HET VERLOREN PARADIJS - Maatschappijwetenschappen

F. van Heek - (…)Enschede
krotwoningbuurten, waar de slechtste woningtoestanden heerschten, eenige
jaren voor of tijdens de crisis waren afgebroken en de nieuwere arbeidersbuurten,
wat inrichting der woningen betreft, in vergelijking met andere gemeenten
geen slecht figuur slaan. Doch het euvel van gedwongen samenwoning
van gezinnen in hiervoor niet geschikte woningen, tijdens de voorcrisisjaren
reeds een dikwijls voorkomend verschijnsel, handhaafde zich
niettegenstaande de bemoeiingen der gemeente en doet zich vooral in de
kleinere, goedkoopere woningklassen gevoelen met alle sociale nadeelen
daaraan verbonden. Verder wijst het grootere percentage leegstaande huizen
in de wat duurdere klassen naar het oordeel van deskundigen op een trekken
naar goedkoopere woningen.
De voorziening van kleeding en dekking der verarmde bevolking is zeer veel
verbeterd door de voortreffelijke organisaties ‘Winterhulp’ en ‘Comité B’
aan wie het vanaf hun ontstaan in 1933 gelukt is, den ergsten nood op dit
gebied te lenigen. De practische zin der Enschedesche bevolking en haar
verdraagzaamheid blijken uit deze instellingen, waarin vele maatschappelijke
groepen samenwerken. De daling van het welvaartspeil komt ook tot
uiting ten aanzien van kleeding en dekking, gezien het feit, dat in 1935 en
1936, niettegenstaande de lage hiervoor gestelde inkomensnormen, door
‘Winterhulp’ aan ruim 4000 personen en gezinnen steun werd verleend.
Voor de crisis behoefde dergelijke steun hoogst zelden verleend te worden.
Men vraagt zich af, of het klassegevoel der Enschedesche arbeiders niet in
hooge mate versterkt is bij hun zooeven geschetst lager welvaartspeil, vooral
daar hun loonsverlagingen zooveel grooter zijn geweest dan in vele andere
Nederlandsche industrieën. Aanvankelijk was dit zeker het geval. De ledencurve
der drie voornaamste Enschedesche vakvereenigings-afdeelingen toont
tot 1931 een sterke stijging. Doch toen de grote staking van 1931/'32 mislukte
en loonaftrek en verhooging der arbeidsintensiteit toch voortgang vonden,
verminderde deze saamhoorigheid sterk. Hierbij deed zich trouwens
ook de invloed van de steeds grooter wordende werkloosheid gelden.
In de voortreffelijke sociografie ‘Die Arbeitslosen von Marienthal’ is gewezen
op het verschijnsel, dat voortdurende werkloosheid het solidariteitsgevoel
der arbeidersklasse sterk kan verminderen. Ook in de werkloozenstad
Enschede zijn dergelijke invloeden merkbaar, waar de ontmoediging ten
gevolge van een verloren staking bij vele vakvereenigingsleden nog vergroot
werd door de apathische levenshouding, die den werklooze doorgaans ken-
106