meinummer - Remonstrantse Broederschap

troonswisseling
REMoNStRANtEN eN ORANJe
De inhuldiging
van 1898
De verhouding van remonstranten en het Huis Oranje is
in de loop der eeuwen zeer ambivalent geweest. Op het
ene moment – na de moord op Van Oldenbarnevelt – was
men heel negatief. Een van de predikanten, Henricus
Slatius, was in 1623 betrokken bij een moordaanslag op
Maurits. Op het andere moment blijkt men helemaal
te denken in de trits God, Nederland en Oranje. Tot het
aantreden van Koning Willem I zijn remonstranten zeer
kritisch. In de tijd van de Bataafse Revolutie zijn zij op
belangrijke posities te vinden bij de patriotten. In de
periode daarna, Simon Vuyk spreekt over uitdovende verlichting,
worden remonstranten nette, gezeten burgers
die meedoen in de verering van Oranje. Vanaf de tijd
van de seminariumhoogleraar Abraham des Amorie van
der Hoeven (1798-1855) doen remonstranten alles om in
het gevlei van de nette burgerij, maar ook van het Huis
Oranje te komen. Van der Hoeven, die ver weg familie
van Arminius is, vindt het geweldig om te mogen preken
voor de koning, die ver weg familie is van Maurits. De
manier waarop remonstranten zich ontwikkelen kan een
maat zijn voor verburgerlijking of in elk geval voor de
mate van integratie in de hogere kringen van de samenleving,
waarin zij lang niet aanwezig zijn geweest.
een ongepaste preek Groot was mijn verwondering
dan ook toen ik in de correspondentie van de seminariumhoogleraar
C.P. Tiele, meer dan een halve eeuw
later, een brief tegenkwam met een aanwijzing dat er op
31 augustus 1898 door de Amersfoortse predikant Isaac
Hooykaas een bijzonder kritische preek was gehouden.
Op deze woensdag was Wilhelmina meerderjarig geworden
en werd zij koningin. Op aanbeveling van de synode
van de Hervormde Kerk had ook de Remonstrantse
Broederschap besloten om in alle gemeenten bijzondere
kerkdiensten te houden. In een brief beklaagt J.G. Gleichman
zich bij de seminariumhoogleraar over het optreden
in Amersfoort:
Hooykaas te Amersfoort moet op 31 Augustus eene hoogst
ongepaste, rood getinte preek gehouden hebben, die de verontwaardiging
wekte van allen die van goeden wille zijn. Zou
dat treurig individu niet eens op de vingeren getikt moeten
worden? Stof tot debat op onze najaars-vergadering.
(Brief J.G. Gleichman aan C.P. Tiele, 11 september 1898)
12 adrem remonstrants maandblad
Boven: Johan Georg
Gleichman (1834-1906),
1880-1901 lid 2 e kamer,
voorzitter 1891-1901,
vanaf 1898 minister
van staat, tekening door
H.J. Haverman 1896).
Deze Isaäc Hooykaas jr.
was mij in de bestudering
van de remonstrantse geschiedenis
niet opgevallen als
een militant predikant. Eigenlijk
is er maar heel weinig over hem
terug te vinden. Hij was een trouw
predikant in Amersfoort en in Arnhem,
maar veel valt over hem niet te zeggen. Zijn vader (Isaäc
sr., belangrijk bij de Leidse Vertaling) en jongere broer
(C.E. Hooykaas met een aantal publicaties op zijn naam)
waren veel meer spraakmakend in hun tijd. Alle reden
dus om op zoek te gaan naar wat deze Hooykaas op die
bewuste woensdagmorgen heeft gezegd. Helaas! De
bronnen bieden bijna geen aanknopingspunten meer.
In de notulen van de kerkenraad is geen spoor van onrust
te vinden. De ingekomen stukken uit die tijd ontbreken,
zodat zelfs als het boze brieven geregend had, er niets
meer te vinden valt. Alleen de notulen van de najaarsvergadering
van de Commissie tot de Zaken (let op hoe
weinig die commissie toen samenkwam!) geven enige
informatie.