidjes of weetjes die voor hen punten lijken te vormen op een continuüm,
waarbij de grenzen van hetgeen wel en niet door de beugel kan niet
duidelijk zijn en aan verandering onderhevig. In de gesprekken met deze
223