meinummer - Remonstrantse Broederschap

thema geluk
in fragmenten
Rousseau Het eerste fragment is afkomstig
van Verlichtingsfilosoof Jean Jaques Rousseau
(1712-1778), uit zijn overpeinzingen van de eenzame
wandelaar: ‘Als iemand werkelijk gelukkig
is op aarde, zal men hem niet als voorbeeld
aanhalen, want niemand dan alleen hijzelf weet er iets
van.’ De auteur overpeinst zijn leven. Wanneer was hij
echt gelukkig? Niet tijdens aangename genoegens, want
die waren zo voorbij. Het echte geluk hecht zich niet
aan voorbijgaande genietingen. En dan beschrijft hij de
toestand van geluk die hij dikwijls beleefde op het eiland
St. Pierre in het Meer van Biel, liggend in zijn boot, op
goed geluk drijvend op het water. Dit is het volmaakte
geluksgevoel: geen gedachte aan vroeger of later, geen
hoop of vrees, alleen de beaming van het eigen bestaan.
Ja, in zijn geluk lijkt de mens op God, zijn eigen bestaan
is hem genoeg.
Pascal Naast dit idyllische, maar ook wat
zelfgenoegzame geluk plaatst Kuiper een fragment
uit de beroemde Pensées van Blaise Pascal
(1623-1662). ‘Niet in staat geweest genezing te
vinden voor de dood, de ellende, de onwetendheid,
hebben de mensen, om zich gelukkig
te maken, zich voorgenomen niet aan die dingen te
denken.’ Als een mens nu eens echt aan zichzelf denkt,
hoe gelukkig kan hij dan zijn? Niet geluk is toch de kern
van zijn weg door het leven, maar ongeluk en ellende.
Echter, voor dat inzicht vlucht hij liever weg. Een mens
poogt gelukkig te worden door maar niet aan z’n ellende
te denken. Lang leve de lol! Toch is uiteindelijk die mens
pas groot die weet heeft van zijn ongeluk, en er toch niet
voor wegvlucht in verstrooiing en amusement.
8 adrem remonstrants maandblad
GELUK IS NIEtS ANDERS
DAN EEN DRUPPEL wAtER
oP EEN GLoEIENDE PLAAt.
HEt IS ECHtER DE MoEItE
wAARD DIE tE LAtEN
VALLEN…
Ruim 25 jaar geleden verscheen bij het afscheid van een van de Rotterdamse remonstrantse predikanten een
boekje met beschouwingen over geluk. Het motto luidde: ‘geluk is niets anders dan een druppel water op
een gloeiende plaat. Het is echter de moeite waard die te laten vallen…’ Het geschrift, met als titel Ongrijpbaar?
Geloof en geluk in fragmenten, bevat een artikel van de hand van toenmalig seminarie-hoogleraar
e.J. Kuiper. In een geluksnummer van AdRem mag het niet ontbreken. Kuiper benadrukt het fragmentarische
van geluk. Hij presenteert dan ook geen theorie maar enige literaire ‘Fragmenten van geluk’. Fragmenten
die geluk met het ik verbinden, met god en met de dood.
lodeizen Van de jong gestorven dichter
Hans Lodeizen (1924-1950 ) kiest Kuiper
een derde fragment, uit het gedicht ‘Oneerlijk
zeemansgraf’. Van geluk heet het
hier: ‘een schat gevonden waarin niemand/
geloofde goud op de bodem der zee/ van een schip vergaan
niemand wist het/en dan zal mijn geluk ook zijn als/de glorie
van dit wrak, een donkere/schim zwevend op de bodem
der oceaan.’
De dichter staat in een vreemde verhouding tot zijn
geluk. Hij spreekt er over in de toekomende tijd. Het zal
zijn als de glorie van het wrak. Maar hijzelf is afwezig
bij zijn geluk, afwezig als de dode lichamen van de verdronken
zeelieden. Het geluk hoort kennelijk niet bij het
actuele leven. Het is eerder een geheimzinnig lichten over
verdronken leven. Geluk is niet banaal, maar eerder weemoedig.
En kunnen we van geluk spreken en tegelijk
zwijgen over de dood?
Na geluk zo in verband te hebben gebracht met het ik,
God en de dood, vraagt Kuiper zich ten slotte af of ook
de bijbel gelukkige mensen kent. De parelkoopman uit
de gelijkenis in Mattheus 13 is er in ieder geval één. Alles
verkoopt hij om die ene uitzonderlijk waardevolle parel
te kopen. Het alledaagse wordt hier met het verrassende
verbonden, eigen inspanning met gave en ontvankelijkheid.
En juist die combinatie van gewoon en bijzonder,
van actief en passief onthult ons iets over geluk. Daarom
ook kan een gelukkig mens in de bijbel worden tot gelijkenisfiguur
van Gods koninkrijk… •
Koen Holtzapffel
Remonstrants predikant in gemeente Rotterdam