HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

H.Tj. Piebenga - Urk
gronds dagelijks een groot aantal menschen langs elkaar schuren; een hoekige
houding zou zeer zeker talrijke conflicten doen ontstaan, die, hier meer
dan elders, het leven onverdragelijk zouden maken. Een zekere overeenkomst
met het leven op een mailschip dringt zich hier op. Ook daar een betrekkelijk
groot aantal menschen op een kleine plaats; men is aan die plaats
gebonden, men kan niet weg. Dat dit een bijzondere psychische atmosfeer
met zich meebrengt, is een welbekend verschijnsel.
Hetgeen men niet zou verwachten, als men een groep Urker visschers in de
zeilmakerij op de leugenbank bij elkaar ziet zitten, allen in hun mooie, oude
kleederdracht, de gemiddelde Urker hecht doorgaans maar weinig aan traditie.
Al hun oude volksdansen, verreweg het grootste gedeelte hunner volksgebruiken
zijn verdwenen. Zonder hartzeer verkoopt de Urker zijn dierbaarste
herinneringen aan den tijd van vroegere geslachten aan de vreemde
antiquiteitenjagers. Voor de kleeding moet echter voorloopig nog een
uitzondering worden gemaakt. Wel is de Urker dracht bij de jeugd snel aan
het verdwijnen - van de 600 schoolkinderen ziet men er ternauwernood nog
vijf, die in het Urksch gekleed gaan - bij de ouderen daarentegen is ze nog de
algemeene regel. Hoe is dit, bij die geringe gebondenheid aan de traditie bij
den gemiddelden Urker, te verklaren? De Urker zelf heeft het antwoord onmiddellijk
gereed: aan den eenen kant is de kleeding veel duurzamer dan de
modekleeren of hun afleggers, aan den anderen kant - en dat geldt vooral
voor de visschers - is ze ook veel practischer. Het is dus niet uit ideëele
overwegingen, dat de Urkers voorloopig nog aan hun kleederdracht vasthouden.
Die doorgedreven afkeer van het ouderwetsche, die den Urker kenmerkt,
heeft natuurlijk naast zijn nadeelen ook zijn voordeelen. Juist door het loszijn
van traditioneele banden zijn de Urkers er in geslaagd hun bedrijf in een
betrekkelijk snel tempo te moderniseeren. Zij waren mee van de eersten, die
met motorbotters ter vischvangst gingen. Kan men dit voor het bedrijf zonder
meer goedkeuren, op ander gebied heeft die zucht naar het nieuwe vaak
funeste gevolgen. Reyers en Moerman (1921) hebben, evenals de Vooys (zie
het hoofdstuk Sociographie) al gewezen op het ‘uniform-leelijke’ nieuwe
woningtype. Terwijl het voormalig woningtype, dat een schoon en harmonieus
geheel vormde, een glanzend getuigenis geeft van den aesthetischen zin
der oude Urkers, zijn de nieuwe woningen bijna zonder uitzondering van het
minste allooi. Wel maakten de slechte woningtoestanden een vernieuwing
158