HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

P.J. Bouman et al. - (…)Rotterdam
Zij had dan van mevrouw zus of zo, waar zij werkte, wat dikke
boterhammen gekregen, die zij voor ons bewaarde, en waarvan wij
ieder een halve kregen en daar moesten wij mee naar bed.’
Een briefschrijfster - laten wij haar D. noemen -, die zich in 1910 te Rotterdam
vestigde, schreef vooral over haar moeder, een weduwe met drie dochtertjes:
‘Zij heeft zich twaalf jaar een weg weten te banen tussen alle
soorten van zogenaamde Mevrouws, alwaar zij (voor drie kwartjes
per dag) het huis schoon hield. Zij liep van het Oosten tot diep in
’t Westen des ’s morgens en ’s avonds, want een tram kon er van
de drie kwartjes niet af. Daarbij liep zij zich in een strenge winter
vier grote wonden op aan haar voeten, doordat zij zich een weg
moest banen door een meterhoge sneeuwlaag met kapotte schoenen
en liep de hele dag door met doornatte voeten en maar ploeteren
voor drie kwartjes bij Mevrouw die en die.
Het geeft niet, die kleine vrouw kwam er toch. Die voeten werden
weer heel en liepen door totdat een kleine ondersteuning van
zegge en schrijve ƒ1,50 haar plotseling ontnomen werd omdat een
buurvrouw zo vriendelijk was te verraden dat mijn oudste zuster
een rijksdaalder per week ging verdienen.’
Uit een brief van E.: ‘Schrijnende armoede. Wat wij in de eerste
jaren in R. meegemaakt hebben, is met geen pen te beschrijven.
Daar was geen steun, geen kinderbijslag, geen Drees, enkel diaconie.
Voor het laatste was mijn vader te hooghartig. Ik weet wel,
dat er twee ouderlingen van de Geref. kerk bij ons waren, die
vroegen of er ook stoffelijke nood was. Maar mijn vader zei
“Neen, broeders”.’
Uit de laatst geciteerde brief spreken trots en de vaste wil de moeilijkheden
zelf te overwinnen, kenmerken van ‘nieuwe armoede’. Onder de migranten,
die in nieuwe arbeiderswijken in de buitenwijken van de stad neerstreken,
kwam veel stille armoede voor in tegenstelling met de meer openlijk getoonde
armoede van de oudere stadsbevolking, welke vooral in de binnenstad,
met een zekere virtuositeit alle mogelijkheden der bedeling wist uit te buiten.
De ‘autochtone’ armoede, erfelijk soms van ‘geslacht op geslacht’, had
gevoelens van opstandigheid reeds lang prijsgegeven; ze had leren berusten.
179