HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

H.Tj. Piebenga - Urk
noodzakelijk, maar zonder noodzaak heeft men het oude type volkomen los
gelaten. Indien men thans aan woning- en dorpsaspect of aan de aankleeding
van het binnenhuis den aesthetischen zin der Urkers zou afmeten, dan zou
het er, evenals trouwens in de meeste andere streken van Nederland, treurig
uitzien.
De gangbare meening, dat inteelt een geringe verstandelijke ontwikkeling
ten gevolge zou hebben, wordt op Urk duidelijk gelogenstraft. De Urker
staat, wat zijn intellect betreft, zeker niet achter bij den gemiddelden Nederlander.
Al kan Urk niet bogen op vele ‘groote mannen’ (voor zoover mij
bekend leverde Urk 4 predikanten en een aantal onderwijzers op; de eenige
professor was van ‘vreemden’ bloede), dit zou bij het kleine aantal inwoners
moeilijk anders kunnen en is nog gunstiger - om met Harting (1853) te spreken
- ‘dan men bij de beperkte gelegenheid, die hiertoe onder hen bestaat...
zoude meenen te mogen verwachten’.
Buitengewoon actief is de Urker zeker niet; het visschersbedrijf werkt dit
ook niet in de hand: immers, na eenige uren drukken arbeid komt er steeds
een periode, dat er weinig gedaan behoeft te worden, zoodat het gestage
doorwerken den visscher meestal niet ligt. Doch ook naar zijn aard is de
Urker veelal geneigd er zijn gemak van te nemen, hetgeen dikwijls
tengevolge heeft, dat hij, wanneer het hem tegenloopt, al spoedig den moed
laat zinken of besluiteloos op een verandering van den toestand wacht. Aan
sport doet de Urker dan ook uiterst weinig: op de scholen geen gymnastiek
onderwijs, onder de oudere jeugd slechts een kwijnende voetbalvereeniging
en maar een enkeling beoefent de zwemsport. Of ook de typische gewoonte,
zeer laat naar bed te gaan en ook laat op te staan, met de geringe activiteit in
verband moet worden gebracht, is dubieus; waarschijnlijk werken hier nog
andere factoren, misschien zelfs tegengestelde, zooals b.v. het nettenbreien
in de lange winteravonden.
Gelezen wordt er op Urk niet bijzonder veel; naast de oudere theologische
literatuur (Smytegelt b.v.) komen in de laatste jaren ook de boeken uit de
leesbibliotheken van Enkhuizen en Kampen in omloop. Het gevoelsleven is
bij den Urker sterk ontwikkeld, zijn gevoelsreacties vertoonen echter gelijkenis
met het bekende stroovuur, zij zijn hevig maar kort van duur. Een duidelijk
voorbeeld daarvan was hun reactie op de afsluiting der Zuiderzee. Er
ontstond een felle protestactie, er werd zelfs op dit uiterst rechtzinnige eiland
een afdeeling van de S.D.A.P. opgericht. Maar reeds korten tijd later was de
159