HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

Chr. Plomp - Urk
Bijbel een dieperen achtergrond.
Stelt men echter de vraag: is het moreele, economische en maatschappelijke
leven eenigszins in evenredigheid hiermee van de religieuze beginselen
doortrokken, dan moet het antwoord hierop ontkennend luiden. Dit moge uit
het besprokene in de voorgaande hoofdstukken gebleken zijn.
De oorzaken hiervan spruiten voornamelijk voort uit den bouw van het
volkskarakter, dat door het beperkte gevoel en de onvoldoende persoonlijkheidsontwikkeling,
aan de werkelijke beleving der religieuze, vooral Calvinistische
beginselen bijzondere moeilijkheden in den weg legt. (…)
Men kan over het algemeen niet zeggen, dat de Urkers op maatschappelijk
gebied uit religieuze overwegingen ‘lijdelijk’ zijn. Een enkele maal kan men
wel eens desbetreffende opvattingen vernemen, doch zij behooren haast tot
de uitzonderingen. Eigenlijk is dit merkwaardig, daar het visschersberoep
met zijn groote afhankelijkheid van de natuurkrachten licht tot een dergelijke
houding kan leiden. Omtrent het afhankelijkheidsgevoel als element in het
godsdienstig leven der visschers in het algemeen zegt Kruyt: ‘nog meer afhankelijk
van de natuur dan de boer was de visser. Weer en wind beslissen
niet alleen over de grootte van zijn vangst, maar ook over zijn leven. Zijn
broodwinning is een moeizaam zwoegen, dat veelal karig beloond wordt. De
visser is een levende illustratie van het oude gezegde: nood leert bidden. Zijn
afhankelijkheidsgevoel vindt een uitweg in een rechtzinnig geloof.’
Ik heb niet den indruk gekregen, dat het afhankelijkheidsgevoel bij de
Urkers die rol speelt als in het bovenstaande is weergegeven. Zeker, door
b.v. Bid- en Dankdag, speciaal voor de visscherij, wordt de band die ook hier
ongetwijfeld tusschen godsdienst en beroep bestaat tot uitdrukking gebracht,
maar toch acht ik bij deze bevolking de ontvankelijkheid voor dergelijke
gevoelens niet zoo bijzonder groot. In ieder geval veel geringer dan Beks bij
de Drentsche boeren aantrof. Van bijgeloof met betrekking tot de beroepsuitoefening
was ook vroeger weinig sprake. Voorts kan ik verwijzen naar
hetgeen in hoofdstuk II bleek omtrent het verschil tusschen mannen en
vrouwen in religieus opzicht. Het is eveneens opvallend, dat slechts een
enkele maal de persoonlijke toestand op b.v. economisch gebied als een
werk van Gods hand gezien wordt. Bovendien treft men niet alleen onder de
landlieden de religieus onverschilligen aan.
Ook op godsdienstig gebied zijn zich inmiddels veranderingen aan het voltrekken.
Voorzoover de religie n.l. een uiting van het gemeenschapsleven is,
147