HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

Elma Verhey et al. - Het geheim van Urk
Inderdaad: hier is geen ideologie voor alledag. Niet in de eerste plaats omdat
het een ideologie van vroeger is; meer nog omdat dat juist het wezenskenmerk
van de ideologie is. Ze kent twee ordes: de natuurlijke orde, die de
mens doorhad vóór zijn zondeval, en de wereldse orde, die de mens nu ziet,
maar waarvan hij weet dat dat niet dé orde is.
We vragen een bevriende visser, hoe hij zijn overtredingen en zijn levensbeschouwing
met elkaar in overeenstemming brengt. Hij kijkt ons aan en
zegt: ‘Ach mensen, dat ben toch wetten van de wereld.’
Was het hierbij gebleven, de Urker zou stellig een even verstarde zuurling
zijn geworden als de andere zeer orthodoxe christenen.
Dat is hij niet.
De Schotse predikers hebben zijn christendom een wonderlijke bijkleur gegeven
die sterk heidens-bijgelovig aandoet.
Een visserman ziet tussen wind en water méér vreemde verschijnselen dan
de gemiddelde klerk achter zijn bureau. Ook leeft hij sterker met het idee dat
elk uur zijn laatste zijn kan.
Bijgeloof is, ook in deze tijd, op het orthodoxe Urk geen onbekend verschijnsel.
Menige zieke, aldus een huisarts, raadpleegt gaarne een bediener van de
wichelroede.
Het geloof dat een verdronken visser zijn identiteit bekendmaakt door, bij de
aanblik van een verwante, een bloedneus te krijgen is ook betrekkelijk levendig.
En de horoscoop wordt meer dan bij uitzondering getrokken.
In 1875 registreerde J.W. Lieftinck nog 82 toverkollen op het eiland, dat toen
ook al in de vreze des Heeren leefde.
Nog rond de eeuwwisseling stond menige man rechtstreeks met de Satan in
verbinding.
En pas in 1917 wist dominee J.van Anken, onder het uitspreken van vreselijke
bedreigingen, een einde te maken aan het heidense gebruik van het
gezamenlijk kisten.
Kortom: Kaiser en Meertens schrijven in hun standaardwerk Het eiland Urk
terecht dat ‘er op dit eiland een opvallend levendig bijgeloof heerst.’
169