HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

P.J. Bouman et al. - (…)Rotterdam
Men onttrekt zich nooit ongestraft aan een vertrouwde omgeving; men verlaat
het groepsverband waarvan men deel uitmaakte, niet zonder innerlijke
onzekerheid. Verhuizing naar de stad betekende voor de meeste dorpelingen
een sprong in het onzekere, vooral in vorige eeuwen toen bij het vrijwel ontbreken
van sociale voorzorg iedere onverwachte tegenslag tot grauwe ellende
aanleiding kon geven.
Soms trokken uit het plattelandsgezin enkelen op verkenning uit, in vele
gevallen echter verplaatste zich het gehele gezin. Men verhuisde dikwijls
zonder enige financiële reserve, betrok met een minimum aan huisraad een
of andere schamele woning en moest dan maar zien of er werk te vinden
was. Vooral in de eerste tijd van aanpassing werd de druk van de armoede
zwaar gevoeld. De ongeschoolde arbeider moest wel de minst betaalde, de
vuilste of gevaarlijkste arbeid aanvaarden - of zich er toe lenen als stakingsbreker
op te treden. De trouw kon ook proberen enige bijverdienste te
zoeken, bijvoorbeeld als werkster of wasvrouw, maar de vestiging in de stad
geschiedde doorgaans in de tijd dat het jonge gezin een of meer kleine kinderen
telde. En de burendiensten, waaraan men in het dorp gewend was, ontbraken
meestal in het nieuwe milieu - hoewel de solidariteit van de volksbuurt
of de hulpvaardigheid, van streekgenoten, mede-migranten, niet mag
worden onderschat.
Velen raakten ook kerkelijk geïsoleerd. Men voelde zich eenzaam en hulpeloos
vooral bij ziekte of invaliditeit. De vrouwen tobden dikwijls over de
woningen die soms zo verwaarloosd en vervallen waren, dat afstand moest
worden gedaan van de normen van zindelijkheid, die in het dorp nog vrij
streng waren gehandhaafd.
De kinderen vonden hun weg wel; voor hen was de aanpassing veel minder
een probleem. De school en de straat schonken de nodige afwisseling, al
gaven zij geen beschutting voor de honger en de koude, welke in dagen van
werkloosheid, het leven in het arbeidersgezin beneden het bestaansminimum
deden dalen.
Slechts bij uitzondering kende het nieuw-gevestigde arbeidersgezin de gunstige
situatie van spoedig verkregen regelmatig werk, gezondheid, een redelijke
woning en de continuïteit van zedelijke en religieuze tradities. In de
regel traden wel elementen van desorganisatie op, versterkt door gevoelens
van opstandigheid of heimwee. Dan kwam men er zo licht toe het leed te
vergeten d.oor sterke drank en berustten de ouders in de steeds duidelijker
177