HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

P.J. Meertens - Urk
geld en de Enkhuizer almanak, die tot de uitrusting van het schip behoorde
en waarvan de jonge jongens het humoristische gedeelte uit hun hoofd kenden.
Later kwam Bunyan daar bij, nog later andere stichtelijke lectuur, en
tegenwoordig vindt men ook Protestantsche belletrie op de boekenrekken der
visschersgezinnen. Er zijn twee Christelijke scholen op het eiland, elk met
ongeveer 300 leerlingen en 7 leerkrachten. De resultaten van het onderwijs
schijnen zeer behoorlijk te zijn. De Urker wekt trouwens den indruk van
intelligent te zijn; hij is pienter en haalt geen domme streken uit. Zijn zin
voor humor is vrij sterk ontwikkeld. Hij is vrijmoedig omdat hij weet wat hij
waard is, maar voor brutaliteit bewaart hem een aangeboren beschaving.
Opvallend is de liefde der Urkers voor kleuren, in ’t bijzonder voor primaire
kleuren, die zich uit in de kleeding zoowel als in de beschildering van huizen
en schepen. De aesthetische zin der bevolking is hier overigens al even weinig
ontwikkeld als elders in Nederland. Ook hier is men weerloos overgeleverd
aan den wansmaak van timmerlieden en aannemers, die tusschen de
schilderachtige oude visscherswoningen, waarvan de verhoudingen zeer
geslaagd zijn, moderne huisjes planten van een afstootende plompheid.
Reeds in 1921 klaagden de architecten Reijers en Moerman uit Kampen over
de ontsiering van het eiland door de nieuwgebouwde woningen. ‘Waren we
verrukt over het artistieke dorpsschoon van het oude Urk, door het nieuwe
werden we herhaaldelijk teleurgesteld. De huizen, in den laatsten tijd gebouwd,
zijn bijna alle uit den toon vallend en menige woning verstoort de
harmonie van een anders fraai dorpsgezicht. Gevels met geknikte toppen,
waarbij men dan nog siersteen op de meest smakelooze wijze heeft aangewend,
vertoonen alle gemis van gevoel aan verhouding lijn en kleur.’ Vooral
de pastorie der Gereformeerde gemeente, ‘klaarblijkelijk uit ruime beurs gebouwd,
is opgetrokken in een banalen timmermansstijl, waarbij bovendien
nog op zeer hinderlijke wijze ruim gebruik is gemaakt van verglaasde chromaatgele
wandtegels’. Een gelukkige uitzondering is het raadhuis, in 1905
door den rijksarchitect J. F. L. Frowein gebouwd, die den voor Urk zoo typischen
topgevel op zeer geslaagde wijze in de vroegrenaissance vormenspraak
van het geheel heeft weten toe te passen, waardoor dit gebouw, een
aantrekkelijk type van een dorpsraadhuis, met de schilderachtige oude omgeving
volkomen in harmonie is.
Tenslotte een enkele opmerking over het zedelijke leven der Urkers. Op een
oppervlakkigen beschouwer maakt dit een gunstigen indruk; de werkelijk
154