Download als pdf-bestand - Maatschappijwetenschappen ...

Inleiding
Op 15 mei van dit jaar, gelijktijdig met de Tweede Kamerverkiezingen,
kan de Amsterdamse bevolking zich uitspreken
voor of tegen het in november 2001 genomen
Raadsbesluit over de externe verzelfstandiging van het
Gemeentevervoer Bedrijf (GVB). Onder externe verzelfstandiging
wordt in het algemeen verstaan de omvorming
van een overheidsonderdeel tot een afzonderlijke
rechtspersoon (vennootschap of stichting), waarover de
overheid de beslissende overwegende zeggenschap over
behoudt. 1 Het Amsterdamse gemeentebestuur is voornemens
honderd procent van de aandelen in de NV GVB te
nemen: privatisering is niet aan de orde.
Nu zijn in Nederland sinds het midden van de jaren tachtig
letterlijk honderden dienstonderdelen van de overheid
extern verzelfstandigd. De PTT, de Staatsdrukkerij,
de Informatiseringsbank, tal van energiebedrijven, afvalverbrandingsinstallaties
en slachthuizen, ja zelfs de universiteiten
en de politie zijn op afstand van de overheid
gezet. Andere bedrijven en instellingen, zoals Schiphol,
NS, Gasunie en De Nederlandsche Bank, zijn al veel
langer een vennootschap met de overheid als grootaandeelhouder.
Gegeven deze praktijk van verzelfstandiging mag het
Amsterdamse referendum over de verzelfstandiging van
het GVB dan ook een bijzonderheid heten. Klaarblijkelijk
is er nogal wat aan de hand. Op initiatief van Saar
Boerlage is in het najaar van 2001 het referendumcomité
‘Ons GVB geen NV’ opgericht. Het comité kwam vrij
probleemloos aan de voor het afdwingen van een referen-
5
dum benodigde handtekeningen. Sedertdien roert het de
trom via de pers en een eigen website. 2
Maar ook de gemeente laat zich niet onbetuigd. Zij heeft
een communicatieadviseur in de arm genomen voor de
publiekscampagne. Het feit dat het referendum samenvalt
met de Tweede Kamerverkiezingen, waardoor de verplichte
opkomstdrempel wel zal worden gehaald, en het
verschijnsel dat kiezers een sterke neiging hebben om bij
referenda tegen te stemmen heeft hier ongetwijfeld toe
bijgedragen. 3 Hard tegen hard dus. 4
Het gesteggel omtrent de verzelfstandiging van het vervoerbedrijf
is des te opmerkelijker, omdat het klagen over
de dienstverlening van het GVB als één van de meest
constante factoren in de Amsterdamse samenleving geldt.
Klaarblijkelijk is er sprake van een intense haat-liefde-verhouding,
hetgeen recentelijk treffend is geschetst in de
krantenkop ‘Ons klote GVB’. 5
Voor de Wetenschappelijke Raad voor Amsterdam is er
dus genoeg aanleiding om aan het referendum over de
verzelfstandiging van het GVB zijn eerste advies te wijden.
Hiertoe wordt eerst een korte schets van de historie en
het huidige presteren van het GVB gegeven. Vervolgens
wordt ingegaan op wat externe verzelfstandiging nu precies
is, hoe het Amsterdamse beleid dienaangaande luidt
en wat tot dusverre de ervaringen zijn. Dan volgt een
bespreking van de wijze waarop de voorgestane verzelfstandiging
is vormgegeven en de mate waarin lessen uit
eerdere verzelfstandigingen zijn getrokken. Tot slot vatten
wij de bevindingen samen en komen tot ons stemadvies
aan de Amsterdamse bevolking.