HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

H.Tj. Piebenga - Urk
tot menig minder aangenaam tooneeltje op de Zuiderzee aanleiding gegeven.
Toen ik een aantal visschers uit een plaatsje aan de Zuiderzeekust naar hun
oordeel over de Urkers vroeg, kreeg ik het volgende te hooren: ‘De Urkers
zelf kunnen niet verdrinken, ze drijven bijkans op d'r eigen vuil. Loopt een
ander echter gevaar, dan zijn ze er als de kippen bij, om zooveel mogelijk
voordeel uit zijn ongeluk te behalen, en voordat hun dit gelukt is, bieden ze
geen hulp; ze zijn het beginsel toegedaan, de een zijn dood is de ander zijn
brood.’ En wat ze vertelden aangaande de huwelijksmoraal enz. van de eilandbewoners
zal ik maar niet herhalen. Meer spottend is het rijmpje, dat
gevonden werd als motto op een der loterijbriefjes van de Amsterdamsche
verloting ten bate van de Urker zeewering in het begin der achttiende eeuw
(zie hoofdst. Geschiedenis):
‘Wat past er beter op Urck,
Dan twee kanunniken en een Turck!’
Treedt Urk dus in het oordeel der omwonende bevolkingsgroepen niet in een
al te gunstig daglicht, toch vallen, ook bij een oppervlakkige kennismaking -
mijn indrukken deed ik op tijdens een ongeveer halfjarig verblijf op het eiland
- de vele lichtzijden van het Urker volkskarakter duidelijk in het oog.
Het onderling hulpbetoon en het met elkaar meeleven b.v. in gevallen van
ziekte en dood of in tijden van gevaar is zeer sterk. Trouwens, dit blijkt dikwijls
ook bij andere gelegenheden. Zoo was het vroeger gebruik, dat als er
eens een bijzonder lekker maal eten ter tafel kwam, ook de buren daarvan
hun portie kregen. Daarmee in nauw verband staat het bekende feit, dat de
opgeschoten jongens van het dorp des Zaterdagsavonds, als het vleesch voor
het Zondagsmaal op het vuur stond, dit vaak buitmaakten en den zoo verkregen
voorraad in het vooronder van den een of anderen botter oppeuzelden.
Als dieven werden deze maraudeurs echter niet beschouwd, het was meer
sport dan diefstal, en het werd hun nauwelijks kwalijk genomen. Er moet
trouwens heel wat meer gebeuren aleer de band, die al de Urkers samensnoert,
wordt verbroken; en al komt het zoover, dan nog blijven zij tegenover
de buitenwacht een. Dit getuigt van een diep gevoel van solidariteit.
Een uiting daarvan is het ook, dat lieden, die op andere plaatsen wegens hun
minder fraaie, ja zelfs voor de gemeenschap gevaarlijke eigenschappen,
reeds lang uitgestooten zouden zijn, op Urk nog worden geduld of zelfs voor
156