THEmA gemeenteraadsverkiezingen Kiezen met je onderbuik?

adrem remonstrants maandblad jaargang 21 nr. 1 februari 2010
thema gemeenteraadsverkiezingen
Kiezen met je onderbuik?

van de redactie
wisselwerking
AdRem is vernieuwd! Dat er iets ging veranderen hebt u
al kunnen constateren aan de ‘glossy Arminius’, die u in
januari hebt ontvangen. Tegelijkertijd vormde die ‘special’
de aanzet voor een re-styling van AdRem. Het eerste
nummer van het nieuwe AdRem ligt voor u. De veranderde
lay-out springt natuurlijk het meest in het oog, maar u
zult merken, ook qua inhoud en taalgebruik gaan we met
de tijd mee. De wisselwerking tussen vorm en inhoud
moet een mooi en interessant blad opleveren. De redactie
is er met ambitie aan begonnen. Een duidelijk thema per
nummer, dat zo goed mogelijk op de actualiteit is geënt,
maar een niet geijkte invalshoek kiest. Aansprekende
geïnterviewden, die iets te zeggen hebben wat we nog
niet elders hebben kunnen lezen. Human interest zonder
koffiepraat. En een redactie met een netwerk binnen de
vrijzinnige wereld.
Gemeenteraadsverkiezingen Het februarinummer
van AdRem staat in het teken van de gemeenteraadsverkiezingen
op 3 maart. Het is onduidelijk hoe die gaan
verlopen en wat de uitslag zal zijn. Wat wordt de rol van
de gevestigde landelijke politiek, wat wordt de rol van de
lokale partijen? De blijvende populariteit van lokale lijsten
sinds 1994 is vooral te danken aan hun sterke groei in
steden boven de rivieren. Lokale partijen waren al sterk
in zuidelijke plattelandsgemeenten, waar tot een paar
decennia terug landelijke partijen niet eens deelnamen
aan de raadsverkiezingen. In dit nummer van AdRem
in dit in nummer dit nummer onder meer:
3 400 jaar Remonstrantie
3 Jongerengemeente Arminius
4 Remonstrant-zijn in de politiek
6 Onderscheiding Yad Vashem
7 Korte berichten
8 Boekbespreking God is Gek
9 Bijbeloverweging
drie artikelen over dit thema. In de eerste plaats komen
gemeenteraadsleden met vrijzinnige achtergrond
aan het woord, die hopen na 3 maart hun werk in de
raad voort te kunnen zetten. Waarom zitten zij in de politiek?
In welke mate speelt hun geloofsovertuiging mee in
hun werk voor de gemeenteraad? Opvallend, geen lokale
partijen hier aan het woord! In directe zin leest u dus
weinig over Wilders en Verdonk in dit blad. Dat kunt u
uitgebreid in de kranten lezen. AdRem gaat daarentegen
in op een belangrijk kenmerk van populistische leiders:
het exploiteren van onderbuikgevoelens. Tom Mikkers
geeft hierover zijn – natuurlijk – tegendraadse mening
en trekt parallellen met de bijbel. Het derde thematische
artikel gaat over overtuigingskracht. Politici praten
op commando als ze een microfoon onder hun neus
geduwd krijgen, maar overtuigen ze ons ook? Hoe werkt
overtuigingskracht eigenlijk? Judith Bos geeft media- en
presentatietrainingen en licht een tip van de sluier op.
Ook predikanten kunnen veel van haar leren.
Mail ons Wisselwerking, ook met de lezers van AdRem,
daar gaat het de komende tijd om. Mail ons gerust met
suggesties, opmerkingen en kritiek. Mail- en postadres
staan in het colofon. Op die manier creëren we een winwin
situatie. •
Carla Bierlaagh
hoofdredacteur a.i. adrem
10 Kees Posthumus Arminius! Rekkelijk!
12 Overtuigingskracht van Judith Bosch
14 Onderbuikgevoelens
Beraadsdag ‘Voor een vrij en verdraagzaam C
Remonstrantse kerk, Museumpark 3, Rotterda
Informatie/opgave: www.remonstranten.org 0
REM_poster Beraadsdag 2010_.indd 1
16 Tentoonstelling Niet Normaal
17 In memoriam Co Beukman
18 Portret Dik Mook
19 Beraadsdag 13 maart 2010
colofon Redactie: carla bierlaagh (hoofdredacteur), michel Peters (eindredacteur), sigrid coenradie, martijn junte. Redactieadres: adrem, p/a nieuwegracht 27 a,
3512 lc utrecht, tel. 030-2316970, adrem@remonstranten.org Administratie (adreswijzigingen en andere mutaties): info@remonstranten.org, of via boven staand
redactie adres. ing 4088342 t.n.v. adrem utrecht Website: www.remonstranten.org Kosten: gratis voor remonstranten, 30,- euro per jaar voor niet-remonstranten.
advertentietarieven op aanvraag. Ontwerp: marjorie specht, www.ontwerpkantoor.nl Uitgave: boekencentrum uitgevers Druk: koninklijke bdu barneveld issn 0925-238X
© niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de redactie.
1 R

emonstrantse Beraadsdag
3 | 3 | 2010
hristendom’
m
30 2316970
400 jaar Remonstrantie
Op 14 januari vond een mooi feest plaats rond 400 jaar
Remonstrantie in het Catharijneconvent in Utrecht. In
de ochtend was het Convent van Predikanten bijeen gekomen,
net als vierhonderd jaar geleden. Het maken van
een groepsfoto, in toga of niet, paste mooi in de traditie.
’s Middags speelde Kees Posthumus een voor-première
van zijn toneelstuk Arminius! Rekkelijk! (zie elders in dit
blad). Hoogtepunt van de dag was de presentatie van
de glossy Arminius en het boek 400 jaar Remonstrantie.
De eerste exemplaren werden aangeboden aan de Iraanse
islamitische theoloog Simin Rafati, aan rabbijn David
Lilienthal en aan Jan Offringa van de beweging Op goed
gerucht. Met name de verschijning van de glossy leverde
uitgebreide aandacht in de media op. •
Lid worden van een kerk, is dat wat voor jongeren? Een
prangende vraag in deze tijden van ontkerkelijking! Ook
bij de remonstranten zie je weinig jongeren. Maar toch:
zes jongeren zijn bezig zich voor te bereiden op het doen
van belijdenis in de remonstrantse jongerengemeente
Arminius. Bij de remonstranten kun je landelijk lid worden
en daarvoor hoef je niet eens belijdenis te doen. Je hoeft
zelfs niet gedoopt te zijn (of te worden) – je zou zeggen dat
dit uitnodigend moet zijn. Toch zijn er nauwelijks jongeren
08-12-09 13:01
die landelijk lid worden. Jongeren binden zich niet graag
AVoorvechter van de vrije wil
Nummer
1 en dat
blijft zo
Tariq Ramadan
Het ware geloof van Pauw & Witteman
Wat zijn precies remonstranten?
Adelheid Roosen: De rek in de regels
Vrijheidsvader Ivo Opstelten Ramsey Nasr
Siebelink meets Schrijver
Zes jongeren zeggen
‘ja’ tegen de kerk
aan bestaande organisaties, ze doen liever incidenteel mee
met een activiteit dan dat ze ergens lid van worden. Dat
merk je bij politieke partijen, omroepverenigingen en ook
bij de Remonstrantse Broederschap zijn weinig jonge leden
of vrienden.
Jongeren tot 35 jaar kunnen (ook) terecht bij de landelijke
jongerengemeente Arminius. Arminius is een heuse
gemeente, zonder eigen kerkgebouw, maar wel met enkele
kringen in plaatselijke gemeenten en elk jaar een eigen
weekend in de Hoorneboeg. Er zijn bij elkaar bijna zestig
Arminianen, maar niet iedereen is ‘lid’ van Arminius, en
¤ 6,50
dat hoeft ook niet. Op de adreslijst staan meer vrienden dan
leden en ook veel belangstellenden die graag op de hoogte
gehouden worden van activiteiten, zonder zich te willen
binden als (betalend) lid of vriend. En toch zijn er dus die zes
jongeren die zich wel degelijk willen binden: ze zijn bezig
hun eigen belijdenis te schrijven. Het is een fascinerend
proces, je kunt het een omkeer noemen: een bewuste keuze
voor een kerkelijk verband, een betrokkenheid die in onze
tijd niet meer vanzelfsprekend is, zeker niet voor jongeren!
Elke maand komen ze bijeen om van gedachten te wisselen
over vragen als ‘Wie of wat is God? Wat betekent Jezus voor
mij? Wat is ‘geest’? Welke rol spelen de bijbelverhalen in
mijn geloofsbeleving?’
Op 28 maart is er een Arminiusdienst in Hilversum waarin
de jongeren belijdenis zullen doen. Tevens nemen we dan
afscheid van de vertrekkende kerkenraadsleden Liesbeth
Lenselink (voorzitter) en Joost Wery (penningmeester). •
Japke van Malde
coördinator jonge remonstranten, predikant jongerengemeente
arminius, www.remonstranten.org/arminius
jaargang 21 nr. 1 februari 2010 3

thema gemeenteraadsverkiezingen
Remonstrant – zijn in de
Pnlitiek
Op 3 maart gaat Nederland naar de stembus. Op die datum worden in de meeste gemeenten de leden van
de gemeenteraad gekozen, rechtstreeks door de bevolking. Op basis van de Grondwet vindt dit proces
iedere vier jaar plaats.
Er zijn afwijkingen: op 18 november 2009 zijn er al zes
gemeenteraadsverkiezingen geweest die verband hielden
met een gemeentelijke herindeling. Dat was onder meer
in Venlo, Zuidplas en Oldambt. De nieuwe fusiegemeenten
functioneren sinds 1 januari 2010. In deze gemeenten
wordt in maart dus niet opnieuw gestemd. Er zijn ook
gemeenten die later dit jaar heringedeeld zullen worden,
zoals Naarden-Bussum – als alles doorgaat zoals men
denkt. Ook in deze gemeenten zijn de verkiezingen uitgesteld.
Negentien januari is de dag van kandidaatstelling
en leveren politieke partijen hun kandidatenlijst in bij
het centraal stembureau in de gemeente waarin zij aan
de verkiezingen willen deelnemen. Vrijwel alle landelijke
partijen zullen deelnemen, en daarnaast talloze lokale
politieke partijen.
De opkomst bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen in
2006 was een kleine 60%. De eerstvolgende Tweede Kamerverkiezingen
staan gepland voor 11 mei 2011. Voor de
Tweedekamerverkiezing kwam in november 2006 ruim
80% opdagen. Die verkiezingen waren toen noodzakelijk
omdat het kabinet Balkenende II was gevallen. Hoe de
opkomst zal zijn, moeten we nog maar afwachten, dat
weten we niet voor 3 maart 2010. In ieder geval schijnt
het tegenwoordig niet gemakkelijk te zijn voldoende
personen bereid te vinden zich in te zetten voor een
raadszetel. ‘Binnenlands bestuur’ van december 2009
meldt dat het de laatste jaren moeilijker is geworden
mensen te recruteren voor de Raad, onder meer omdat
de inkomsten de tijd die men in de politiek steekt niet
compenseren. En omdat steeds minder mensen lid willen
worden van een politieke partij, waaruit de gemeenteraadsleden
worden gerecruteerd.
In de komende gemeenteraadsverkiezingen zullen ook
een aantal remonstranten en andere vrijzinnigen een
gooi doen naar een plaats in een gemeenteraad. Wat drijft
hen daarbij en hoe verhouden hun politieke ambities zich
met hun geloof? Via de remonstrantse gemeenten kwam
ik een aantal van hen op het spoor. Zij gaven aan wat hen
4 adrem remonstrants maandblad
‘triggert’ in het politieke bedrijf, en wat hen daarbij bindt
aan de remonstranten. Hun – in het kader van dit artikel
summiere - opmerkingen smaken naar meer. AdRem wil
later nog eens op hun ervaringen terugkomen.
Trix van der Torren / RB Dordrecht / VVD
Mijn levenshouding hoort bij noblesse oblige. Het vrijzinnig
gedachtegoed van de RB sluit heel goed aan bij het
liberalisme en vice versa. Beide gaan er kort gezegd van
uit dat je altijd zelf moet blijven nadenken, dat je je als
een onafhankelijk persoon wilt opstellen. Bij de RB zie je
dat terug in het schrijven van je eigen geloofsbelijdenis,
bij liberalen dat je altijd de afweging moet maken tussen
je eigen vrijheid en de vrijheid van anderen die je niet
mag schaden. In beide gevallen dus dat je verantwoordelijkheid
moet nemen voor de eigen daden. Zo kijk ik ook
aan tegen de parabel van de talenten: wie meer aan kan
moet ook meer verantwoordelijkheid nemen en talenten/
vaardigheden inzetten, zoals het vermogen om aan politiek
te doen of te besturen, of om zich in te zetten voor
anderen en voor de maatschappij. Bij de oplossing van
maatschappelijke vraagstukken gaat het mijns insziens
vooral om de manier waarop je het aanpakt, van welk
mensbeeld je uitgaat, van de zieligheid van mensen
of van hun kracht, van een optimistisch mensbeeld of
niet. Zowel bij de RB als bij het liberalisme spreekt het
optimisme mij aan. Daarbij mag het wel lichtzinnig zijn,
je mag ‘lol’ en plezier maken in je leven, en genieten van
mooie dingen, kunst,cultuur sport, reizen. Dat is vooral
een onderscheid met mensen die een wat zwaarder of
dogmatischer geloof aanhangen.
Arriën Kruyt / RB Amersfoort / PvdA
Ik ben opgevoed in de remonstrantse sfeer van vrijheid
en verdraagzaamheid en dat bepaalt mijn standpunt ten
aanzien van de islam en orthodoxe geloofsgemeenschappen.
Het bepaalt ook mijn volledige acceptatie van diversiteit.
Ik ben tegen koopzondagen, omdat ik van mening

en dat de Sabbath er is om geëerbiedigd te worden. Binnen
het college hebben mijn collega van de Christen-Unie
en ik vaak dezelfde standpunten. Ik ben lid van de PvdA,
maar ik voel mij zeer verwant aan de Christen-Unie. Dat
levert soms dilemma’s op, zoals in het activerend armoedebeleid:
arme mensen hebben het recht om geholpen te
worden, maar hebben ook een eigen verantwoordelijkheid.
Onno Bordes / RB Twente / lijstduwer PvdA
Voor mij is het remonstrantse gedachtegoed leidend voor
mijn politieke opvattingen. Met name de sociale aspecten
van de PvdA (lasten op de sterkste schouders, aandacht en
zorg voor diegenen die dat zelf niet meer kunnen
regelen, e.d.) sluiten daar naadloos op aan. Het thema
van ons verkiezingsprogramma luidt dan ook: Iedereen
telt, juist nu! Maar ook hele praktische zaken, zoals geen
ongebreidelde groei van industrieterreinen, duurzaamheid
introduceren (Hof van Twente als milleniumgemeente),
behoud van de natuur zijn in het kader van ‘heelheid der
schepping’ goed met elkaar te rijmen. Als laatste klinkt ook
verdraagzaamheid als groot goed door in de tolerantie van
de PvdA, overigens niet tot elke prijs. Vrijheid in gebondenheid!!
Ik zal waarschijnlijk niet gekozen worden. Maar
als voorzitter maak ik wel deel uit van de schaduwfractie,
dus zal ik zeker meedenken en meepraten.
Cees Moerman / lid PKN en VVP Zoetermeer,
lid van de VCGZ (Vrijzinnige Geloofsgemeenschap
Zoetermeer) / CDA
Politiek actief zijn vraagt een stuk drive en betrokkenheid.
Hierin speelt geloofsovertuiging voor mij een rol.
Het CDA opereert vanuit een brede benadering van
geloven over kerkgrenzen heen. Dat betekent meerdere
invalshoeken van geloven en denken en dat maakt het
ook boeiend om met elkaar zaken voor elkaar te krijgen.
Vanuit een vrijzinnige benadering ben je geneigd om
eerst vragen te stellen alvorens een conclusie te trekken.
Maar het heeft ook te maken met je visie op de rol van de
overheid. Een overheid die alles regelt en bedisselt voor
het individu of een benadering vanuit de mens als schepsel
die verantwoordelijk is voor zichzelf en zijn omgeving
(rentmeesterschap). Wel grenzen stellen als dit nodeloos
beroep gaat doen op solidariteit van anderen door extra
medische kosten en verzuim. Bijvoorbeeld de zondagopening
van winkels: het College wilde alle zondagen open.
Het CDA heeft met de Socialistische Partij en Christen-
Unie met succes een tegenactie ingezet. Daar sta ik
geheel achter. Wel vind ik dat je met de keuze voor een
rustdag m.b.t. het winkelen, dit ook moet doordenken op
andere aspecten in onze samenleving en economie waar
flexibilisering de boventoon voert.
Alexander Overdiep / RB Naarden-Bussum /
raadslid fractievoorzitter D’66
Ik voel een sterke verwantschap tussen het RB-gedachtegoed
en het D’66-gedachtegoed;
Ik ben met beiden nogal ‘vergroeid’: in beide gevallen
gaat het om respect en ruimte; het gericht zijn op de mens
(in vrijheid). Daarom voel ik me ook thuis bij de vijf zogenoemde
‘richtingwijzers’ van D’66; ik vind ze ontzettend
goed gekozen:
* Vertrouwen op de eigen kracht van mensen
* Denk en handel internationaal
* Beloon prestatie en deel de welvaart
* Streef naar duurzame en harmonieuze samenleving
* Koester grondrechten en gedeelde waarden
Ik draag mijn RB-banden niet uit in de politiek, net zo
min als ik mijn D’66-betrokkenheid laat merken in de
RB. Ik vond het wel verrassend dat het woord ‘vrijzinnig’
ook binnen D’66 in gebruik raakte. Voor mij zelf is er
een permanente wisselwerking tussen levensbeschouwing
en politiek; mijn levensbeschouwelijke standpunten
worden gevoed door het actief deelnemen aan het kerkelijk
gemeen televen en de kerkdiensten; wat ik daar oppak pas
ik toe bij de ethische benadering van politieke vraagpunten
en omgekeerd.
Marcel Adriani / RB Naarden-Bussum / D’66
Ik zie veel raakvlakken tussen het vrijzinnig gedachtegoed
en de manier waarop in mijn partij tot bepaling van
standpunten gekomen wordt. Dat levert in mijn geval
geen dilemma’s op. Het grote verschil tussen een confessionele
partij (zoals het CDA) en een liberale partij
(zoals D’66) is dat een confessionele partij de normen
en waarden die het geloof met zich meebrengt ook als
normen en waarden van de overheid, en liefst ook van
de geregeerden willen laten gelden. Een liberale partij
is van mening dat de overheid waardevrij moet zijn, en
als zodanig de geregeerden vrij moet laten in hun eigen
normen- en waardevorming. Dat betekent mijns inziens
niet dat de politici, ook niet de liberale politici, normen-
en waardevrij moeten of kunnen zijn. Uiteraard neem
je je hele bagage mee als je politiek bedrijft. Je zet dat
dan echter in om een inherent waardevrije overheid te
creëren. Ik zit al in de gemeenteraad en profileer mij
met name op de kwaliteit van de besluitvorming (komt
de inbreng van inwoners wel voldoende tot zijn recht),
volkshuisvesting en ruimtelijke ordening.
En hoe kwamen zij in de politiek terecht? Aan de genoemde
vijf (toekomstige) raadsleden te zien gaat er
genoeg uit van de beginselen van de remonstranten!
Sommigen gingen via familie naar de lokale afdeling
van de partij, en werden dan afdelingsvoorzitter, anderen
antwoordden ‘omdat ik het zelf wilde en omdat ik het
inspirerend vind om vorm te geven aan de samenleving’.
Of als een bewuste keuze na vergelijking van de verkiezingsprogramma’s,
gevolgd door een trouw lidmaatschap
(ik ben een beetje een ouderwetse D’66-er). •
Carla Bierlaagh hoofdredacteur adrem
jaargang 21 nr. 1 februari 2010 5

onderscheiding Yad Vashem
Remonstrants kostersechtpaar
Pleijsier
Op 16 november jongstleden heeft Yad Vashem in Jeruzalem aan het remonstrantse kostersechtpaar Nel en
Wim Pleijsier-van Buren postuum de onderscheiding ‘Righteous Among the Nations’ toegekend. De onderscheiding
zal op de Israëlische ambassade in Washington DC aan hun oudste dochter worden uitgereikt.
Hun namen zullen worden bijgeschreven op de ‘Righteous Honor wall’ in Yad Vashem.
De eind zeventiger jaren afgebroken, remonstrantse
Kerk aan de Laan, in het centrum van Den Haag, was in
oorlogstijd een schuilplaats voor meer dan twintig onderduikers:
Joden, knokploegers, Delftse studenten, jongens
die de Arbeitseinsatz ontdoken en zelfs twee deserteurs
uit de Wehrmacht. Het gebouw met al zijn gangen, zolders,
kelders, kruipruimten en grote kasten leende zich
er uitstekend voor om mensen te verstoppen.
Een van de joodse onderduikers was Zilpa Meibergen.
Haar dochter, Roni Thome-Gibbes, heeft zich ingezet om
de mensen te zoeken die haar moeder Zilpa hadden gered.
Na twee jaar van informatie verzamelen en toetsing
heeft dat nu geresulteerd in deze officiële toekenning.
De oudste dochter, Anneke Pleijsier, die nu in de VS
woont, heeft haar herinneringen aan de oorlog op papier
gezet. Zij schrijft: ‘Veel werd ons niet verteld, maar ik
herinner me zeer zeker de onderduikers die, achter in de
zaal, onder de grond zaten. Als we iets te vieren hadden
’s avonds, werden de ramen extra verduisterd, en zaten
we allemaal op de grond in onze huiskamer. We mochten
ook niet teveel lawaai maken, Sinterklaas en verjaardagen
zomerconferentie
Van maandag 30 augustus t/m woensdag 1 september
wordt de Zomerconferentie van het Remonstrants Vrouwencontact
gehouden op de Hoorneboeg. Het thema dit
jaar is ‘Ruimte voor nieuw licht’. De leiding van de conferentie
berust bij Annelies Oldeman en Jetteke Gieles; ds
Heine Siebrand zal het onderwerp inleiden.
Kosten: 175 euro. Graag wijzen wij u op de mogelijkheid
gebruik te maken van het vrijplaatsenfonds van het RVC.
Neem hiervoor contact op met het landelijk bureau.
Opgave: vóór 15 mei 2010, telefonisch (030 2316970) of
6 adrem remonstrants maandblad
werden op deze wijze gevierd. Zilpa Gibbes sliep in
mijn slaapkamer soms. Mijn bed stond toen voor een
ongebruikte open haard, waar achter een kleine ruimte
was (gemaakt?). Het is wel eens voorgekomen dat zij zich
daar verschuilde. Zij ging ook achter in de zaal en naar
anderen toe voor dit doel. De Remonstrantse Kerk was
een schuilkerk, alle huizen stonden met elkaar in verbinding,
door gangen en trappen en over het dak. Verstopplaatsen
genoeg dus. Er waren soms Duitsers in het huis,
griezelig gewoon, ook liepen die door de kerk en gangen
van het gebouw. […] Op een dag is de boel verraden; ik
was in de huiskamer met o.a. mijn vader, Oom Carel en
de onderduikers. De hele boel werd op 14 december 1944
opgepakt. Het pand werd continue door de Duitsers in de
gaten gehouden, zij stonden met geweren tegenover ons
huis. Na een tijdje in het ‘Oranje Hotel’ (via de Casuariestraat)
geweest te zijn, werden mijn vader en Oom Carel
op transport gesteld naar een werkkamp in Duitsland.
Mijn moeder en ik hebben mijn vader bezocht in de Casuariestraat.
Het werkkamp was in Unna-Königsborn in
het Ruhrgebied’. Beide ouders Pleijsier hebben de oorlog
overleefd. •
Remonstrants Vrouwencontact
per email (info@remonstranten.org) bij het Landelijk
Bureau. U kunt dan meteen eventuele dieetwensen
vermelden. Uw opgave wordt pas geldig na
de storting van de deelnemerskosten op
giro 140938 t.n.v. de Remonstrantse
Broederschap te Utrecht.

oekbespreking
In november 2009 presenteerde Nelleke Viëtor (lid Commissie
tot de Zaken) haar derde roman in vier jaar tijd:
Kwaad. In deze roman volgen we de relatie van Thera
en Charles. Aan het einde van hun studietijd maken ze
samen een reis. Bij thuiskomst blijkt de tweelingbroer
van Thera, met wie zij een zéér hechte band heeft, verongelukt
te zijn.Thera voelt zich schuldig aan zijn dood en
verbreekt de relatie met Charles, omdat ze zo’n hechte
band met een ander mens niet meer kan verdragen. Ze
trouwt uiteindelijk met Jaap, van wie zij verwacht dat hij
haar niet te na zal komen. Thera loopt emotioneel vast
in dit huwelijk, hoewel ze er vooral voor de kinderen het
Sponsorloop
Gemeente Doesburg
De remonstrantse gemeente Doesburg gebruikt
al haar creativiteit om het financiële hoofd boven
water te kunnen houden. In de periode april – september
2010 gaat een enthousiaste groep leden en
vrienden meedoen aan vijf wandeltochten in de omgeving
(o.m. Avondvierdaagse en Airborne).
Zij doen dat in herkenbare T-shirts van de remonstrantse
gemeente in Doesburg. De wandelaars laten zich sponsoren
door zo veel mogelijk mensen. Doel is om tienduizend
euro bij elkaar te sprokkelen. Met dat bedrag is het
mogelijk om een predikant in de gemeente te behouden.
Ook bedrijven in de regio worden aangeschreven om een
bijdrage te leveren. Tegelijkertijd benadert men de media
actief om de sponsorloop te promoten en de Remonstrantse
Broederschap meer voor het voetlicht te brengen.
Immers, op de langere termijn kan de gemeente alleen
beste van probeert te maken. Als zij Charles weer ontmoet
merkt zij dat haar liefde voor hem nooit is geluwd;
en dit is wederzijds. Beiden zitten echter “gevangen”
in een huwelijk. Ze bouwen een relatie op met brieven,
vluchtige ontmoetingen en leugentjes om bestwil.
Het verhaal is opgezet in vlot geschreven korte scènes.
Met weinig woorden worden soms grote gebeurtenissen
en emoties geschetst, of gesuggereerd. Thema’s uit de
vorige boeken komen terug, maar worden weer anders
uitgewerkt: omgang met verlies en rouw, eenzaamheid
binnen relaties, maar ook de momenten van geluk. De
stijl doet soms impressionistisch aan: grote lijnen worden
uitgezet, die later worden ingevuld met subtiele verwijzingen
naar voorafgaande scènes, waardoor je anders
tegen dezelfde gebeurtenissen aan gaat kijken. De door
Viëtor beschreven wereld is zó vertrouwd, dat het verhaal
bij wijze van spreken over de buren zou kunnen gaan.
Tegelijkertijd blijft er ongewild afstand bestaan tussen de
lezer en de personen uit het boek. Komt dit door de opzet
van het verhaal in snelle scènes, komt dit door wijze van
formuleren? Door de vertrouwdheid met de beschreven
wereld verwacht je deze afstandelijkheid niet; het wringt,
het intrigeert. •
Liesbeth Orthel
N. Viëtor, Kwaad. Uitgeverij Aspekt, 2009. 142 pagina’s.
Prijs € 14,95 ISBN 978-90-5911-900-0.
blijven bestaan als er nieuwe leden bij komen. Predikant
Marga Vos is enthousiast: ‘We groeien al met een à twee
mensen per jaar, hopelijk trekken we hiermee meer
mensen aan. In ieder geval zorgt de actie nu al voor een
revitalisering van de gemeente’.
Zie ook www.remonstranten.org/doesburg •
jaargang 21 nr. 1 februari 2010 7

van boekbespreking
de redactie
Ik had me nog zo voorgenomen nooit iets van Kluun te
lezen! Zijn eerste boek KEVBDD (Komt een vrouw bij de
dokter, 2003) werd een bestseller en is nu verfilmd. Later
publiceerde hij Help ik heb mijn vrouw zwanger gemaakt
(2006) en De weduwnaar (2006). Het succes bleef. De
levensloop van Kluun is op zich intrigerend. Succesvolle
yup afkomstig uit de reclamewereld, werd hij geconfronteerd
met de ziekte van zijn vrouw die aan kanker leed.
Na haar dood, vertrok hij naar Australië waar hij een tijdje
bleef met hun dochtertje. Zijn ervaring tekende hij op.
Het werd zijn eerste roman. Het vloog over de toonbank.
Maar ik had er helemaal geen zin in. Wachtend op een
trein die niet kwam, had ik bij de AKO een blik geworpen
op ’s mans eersteling. Nu ben ik van nature niet preuts,
maar ik bloosde als een zestienjarig Victoriaans wichtje.
Heus. Ik haat grof taalgebruik en pornografie is aan mij
niet besteed. Noem het ouderwets en elitair, dat zal best
zo zijn, maar ik houd het toch liever zo.
Bekering Maar zie: de bekering was nabij. Niet tot grof
taal- en lijfgebruik, maar tot Kluun zelf. Voor de maand
van de spiritualiteit schreef hij een klein boekje, getiteld
God is gek. De dictatuur van het atheïsme (2009). Ik kreeg
het in handen en begon wantrouwend te lezen. En ik
moet zeggen: ik werd aangenaam verrast. Zowel door
Kluun’s observatievermogen als door zijn vlotte en humoristische
stijl en taalvondsten. De man kan schrijven en
hij ontroert. De laatste dagen die hij met zijn stervende
vrouw doorbrengt noemt hij de ‘wittedoodsweken’.
8 adrem remonstrants maandblad
Van huis uit katholiek bleef Kluun later op afstand van
kerk en geloof. Maar het sterfbed van zijn vrouw bracht
hem tot andere gedachten: God was niet ver, Hij was
aanwezig. Bij terugkeer in Nederland, na een paar jaar
Australië, trof Kluun een sfeer aan die hem hogelijk
verbaasde. God is gek is het relaas van deze verbazing die
gaandeweg in boosheid veranderde. Opinieleiders en media
belijden onophoudelijk en soms agressief het nieuwe
credo: God is gek! Er moet een steekje los zitten als je in
een God gelooft.
Gevoelige snaar Kluun laat zien hoe deze nieuwe rage
functioneert. Alle christenen worden over één kam
geschoren: ze geloven allemaal dat de wereld in 7 dagen
geschapen is, dat de evolutietheorie niet klopt, dat homofilie
een zonde is en dat ongelovigen hetzij bekeerd,
hetzij vernietigd moeten worden. Religies zijn de oorzaak
van alle kwaad. Dit soort onzin. De korte citaten die het
boekje spekken zijn treffend, de denkbeeldige interviews
met Spinoza, Kant, Einstein en Wittgenstein zeer vermakelijk.
De felheid van de recensies van atheïstische zijde
toont aan dat Kluun een gevoelige snaar heeft weten te
raken. Ik weet nog niet of ik me al dan niet naar de boekhandel
ga spoeden om mijn vocabulaire dankzij Kluun te
verbreden, maar één ding weet ik wel: God is zo gek nog
niet! •
Christiane Berkvens-Stevelinck
Predikant remonstrantse gemeenten rotterdam en breda

Bijbeloverweging
De schrijver J.M. Coetzee vertelt in een interview
over Kaap de Goede Hoop: ‘Ik vind het belangrijk
dat je weet, zelfs als je er niet regelmatig heen
gaat, dat een landschap als dit bestaat, waar je
haast in religieuze zin in retraite kunt gaan, waar
je de wijk kunt nemen uit de huidige realiteit naar
een plaats die nagenoeg buiten de tijd staat. De
cultus van het toevluchtsoord. Een plek als Kaap
de Goede Hoop is geen permanent toevluchtsoord,
dat kan het ook nooit worden, maar ten minste
kun je hier een paar uur of een dag lang alleen
zijn met jezelf, één dag sta je buiten de geschiedenis,
ook al weet je dat je daar naar zult moeten
terugkeren.’ Er zijn van die plekken waaraan wij
gehecht zijn geraakt, maar waar wij toch zelden
komen. Het is kennelijk voldoende dat ze er zijn.
Over de kerk hoor je vaak zeggen dat het een aflopende
zaak is. Kerkgebouwen worden gesloopt, predikantsplaatsen
opgeheven, en theologische boeken worden per kilo
verkocht. Onze onvolprezen kerkelijke instituten sturen
met de regelmaat van de klok brochures en rapporten
de wereld in, waarin mooie dingen staan. Er moet altijd
zoveel van de kerken.
De ironie van dergelijk devoot, maar opgeblazen drukwerk
is dat het doet wat het zelf de moderne cultuur
verwijt: het legt namelijk een druk op mensen. Ook lezen
we dat men weg wil van het verlammende gevoel dat de
kerk een aflopende zaak zou zijn. De indruk die bij zulk
proza blijft hangen is dat God afwezig is in zowel de
huidige kerkelijke situatie als in de seculiere cultuur. God
is ergens in de toekomst, in een kerk waar het veel leuker
en veel beter is.
Weemoed Het meest verrassende van de christelijke kijk
op de wereld is echter dat het zich de huid openhaalt aan
zijn eigen creatie. Christus loopt als vreemdeling op met
een stelletje moedeloze Emmaüsgangers. Hij belichaamt
het pijnlijke afscheid van het oude en vertrouwde. De
weemoed om een gewenst verleden dat losgelaten moet
worden en om de toekomst waaraan men al gewend was.
En stel nu eens dat de kerk een voorbije, een aflopende
zaak is. So what?
Wat misschien slecht is voor Unilever, Philips of de
Hema, hoeft dat nog niet te zijn voor de kerken. Sterker
nog: het evangelie zelf is een aflopende zaak! De oudste
versie eindigt met een mislukte Messias, een leeg graf en
verbijsterde volgelingen. Geloven heeft kennelijk iets met
aflopende zaken. Gerrit Achterberg schrijft in het gedicht
Deïsme over Christus als een ‘koopman in oud roest’.
Vreemd dat die rapporten ons nooit iets vertellen over
de gevoelens van mensen. Dat God bijvoorbeeld ook een
scheur in de robuuste dichtgetimmerde werkelijkheid
van onze weemoed kan zijn. Of een Dinky Toy takelwagentje
dat een oude geleerde verrassend van zijn leerling
cadeau kreeg om hem er aan te herinneren dat zijn leven
weer opgetakeld moest worden uit ziekte en tegenslag.
Of in het door 250 voornamelijk onkerkelijke mensen
uit volle borst gezongen O Haupt voll Blut un Wunden…
na een zinderende lezing van Tommy Wieringa ‘in de
houten broek’ van de Utrechtse Geertekerk.
Laten we onze gevoelens serieus nemen – en werken
aan de ordening van ons innerlijk leven. Opdat er ruimte
ontstaat voor open plekken. •
Heine Siebrand
remonstrants predikant te utrecht
jaargang 21 nr. 1 februari 2010 9

Kees Posthumus Arminius! Rekkelijk!
‘Heleen had wel wat moeite met Arminius’, vertelt Kees,
‘want hoe maak je een boeiend stuk rond een beminnelijk
iemand, die nooit kwaad wordt, die steeds maar weer
geduldig de zaak wil uitleggen? Daarom bekijken we
Arminius in eerste instantie vanuit de ogen van zijn vriend
Uytenbogaert. Dat is een soort spindokter. Kijk, Jacob Arminius
(‘latijn’ voor Hermanszoon) hoefde niet zo nodig
hoogleraar te worden. Zijn kerkgemeente in Amsterdam
hield van hem, hij genoot er van zijn godsdienstige vrijheid
en als hoogleraar kreeg je toen geen pensioen. Voor
zijn gezin (met negen kinderen) was het beter geweest als
hij gewoon predikant gebleven was. Uytenbogaert had het
plan bedacht: het hoogleraarschap, de bemiddeling van
de Staten. Maar Arminius was niet alleen maar volgzaam.
Juist de tegenstand tegen zijn benoeming maakte hem
vastberaden. Hij liet zich niet piepelen.’
Voor ‘Arminius! Rekkelijk!’ dook Kees in de boeken. Hij
las de biografie van Arminius door Bangs (‘veel leuke
details’) en sprak o.a. met professor Marius van Leeuwen.
Wat voor beeld kreeg hij van Jacob Arminius? Kees:
‘Sommige mensen vinden dat ik op zijn portret lijk. Hij
staat heel dicht bij me. Arminius verloor zijn vader toen
hij nog jong was. Mijn eigen vader stierf toen ik dertien
was. Die overeenkomst vond ik ook al opvallend omdat
Calvijn zijn moeder had verloren op jonge leeftijd. Ik
vraag me dan af: door wie ben je opgevoed? Wie heeft je
gevormd? Arminius heeft voortdurend mensen om zich
heen gehad. Zijn vader was een eenvoudige werkman,
een messenmaker uit Oudewater. Na zijn dood ontfermt
de priester Amilius zich over hem. Daarna allerlei
anderen. Het lijkt dan of er met hem gedaan wordt, of
hij zelf geen duidelijke keuzes maakt. Maar hij is slim
en pakt zijn kansen. Calvijn werd in zijn leven steeds
onverdraagzamer, Arminius juist milder, toleranter. Terwijl
hij steeds meer zwart gemaakt werd. Zo zou hij een
verstandshuwelijk hebben gesloten met de veel jongere
Lijsbeth Reael. Zij was de dochter van de burgemeester.
Ook zou Arminius in Rome de voeten van de paus gekust
hebben (moet je nagaan: in het 12-jarig bestand in de
oorlog met Spanje!) en het zou spoken in zijn huis. In werkelijkheid
was het een rustige, innemende man. Nog een
opmerkelijk verschil met Calvijn: bij een familie heerste de
pest. Calvijn werd erbij geroepen. Maar hij ging niet. Eenzelfde
verzoek deed men aan Arminius in zijn tijd, en die
ging wel naar binnen. Dat is veelzeggend.’
Het gaat over oude theologische twisten. Is het stuk
actueel? ‘Ja, zeker. Het speelt in augustus 1609, ten tijde
van de laatste debatten tussen Gomarus en Arminius. De
Staten van Holland willen dat ze hun geschil bijleggen.
Arminius wilde dat wel. Het ligt aan Gomarus dat dit niet
gelukt is. Gomarus komt er niet zo best vanaf bij mij.
10 adrem remonstrants maandblad
Armin
mijn

ius is
held!
(dit jaar)
Verteller Kees Posthumus (51) heeft er zin in.
Na eenenvijftig voorstellingen over Calvijn
is nu Arminius aan de beurt. Het stuk over
het leven van een van de ‘founding fathers’
van de remonstranten is al in tweeëntwintig
gemeenten geboekt. De tekst – die Kees
zelf schreef – werd bewerkt door de regisseur
Heleen Hennink. Kees Posthumus op
tournee met toneelstuk Arminius! Rekkelijk!
Ik laat hem stotteren, vooral bij het woord ‘predestinatie’.
Het lijkt me iemand zonder veel karakter. Uytenbogaert
gaat langzaamaan meer en meer twijfelen aan het plan om
de hulp van de Staten in te roepen. Hij ziet dat Arminius
eronder lijdt. Uiteindelijk is hij vroeg gestorven. Hij was
pas 49 en volkomen uitgeput omdat hij zich voortdurend
moest verdedigen. Hij werd gedemoniseerd door zijn
tegenstanders. Net als Geert Wilders nu. Alleen: Wilders
voelt zich bedreigd door de samenleving en wil daarom
eenheid. Arminius werd in zijn tijd juist als bedreigend
voor de eenheid gezien, omdat hij verscheidenheid voorstond.
Dat is wel iets om over na te denken, toch?’
Klinkt serieus. ‘Dat is het ook. Maar er zit meer humor
in dan in ‘Calvijn’. Leuk zijn de liedjes van de Bavianen
en Slijkgeuzen. Daar hebben we nieuwe teksten op
gemaakt, want oorspronkelijk zijn ze van na de Synode van
Dordrecht, terwijl het stuk natuurlijk in de tijd daarvóór
speelt. Juul Beerda begeleidt ze op accordeon. Dat doet hij
fantastisch; het geeft de voorstelling een apart tintje. Juul is
trouwens ook nog secretaris van Uytenbogaert en beveiligingsambtenaar
(compleet met donkere zonnebril).’
Zelf ben je geen remonstrant… ‘Ik kerk in een oecumenische
basisgemeente. Vrijzinnigheid loopt door alle
gezindten heen. Ik hoop dan ook dat de voorstelling ook
in PKN-gemeenten bekeken zal worden. We weten allemaal
dat op den duur het standpunt van Arminius heeft
gewonnen. Dat maakt het interessant om PKN-ers uit te
nodigen. Ook om ze te laten weten dat wat op de Synode
gebeurd is, schandalig is. Ik maakte daar een liedje over:
‘Foei u, Dordtse Synode
Foei, moeder van verraad
Foei u, dat gij zo snode
Gods kerk hebt gesmaad
Uw procedures waren vals
Zo bracht u de kerk om hals
Dit was Holland op zijn smalst.’
Wil je nog iets zeggen? Kees: ‘Ik moet voor elke voorstelling
een net sinaasappels kopen.’ Sigrid: ‘Waarom?’
Kees: ‘Dat ga ik niet verklappen.’
Dat maakt dus heel nieuwsgierig. Komt het zien!
Na afloop van de voor-première op 14 januari is Kees opgelucht.
‘Ik was stik-nerveus. Het is hier – op de ‘toogdag’
voor de remonstrantse predikanten en bestuurders – toch
in het hol van leeuw. Maar ze vonden het leuk en gaven
zelfs nog wat tips.’ •
Sigrid Coenradie
predikant remonstrantse gemeente oosterbeek
jaargang 21 nr. 1 februari 2010 11

thema gemeenteraadsverkiezingen
Judith Bosch is bekend uit de jaren zeventig als radio- en tv-presentator bij de NCRV. Vanaf 1982 begon zij
haar eigen bureau voor media- en presentatietrainingen in Amsterdam. Aanvankelijk was haar doelgroep
beperkt tot professionele presentatoren. Sinds een jaar of tien traint en begeleidt ze ook (beleidsmakers bij)
de overheid, het bedrijfsleven en het vrije beroep.
Overtuigings
kracht
Haar grootvader van moederskant was remonstrants pre- kunnen houden. Voor een camera worden mindere
dikant en hoogleraar Bert van Holk (1893-1982). Vrijzin- kwaliteiten ook nog eens extra uitvergroot. Wie heeft er
nig geloof is haar dus met de paplepel ingegoten. Michel niet de tafel van Pauw en Witteman op zijn netvlies staan
Peters spreekt met haar over het begrip overtuigings- met een triomfalistische Pim Fortuyn aan de ene kant en
kracht en over de manier waarop politici en predikanten een norse, zuur kijkende Ad Melkert aan de andere kant.
dit vermogen kunnen ontwikkelen. Ook haar grootvader De afloop is bekend; exit Melkert. Een goede presentatie
duikt in het gesprek natuurlijk nog even op. ‘Ieder mens is derhalve cruciaal voor het overbrengen van de bood-
bepaalt zelf hoe hij over komt op een ander.’
schap. Waarom is de ene politicus overtuigender dan
de andere? Waarom trekt de ene predikant volle kerken
Vaardigheid In onze beeldcultuur moeten publieke en de andere niet? Bosch: ‘Het woord charisma – in het
personen over een ruime dosis van de X-factor beschik- bijzonder het gebrek er aan – wordt vaak als dooddoener
ken om de aandacht van het zappende publiek vast te misbruikt. Overtuigings kracht is een vaardigheid die
12 adrem remonstrants maandblad

Eén goede zin in de preek
die kerkgangers mee nemen naar huis
en de dominee heeft het goed gedaan
aan te leren is. Je hebt er slechts een beetje talent voor
nodig, als trainer kan ik helpen dat verder te ontwikkelen.
Het vraagt de bereidheid om iets te laten horen of zien
van jezelf met stem, houding en woordkeus. Stem en
beeld zijn het meest belangrijk om de boodschap over
te brengen. Waarom spreekt Wilders aan bij zo’n groot
publiek, los van de inhoud van zijn boodschap? Dat
heeft alles met zijn presentatie te maken. Hij spreekt in
enkelvoudige zinnen, in louter hoofdzinnen, die iedereen
kan begrijpen en opnemen. Na zo’n hoofdzin met
een punt is ieder mens geneigd te knikken: boodschap
geland. Bovendien geeft hij duidelijke, alledaagse, platte
voorbeelden en geen ingewikkelde metaforen. Kijk naar
iemand als Rinnooy Kan in Buitenhof. Die man straalt
rust en autoriteit uit door zijn woordkeus, zijn heldere
taal, zijn houding en zijn stem. Hij maakt de indruk dat
hij zijn verhaal voor het eerst vertelt en mij als kijker wil
overtuigen. Dat werkt.
Lichaamstaal is belangrijk. Vooral als die slecht overkomt.
Wiebelen, je hoofd of je ledematen te veel bewegen leidt
af van de boodschap. Een goede presentatie kent een
harmonie van inhoud, geluid en beeld. Hoe rustiger, hoe
overtuigender.
Allerbelangrijkst is echter het stemgebruik want daarmee
kun je nuances aangeven, details beklemtonen
en emoties aanboren en overbrengen. Een mens heeft
drie octaven tot zijn beschikking, maar gebruikt er vaak
maar één van. Dan kabbelt een verhaal maar verder en
valt de toehoorder in slaap. De kunst is om de laagte en
de hoogte te gebruiken, te vertragen en te versnellen, te
fluisteren en te schallen. In mijn trainingen benadruk en
ontwikkel ik de sterke kanten van mensen met gebruik
van camera’s. Door een toename van het zelfvertrouwen
vallen de zwakke kanten dan weg. Mijn grootvader
speelde dat spel met verve in de Pieterskerk in Leiden’.
Paplepel Wat voor man was haar grootvader? Wat behelsde
zijn vrijzinnige (religieuze) opvoeding in die tijd?
Bosch: ‘Mijn grootvader was een autoritaire dominee, gerespecteerd
notabele in zijn tijd, een man met charisma
die altijd volle kerken ‘bespeelde’. Het is veelzeggend dat
ik hem nooit ‘opa’ noem. Het is dat hij predikant was,
anders zou hij zo als acteur aan de slag hebben gekund.
Die vaardigheden heb ik van hem geërfd. Vrijzinnigheid
betekende bij mij thuis dat wij zelf onze mening moesten
vormen, dat we zelf moesten nadenken en ons niet laten
beïnvloeden door buren en andere mensen. Bijvoorbeeld:
tot op hoge leeftijd kwamen kinderen en kleinkinderen
op de verjaardag van mijn grootvader. Eén van hen nodigde
hij vooraf altijd uit om dan een voordracht te houden
en deze te verdedigen in het gesprek erna. Pas daarna
gingen we aan de borrel. Mijn ouders hebben mij ook
zo opgevoed. Ze waren geshockeerd toen ik in de jaren
zestig wilde gaan samenwonen. Maar ik kreeg uitgebreid
de gelegenheid om mijn ideeën daarover te verklaren en
dat werd uiteindelijk ook geaccepteerd. Die houding werd
ook op het geloof toegepast. Alle vaste regels en gewoonten
werden kritisch tegen het licht gehouden’.
Predikanten Judith Bosch traint voor de Zendtijd van de
Kerken vaak predikanten in televisiepresentatie. In een
gemeente komen de gelovigen voor de dienst, er is interesse
voor de persoon van de predikant en/of de boodschap.
Een televisiepredikant komt plompverloren langs
op de buis en moet dan de aandacht vasthouden. Vroeger
stond er een statische camera in de kerk en dat was het
dan. Nu stellen we hogere eisen. De predikant moet dus
bijvoorbeeld na een algemene opening in de camera
kijken en de mensen thuis persoonlijk uitnodigen om samen
te bidden. Werkt overtuigingskracht voor predikanten
hetzelfde? Bosch: ‘Ja hoor, het doel is anders, maar de
principes zijn gelijk. Een predikant moet de teksten uit de
bijbel zo brengen dat mensen er de relevantie voor hun
dagelijkse leven in zien. Troost en herkenning, daar gaat
het om. De preek kan veel aantrekkelijker worden door de
presentatie te verbeteren. Zonder dat dat ten koste hoeft
te gaan van de inhoud overigens. Ik vraag predikanten
altijd wat gelovigen moeten meenemen uit hun preek en
nodig hen uit om dat met meer betrokkenheid en meer
nadruk te brengen. Als mensen in de kerk één goede zin
mee naar huis nemen, dan heeft de dominee het goed
gedaan. Stemgebruik is daarbij weer heel belangrijk.
Dominees maken zich nogal eens schuldig aan het ‘zinkende
bootje’. De klemtoon ligt dan aan het begin van de
zin, waarna de tekst wegzinkt: ‘Welkom op deze eerste
zondagochtend van het nieuwe jaar’. Dan val je als toehoorder
in slaap. Maar als het thema ‘het nieuwe jaar’ is,
dan moet daarop de klemtoon liggen. Dat moet schallen,
in crescendo in plaats van op de automatische piloot. Zeg
dus bijvoorbeeld ook: ‘Laat ons bidden’ in plaats van ‘Laat
ons bidden.’ Nieuwe media zijn uitstekend te gebruiken
in de dienst, als ze functioneel zijn en ondersteunend aan
de boodschap die je wilt overbrengen. Jonge mensen kun
je er beter mee bereiken. Een enkel traininkje zet niet zoveel
zoden aan de dijk. Het vraagt voortdurende oefening
om deze presentatievaardigheden in te laten slijten. In de
predikantenopleidingen zou hier veel meer aandacht voor
moeten zijn. •
Michel Peters coördinator communicatie
op het landelijk bureau remonstranten
jaargang 21 nr. 1 februari 2010 13

van thema de gemeenteraadsverkiezingen
redactie
Onderbuik
onderwereld?
Pleidooi voor goede gevoelens in de onderbuik
Onderbuikgevoelens, je kunt er niet meer om heen en
wat hebben we er een last van. Geert Wilders bezorgt
Alexander Pechtold onderbuikgevoelens, maar het
omgekeerde zal vast ook waar zijn. Weldenkende kerkverlaters
krijgen de kriebels van een galmende dominee
op zondagochtend en de galmende dominee haalt zijn
inspiratie voor een donderende preek vast niet alleen
bij Onze Lieve Heer, maar ook uit de onderbuik. Hoe
universeel onderbuikgevoelens ook zijn, in gezelschap
zal inmiddels niemand snel toegeven dat deze gevoelens
soms opspelen. Immers wie zich laat regeren door de
onderbuik schaart zich – zo vinden we met elkaar – in het
kamp van de vechters en de schreeuwers en wie wil nou
als zodanig bekend staan? Het correcte mensbeeld is dat
van de verstandige goed opgeleide burger die rationele
afwegingen maakt. Het vreedzaam samenleven van
verschillende bevolkingsgroepen komt in het gedrang als
de onderbuik het voor het zeggen heeft. En dus is het bon
ton om te zeggen dat we met onderbuikgevoelens korte
metten moeten maken.
Andere tijden De onderbuik heeft betere tijden gekend.
Tenminste als je ervan uit gaat dat sommige maatschappelijke
veranderingen ten goede ook vanuit de buik
kwamen. Negentiende-eeuwse misstanden in fabrieken
waren vast nog aan de orde van de dag als dappere individuen
niet en masse met heel hun buik waren opgekomen
voor de rechten van de werkende klasse. Maar ik denk
ook aan degenen die gestreden hebben tegen apartheid,
discriminatie van homoseksuelen, de ongelijkheid tussen
man en vrouw. Heel wat vormen van ongelijkheid tussen
mensen zijn, dankzij de kolkende gevoelens uit de onderbuik,
aan de orde gesteld en soms veranderd ten gunste
van gelijkwaardigheid.
En toch hebben in het huidige Nederlandse culturele
klimaat onderbuikgevoelens een slecht imago. We
kunnen er zelfs niet meer om lachen. De tijd dat de
onderbuik gereserveerd was voor ‘de ballen in me buik’
van Van Kooten en De Bie en ‘hun vieze man’ ligt al weer
even achter ons. Dat was nog eens grappig en met hese
stem deden scholieren op het schoolplein de cabaretiers
na. Natuurlijk: Ballen in je buik kreeg je niet door maatschappelijke
misstanden, maar door naakte kippen bij de
14 adrem remonstrants maandblad
poelier of een pak melk dat zuur was geworden en was
gaan bollen. Toch is het na Van Kooten en de Bie met de
onderbuik snel bergafwaarts gegaan. Of misschien heeft
hun liedje wel bijgedragen aan het beeld dat er van een
onderbuik geen beschaving valt te verwachten.
Het lachen is ons vergaan. Er wordt zelfs niet meer
geglimlacht als onderbuikgevoelens worden ontmaskerd.
Bij het gangbare spreken over de onderbuik horen immers
vreemdelingenhaat, islamofobie en heel veel angst voor
wie anders is. En daar komt niet veel goeds uit voort. En
dus worden we bijna dagelijks door weldenkende mensen
en gezagsdragers gemaand om de buik enkel te reserveren
voor voedsel, niet voor gevoelens.
Erkenning De onderbuik is tot onbewoonbaar gebied
verklaard. Maar gooien we daarmee niet het kind met
ballen in mijn buik (fragment) van kooten en de bie
heb u daar nou geen last van
een eitje wat te zacht is en je pelt ’t open
en dan komt het warme geel zo langs de rand gedropen
kippen bij poelieren liggen naakt ondersteboven
en ‘s winters lekker spelen, met je eige lippen kloven
reclamefoto’s in de krant, van seksuele meisjes
een mevrouw die even zachtjes schudt,
zo met een bos radijsjes
o, dan krijg ik ballen in me buik
grote warme, natte, lekke ballen
o, dan krijg ik ballen in me buik
van die dingen krijg ik ballen in me buik
ken ik niets aan doen. gaat gewoon vanzelf
een damesetalagepop, met nog geen kleren aan
dat de bovenste helft d’r af is, d’r alleen twee benen staan
en die dingen die ze smeren uit de neuzen aan hun stoelen
en een pakkie melk wat zuur is, dat lekker bol gaat voelen
kapotte vuilniszak, waaraan is gegeten
of een bankie in ’t park, nog warm van wie er heb gezeten
eigenaardig. eigenaardig maar niet vies toch, hè?

het badwater weg? Doen we de onderbuik niet groot
onrecht als we er van uitgaan dat het morele correcte
standpunt altijd beredeneerd, gerationaliseerd en beargumenteerd
is? Klopt het mensbeeld dat ten grondslag
ligt aan de kritiek op onderbuikgevoelens wel? Is dat
dominante mensbeeld van de weldenkende burger niet
een geïdealiseerd mensbeeld dat geen recht doet aan de
verschillen tussen mensen. Er zijn nu eenmaal mensen
die gevoelsmatig wat heftiger zijn dan anderen, net zo
goed als er mensen zijn die vooral met hun hoofd het leven
benaderen. Daar moet toch ruimte voor zijn? Hebben we
die variatie niet nodig? En is een mensbeeld van de goed
opgeleide rationele burger die alles kan, als hij maar zijn
best doet, niet veel te optimistisch? Wat te denken van de
zogenaamde onrendabelen. Mensen die structureel weinig
kansen, middelen en mogelijkheden hebben en heel goed
voelen dat in hun situatie weinig perspectief zit, maar daar
niet een genuanceerd verhaal over kunnen houden?
Ik pleit voor een welbewuste erkenning van de onderbuik
op bijbelse gronden. Wat te denken van Jezus die de handelaren
wegjoeg van het tempelplein en als een razende
tekeer ging voor de tempel. Of de profeten; degenen die
in het oude Israël misstanden aankaartten, werden veelal
niet gedreven door de rede maar door boosheid en een
groot gevoel van onrecht dat hen en vooral anderen werd
aangedaan.
Stel je voor dat we het denken zouden verbieden in
onze samenleving, omdat mensen boze gedachten hebben.
Dat zou onzinnig zijn. Het denken in ons hoofd
kent nu eenmaal kwade en goede gedachten. Dat weet
zelfs een kind. Toch is de onderbuik wel een dergelijk
eendimensionaal lot beschoren. Dat is jammer want in
de onderbuik kunnen wel degelijk gevoelens tot bloei
komen die onze wereld tot een betere plaats maken voor
iedereen. De onderbuik is geen onderwereld. Soms gaan
die gevoelens gepaard met boosheid of met gedrag dat
we confronterend vinden of ongepast en dat is niet altijd
aangenaam en rustig. De onderbuik confronteert. Maar
er wonen daar ook gevoelens die het goede, het ware en
het rechtvaardige veilig willen stellen.
Hoe we erachter komen of onderbuikgevoelens het goede
beogen? Misschien wel door deze gevoelens van een af -
stand te onderzoeken met de andere aspecten van je
wezen; je verstand, je hart. Hoofd, hart en buik dienen
elkaar niet uit te sluiten, maar samen op te trekken. Stel
jezelf ook de vraag of gevoelens geweld veroorzaken
en uitsluiting of juist proberen deze zaken op te heffen.
En krijg je van deze adviezen ballen in je buik omdat het
je teveel doet denken aan een zoetgevooisde dominee die
het allemaal wel weet, luister dan goed in je eigen omgeving
naar wat anderen te vertellen hebben. De wetenschap
dat er naar je geluisterd wordt en dat er rekening
met je wordt gehouden is de beste remedie om met elkaar
te voorkomen dat boze onderbuikgevoelens de tijdgeest
domineren. •
Tom Mikkers
algemeen secretaris remonstrantse broederschap
jaargang 21 nr. 1 februari 2010 15

van tentoonstelling de redactie Niet Normaal
Maar
anders
dan
Wat wordt er beoogd als men een expositie samenstelt met als thema: ‘het anders zijn’ of ‘het niet normaal
zijn’? Wordt de kunst dan niet misbruikt voor een maatschappelijk doel? Het zal de initiator Ine Grevers
en de organisatie van de tentoonstelling ‘Niet normaal – Difference on display’ ook wel niet zijn ontgaan.
Grevers die al in de jaren ’90 een dergelijke expositie
heeft georganiseerd, kan maar niet van dit onderwerp
afkomen. Als ik via één van de barokke slingerpaden
ben binnengekomen en in de grote hal van de Beurs van
Berlage in Amsterdam loop, voel ik me er ingeluisd. Het
is alsof ik in een kermisattractie ben terecht gekomen,
waarbij mij een fors entreebedrag afhandig is gemaakt:
er weer ingetrapt! Ik voel me voyeur in een provisorisch
in elkaar getimmerd kermisdorp. Het is nog net geen
spookhuis. Daarvoor is er te veel licht aanwezig in dit
majestueuze paleis voor het volk. De veelheid aan prikkels
in de verrommelde ruimte doet mij wel denken aan
een meeslepend en aandacht vragend kijkspel alsof men
rondtoert in een wagonnetje van een attractiepark. Ik
weet niet waar ik het eerst naar moet kijken. Ik zie grote
videoschermen waar bewegende beelden mijn aandacht
vragen. Ik hoor geluiden die bij filmfragmenten schijnen
te horen, die ik nog maar niet bij beelden kan plaatsen.
Is dit misschien het ‘nieuwe tentoonstellen’? Ik heb
gelukkig geen last van ADD of ADHD. Toch voel ik me
behept met een concentratiestoornis. Het lijkt alsof ik
moet ‘multitasken’, zoals ik mijn kinderen soms zie doen
als zij achter de computer zitten en intussen aan het
SMS’en of MSN’en zijn.
De maatschappij heeft luie kijkers van mensen gemaakt.
Daarom is men in museumland op het idee gekomen
om mensen meer te entertainen. Dat heeft zeker zijn
positieve kanten, maar het kan ook doorslaan. Gaat het
16 adrem remonstrants maandblad
om kunst, of gaat het om opgeroepen emotie of het
plaatsvervangend gevoel? Ik laat dat hier in het midden.
Dat oordeel moet u zelf maar vellen. Ik klamp mij vast
aan de portrettenserie van Marlene Dumas: heerlijk
geschilderd, een meditatiemoment in een kakofonische
entourage. Zou zij geweten hebben dat haar werk
meer exemplarisch dan oorspronkelijk gebruikt zou
worden voor dit thema? Ik stuiterbal verder door deze
expo-flipperkast. Ik laat me verbazen door lichamelijke
onvolkomenheden van tentoongespreide gehandicapten.
Aan het einde van de zaal wordt mij een stellage gepresenteerd
in onvolkomen staat. Er wordt nog aan gewerkt.
Het gelijkt een brandstapel met bovenaan een spreekgestoelte
voorzien van Christusmonogram. Het is nauwelijks
blasfemisch te noemen, meer humoristisch. Via
dit krakkemikkig bouwwerk beland ik uiteindelijk bij de
sedimenten van de uitgang. Ik laaf me nog even aan een
verwrongen corpus van Berlinde de Bruykere dat vleselijk
echt lijkt. Dan word ik als normaal mens onherroepelijk
deze kijkkast uitgespuugd met de prangende vraag: wat
is nu eigenlijk ‘abnormaal’? Het antwoord ligt op straat
en in onszelf. Ligt dit antwoord ook in betreffende uitstalling?
Of toch anders? •
Hans van der Waal
lid remonstrantse gemeente schoonhoven
Niet Normaal: tentoonstelling in de Beurs van Berlage
in Amsterdam van 16 december 2009 tot 7 maart 2010.

in memoriam
Co Beukman 1922 – 2010
Liefdevol eigenzinnig
Op woensdag 6 januari is Co Beukman op 87-jarige leeftijd
overleden. Enkele weken geleden kondigde hij aan dat
het laatste traject van zijn leven was ingegaan. De datum
van zijn overlijden had hij bepaald op Driekoningen. Een
manier van omgaan met zijn ziekte, die paste bij zijn levensstijl.
Gevoelig als altijd voor de signalen die een mens
op zijn levensweg opdoet, had hij geleerd daar goed naar
te luisteren en tijdig zelf de regie in handen te nemen. Zo
had hij altijd geleefd, en daaraan bleef hij - even overtuigd
als ontspannen - trouw tot het eind.
Co was geboren en opgegroeid in Zwolle. Toen hij 14 jaar
oud was overleed zijn vader. Op een vakantie in Luik had
hij een religieuze ervaring die de prille bodem legde voor
zijn geloof en latere predikantschap. Hij ging daarom
naar een gymnasium, waar hem wegens zijn eenvoudige
komaf de toegang werd ontmoedigd. Een wijze docent
stimuleerde hem zijn geluk elders te beproeven. Deze
begreep wat er in hem omging en gaf hem de wijze raad:
van nu af aan ben je je eigen vader! Van zijn vader – die
bevriend was met de predikant Horrëus de Haas – had
hij niet alleen een sterk godsdienstig besef meegekregen,
maar deze had hem ook voorgehouden dat elke tijd
opnieuw een eigen verhouding met God en geloof moet
zien te vinden. In elke tijd staan er weer mensen op die
het op hun eigen manier oppakken, voortzetten en gaande
houden. Deze relativerende open kijk op de dynamiek
van kerk en geloof, is typerend geweest voor Co Beukman
in zijn latere, zesendertigjarige loopbaan als predikant.
Hij keek vooruit en was goed georganiseerd. Hij kon
boeiend preken en zocht in het pastoraat het echte in de
mens. Van geleuter hield hij niet. Liever ging hij eigenzinnig
de confrontatie aan, vanuit de liefdevolle inspanning
de ander te helpen om zich te openen. Zijn grote
liefde vond hij in de liefde, de kunst, de muziek én in de
dagelijkse studie van de psalmen.
De laatste jaren woonde hij boven de ingang van een
appartementencomplex in Heelsum. Als een oudste in
de poort. Hij bleef bij de tijd. Op zoek naar datgene in de
mens wat in staat stelt door persoonlijke groei zelf ‘nee’
te leren zeggen tegen een leven en een geloof dat alleen
maar achterom ziet. Het ging hem om het onvoorspelbare
– wat je niet kunt fixeren of prolongeren: ‘zelfs de
behoefte om tegendraads te zijn verbleekt dan’. •
Heine Siebrand
remonstrants predikant geertekerk utrecht
jaargang 21 nr. 1 februari 2010 17

het gezicht van...
Dik Mook
Dik Mook (59) is jongerenwerker/pastoraal werker in het Vrijzinnig Centrum Vrijburg in Amsterdam. De
Remonstranten maken daar deel van uit. Ooit begonnen als onderwijzer op een Freinetschool. In 1977 werd
hij doopsgezind jongerenwerker. Studeerde theologie en volgde opleidingen op het vlak van theater, fotografie,
video en meditatie.
Jonge mensen? ‘Jonge mensen zijn snel, creatief, flitsend
en niet statisch. Het is een voorrecht om met hen te
mogen werken, praten, muziek te maken, op reis te gaan.
Ik wil weten waar ze mee bezig zijn, hun leefwereld begrijpen,
hun kunstvormen volgen. Op de Freinetschool is
de kiem voor die fascinatie gelegd. Vanuit de constatering
dat kinderen niet gemotiveerd zijn op school, werd het
werk bepaald door wat leerlingen belangrijk vinden, waar
ze voor warm lopen. Hun bagage was het uitgangspunt.
Wij onderwijzers hielpen hen om hun eigen lot in handen
te nemen, om op te groeien als vrije en verantwoordelijke
burgers. Vrijzinnigheid troef dus’.
Jonge mensen in Vrijburg? ‘Dat is ook in Vrijburg mijn
uitgangspunt. De jongerengroep daar bestaat uit zo’n vijftig
personen. Zij hebben een kelder onder de kerk, waar
ze echt zelf voor verantwoordelijk zijn. Met eigen sleutel
dus. Ze kunnen daar computeren, pizza eten, kletsen,
muziek maken etc. Ze maken fouten, maar de jongeren
corrigeren elkaar. Ik heb een keer meegemaakt dat een
jongere herhaaldelijk met gestolen autoradio’s aan kwam
zetten. Iemand uit de groep heeft er op een bepaald
moment toen één kapot gesmeten en gezegd ‘dit was
adrem nr. 0 januari 2010
18 adrem remonstrants maandblad
de laatste keer’. Afgelopen was het! Ik ben er bij, maar
bepaal niet de agenda. Mijn doel is dat ze anders gaan
denken, hun hersenkwabben gaan verleggen, een andere
mening gaan verkondigen. Ik heb het weinig over God
en de bijbel, maar veel over verbondenheid van mensen
met elkaar en over verantwoordelijkheid voor de ruimte.
Dinsdag en vrijdag wordt er echt gekookt. Als er een
bord teveel is gedekt, begin ik wel over Elia. Dan ontstaat
er een discussie over iemand die de wereld zou kunnen
omkeren, herstellen. Resetten eigenlijk, dat begrijpen
ze beter. Sinds drie jaar zijn er ook brunchdiensten met
muziek, teksten, gedichten en stilte’.
Inspiratie ‘Ik lees veel en de bijbel blijft natuurlijk een
onuitputtelijke bron van inspiratie. Daarnaast onderhoud
ik contacten met Oost-Europa – nog uit de DDR-tijd. Ik
ben dol op beeldende kunst en praat graag met kunstenaars.
Af en toe begeef ik me bovendien in een boeddhistische
retraite. Ook ik verleg af en toe mijn hersenkwabben.’
•
Michel Peters coördinator communicatie
op het landelijk bureau remonstranten

eraadsdag 2010
Beraadsdag ‘Voor een vrij en verdraagzaam Christendom’
Remonstrantse kerk, Museumpark 3, Rotterdam
Informatie/opgave: www.remonstranten.org 030 2316970
Remonstrantse Beraadsdag
13 | 3 | 2010
REM_poster Beraadsdag 2010_.indd 1 08-12-09 13:01
Programma nu bekend! De Remonstrantse Beraadsdag
van 2010 vindt plaats in de remonstrantse kerk in Rotterdam.
De dag staat in het teken van een vrij en verdraagzaam
christendom. Tijdens deze dag komen aspecten van
deze traditie aan de orde. Welke teksten worden gelezen?
Wordt er binnen dat vrije en verdraagzame christendom
ook buiten de lijntjes gekleurd en waar dan? En wat is
de betekenis van deze wijze van geloven in een cultuur
waarin godsdienst soms weer opnieuw lijkt te worden
uitgevonden? Houden deze vragen u bezig? Kom dan ook
naar deze beraadsdag 2010. U mag het niet missen. Het
programma is nu bekend. In het kader hiernaast leest u
er alles over. Informatie en opgave: een opgavekaart is bij
deze AdRem gevoegd. Voor een compleet programma en
toelichtingen zie: www.remonstranten.org
Arminius als gids Met deze beraadsdag sluiten we een
bijzondere periode van herdenkingen af. In oktober 2009
herdachten de Remonstranten Jacobus Arminius. Op 14
januari 2010 was het 400 jaar geleden dat de Remonstrantie
werd ondertekend. De ondertekenaars pleitten
voor een rekkelijk christendom en wensten bescherming
van de overheid. In de media klonken er ook vragen bij
deze herdenkingen. Mogen de remonstranten Arminius
wel herdenken? Zou Arminius als hij nu zou leven wel
remonstrant zijn? Het hangt af van je traditiebegrip
hoe je deze vragen beantwoordt. De grote nadruk in de
theologie van Arminius op wie wel het eeuwige leven
verwerft en wie niet, staat niet dicht bij het geloof van een
21ste-eeuwse remonstrant. Ook zijn redeneringen waarin
hij jongleert met christelijke dogma’s staan ver van onze
belevingswereld. Remonstranten van nu omarmen niet
de dogmatiek, maar de verbeelding en brengen die in
verbinding met de bijbel. Remonstranten van nu gaat het
niet om wie verlost wordt en wie wordt verworpen, maar
om God en je naaste liefhebben.
Het gaat ons niet om de ware leer, maar om mededogen
voor ieder die lijdt en sterft. Het gaat ons om een vrij
en verdraagzaam christendom. Arminius wilde ruimte
voor verschillende theologische opvattingen. In dat spoor
zijn de remonstranten tot op de dag van vandaag verder
gegaan. Arminius niet als cipier, maar als gids van een
traditie van vrij en verdraagzaam christelijk geloven. •
PROGRAMMA
VOOR EEN VRIJ EN VERDRAAGZAAM
CHRISTENDOM
Plenair programma ochtend
• liturgische opening door remonstrants predikant
dr.koen holtzapffel
• debat ‘religie mag weer in de krant maar wat zijn
de spelregels?’ journalisten en mediakenners over
de veranderde rol van religie in de samen leving, met:
- emiel hakkenes (trouw)
- lodewijk born (Friesch dagblad)
- karlijn goossens (hogeschool ede/ ncrv)
- leiding: cees grimbergen
(bekend van ncrv rondom tien)
Workshops gedurende de dag
• 400 jaar remonstranten door dr.tjaard barnard,
predikant in rotterdam
• lezen van remonstrantse teksten met prof. dr.
th. marius van leeuwen, hoogleraar remonstrants
seminarium en dr. koen holtzapffel, predikant in
rotterdam
• esoterie en christendom met de veelbesproken en
in de eigen kerk (Protestantse kerk in nederland)
omstreden predikante Fennie kruize
• lachen mag van god: cartoons tekenen met
kunstenares charlotte kuiper
• in gesprek over de drie v’s : vrijheid, verdraagzaam-
heid en vrede – met medewerkers van ikv Pax christi
• Filosoferen over vrijheid met de nederlandse
filosoof ad verbrugge
• workshop muurkrant/ cartoon
• de grote theologische thema’s uit de 17 e eeuw nog
eens uitgelegd door hoogleraar remonstrants semi-
narium prof.dr. th. marius van leeuwen
Plenaire afsluiting
• ‘rondom 1610’ – toeval bestaat niet. marius van
leeuwen, Fennie kruize en ad verbrugge in gesprek
met elkaar en met de zaal, onder leiding van hennie
burggraaff, bekend van ncrv schepper en co - radio
• en verder: presentaties uit remonstrantse gemeen-
ten. wat hebben zij het afgelopen jaar gedaan met
dit thema?
jaargang 21 nr. 1 februari 2010 19

Advertentie_KIA2.pdf 20-01-2010 11:34:50
GELOOF IN UITVOERING
www.kerkinactie.nl
LUX: Grote denkers over de toekomst
Hoe denken fi losofen en schrijvers van wereldformaat over onze toekomst in een
snel veranderende wereld? Het IKON tv-magazine LUX gaat langs bij fi losofe
Susan Neiman, publicist Ian Buruma, politicoloog Dominique Moïsi,
dichteres Antjie Krog, oprichtster van het American Islamic Congres Zainab Al-Suwaij,
fi losoof Charles Taylor, koranwetenschapper Nasr Abu Zayd en opperrabbijn en
fi losoof Jonathan Sacks. Word wereldburger in vier afl everingen.
Bonustrack: een eerdere afl evering van LUX over dezelfde thema’s in Nederland.
Bestelwijze dvd: maak t15,- over op rek.nr. 606.000 t.n.v. IKON,
Hilversum o.v.v. LUX en uw complete adres.
remonstrants maandblad | remonstrantse broederschap |
nieuwegracht 27 a | 3512 lc utrecht | 030 2316970 |
info@remonstranten.org | kijk op www.remonstranten.org
voor activiteiten en kerkdiensten.
www.luxmagazine.nl
Zainab Al-Suwaij
Antjie Krog Susan Neiman
Ian Buruma Dominique Moïsi
Charles Taylor
Nasr Abu Zayd
• t15,- incl. verzendkosten
• Dvd, 170 minuten
• met bonustrack
Jonathan Sacks