HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

P.J. Meertens - Urk
Ook in de vele politieke partijtjes, die met meer of minder succes naar een
zetel in den gemeenteraad dingen, blijkt de sectarische neiging die onder de
Urkers leeft.
Toeschietelijk is de Urker niet; hij komt met eenig - misschien niet ongemotiveerd
- wantrouwen de vreemden tegemoet, maar heeft men eenmaal zijn
vertrouwen gewonnen, dan betoont hij zich tegenover hen even gastvrij als
tegenover de andere eilandbewoners. Alie van Wijhe-Smeding roemt hun
mededeelzaamheid en hun broederlijken zin, hun gulheid en goedhartigheid.
Allan noemde hen gastvrij en eerlijk, prees eveneens hun onderling hulpbetoon.
Diefstal was in zijn tijd op Urk onbekend, al strekte de eerbied voor
een anders eigendom zich niet tot de voorwerpen uit, die de zee op hun
strand wierp. Wij hebben den indruk, dat de Urkers thans wat eerlijkheid
betreft niet beter - maar ook niet minder - zijn dan de overige Nederlanders,
en dat zij in ’t algemeen de zeer menschelijke leer huldigen, dat het hemd
nader is dan de rok.
De afgelegen ligging van het eiland en het feit, dat het verkeer met den vasten
wal ondanks alle verkeersverbeteringen in de laatste decenniën toch
altijd nog betrekkelijk gering was, heeft een groote gehechtheid aan den geboortegrond
in de hand gewerkt. ‘Urk dat is zoo’n zoete dal, Wie er is die
blijft er al’, zegt de Urker uit den grond van zijn hart, en zoowel de Urker,
die zich blijvend elders vestigt, als die een vrouw van buiten het eiland
trouwt, zondigt daarmede tegen de wetten der samenleving. ‘Urk vrijt Urk’
is hier de leus, waartegen geen rechtgeaard Urker of Urkerin zich verzet.
Maar de tijd is voorbij, dat de Urkers, als ze in Amsterdam aanlegden, hun
schuiten nauwelijks verlieten om Janhagel te koopen en dan weer zoo spoedig
mogelijk huiswaarts keerden en hun verdienste aan moeder de vrouw
afdroegen; de tijd is voorbij, dat de Urker vrouwen, wanneer een vreemd
schip aan het eiland ankerde, haar deuren sloten omdat er ‘vreemd volk’ op
Urk was. De radio heeft ook hier de laatste resten van het gevoel van afgeslotenheid
weggenomen. Conservatief is de Urker trouwens allerminst; voor
het nieuwe heeft hij zich te allen tijde opengesteld, ook wanneer het minder
deugdelijk was dan het oude. Het gevoel voor de traditie is op Urk aanmerkelijk
minder groot dan men zou verwachten.
De verstandelijke ontwikkeling der eilanders is al door Harting geroemd,
althans wat die der mannen betreft. Omstreeks 1880 waren de meestgelezen
boeken na den Bijbel: de gedichten van Vader Cats, de preeken van Smijte-
153