Download als pdf-bestand - Maatschappijwetenschappen ...

Lessen van de NS
Het functioneren van de NS gedurende de afgelopen
jaren heeft een stempel gedrukt op de meningsvorming
omtrent verzelfstandiging. Dit is formeel onterecht. De
NV Nederlandse Spoorwegen is sedert haar oprichting in
1937 een zelfstandige onderneming. Wat sinds 1 januari
1995 plaatsvond is als een deregulering en ontvlechting
aan te merken, terwijl de winstgevendheid van de onderneming
voorop kwam te staan. Reden hiervoor was dat
jaarlijks aanzienlijke overheidssubsidies nodig waren om
het bedrijf overeind te houden. Dit maakte de NS,
ondanks goede vervoersprestaties, tot het zorgenkind
binnen de vervoerssector. 26
Opdrachtgeverschap
Een cruciale fout bij de deregulering van de NS was dat
deze plaatsvond nog voordat het ministerie van Verkeer
& Waterstaat het opdrachtgeverschap had geregeld. Pas in
2001 is, na een proces van moeizame onderhandelingen
met de verzelfstandigde monopolist, een prestatiecontract
tot stand gekomen waarmee weer enige sturing is terug
verkregen. Het kwaad was toen al geschied: een eenzijdige
en kortzichtige winststrategie bleek ten koste te gaan van
de kwaliteit van de dienstverlening en de arbeidsverhoudingen.
Het enige wat de minister nog restte was de directie,
met het uiteindelijk verkregen en inmiddels sterk naar
beneden bijgestelde prestatiecontract in de hand, naar huis
te sturen omdat de stiptheidseis van 80% met 0,1% was
onderschreden. Daarmee lijkt voorlopig een eind te zijn
gekomen aan de teloorgang van wat eens, als zelfstandige
maar gereguleerde NV Nederlandse Spoorwegen, één van
de duurste maar ook beste railbedrijven ter wereld was.
15
Een belangrijke les is aldus dat op afstand plaatsen pas
zinvol is, wanneer de overheid haar rol als opdrachtgever
voldoende heeft vormgegeven. Doet zij dit niet, dan is
zij overgeleverd aan een ongrijpbare monopolist die misschien
wel goedkoper gaat produceren, maar het maatschappelijk
belang van zijn dienstverlening uit het oog
verliest.
Eigendom van de infrastructuur
Eén van de inrichtingsvraagstukken van een externe verzelfstandiging
is het afbakenen van het object. Wat (activiteiten,
mensen, activa) behoort nu precies tot hetgeen op
afstand wordt gezet? Bijzondere aandacht verdient in dit
kader wie het eigendom heeft van de (rail)infrastructuur
en – in mindere mate – het daaraan verbonden rollend
materieel (inclusief stallingen). Zolang een vervoerbedrijf
over het eigendom van dergelijke strategische activa
beschikt zal marktwerking niet van de grond komen.
Daarom heeft de Nederlandse overheid er verstandig aan
gedaan de railinfrastructuur niet aan de NS mee te geven,
maar in een afzonderlijke taakorganisatie te plaatsen.
Maar ook het separaat privatiseren van het infrastructuurbedrijf
brengt aanzienlijke risico’s met zich mee zo
is althans uit de ervaringen in Groot-Brittannië gebleken.
Daar zijn in het midden van de jaren negentig de
infrastructuur en exploitatie van elkaar gescheiden en
ieder afzonderlijk geprivatiseerd. Railtrack, verantwoordelijk
voor de aanleg en het onderhoud van de infrastructuur,
bleek niet bereid en in staat de toch al weinig florissante
staat van de infrastructuur op het gewenste peil
te brengen. In het contract was hier ook in onvoldoende
mate in voorzien. Na een aantal spoorwegongevallen ging