meinummer - Remonstrantse Broederschap

emonstrants maandblad jaargang 24 nr. 5 mei 2013
Geluk
Ongrijpbaar object van ons verlangen

van de redactie
Geluk
Wat is geluk? En, interessanter nog: hoe word je gelukkig?
Dat is het onderwerp van deze AdRem. Anniek
Lenselink neemt ons mee door de bijbel. Ze stelt een
aantal bijbelse geluksvogels aan ons voor en onderzoekt
hoe geluk en geloof samenhangen. Weer een heel andere
benadering geeft Serra Schouwstra, apotheker, die ons
uitlegt hoe een verstoring in de serotonine-, dopamine-
en noradrenaline-huishouding kan leiden tot ernstig geluksverlies
en hoe medicijnen daar soms wat aan kunnen
doen. Koen Holtzapffel haalt in zijn artikel over geluk de
populaire schrijver Marcel Möring aan: ‘Er is geen geluk.
Er is alleen maar leed.’ Een krachtige stellingname die
niet door iedereen gedeeld wordt! In een tweede artikel
verdiept Holtzapffel zich in een remonstrantse publicatie
over het thema, Ongrijpbaar? Geloof en geluk in fragmenten,
en met name in het artikel daarin van toenmalig
Seminarie-hoogleraar E.J. Kuiper. Vanessa van Koppen
beveelt het geluksonderwijs van Aristoteles aan. Door het
blad heen zet de redactie wat feiten over het thema op een
in dit nummer onder meer:
3 Geluk bij lezers
3 Nieuws
4 Volmaakt gelukkig worden we nooit
6 Geluk uit een pil
8 Geluk in fragmenten
10 Het nieuwe liedboek is klaar!
11 Miniatuur
rijtje. Op televisie is het zoeken naar geluk een geliefd
onderwerp van allerlei series, waarvan de meest uitgesproken
variant het geliefde ‘Boer zoekt vrouw’ is. Michel
Peters recenseert ‘Echte boer zoekt dito vrouw’ van Eva
Anne le Coultre.
Behalve over geluk, kunt u in de maand van de kroning
ook iets lezen over het koningshuis. Tjaard Barnard
neemt u mee naar de remonstrantse zegenbeden bij
de inhuldiging van Wilhelmina. Eveneens verband
houdend met de actualiteit: Henk van Waveren vertelt
over de achter gronden van het nieuwe Liedboek, dat na
jarenlange voorbereiding binnenkort, de 25 e mei, het
licht ziet. •
Bert Dicou
Hoofdredacteur AdRem
Het juninummer van AdRem verschijnt op 7 juni 2013
12 Remonstranten en Oranje
14 Op zoek naar geluk in de bijbel
17 Geluk volgens Aristoteles
18 Geluk in feiten
19 Het jaar in kleur
19 ’t Rentmeestertje
20 Het gezicht
colofon Redactie: Bert Dicou (hoofdredacteur), Joan van Esveld, Vanessa van Koppen-Enters, Michel Peters (eindredacteur) en Carolien Sieverink. Redactieadres: AdRem, p/a
Nieuwegracht 27 a, 3512 LC Utrecht, tel. 030 2316970, adrem@remonstranten.org Administratie (adreswijzigingen en andere mutaties): info@ remonstranten.org, of via bovenstaand
redactie adres. ING 4088342 t.n.v. AdRem Utrecht Website: www.remonstranten.org Kosten: gratis voor remonstranten, 30,- euro per jaar voor niet-remonstranten.
Advertentiewerving: Eric Zinger, 06 52003708, ericzinger@kpnmail.nl, tarieven op aanvraag verkrijgbaar. Uitgave: Boekencentrum Uitgevers Ontwerp: Marjorie Specht, www.
ontwerpkantoor.nl Druk: Koninklijke BDU Barneveld ISSN 0925-238X © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de redactie.

geluk bij lezers
Thomas
Een kind wilden wij graag krijgen en alles zat
mee. Opeens was daar wat bloedverlies. Na een
paar dagen de verloskundige maar eens gebeld
die woest werd en meteen doorverwees naar het
ziekenhuis. Gesmoes bij de echo, overleg, arts
erbij. Jij moet blijven. Het kind is veel te klein.
Dat moeten we verder bekijken.
Daar lag ik dan. Even schakelen: absolute bedrust,
niet écht mijn ding. Zo’n slordige drie maanden
heb ik daar op die kamer gebivakkeerd. Kamergenoten
kwamen en gingen. Binnen een dag kende
je het levensverhaal van de ander. De persoonlijke
drama’s buitelden over elkaar heen. Een gekke
afdeling: iedereen leefde met de hoop op nieuw
leven, maar ik zag het zo vaak anders aflopen.
Op jezelf teruggeworpen word je. Je wil je niet
teveel binden met de volgende kamergenote die
weer zal verdwijnen. Bezoek: zo gewaardeerd en
soms ook zo lastig. Optimistisch doen, terwijl je
diep onzeker bent. Antwoorden wensen en vragen
en nog meer onzekerheid krijgen.
En toen was daar opeens het moment dat ik zelf
‘een project’ werd. Je gaat bevallen leuk hè? Nu
zou ik de kamer verlaten, de ander zou blijven.
Toen het dan na een week eindelijk lukte die
bevalling in gang te zetten ging het vlot. En daar
hoorde ik opeens ‘pak dan, pak je kind’ en er lag
een paarsig ding op mijn lijf te piepen. Ik knipte
de navelstreng door, waar zoveel metingen op
waren gedaan en hoorde zeggen dat alles goed
was. Vader en kind vertrokken naar de couveuseafdeling.
De volgende dag ging ik kijken. Daar
lag hij: een klein gerimpeld mannetje, veel te
ruim in z’n vel, met een zorgelijke frons. Toen
pas stroomden de emoties binnen. ‘Het lijkt wel
of hij rood haar heeft’ zegt de verpleegster achter
mij voorzichtig. ‘Daar kan je inderdaad niet omheen,’
lach ik.
Liesbeth Orthel
nieuws
Ds Joost Röselaers
gaat de samenwerkingsgemeente Amsterdam Vrijburg
verlaten. Per september 2013 is hij beroepen als predi -
kant in Austin Friars, de Nederlandse oecumenisch-
protestantse kerk in Londen.
Algemene Vergadering
vindt plaats op 1 juni in de Geertekerk in Utrecht. Leden
en vrienden kunnen als toehoorder bij deze vergadering
aanwezig zijn. Opgave: info@remonstranten.org.
geef in het voorjaar
een proefabonnement
cadeau!
Proefabonnement: drie nummers gratis!
AdRem verschijnt maandelijks.
Een abonnement kost slechts 30 euro per jaar!
remonstrants maandblad jaargang 23 nr. 10 november 2012
info@remonstranten.org / 030 23 16 970
www.remonstranten.org
remonstrants maandblad jaargang 24 nr. 1 januari 2013
Aan den Leezer,
Vaarwel!
Brieven
Verloren cultuurgoed
remonstrants maandblad jaargang 24 nr. 4 april 2013
Recht of krom?
Morele dilemma’s in de rechtspraak
De ziel
Leeft de mens voort
of wordt hij opgegeten
door de wormen?
remonstrants maandblad jaargang 24 nr. 1 januari 2013
remonstrants maandblad jaargang 23 nr. 9 oktober 2012
Herfsttij
Over mooie herinneringen, onverwoestbare
idealen en de voltooiing van het leven
Het Remonstrants Seminarium,
gevestigd aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, zoekt een
Recht of krom?
Morele dilemma’s in de rechtspraak
wetenschappelijk coördinator (0,3 fte)
Een nieuw begin
remonstrants maandblad jaargang 24 nr. 3 maart 2013
Nadere informatie: www.remonstranten.org bij ‘studeren en werken bij de remonstranten/vacatures’
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 3
Pasen
2013

thema geluk
PUBLIEKSfILoSofEN OVeR gelUK
Volmaakt gelukkig
worden we nooit...
In zijn essay lijdenslust noemt schrijver Marcel Möring geluk een misverstand: er is geen geluk. er is alleen
maar leed. geluk is leed dat kortstondig wordt vergeten ten behoeve van de eigen, even kortstondige,
zielenrust. Nu schreef Möring zijn geschrift ter gelegenheid van de Maand van de Filosofie in 2006.
Beschouwen filosofen geluk inderdaad als een misverstand? een korte rondgang langs een paar eigentijdse
publieksfilosofen. Filosofen die op toegankelijke wijze schrijven voor een groot publiek, ook over geluk.
Het doordachte geluk In zijn recente boek Leven
is een kunst (2012), noemt wijs gerig ethicus Paul van
Tongeren geluk niet alleen een ervaring, maar ook een
spanningsvol begrip. Misschien wel daarom is het nooit
volledig te realiseren. Identificatie van geluk en plezier
wijst Van Tongeren af. Geluk is altijd plezierig, maar
niet elk plezier mag geluk heten. Na het nodige wikken
en wegen omschrijft hij geluk als: het genieten van een
optimaal ontwikkeld gevoelsleven en tevens een wijze
van handelen en leven die je verbondenheid met anderen
optimaal realiseert. Geleid door persoonlijk gekoesterde
waarden. Het moge duidelijk zijn dat geluk op deze wijze
een breed gebied beslaat. Alleen van een leven als geheel
kan gezegd worden dat het gelukkig is, niet van een
enkel moment. Het is een ideaal dat niet gemakkelijk te
bereiken valt. Kortom, geluk ligt niet voor het oprapen
en je moet een beetje... geluk hebben om je deel ervan te
verkrijgen. Helemaal in eigen hand heb je het nooit.
Het duurzame geluk Fraai zult u misschien denken,
dat doordachte geluk van Van Tongeren, maar veel te
hoog gegrepen voor mij. Ik ben al blij met af en toe een
klein geluksmoment als ik ’s morgens in de lentezon een
eerste kopje koffie drink. Wellicht dat u zich dan beter
thuis voelt bij de Franse filosoof Frédéric Lenoir, bijvoorbeeld
in zijn Handleiding voor een evenwichtige geest en een
kalm gemoed (2012). Volgens Lenoir is geluk een moment
van kalme zekerheid dat alles een betekenis heeft, dat de
dingen goed zijn zoals ze zijn. En als we dat moment van
kalme zekerheid ervaren, dan willen we dat natuurlijk
zo lang mogelijk koesteren. Met het grote geluk, met
extatische piekmomenten van intense geluksbeleving
lukt dat sowieso niet. Nee, de enige kans op blijvend, op
duurzaam geluk bestaat in het koesteren van de bewust
beleefde kleine geluksmomenten die het leven de moeite
waard maken. Maar dan moeten we wel afleren om steeds
te verlangen naar anders en meer. Kerkvader Augustinus
zei het lang geleden al heel mooi: ‘geluk is blijven ver-
4 adrem remonstrants maandblad
langen naar wat je al hebt’. En dat nu is maar lastig. Alle
reclames voeden immers ons verlangen naar anders en
meer. Pas na de aankoop van het nieuwste mobieltje of
het nieuwste automerk, ja pas dan zullen we echt gelukkig
zijn. Maar, we wisten het diep van binnen ook wel,
met geld kopen we niet meer dan instant-geluk. Een van
de sleutels tot duurzaam geluk is de ontdekking dat het
ware geluk alles te maken heeft met een staat van zijn, en
niet met een opeenstapeling van bezit. Lenoir benadrukt
het keer op keer: mensen kunnen pas gelukkig zijn en
in harmonie met elkaar leven, als zij het ideaal van het
‘hebben’ niet langer centraal stellen maar zich eindelijk
eens laten leiden door het ideaal van het ‘zijn’. Zichzelf
leren kennen en beheersen, anderen leren liefhebben en
de wereld respecteren. Zo gaat het Lenoir dus niet zozeer
om klein als wel om duurzaam geluk. Leer kleine geluksmomenten
koesteren. Blijf verlangen naar wat je al hebt.
Durf los te laten wat o zo belangrijk voor je lijkt, maar het
niet is. En... durf je geluk te delen. Want wie geluk deelt
vermenigvuldigt het.
De illusie van geluk Een interessant tegengeluid horen
we bij Alain de Botton. In zijn veelgelezen ‘heidense
gebruikersgids’ Religie voor atheïsten stelt hij dat de seculiere
samenleving nog veel van religies kan leren, bijvoorbeeld
als het gaat om zaken als gemeenschapszin, ethiek
en onderwijs. Maar óók als het gaat om pessimisme. De
Botton bedoelt daarmee het volgende. Er is een lange rij
van (christelijke) pessimistische denkers, die benadrukken
dat de mens in een nogal zondige, om niet te zeggen
erbarmelijke toestand verkeert. Zoals Marcel Möring ook
al schreef: geluk is een illusie. Er gaapt een enorme kloof
tussen onze grootse ambities en aspiraties en de bittere
werkelijkheid. Dat moet wel tot teleurstellingen leiden.
Toch volhardt de moderne wereld met een zekere hardnekkigheid
in de waan dat geluk géén illusie is. De grote
technologische ontwikkelingen zullen ons binnen afzienbare
tijd vrijwaren van gefrustreerde ambities, ongeluk

en dood. Geluk is wel degelijk maakbaar en grijpbaar.
Binnenkort zal het paradijselijk geluk definitief heersen
op aard. Religie nu vormt op dergelijke wishfull thinking
een heilzame correctie. Want religie leert ons, althans
volgens De Botton, dat er wel een paradijselijke wereld
bestaat, maar niet in dit aardse tranendal. Hier beneden
is het niet! En zo kan een ‘neoreligieuze pessimistische
filosofie’ ons behoeden voor de gedachte dat het op
aarde ooit volmaakt zal zijn en dat het geluk er voor het
oprapen ligt. We moeten opnieuw leren accepteren dat
het bestaan per definitie frustrerend is, dat we omringd
worden door soms afgrijselijke omstandigheden en dat
we ook over een eeuw de dood nog steeds niet onschadelijk
hebben gemaakt. Kortom: ‘Religies zijn zo wijs
te benadrukken dat we onvolkomen wezens zijn: niet
in staat tot bestendig geluk, geplaagd door kwellende
seksuele verlangens, geobsedeerd door status, vatbaar
voor afschuwelijke ongelukken en langzaam maar zeker
stervend.’ Ik besef het, De Bottons boodschap zal u niet
direct gelukkiger maken. Maar het paradoxale is: wie
deze vreselijke waarheid onder ogen durft te zien wordt
er toch iets minder ongelukkig van. Want het ligt dus
kennelijk niet alleen aan onszelf wanneer we het grote
geluk niet grijpen. Het hoort tot het wezen van de mens
om nooit helemaal gelukkig te zijn. En niet alleen wijzelf
moeten met die bitter-zoete waarheid leren leven, al onze
soortgenoten moeten dat eveneens, vroeger en nu. Het is
even slikken, ik geef het toe, maar uiteindelijk biedt deze
ontnuchterende waarheid ook troost. Volmaakt gelukkig
worden we nooit, maar voor de meeste mensen, zeker in
een land als Nederland, is daar best mee te leven…
Ten slotte Heeft deze kleine rondgang langs eigentijdse
publieksfilosofen uw inzicht in het geluk inmiddels
verdiept, of duizelt het u? Laat ik maar eindigen met de
eenvoud van Lenoir aan het eind van zijn Handleiding.
Is daarmee het bovenstaande eigenlijk niet wonderwel
samengevat? Geluk is breekbaar, definitief bereikt wordt
het nooit. Een kleinigheid, en de geluksbalans is al weer
verstoord. Zelfs, of misschien wel juist op het moment
dat we denken volmaakt gelukkig te zijn. En juist daarom,
hij is tenslotte filosoof, beveelt Lenoir wijsheid aan. ‘Wijsheid
helpt ons om volop van gelukkige momenten te genieten
en op ongelukkige momenten niet te wanhopen.’
Maar klinkt ons dat eigenlijk niet heel vertrouwd in de
oren? En inderdaad, in Psalm 90 lezen we al: ‘Leer ons zo
onze dagen te tellen / dat wijsheid ons hart vervult.’ •
Koen Holtzapffel
Remonstrants predikant in gemeente Rotterdam
foto: Thomas Schlijper / HH
PAS NA DE AANKooP VAN HEt NIEUwStE AUtoMERK,
PAs DAN zUlleN We ecHT gelUKKIg zIJN...
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 5

thema geluk
uit een pil
Bij het afluisteren van mijn antwoordapparaat kreeg ik de vraag gesteld om voor AdRem een stukje te schrijven
over de remonstranten en de pil. er schoten mij twee reacties te binnen. eén: wat heeft de pil te maken met een
remonstrantse geloofsbelevenis ? en twee: de discussie over de pil is toch al een generatie geleden gevoerd? De
tweede reactie heeft duidelijk te maken met mijn leeftijd, jongeren zullen niet automatisch aan de anticonceptiepil
denken bij de aanduiding ‘de pil’. Nadere informatie via e-mail en telefoon maakte duidelijk dat het thema van
de betreffende AdRem geluk was, en dat met de pil geduid werd op antidepressiva (en zo). Met een dochter die
nog werkzaam is als apotheker en die zich het laatste jaar behoorlijk verdiept heeft in de werking en toepassing
van deze medicijnen, durfde ik het aan om iets te schrijven.
Als apotheker krijg je tegenwoordig een rationele wetenschappelijke
opleiding. Geloven dat iets werkt is er niet
bij, homeopathie is niet bewezen en wordt als onzin opzij
gezet. Bedenk dat fytotherapie (kruidengeneeskunde)
geen homeopathie is, nog steeds worden vele stoffen
uit de natuur gehaald bij de bereiding van medicijnen.
Van oudsher werden geneeskrachtige stoffen in onze
maatschappij in de natuur gevonden en eeuwenlang
overgeleverd door kruidenvrouwen, monniken en heelmeesters.
Waarom en hoe ze werkten was niet bekend
en er kwam veel hocus pocus en bijgeloof bij kijken. Pas
toen in het Westen meer bekend werd over de fysiologie
van de mens en scheikunde zich als wetenschap verder
ontwikkelde, was het mogelijk om er achter te komen wat
er gebeurde als je medicijnen gebruikte. In Utrecht werd
voor het eerst een hoogleraar Farmacologie benoemd bij
de vakgroep Farmacie in 1966 of 1967. Daarna zijn de
ontwikkelingen snel gegaan, nu wordt er eerst gekeken
wat er bij ziekte fout gaat in het lichaam en daar probeert
men een stof bij te zoeken en/of te ontwerpen die het
oplost. Dit is uiteraard een verregaande vereenvoudiging
van hetgeen er allemaal bij komt kijken, maar het lijkt
mij hier niet de plaats om daar op in te gaan.
geluksmedicijn? Is het mogelijk een medicijn - want
pillen worden al jaren niet meer gedraaid - te vinden om
geluk te brengen? Zolang wij niet weten wat geluk veroorzaakt,
is het antwoord nee.
Ik ben geen filosoof, maar ik denk (weet?), dat geluk voor
ieder mens verschillend ervaren wordt. Het is een emotie
en we weten niet hoe die tot stand komt in de chemische
fabriek die je hersenen zijn. Het is als met geloven, je
gelooft in een hogere macht en met je ratio kun je niet
bewijzen hoe dat geloof tot stand komt.
6 adrem remonstrants maandblad
Hoewel mijn antwoord nee is op
de vraag of medicijnen geluk
kunnen geven, kan ik me er
wel in vinden dat zij kunnen
bijdragen aan geluk.
Als je veel pijn hebt is
het een zegen dat er
pijnstillers zijn, ze
dragen bij aan je
welbevinden, maar
ook iemand met
pijn kent momenten
van geluk.
Hetzelfde geldt
bij ziektes die nu
genezen kunnen
worden.
Mijn dochter gaf
op dezelfde vraag
een volmondig
ja als antwoord;
behalve haar theoretische
kennis heeft twee
jaar leven met een depressieve
echtgenoot haar tot dit
antwoord gebracht. De term
depressie wordt in onze tijd wel
eens lichtvaardig gebruikt. Er bestaat
tussen een depressie en psychiatrische
aandoeningen maar een dunne scheidslijn; als
die er al is, want onderliggende aandoeningen kunnen in
ongunstige omstandigheden een depressie veroorzaken.
Een ziekte als diabetes is een gevolg van het niet goed
functioneren van een orgaan. De aanmaak van insuline

EEN REMoNStRANtS APotHEKER oVER PIlleN eN gelUK
stagneert en door het toedienen van insuline zal het
lichaam weer goed kunnen functioneren. In het bloed is
het mogelijk om te bepalen hoeveel en wanneer dit toegediend
moet worden. Psychiatrische aandoeningen en
depressie worden echter veroorzaakt door een disbalans
in de verschillende hersenprocessen. Bij iedere patiënt
ligt deze disbalans anders en het is niet mogelijk op
dit moment om deze te bepalen en dan de juiste stof te
geven om het in orde te krijgen.
Anti-depressiva Wat in de medische en biofysiologische
wetenschap nu bekend is, is dat de processen in de
hersenen gestuurd worden door de kringlopen van drie
stoffen die er met elkaar voor zorgen dat wij als mensen
functioneren: serotonine, dopamine en noradrenaline.
De huidige geneesmiddelen die door de psychiaters
gebruikt worden, grijpen in op deze processen
om de stoffen zo goed mogelijk
weer in balans te krijgen. In grote
lijnen kun je stellen dat serotonine
zorgt voor geluk, dat dopamine
zorgt voor beloning en dat
noradrenaline zorgt voor
een kick. Vat dit niet op als
absoluut, waarschijnlijk is
het veel gecompliceerder
en waarschijnlijk
komen er veel meer
stoffen bij kijken.
Kenmerken van een
depressie zijn het
onvermogen om op
prikkels van buitenaf
te reageren,
om bijvoorbeeld
gelukkig of blij te zijn
met je kinderen, om te
genieten van leuke dingen
doen en om tevreden te zijn
met wat je doet. Patiënten
zijn inactief en lethargisch, ze
slapen veel, hebben vaak weinig
eetlust en hebben geen interesse in
en verantwoordelijkheidsgevoel voor
hun omgeving. Dikwijls als er in hun
omgeving niet op wordt gelet raken ze verslaafd
aan alcohol of andere drugs. Zelfmoordgedachten
zijn niet zeldzaam. Het is bijna onmogelijk om
als naaste ze nog te bereiken en het is belangrijk dat ze
behandeld worden om de glijdende schaal naar beneden
te voorkomen. Zo niet, dan lopen ze door o.a. geldproblemen
en uithuiszetting kans om op straat terecht te
komen.
De oudste groep medicijnen, de zgn. tricyclische antidepressiva,
werken voornamelijk op noradrenaline. Ze
worden door de huisarts nog wel gebruikt bij ouderen en
bij burn-out om de mensen te activeren. De tweede groep
die ontwikkeld is (de SSRI’s) werken op het serotonine en
het dopamine - systeem, het geluks- en beloningsgevoel.
Als bijwerking hierbij zien we impulsgedrag. Het is belangrijk
dat instellen op deze middelen onder begeleiding
gebeurt (opname), omdat de bijwerkingen in de eerste
drie weken al optreden en de antidepressieve werking
pas na 6 tot 12 weken intreedt. Impulsiviteit kan tot een
zelfmoordpoging leiden in de eerste weken. Tegen deze
bijwerking, impulsgedrag, worden middelen tegen epilepsie
gegeven. Een derde groep (SNRI’s)werken op het
serotonine en noradrenalinesysteem. In de praktijk herstellen
deze stoffen het dag- en nachtritme en de eetlust.
Sinds kort is er ook een middel dat op het dopamine- en
noradrenalinesysteem werkt, het zou weer plezier in het
doen kunnen teruggeven. Een veel oudere groep werkt
op alle drie systemen, maar geeft heel veel bijwerkingen
en deze middelen worden alleen gebruikt als uiterste
mogelijkheid.
Beperkte kans van slagen Al deze middelen hebben
maar een kans op slagen van 33%. Ook therapie door
psycholoog en psychiater hebben een kans van 33%.
Van tevoren is niet bekend wat nodig is, gestart wordt
altijd met gesprekstherapie, creatieve therapie en zo
mogelijk sporten.
Een behandeling met medicijnen wordt met een regime
uit een van de groepen gestart. Na de eerste twee tot drie
weken verdwijnen de bijwerkingen, na zes weken worden
de eerste tekenen van verbetering gezien, pas na twaalf
weken is duidelijk of het gekozen regime werkt. Zoniet
dan wordt overgestapt op een andere groep en zonodig na
12 weken weer. Blijkt een behandeling aan te slaan, dan
worden andere geneesmiddelen toegevoegd om eventuele
mindere aspecten van de behandeling te verbeteren. Bij
slaapproblemen en verminderde eetlust kan bijvoorbeeld
een kwart van een SNRI naast een ander antidepressivum
helpen.
Uiteindelijk wordt voor ongeveer 70% van de patiënten
een afdoende behandeling gevonden. Als dat het geval
is, dan kun je deze geneesmiddelen zien als middelen
tot geluk, niet alleen voor de patiënten, maar ook voor de
naasten. Misschien zal in de toekomst onze kennis verder
reiken en komen er effectievere middelen op de markt
die sneller werken en minder bijwerkingen kennen. Nu
moeten patiënten goed gemotiveerd zijn en blijven om
vol te houden. Een omgeving die steun geeft blijft onontbeerlijk.
•
Serra Schouwstra
Apotheker, lid van de gemeente Utrecht
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 7

thema geluk
in fragmenten
Rousseau Het eerste fragment is afkomstig
van Verlichtingsfilosoof Jean Jaques Rousseau
(1712-1778), uit zijn overpeinzingen van de eenzame
wandelaar: ‘Als iemand werkelijk gelukkig
is op aarde, zal men hem niet als voorbeeld
aanhalen, want niemand dan alleen hijzelf weet er iets
van.’ De auteur overpeinst zijn leven. Wanneer was hij
echt gelukkig? Niet tijdens aangename genoegens, want
die waren zo voorbij. Het echte geluk hecht zich niet
aan voorbijgaande genietingen. En dan beschrijft hij de
toestand van geluk die hij dikwijls beleefde op het eiland
St. Pierre in het Meer van Biel, liggend in zijn boot, op
goed geluk drijvend op het water. Dit is het volmaakte
geluksgevoel: geen gedachte aan vroeger of later, geen
hoop of vrees, alleen de beaming van het eigen bestaan.
Ja, in zijn geluk lijkt de mens op God, zijn eigen bestaan
is hem genoeg.
Pascal Naast dit idyllische, maar ook wat
zelfgenoegzame geluk plaatst Kuiper een fragment
uit de beroemde Pensées van Blaise Pascal
(1623-1662). ‘Niet in staat geweest genezing te
vinden voor de dood, de ellende, de onwetendheid,
hebben de mensen, om zich gelukkig
te maken, zich voorgenomen niet aan die dingen te
denken.’ Als een mens nu eens echt aan zichzelf denkt,
hoe gelukkig kan hij dan zijn? Niet geluk is toch de kern
van zijn weg door het leven, maar ongeluk en ellende.
Echter, voor dat inzicht vlucht hij liever weg. Een mens
poogt gelukkig te worden door maar niet aan z’n ellende
te denken. Lang leve de lol! Toch is uiteindelijk die mens
pas groot die weet heeft van zijn ongeluk, en er toch niet
voor wegvlucht in verstrooiing en amusement.
8 adrem remonstrants maandblad
GELUK IS NIEtS ANDERS
DAN EEN DRUPPEL wAtER
oP EEN GLoEIENDE PLAAt.
HEt IS ECHtER DE MoEItE
wAARD DIE tE LAtEN
VALLEN…
Ruim 25 jaar geleden verscheen bij het afscheid van een van de Rotterdamse remonstrantse predikanten een
boekje met beschouwingen over geluk. Het motto luidde: ‘geluk is niets anders dan een druppel water op
een gloeiende plaat. Het is echter de moeite waard die te laten vallen…’ Het geschrift, met als titel Ongrijpbaar?
Geloof en geluk in fragmenten, bevat een artikel van de hand van toenmalig seminarie-hoogleraar
e.J. Kuiper. In een geluksnummer van AdRem mag het niet ontbreken. Kuiper benadrukt het fragmentarische
van geluk. Hij presenteert dan ook geen theorie maar enige literaire ‘Fragmenten van geluk’. Fragmenten
die geluk met het ik verbinden, met god en met de dood.
lodeizen Van de jong gestorven dichter
Hans Lodeizen (1924-1950 ) kiest Kuiper
een derde fragment, uit het gedicht ‘Oneerlijk
zeemansgraf’. Van geluk heet het
hier: ‘een schat gevonden waarin niemand/
geloofde goud op de bodem der zee/ van een schip vergaan
niemand wist het/en dan zal mijn geluk ook zijn als/de glorie
van dit wrak, een donkere/schim zwevend op de bodem
der oceaan.’
De dichter staat in een vreemde verhouding tot zijn
geluk. Hij spreekt er over in de toekomende tijd. Het zal
zijn als de glorie van het wrak. Maar hijzelf is afwezig
bij zijn geluk, afwezig als de dode lichamen van de verdronken
zeelieden. Het geluk hoort kennelijk niet bij het
actuele leven. Het is eerder een geheimzinnig lichten over
verdronken leven. Geluk is niet banaal, maar eerder weemoedig.
En kunnen we van geluk spreken en tegelijk
zwijgen over de dood?
Na geluk zo in verband te hebben gebracht met het ik,
God en de dood, vraagt Kuiper zich ten slotte af of ook
de bijbel gelukkige mensen kent. De parelkoopman uit
de gelijkenis in Mattheus 13 is er in ieder geval één. Alles
verkoopt hij om die ene uitzonderlijk waardevolle parel
te kopen. Het alledaagse wordt hier met het verrassende
verbonden, eigen inspanning met gave en ontvankelijkheid.
En juist die combinatie van gewoon en bijzonder,
van actief en passief onthult ons iets over geluk. Daarom
ook kan een gelukkig mens in de bijbel worden tot gelijkenisfiguur
van Gods koninkrijk… •
Koen Holtzapffel
Remonstrants predikant in gemeente Rotterdam

oekbespreking
Echte boer zoekt
dito vrouw
Vier tot vijf miljoen mensen keken iedere zondagavond
naar ‘Boer zoekt vrouw’, nu al vijf seizoenen lang. Waarom
is dit programma zo succesvol? En welke invloed
heeft het populaire programma op de manier waarop we
denken over het platteland, over hoe we praten over de
liefde en over hoe we denken over de rolverdeling tussen
man en vrouw? Filosofe Eva - Anne le Coultre graaft diep
in haar boek ‘Echte boer zoekt dito
vrouw. Liefde in tijden van media’
ter beantwoording van deze
vragen. Filosofen als Foucault (‘de
normaliserende macht’) en Rousseau
(‘de romantische natuur als
het pure leven’) komen langs om
te duiden wat er in het programma
gebeurt. De auteur plaatst het
programma in de traditie van de
vroegere damesbladen, en met
name van de rubriek ‘Margriet
weet raad’. De televisie heeft in de
moderne tijd die functie overgenomen.
Zij is de storyteller van de
moderne samenleving geworden,
en daarmee het belangrijkste
medium voor de overdracht van
normen en waarden. Die normen
en waarden spatten niet alleen
van het scherm, maar worden vervolgens
als het ware ingeslepen
door de gesprekken die de kijkers
er aan wijden op het werk en op
het schoolplein.
Kern van haar betoog is dat ‘Boer zoekt vrouw’ functioneert
ter disciplinering en socialisering van de kijker.
Het programma geeft aan hoe het hoort, wat normaal
is in een relatie. Yvonne Jaspers is in dit moderne tvsprookje
de goede fee en een hedendaagse biechtmoeder.
Zij verdedigt de boeren naar de buitenwereld, maakt de
verborgen emoties zichtbaar en brengt de goede boodschap.
Zij is het die de toon zet. Door haar interventie
wordt het de boeren duidelijk dat zij moeten praten over
hun gevoelens, hun emoties moeten uiten, dat zij eerlijk
moeten zijn - dus niet met één vrouw kunnen zoenen en
de andere twee daarvan niets vertellen. De strenge vermaningen
uit de Margriet van vroeger heeft zij ingeruild
voor opdrachten tot zelfonderzoek en het bespreken van
problemen, liefst onder deskundige begeleiding. Haar
inzet is een soort beschavingsoffensief in een tijdperk
waarin ontelbare datingshows de fatsoensgrenzen
opzoeken. Seks komt in het programma niet voor, nee,
we krijgen een keurige, bijna preutse fatsoenlijkheid
voorgeschoteld. Het gaat de boeren immers om een serieuze
zoektocht naar ware en eeuwigdurende liefde. De
rolpatronen zijn traditioneel. Het is een vast gegeven dat
de boer druk is op zijn boerderij en hard moet werken.
De vrouw moet dus het huishouden bestieren en kinderen
baren. En wat steken we verder op
over de rol van de vrouw? ‘Dat je als
vrouw wel emotioneel mag zijn en
over je gevoelens moet praten, maar
niet teveel. Dat je wel slim mag zijn,
maar niet bedreigend. Dat je wel
mag werken, als je maar genoeg tijd
overhoudt om voor de kinderen te
zorgen. En dat je als vrouw de meeste
kans van slagen hebt als je een
zelfgebakken appeltaart meeneemt.’
De waardering van de kijkers voor
het programma is gelegen in het feit
dat ze het authentiek vinden, dat
er echte mensen en echte emoties
in voorkomen. Dat is maar schijn
natuurlijk, laat le Coultre zien. De
vele uren filmmateriaal kunnen gecomponeerd
worden zoals de makers
willen, zeker omdat de afloop bij hen
al bekend is. Bepaalde opmerkingen
van deelnemers kunnen meer gewicht
krijgen door ze terug te laten
komen of door Yvonne Jaspers er
verder op te laten doorvragen. Andere
zaken plaats je op de achtergrond door ze simpelweg niet
te laten zien. Voice-overs kunnen neutrale beelden in een
bepaald kader plaatsen.
Eva Anne le Coultre legt het programma langs een soort
‘feministische’ meetlat en fileert vanuit dat perspectief
en op goed leesbare wijze de gedragingen van boeren
en presentator en de bedoeling van de makers. Boeiend
om een simpele kijkervaring ontrafeld te zien worden. Al
weer een onttovering, dat wel, nooit meer onbekommerd
zwijmelen op zondagavond. •
Michel Peters
Coördinator communicatie bij de remonstranten
Eva Anne le Coultre, ‘Echte boer zoekt dito vrouw.
Liefde in tijden van media’. Babel & Vos uitgevers, 2012.
Prijs: euro 19,95. ISBN 97894909500033.
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 9

liedboek
HEt NIEUwE lIeDBOeK Is KlAAR!
De klus is geklaard. Vijf jaar lang hebben zeventig mensen in acht werkgroepen gewerkt aan het selecteren
van 1016 kerkliederen. zestienhonderd pagina’s beslaat het nieuwe ‘liedboek. zingen en bidden in huis
en kerk’. Op 25 mei 2013 is de presentatie, tijdens een grote manifestatie in Monnickendam. ’s Ochtends
is de officiële aanbieding van het liedboek aan de vertegenwoordigers van de acht deelnemende kerken.
’s Middags is er een publiek liedboekfestival met veertig programma’s op veertig locaties. De workshop
‘Het nieuwe liedboek: gay’ zorgde al voor commotie in orthodoxe kringen, maar die bijeenkomst gaat
gewoon door. U bent van harte uitgenodigd. Voor meer informatie en opgave: www.liedboek.nl.
Remonstrants predikant Henk van Waveren was vanaf
het begin betrokken bij het project. Hij was voorzitter
van de werkgroep ‘Nieuwe Nederlandse liederen sinds
1973’ en lid van de kernredactie. Hij schetst de achtergronden
van de werkzaamheden:
‘De werkgroepen leverden liederen bij de redactie aan,
die werden beoordeeld op kwaliteit en evenwichtige
verdeling tussen de verschillende geloofsrichtingen. In
mijn werkgroep zijn 10.000 liederen door onze handen
gegaan, 500 à 600 daarvan zijn in het Liedboek terechtgekomen.
Alle 150 psalmen zijn opgenomen, vaak nog
in verschillende vormen per psalm. Veel is bewaard
gebleven uit het oude Liedboek en de zangbundels van
andere kerken. Ik schat dat tachtig procent van Tussentijds
is overgenomen. Daarnaast waren er werkgroepen
‘buitenlandse liederen, jeugd en jongeren, liturgische
gezangen, meditatieve teksten en overige zangvormen’.
In januari 2012 waren de werkgroepen klaar, in oktober
2012 had de vijftienkoppige redactie haar keus gemaakt.
Het Liedboek is daarna gedrukt in Italië. Veertig jaar
muzikale ontwikkeling in de protestantse kerken heeft
nu vaste vorm gekregen.
Het Liedboek is evenwichtig qua sound, theologie en
poëzie. Het is veel breder en volkser dan het vorige,
er zit meer sentiment in. Veertig jaar geleden was dat
ondenkbaar. Veel liederen zijn ook meer vragend. Geen
enkel lied is overigens afgewezen omdat het te vrijzinnig
zou zijn. Maar goed, er is veel gebeurd in de afgelopen
decennia in de kerken, die ontwikkelingen moesten we
allemaal recht doen. Dus zijn er ook liederen waarin
evangelicalen, feministisch - theologen en mensen uit
een basisgemeente zich herkennen. Aanvankelijk hebben
we geprobeerd het masculiene karakter van veel liederen
te herschrijven, maar we zijn opgehouden met het maken
van ‘gekuisde versies’, dat was geen doen. Overigens
hebben we geen vrijzinnige of orthodoxe ‘routewijzer’
door het boek heen aangegeven, de redactie vindt het
belangrijk dat mensen zelf lezen en hun eigen vondsten
kunnen doen.
10 adrem remonstrants maandblad
Critici vragen zich af of een Liedboek nog van deze tijd
is. Ik denk het wel, ik vind het mooi dat er nu weer een
soort canon is vastgesteld. Dit boek biedt kwalitatief
gezien het beste wat wij als kerken gemeenschappelijk
hebben. Anders dan veertig jaar geleden zijn er nu meteen
koor-begeleidingsbundels beschikbaar en een DVD, zeer
binnenkort komt er ook een digitale versie van het nieuwe
Liedboek.’ •
Michel Peters
‘Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk’.
Uitgeverij bv Liedboek.
Standaardversies in rood/geel (ISBN 978 94 91575 00 6)
en blauw/groen (ISBN 978 94 91575 01 3). Hardcover, dundruk,
genaaid gebonden. Prijs 25 euro. Er zijn ook versies in
rood of blauw kunstleer à 39.90 euro.

miniatuur
geluk!
NoG EVEN GENIEtEN VAN DE VRIJHEID DIE wIJ HIER HEBBEN,
tE MoGEN ZIJN wIE JE BENt EN BINNEN REDELIJKE GRENZEN
tE MoGEN DoEN wAt JE wILt.
Op het perron naast me staat een meisje, net als ik te
genieten van de zonnestralen waar we al zo verschrikkelijk
lang naar snakken. Hopelijk zijn die uitbundiger
en warmer tegen de tijd dat u dit leest, dan dat ze de afgelopen
maanden waren. We genieten zo erg dat we bijna
de trein missen die van het spoor aan de overzijde blijkt
te vertrekken. Het is bijzonder hoe die paar zonnestralen,
op een perron, je zo intens gelukkig kunnen maken.
Geluk… wat is dat eigenlijk? En hoe kan het dat het in
zulke kleine dingen kan zitten, terwijl wat tot ongeluk
leidt vaak veelomvattender is. Zo had ik me door mijn
dagblad laten verleiden om naar de Trouw-publieksdag
(een buitensporig deel van de lezers is nageslacht van
dominees) van het Movies that Matter-festival in Den
Haag te gaan. Drie door Trouw uitgekozen films op één
dag. In een zaal vol met geëngageerde Trouw- lezers. Ik
laat even in het midden of je van een volle zaal Trouwlezers
zo gelukkig moet worden, van de films van die
dag werd je dat zeker niet. Wat mensen elkaar willens en
wetens allemaal aandoen, overal op de wereld en op alle
niveaus van de maatschappij, is ronduit verschrikkelijk.
En dat festival gaat een week door, met tientallen films:
een litanie van menselijke ellende. En toch… die Noord
Koreaanse vluchteling uit een werkkamp: hij lacht om
kleine dingen, en ook hij laaft zich in een trein aan de
zon. En toch… die Congolese straatkinderen maken met
elkaar muziek, daartoe uitgedaagd door een gesjeesde,
ongetwijfeld zichzelf suf blowende, straatartiest. Kortom:
ondanks de duisternis om hen heen, en vaak ook in hun
hart, leven deze jonge mensen hun leven. Met kleine,
maar misschien daardoor ook juist veelbetekenende
geluksmomenten.
Ik ga nog even op mijn perron in de zon staan. Nog even
genieten van de vrijheid die wij hier hebben. Om te mogen
zeggen wat je vindt, te mogen zijn wie je bent en binnen
redelijke grenzen te mogen doen wat je wilt. Dat kader in
ons land, moet geluk toch mogelijk maken. Maar benutten
we dat altijd even goed? Ik zit ondertussen in de trein,
met om mij heen mopperende mensen: het is zo koud,
de winter duurt zo lang. Terwijl ik net nog zo lekker in de
zon stond, samen met die jongedame. De rest van de medereizigers
stond aan de schaduwzijde van het perron en
daar was het inderdaad bitter koud. Met andere woorden:
de klagers hadden ook in de zon kunnen gaan staan, in
plaats van in de schaduw aan de andere zijde van het perron.
Geluk is misschien niet altijd een keuze, maar soms
is ze dat dus wel! •
Jan Berkvens
Lid van de gemeente oude wetering
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 11
foto: Sabine Joosten / HH

troonswisseling
REMoNStRANtEN eN ORANJe
De inhuldiging
van 1898
De verhouding van remonstranten en het Huis Oranje is
in de loop der eeuwen zeer ambivalent geweest. Op het
ene moment – na de moord op Van Oldenbarnevelt – was
men heel negatief. Een van de predikanten, Henricus
Slatius, was in 1623 betrokken bij een moordaanslag op
Maurits. Op het andere moment blijkt men helemaal
te denken in de trits God, Nederland en Oranje. Tot het
aantreden van Koning Willem I zijn remonstranten zeer
kritisch. In de tijd van de Bataafse Revolutie zijn zij op
belangrijke posities te vinden bij de patriotten. In de
periode daarna, Simon Vuyk spreekt over uitdovende verlichting,
worden remonstranten nette, gezeten burgers
die meedoen in de verering van Oranje. Vanaf de tijd
van de seminariumhoogleraar Abraham des Amorie van
der Hoeven (1798-1855) doen remonstranten alles om in
het gevlei van de nette burgerij, maar ook van het Huis
Oranje te komen. Van der Hoeven, die ver weg familie
van Arminius is, vindt het geweldig om te mogen preken
voor de koning, die ver weg familie is van Maurits. De
manier waarop remonstranten zich ontwikkelen kan een
maat zijn voor verburgerlijking of in elk geval voor de
mate van integratie in de hogere kringen van de samenleving,
waarin zij lang niet aanwezig zijn geweest.
een ongepaste preek Groot was mijn verwondering
dan ook toen ik in de correspondentie van de seminariumhoogleraar
C.P. Tiele, meer dan een halve eeuw
later, een brief tegenkwam met een aanwijzing dat er op
31 augustus 1898 door de Amersfoortse predikant Isaac
Hooykaas een bijzonder kritische preek was gehouden.
Op deze woensdag was Wilhelmina meerderjarig geworden
en werd zij koningin. Op aanbeveling van de synode
van de Hervormde Kerk had ook de Remonstrantse
Broederschap besloten om in alle gemeenten bijzondere
kerkdiensten te houden. In een brief beklaagt J.G. Gleichman
zich bij de seminariumhoogleraar over het optreden
in Amersfoort:
Hooykaas te Amersfoort moet op 31 Augustus eene hoogst
ongepaste, rood getinte preek gehouden hebben, die de verontwaardiging
wekte van allen die van goeden wille zijn. Zou
dat treurig individu niet eens op de vingeren getikt moeten
worden? Stof tot debat op onze najaars-vergadering.
(Brief J.G. Gleichman aan C.P. Tiele, 11 september 1898)
12 adrem remonstrants maandblad
Boven: Johan Georg
Gleichman (1834-1906),
1880-1901 lid 2 e kamer,
voorzitter 1891-1901,
vanaf 1898 minister
van staat, tekening door
H.J. Haverman 1896).
Deze Isaäc Hooykaas jr.
was mij in de bestudering
van de remonstrantse geschiedenis
niet opgevallen als
een militant predikant. Eigenlijk
is er maar heel weinig over hem
terug te vinden. Hij was een trouw
predikant in Amersfoort en in Arnhem,
maar veel valt over hem niet te zeggen. Zijn vader (Isaäc
sr., belangrijk bij de Leidse Vertaling) en jongere broer
(C.E. Hooykaas met een aantal publicaties op zijn naam)
waren veel meer spraakmakend in hun tijd. Alle reden
dus om op zoek te gaan naar wat deze Hooykaas op die
bewuste woensdagmorgen heeft gezegd. Helaas! De
bronnen bieden bijna geen aanknopingspunten meer.
In de notulen van de kerkenraad is geen spoor van onrust
te vinden. De ingekomen stukken uit die tijd ontbreken,
zodat zelfs als het boze brieven geregend had, er niets
meer te vinden valt. Alleen de notulen van de najaarsvergadering
van de Commissie tot de Zaken (let op hoe
weinig die commissie toen samenkwam!) geven enige
informatie.

Links: Koningin Wilhelmina
(1880-1962) schilderij door
Thérèse Schwartz 1898.
Onder: Isaac Hooykaas
(1866-1944), predikant te
Amersfoort en Arnhem.
Links: Cornelis Petrus Tiele (1830-1902), predikant te Moordrecht
en Rotterdam, hoogleraar van het Remonstrants
Seminarium (1873), hoogleraar vergelijkende godsdienstwetenschappen
te Leiden (1877).
De voorzitter brengt ter sprake een meededeling, hem door
den Heer Gleichman gedaan, dat de predikant I. Hooykaas
te Amersfoort op 31 Aug vele zijner hoorders heeft geërgerd
door de wijze, waarop hij zich op dien feestdag uitliet over het
koningschap. De Heer Gleichman verklaart nog geen voldoende
inlichtingen dienaangaande ontvangen te hebben, en stelt voor,
dat de Commissie in dezen niet officieel optreedt.
De Heer De Meijier meent ook, dat officieuze wenken te verkiezen
zouden zijn, waarop de Heer de Ridder verzekert, dat
deze den Heer Hooykaas reeds gegeven zijn. Wordt besloten die
zaak te laten rusten. (Uit Notulen CoZa, 22 oktober 1898)
Aanhankelijkheid aan Huis Oranje Naast dit kritische
geluid van Hooykaas betuigt de Remonstrantse Broederschap
als geheel haar aanhankelijkheid aan de nieuwe
koningin op een manier die geheel past bij de gedachte:
God, Nederland en Oranje. Voor de moderne lezer is het
wel wat hoogdravend. Zo wordt er in september een adres
gedrukt en overhandigd aan de jonge koningin met de
volgende tekst:
Aan Hare Majesteit de Koningin.
Mevrouw!
Met verschuldigden eerbied veroorlooft zich
De Commissie tot de zaken der Remonstrantsche Broederschap,
uit naam van het kerkgenootschap dat zij vertegenwoordigt,
Uwe Majesteit bij ’t aanvaarden der Regeering hare hulde
aan te bieden.
De Broederschap der Remonstranten, die zich ten doel stelt,
getrouw aan het beginsel van vrijheid en verdraagzaamheid
en op den grondslag van het Evangelie van Jezus Christus,
het godsdienstig leven te bevorderen, vormt slechts een kleinen
kring te midden van Uwer Majesteits onderdanen, maar zij
mag met dankbaarheid opmerken, dat zij door onderwijs en
prediking en door de geschriften harer voorgangers ook buiten
dien kring een zekeren invloed uitoefent.
Sedert Koning Willem I de Regeering aanvaardde, heeft zij
zich mogen verheugen in de welwillendheid en bescherming
der Vorsten uit het geliefde Stamhuis van Oranje en werd
haar gelijkstelling met de andere kerkgenootschappen sinds
het einde der vorige eeuw in de Grondwet gewaarborgd, krachtig
gehandhaafd. Met het volste vertrouwen nadert zij den
Troon van Uwe Majesteit, overtuigd dat Uwe Majesteit jegens
haar dezelfde gezindheid koest als Haar Koninklijke Vaderen,
en, terwijl zij zich in Uwe Bescherming aanbeveelt, bidt zij
over Uwer Majesteits Regeering Gods rijkste zegeningen af.
De Commissie voornoemd,
C.P. Tiele, voorzitter
J.J. De Meijier
J.G. Gleichmann
J.H. de Ridder
B. van Stolk
H.G. Schim van der Loeff, secretaris
Inhuldiging Dat de Remonstrantse Broederschap
serieus werd genomen, blijkt ook uit het feit dat twee van
haar bestuurders werden uitgenodigd om de inhuldiging
op 6 september in de Nieuwe Kerk te Amsterdam mee te
maken. De inhuldiging had hen diep geraakt. Zo berichten
zij in het jaarverslag aan de Algemene Vergadering:
[…] nu zij daar mochten nederzitten als vertegenwoordigers van
onze Broederschap, wille zij aan uwe Vergadering de verzekering
geven, dat die ure bij hen een heiligen, onuitwischbaren
indruk heeft achtergelaten. […] Onbeschrijflijk bovenal was
de eedsaflegging zelve. Woord voor woord, met klimmenden
nadruk en met toenemende bezieling uitgesproken, roerde ons
het hart. Wij schaamden ons den traan niet, die opwelde in het
oog, en alles om ons heen verggaten wij, omdat wij ons voelden
opgevoerd tot de sfeer van het hoogheilige’.
Het is opvallend dat niet alleen voorzitter en secretaris,
Tiele en Schim van der Loeff, maar ook twee andere leden
van de commissie aanwezig waren. Denkelijk waren
dat ook Gleichman als voorzitter van de Tweede Kamer
en De Meijier als procureur-generaal van het Gerechtshof
in Arnhem. Dat deze remonstranten zulke belangrijke
rollen konden spelen in de Nederlandse samenleving is
veelzeggend. •
Tjaard Barnard
Remonstrants predikant in Rotterdam
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 13

overweging
Op zoek naar geluk
in de bijbel
Onze Pim lag er tevreden bij. Haar vier kittens had ze ’s nachts ter wereld gebracht, de geboorte was
ogenschijnlijk goed verlopen want terwijl de kleintjes over elkaar heen kropen op zoek naar de tepels, lag
ze te spinnen. Het was haar eerste nestje. Was ze gelukkig? Kunnen dieren gelukkig zijn, of is dat alleen
voorbehouden aan mensen?
Er worden allerlei onderzoeken gedaan naar geluk (van
mensen, daar houd ik het voorlopig maar even bij). In
Trouw (4 april) las ik dat Ruut Veenhoven vijfentwintig
jaar geleden onderzoek deed naar de effecten van de
economische crisis op het geluk dat mensen ervaren.
Hoewel hij verwachtte dat de economische crisis een
deuk zou slaan in het geluk, bleek dat niet zo te zijn. De
levensvoldoening bleef heel behoorlijk op peil. En ook nu
neemt hij deze trend waar: je wordt er niet ongelukkiger
van als je een zomerjurkje minder in je kast hebt hangen,
of je vakantie dichter bij huis plant. En de Nederlandse
kinderen behoren bij de gelukkigste van de wereld, blijkt
uit onderzoek van Unicef (2010, 2012) – ze gaan graag
naar school, ontbijten iedere dag en hebben goede relaties
met hun broers, zussen, ouders en leeftijdgenoten.
Het zit ons mee, zou je hieruit kunnen concluderen, en
tevreden schenken we nog een kopje koffie in. Zijn we
inderdaad zo gelukkig, en wiens verdienste is dat?
Google presenteerde 16.300.000 resultaten in 0.13 seconden
als resultaat op het zoekwoord geluk. Ik wierp mij erin,
en koos de gelukstest uit. Opvallend was dat in deze test
(zie kader) ook vragen zaten naar het spirituele leven, in de
artikelen die ik hierboven besprak werd dat niet genoemd.
Na zelf als ‘behoorlijk gelukkig’ uit de bus te komen, deed
ik een gedachtenexperiment: Ik leefde mij in in Jezus, en
maakte de test opnieuw. Maar toen werden een paar vragen
wat dubieus: Vond Jezus zichzelf aantrekkelijker dan
anderen van zijn leeftijd? Was hij tevreden met zichzelf?
Had hij last van faalangst? De evangelisten vonden het in
ieder geval niet nodig ons ervan op de hoogte te stellen.
Hoe gelukkig Jezus was naar de eenentwintigste-eeuwse
maatstaven zullen we niet kunnen vaststellen. Wel kunnen
we de bijbel er eens bijpakken en op zoek gaan naar
geluk. We doen dat met moderne zevenmijlslaarzen, en
snijden soms een bochtje af.
geluksvogels De eerste principiële opmerking die gemaakt
moet worden is: gaat het in de bijbel wel om geluk?
14 adrem remonstrants maandblad
www.123test.nl/geluk/
Instructie
Hoe vaak heb jij de volgende ervaringen?
Dit kan zijn: –– (bijna) nooit, – soms, + geregeld, ++ vaak
1. Ik heb het gevoel zelf te kunnen bepalen welke kant mijn
leven opgaat.
2. Ik ga zo op in mijn dagelijkse bezigheden dat ik alles om
me heen vergeet.
3. In de twee belangrijkste relaties in mijn leven zijn geven
en nemen in balans.
4. Ik geloof in een hogere macht.
5. Ik vind mezelf aantrekkelijker dan de meeste mensen
van mijn leeftijd.
6. Ik denk dat mij in de toekomst positieve gebeurtenissen
zullen overkomen.
7. Ik heb last van faalangst.
8. Heb ik emotionele of praktische hulp nodig, dan is er altijd
wel iemand waar ik een beroep op kan doen.
9. Ik heb momenten dat ik mij één voel met het universum.
10. Ik ben tevreden met mezelf.
Tien vragen uit een gelukstest.
Of gaat het om iets anders, bijvoorbeeld om te leven
zoals God het voor de mensen bedoeld heeft? En heeft
het dus te maken met hoe je je opstelt in het leven, hoe je
handelt? Of gaat het erom dat je in de juiste God gelooft,
en word je daarop later afgerekend? Mozes en de profeten
hebben steeds geprobeerd ons bij de les te houden. En
Jezus deelde met ons zijn visioen van het koninkrijk van
God. Geluk wordt in de bijbel niet gezien als een doel dat
we na moeten streven, en de bijbel is geen blauwdruk om
te komen tot een groter geluk, het is geen zelfhulpboek

gedicht: Bert Schierbeek, beeld: Kees de Goede, copyright Plint
‘hoe word ik gelukkig’. Maar in de bijbel komen we
mensen tegen, ieder met zijn of haar eigen levensverhaal.
Laten we eens naar hun verhalen kijken.
Onder ‘geluk’ verstaat Van Dale: ‘voorspoed die iemand
zonder eigen toedoen te beurt valt’ en ‘toestand van
vervuldheid’. Het eerste benoemen we meer als ‘geluk
hebben’, en het tweede als ‘gelukkig zijn’. Dat deze twee
niet samenvallen zien we bij Lea, in Genesis 30. Jakob
houdt van haar zus Rachel. Toch trouwt Lea eerst met
hem en zo schiet zij niet over. Ze heeft geluk. Als ze dan
ook nog zonen baart, zal ze toch ook gelukkig zíjn, zou je
denken. Maar God ziet dat Jakob toch meer van Rachel
houdt dan van Lea, hoeveel zonen er ook komen. Lea’s
slavin die zonen krijgt, doet Lea uitroepen: ‘Het geluk is
met mij, alle vrouwen zullen mij gelukkig prijzen.’ Zij
noemt deze zonen Gad en Aser, twee Hebreeuwse woorden
voor geluk. Maar is Lea echt gelukkig? Nooit heeft ze
het qua affectie van Rachel kunnen winnen, beide zussen
verslijten aan de strijd om Jakobs genegenheid.
Voor het volk Israël was het natuurlijk van het grootste
belang dat Jakob vele nakomelingen kreeg de twaalf
stammen vinden hun oorsprong in zijn geschiedenis met
Lea en Rachel. Hier komt een deel van de belofte die aan
Abraham was gedaan tot vervulling: nakomelingen zo
talrijk als de sterren aan de hemel. Een ander monumentaal
moment uit de geschiedenis van Abraham en Sara
is het bezoek van de drie mannen, en Sara die achter het
tentdoek haar lachen niet kan bedwingen als zij hoort dat
zij alsnog zwanger zal worden. En dan de geboorte van
Izaäk. Abraham en Sara zijn God trouw gebleven, en Hij
heeft zijn belofte waargemaakt. Geluk hebben, of gelukkig
zijn? Gaan ze hier hand in hand?
Ook in het nieuwe testament zijn er veel geluksvogels:
hoeveel mensen worden er niet genezen door Jezus?
Soms mogen ze er niets over vertellen, zoals de melaatse
man in het evangelie volgens Marcus (Mc 1: 39-45), maar
hoe houd je het voor je? Er ligt een toekomst voor je open!
Natuurlijk gaat hij breeduit vertellen wat er gebeurd is.
Maar niet alleen fysieke klachten geneest Jezus, hij trekt
zich het lot van iedereen aan. Jaïrus komt bij hem, hij
ziet in de begrafenisstoet de moeder van de jongeling
van Nain. Jezus maakt nieuw leven mogelijk. Ook voor
de bloedvloeiende vrouw, Zacheüs en al die mensen die
er in de samenleving niet bijhoorden. Jezus doorbreekt
de patronen waarin mensen leven, waarin ze gevangen
gehouden worden, ook zichzelf gevangen houden. Hij
bevrijdt en redt. Wat een geluksgevoel moet deze mensen
doorstroomd hebben! En iedereen voelt en weet: Hier is
God aan het werk.
Heden of toekomst En dan dient een volgend dilemma
zich aan: Heeft geluk te maken met het hier en nu, of
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 15

juist met wat er voor je ligt: de toekomst? En ligt er een
verbinding tussen deze twee?
De man die we hebben leren kennen als Prediker kiest
voor het eerste. Niet omdat hij niet in de toekomst geïnteresseerd
zou zijn, maar omdat hij vast heeft gesteld dat
wij God en de toekomst niet kunnen doorgronden. Na
zijn bekende ode aan de tijd (Pred. 3), schrijft hij: ‘Ik heb
vastgesteld dat voor de mens niets goeds is weggelegd,
behalve vrolijk te zijn en van het leven te genieten. Want
wanneer hij zich aan eten en drinken te goed doet en geniet
van al het goede dat hij moeizaam heeft verworven,
is dat een geschenk van God.’ Een prachtige tekst, een
die ook uitnodigt om over te preken: de ene keer met de
nadruk op het genieten, de andere keer op het gezwoeg.
We houden wel van een goed glas, zeker na gedane
arbeid. Je hoeft je niet schuldig te voelen als je even blijft
staan in het moment – als je de tijd neemt om vrolijk te
zijn, te genieten en te zien ‘dat het goed is’. Soms heb je
even niets te wensen, of te mitsen en te maren. Is niet
de zevende dag juist daarvoor bedoeld, om die stap op
de plaats te maken, je zorgen en beslommeringen los te
laten, en uit te rusten?
leven vanuit wat komen zal Ook in Matteüs 6 lezen
we daarover: de beroemde verzen over de leliën des velds.
Wij maken ons maar zorgen over onbelangrijke dingen.
De zorgeloosheid die hier wordt geschetst, de vogels in
de lucht, de bloemen op het veld, iedere dag die genoeg
heeft aan zijn eigen last. Als wij dat voorbeeld nou zouden
kunnen volgen… zouden we dan gelukkig zijn? Toch
klinkt na deze passage meteen een oproep om ook actief
te zijn: ‘Zoek liever eerst het koninkrijk van God en zijn
gerechtigheid, dan zullen al die andere dingen (waarover
je je zorgen maakt) je erbij gegeven worden.’ Zorgeloosheid
en gerechtigheid zoeken gaan hand in hand.
Ook in psalm één zien we dit terug. Wijzelf kunnen bijdragen
aan ons eigen geluk of beter: In psalm één wordt
ons verlangen hiernaar verwoord:
Gelukkig de mens
die niet meegaat met wie kwaad doen,
die de weg van zondaars niet betreedt,
bij spotters niet aan tafel zit,
maar vreugde vindt in de wet van de HEER
en zich verdiept in zijn wet, dag en nacht.
Hij zal zijn als een boom,
geplant aan stromend water.
Op tijd draagt hij vrucht,
zijn bladeren verdorren niet.
Alles wat hij doet komt tot bloei.
We zouden zo graag zijn als een boom, geplant aan
stromend water, altijd groen. Als alles nou tot bloei zou
kunnen komen, wat aan onze goede bedoelingen en
voornemens ontspruit – hoe heerlijk zou dat zijn! Tegelijkertijd
weten we dat de praktijk weerbarstig is en we
zelf tekortschieten. Maar deze woorden houden ons op
de been. Ze zingen in ons hoofd. Want geluk heeft ook
16 adrem remonstrants maandblad
te maken met vooruitzien, alvast vooruitlopen op wat is,
alvast leven vanuit wat komen zal.
Huub Oosterhuis heeft dat schitterend verwoord in zijn
lied De steppe zal bloeien. Het woord geluk komt er niet in
voor, maar wat een kracht spreekt er uit deze tekst, en de
melodie laat de tekst wortelschieten in de diepte van je
verlangen. Hier voel je je gedragen door het visioen:
Een hand zal ons wenken,
een stem zal ons roepen: Ik open
hemel en aarde en afgrond.
En wij zullen horen
en wij zullen opstaan
en lachen en juichen en leven.
Vertrouwen in god In onze zoektocht door de bijbelse
verhalen, gebeden en de liederen die daarop geïnspireerd
zijn komen we mensen op het spoor. Mensen die geluk
hebben, mensen die gelukkig zijn, mensen die ernaar
verlangen, mensen die hun geluk zijn kwijtgeraakt en
het soms opnieuw vinden. En in allemaal herkennen we
iets van onszelf, een vriend of de buren. De verhalen zijn
divers. Wat de verhalen samenbindt is het vertrouwen in
God. Het vertrouwen dat er toekomst is, dat God zich het
lot van de mensen aantrekt, en dat Jezus heeft laten zien
hoe wij daar handen en voeten aan kunnen geven.
wAt DE VERHALEN
SAMENBINDt IS HeT
VeRTROUWeN IN gOD
Voortgaand in dit oude spoor zou je kunnen zeggen dat
we keer op keer worden uitgenodigd om ons in te zetten
voor de wereld, de samenleving, onze geloofsgemeenschap,
de ander en onszelf om daar voldoende ruimte
te maken zodat mensen gelukkig kunnen zijn. De vraag
hierbij is: zijn wij mensen, in staat om deze randvoorwaarden
te scheppen? Om met een laatste bijbelplaats
te besluiten verwijs ik naar Deuteronomium 30: ‘De
geboden die ik u vandaag heb gegeven, zijn niet te zwaar
voor u en liggen niet buiten uw bereik. Ze zijn niet in de
hemel, of aan de overkant van de zee. Nee, die geboden
zijn heel dichtbij, u kunt ze in u opnemen en ze u eigen
maken’. Of met gezang zeven: ‘Het woord dat u ten leven
riep, is niet te hoog, is niet te diep… Het woord van liefde,
vrede en recht, is in uw eigen mond gelegd, is in uw
eigen hart geschreven.’ Wat een geluk! •
Anniek Lenselink
Remonstrants predikant in Dordecht

thema geluk
Geluk
volgens Aristoteles
Wie tegenwoordig op zoek is naar geluk, gaat vaak te rade bij Oosterse wijsheden. Maar zelf vind ik dat
Aristoteles ook een verrassend tijdloze en mooie visie op geluk heeft. Aristoteles (384-322 v. chr.) was een
leerling van Plato en leermeester van Alexander de grote. Anders dan zijn filosofische tijdgenoten, vond
hij wijsheid niet alleen via het denken zelf, maar ook door onderzoek. zo ging hij de boer op en ondervroeg
mensen, ook naar wat voor hen geluk betekende.
Doel Aristoteles stelde vast, dat al ons handelen een
doel heeft. We staan op om te werken, we werken om
geld te verdienen, we verdienen geld om in ons huis te
kunnen wonen etc. Toch gaat dit niet eindeloos zo door,
want dan zou wat hem betreft ons leven zinloos zijn.
We komen uiteindelijk uit bij een laatste doel. En wat
is dat laatste doel dan? Dat is volgens hem geluk. Want,
zo redeneert Aristoteles, de natuur zit zo in elkaar, dat
de mens het meest mens is, wanneer hij helemaal is
‘gelukt’. Wanneer hij volledig tot zijn recht komt. Hij
noemt het: de verwerkelijking van de psyche, op de meest
voortreffelijke manier, een heel leven lang.
geluk Maar wat is geluk? Daarvoor is Aristoteles bij
veel mensen te rade gegaan en hij kwam tot drie categorieën
antwoorden: plezier, erkenning krijgen voor je
kwaliteiten en inzicht.
Wat inzicht betreft kunnen we kort zijn:
dat bereiken we met ons intellect. Erkenning
krijgen voor je kwaliteiten krijg je
volgens Aristoteles door een deugdzaam
leven te leiden. Een deugd is
volgens Aristoteles een gewoonte,
een gevormde karaktertrek, die
bepalend is voor wat je gaat doen en
maakt dat je steeds het juiste midden
kiest, zoals een verstandig iemand dat
zou bepalen. Een hele mond vol dus.
Ter illustratie: Als je houding dapper is,
zul je dapper handelen. Als je houding
angstig is, zul je ten eerste alles als een gevaar
waarnemen (en niet
als bijvoorbeeld een
interessante uitdaging)
en waarschijnlijk laf
handelen. Dat maakt
je niet gelukkig. Als
je roekeloos bent, is
het ook niet goed. Dan
schaad je jezelf of anderen. Je moet jezelf daarom aanleren
om een houding aan te nemen van het midden tussen
twee extremen. Niet te hard, niet te zacht. Niet gierig en
niet te verkwistend. En hoe kom je daartoe? Door je te
spiegelen aan goede voorbeelden. Je mag (en moet) daarbij
ook rekening houden met je eigen beperkingen. Van een
gewapende soldaat mag je meer strijd verwachten dan van
een bejaarde vrouw.
Plezier Dan komen we bij het plezier. Plezier kan volgens
Aristoteles niet het doel zelf van het handelen zijn.
Zoveel dingen geven weliswaar plezier, maar niet alles
geeft dezelfde voldoening. Maar als een (deugdzame)
handeling als vanzelf gaat, dan zit het plezier ‘op de rug
van de handeling’ en dat maakt weer gelukkig. Je moet
je daarom trainen om deugdzame dingen als vanzelf te
laten gebeuren. De eerste keer moet je het misschien
erg opbrengen om, bijvoorbeeld je
huis op te ruimen, maar als je het regelmatig
doet, gaat het als vanzelf en
zul je er zelfs plezier aan beleven.
Geluk vergt dus oefening en goede
voorbeelden. Maar het is volgens
Aristoteles wel degelijk bereikbaar.
En dat geeft weer hoop.
Meer weten? Wie het aandurft zou
de Ethica Nicomachea van Aristoteles
kunnen lezen. Voor wie dat nog
een stap te ver is, bestaat er een goede
introductie over Aristoteles op audiocd’s
door Paul van Tongeren.
Ik wens u allen veel Aristoteliaans
geluk toe! •
Vanessa van Koppen
Redactie AdRem,
lid van de gemeente
Den Haag
17

thema geluk
Geluk
in feiten
De ervaring van geluk is mede afhankelijk van een aantal
stofjes in je hersenen. Dat zijn onder andere endorfine,
dopamine en serotonine. Er zijn verschillende
manieren om juist die stofjes vrij te laten komen:
• Eten is een effectief middel om het geluksgevoel aan
te wakkeren. Vooral pure chocolade, banaan en vette vis
werken goed. Ook avocado’s, pompoenzaden en kikkererwten
zijn goed voor geluk. Verder is het verstandig niet
te vet, te veel suiker en te veel rood vlees te eten.
• Sporten is een prima manier om gelukkig te worden.
Vooral hardlopen schijnt goed te zijn, maar eigenlijk alle
duursporten zijn goed voor het geluksgevoel.
• Goed slapen is van belang: wie uitgerust is voelt zich beter.
• Sociale contacten en een goede partnerrelatie maken een
mens gelukkiger, vooral wanneer deze vrienden en familie
elkaar ondersteunen in goede en slechte tijden.
• Vrijgevigheid schijnt een mens gelukkiger te maken.
• Blootstelling aan direct zonlicht, zij het met mate, maakt
gelukkig.
Volgens de Better Life Index van de OECD is Nederland,
samen met de Scandinavische landen, een van de gelukkigste
landen van de wereld. Nederland scoort een 7,5
terwijl het gemiddelde van alle landen een 6,7 is.
Religieuze personen zijn gelukkiger dan ongelovige.
(SCP 2012)
Een onderzoek (‘World Values Survey’) van John Helliwell
(2003) van de University of British Columbia waaraan negentig
duizend proefpersonen uit 46 landen deelnamen,
heeft sinds 1981 vier onderzoeken uitgevoerd. In dit onderzoek
rapporteerden de proefpersonen eerst hun geluk op
een schaal van tien tot honderd en ze rapporteerden ook
verschillende kenmerken van hun leven.
Hieruit kwamen zeven kenmerken
naar voren die het geluk van de proefpersonen
kunnen verklaren: familierelaties,
financiële situatie, werk,
community en vrienden, gezondheid,
persoonlijke vrijheid en persoonlijke
waarden. Layard (2005) geeft aan dat de
wetenschap en de techno logische vooruitgang
onze welvaart, kwaliteit van werk en
gezondheid aanzienlijk vergroot hebben.
Echter onze familierelaties,
de verbondenheid en veiligheid
18 adrem remonstrants maandblad
van gemeenschappen en egoïstische
waarden zijn achteruitgegaan. Ons geluk
hangt boven alles af van de kwaliteit van onze relaties
met andere mensen.
Volgens Lyubomirsky (2007) bestaat er niet één magische
strategie die ons allen gelukkig maakt. We hebben allemaal
onze eigen behoeften, interesses, waarden, mogelijkheden
en neigingen, waardoor sommige wel en andere niet geschikt
voor ons zijn. Hij concludeert dat de volgende twaalf
activiteiten mensen blijvend gelukkig kunnen maken:
dankbaarheid tonen, optimisme cultiveren, niet tobben
of sociaal vergelijken, vriendelijk zijn, sociale relaties
koesteren, coping-strategieën ontwikkelen, leren vergeven,
flow-ervaringen versterken, genieten van het leven,
engagement voelen voor je doelen, praktiseren van geloof
en spiritualiteit, en zorgen voor je lichaam.
ALS JE ANDEREN GELUKKIG wILt
ZIEN, BEtRACHt CoMPASSIE.
ALS JE ZELf GELUKKIG wILt ZIJN,
BEtRACHt CoMPASSIE.
DAlAI lAMA
Layard (2005) haalt in zijn boek ‘Happiness’ onderzoek
aan waarin wordt aangetoond dat mensen in Amerika,
Groot-Brittannië en Japan de laatste vijftig jaar niet gelukkiger
zijn geworden, terwijl de gemiddelde inkomens
meer dan verdubbeld zijn in deze periode. Er blijkt dat
rijke landen gemiddeld gelukkiger zijn dan arme landen.
Echter de data suggereren dat de ‘wet van afnemende
meeropbrengsten’ van kracht is: des te hoger de mate van
rijkdom, des te minder het gemiddelde geluk toeneemt
met een toename van de rijkdom. Het draaipunt ligt tussen
de US $ 10.000 en US $ 20.000 per hoofd. •
Carolien Sieverink en Michel Peters
Redactie AdRem

het jaar in kleur
groen
google levert met ‘groen’ 54.500.000 hits op (en ‘green’ 3.510.000.000); de eerste hit is wederom de Wiki -
pedia pagina groen_(kleur). De tweede hit gaat naar Vakblad groen, waarin professionele en actuele
artikelen over mensen in de stad en het landschap te lezen zijn. De rubriek groen in dagblad Trouw
behaalt de derde hit.
Groen is de kleur van hoop en vrede. Zou het verband
houden met het feit dat nooduitgangen altijd met een
groen bord worden aangegeven? Groen is een secundaire
kleur. Met name in de realistische schilderkunst van de
natuur schijnt ons oog opmerkelijke nuances te zien in
specifiek deze kleur. De groene verf kan niet direct uit
een tube worden gehaald, maar dient voor gebruik nog
in de juiste kleur te worden gemengd. Groen is ook de
overjas van een chirurg in de operatiekamer, daaronder
draagt hij blauw. Het blauw is speciaal gereinigd en zo
veel mogelijk bacterievrij. Groen reflecteert niet, geeft
rust aan de ogen. Bloed is er niet zo goed zichtbaar op.
Groen geeft rust, veiligheid en orde. Anderzijds worden
draken, heksen, de duivel en buitenaardse wezentjes ook
soms groen afgebeeld.
’t Rentmeestertje
GELUKzOeKeRs?
Vanuit hoeken van de wereld komen mensen naar
Nederland: zo’n 150 000 per jaar (daar tegenover staat
overigens het aantal van mensen die vertrekken: 118 000
per jaar). Van wie binnenkomen komt tegenwoordig
35% uit niet-westerse landen: vaak mensen die ons
land zoeken in de hoop er een beter bestaan te vinden
en veiligheid te zoeken, vaak gevlucht voor dreiging
of gevaar voor eigen leven, vaak uit honger. Mensen
voor wie geluk een onbekend begrip is. In een wettelijk
geregelde procedure (die vaak onacceptabel veel tijd
vergt) wordt bekeken wie een vluchtelingenstatus en
een verblijfsvergunning krijgt. wie die niet krijgt moet
terugkeren naar het land van herkomst: uitzetting.
Bij veel van hen is uitzetting niet mogelijk, door het
ontbreken van papieren, weigering in het land van
herkomst of vanwege ernstig gevaar bij terugkeer. op
dat moment is de vreemdeling illegaal. onze overheid
geeft zulke illegalen geen enkele hulp, is zelfs van plan
Groen is een belangrijke liturgische kleur, alhoewel het betekent
dat er weinig te doen is in de kerk. Het is de kleur van
de lange periode die loopt vanaf de maandag na Pinksteren
tot de zaterdag voor de 1e Advent, en de tijd tussen 6 januari
en Aswoensdag. Het groen in de kerk geeft aan dat we ons in
een rustige periode van het kerkelijk jaar bevinden, zonder
belangrijke feesten in het vooruitzicht. In deze lange tijd kan
de gelovige zich zonder afleiding door allerlei feestdagen concentreren
op de hoop en de vrede die het geloof hem of haar
geeft. In de Islam is groen de belangrijkste kleur. De Koran
en veel vlaggen zijn donkergroen. De meest voorkomende
verklaring voor het gebruik van juist deze kleur is dat het de
lievelingskleur was van de profeet Mohammed. •
Lilian Roos & Carolien Sieverink
illegaliteit en hulp aan illegalen strafbaar te stellen. we
kennen allemaal uit de media de beelden van deze groep
ongedocumenteerde illegalen, zonder papieren, ‘sans
papiers’. Van mensen, kamperend onder plastic zakken
op een kaal plein in Amsterdam osdorp, mensen
opgevangen in een daarvoor openstaande vluchtkerk,
opvangplaatsen, soms meelevende particulieren.
Mensen zonder inkomen, zonder voedsel, mensen die
wel willen maar niet mogen (!) werken, mensen onder
voortdurende dreiging van opgepakt worden en weer
vrijgelaten, bij gebrek aan oplossing. De Pauluskerk in
Rotterdam spreekt van BBB als eerste levensbehoefte:
bed, brood, bad (douche), met waar nodig medische
hulp.
Drie taakgroepen binnen Instelling Geloof en Samenleving
trekken zich het lot van deze groep aan, sporen
de gemeenten, die daartoe inmiddels van ons een
indringende film ontvangen hebben, aan zich met het
probleem bezig te houden, en organiseren op 25 mei
een landelijke dag die zich over de ‘sans papiers’ zal
uitspreken. •
jaargang 24 nr. 5 mei 2013 19

het gezicht van...
Marinus
Koster
Marinus Koster is emeritus predikant sinds 1996. sindsdien
woont hij tussen weilanden en maïsvelden in Bathmen bij
Deventer. Onlangs werd hij tachtig jaar, dat is een portret
waard. Maar één pagina is ontoereikend om zijn lange en
actieve leven – en zijn verhalen daarover – te kunnen bevatten.
zijn koffiezetapparaat is voor mij nieuw aangeschaft.
Dochterlief had namelijk gezegd dat hij mij geen koffie uit
de oude machine meer mocht voorzetten. sinds 1960 is hij
getrouwd met corrie Ozinga, die hij thuis verzorgt, nadat zij
in augustus 2012 bedlegerig was geworden. Het contact met
de (schoon- en klein-)kinderen is zeer wezenlijk voor hen.
Wieg ‘Ik ben geboren in Zwolle in een gezin van drie
kinderen, mijn moeder was remonstrant. Vader hing als
classicus meer het Griekse denken aan. Vanaf vlak voor
de oorlog was hij hoogleraar in Groningen. Catechisatie
deed ik bij ds Van Wijngaarden, later bij ds De Kievid.
Ik ben de eerste dominee in de familie, mijn voorouders
waren boomkweker, medicus en jurist. Ik was qua aanleg
een beta, maar toen mijn zus op haar 15 e overleed en
vervolgens het domineeschap vanuit een soort plichtsidee
op mijn weg kwam, ben ik alfa gaan doen om theologie
te kunnen studeren. Die studie leek tegen mijn aard in te
gaan, maar nu zeg ik: studie en beroep zijn me tweehonderd
procent meegevallen.’
20 adrem remonstrants maandblad
Dominee ‘Na mijn studie en vijf jaar universitair assistentschap,
werd ik beroepen in Meppel, waar ik veertien
jaar ben gebleven (‘65-’79). Vanaf het begin had ik veel
oecumenische contacten, wij hadden al een Raad van Kerken
voordat de landelijke werd opgericht. In 1967 kreeg
ik Zwolle er bij. Beide gemeenten heb ik verlaten toen ik
in Hengelo beroepen werd (’79 – ’88). Het was de tijd van
de kernwapendiscussie, we waren heel maatschappelijk
bezig. Ik was geen revolutionair, eerder conservatief, maar
was geloof ik voor beide kanten in de kerk aanspreekbaar.
Mijn mooiste herinnering daar is toch wel de Week van de
Vreemdeling die ik in 1983 mede heb georganiseerd. Hier
was ik ook lid van de werkgroep ter begeleiding van ouders
van homofielen. Op 55 - jarige leeftijd werd ik uitgenodigd
om naar Rotterdam te komen, waar ik jarenlang samenwerkte
met Eric Cossee, later ook met Marthe de Vries.
De samenwerking met mijn collega’s (nog een jaar ook
met Mijnke Bosman) was een hoogtepunt voor mij, naast
het kringenwerk. Huisbezoeken zijn de backbone van een
goed werkend predikantschap. Werken met mensen is
soms moeilijk, maar ook heel bevredigend. Op de leeftijd
van 63 en een half ben ik met emeritaat gegaan. Naast
mijn predikantschap ben ik ook 14 jaar docent geweest
voor het z.g. IKOS-testimonium aan de PA’s in Meppel en
Hengelo en 12 jaar docent Oude Testament voor de NPBopleiding
tot pastoraal werker.’
Wetenschapper ‘Na mijn kandidaats theologie in
Groningen ging ik naar het Seminarium in Leiden en
zette aldaar tevens de studie voor het doctoraal Oude Testament
annex Semitische Talen voort, o.a. respectievelijk
bij de hoogleraren Sirks en De Boer. Echt mijn leermeesters!
Ik heb altijd wel gepubliceerd: in 1977 verscheen
mijn tekstkritische uitgave van de Peshitta (de oud-Syrische
Bijbelvertaling) van het boek Exodus. In datzelfde
jaar ben ik daar ook op gepromoveerd. Na mijn emeritaat
kon ik heel fijn in eigen tempo doorgaan met kerkelijk
werk (preekbeurten) en met de wetenschap. Ik heb ook
in het buitenland congressen bijgewoond en lezingen
gegeven. Ik ben al mijn kerkenraden dankbaar dat ze mij
de tijd hebben gegeven om te studeren en dingen buiten
mijn directe werk als predikant te doen. Dat houdt iedere
predikant fit en voorkomt het vastlopen in routine. ’
Remonstranten Ik ben nooit in de verleiding gekomen
om iets anders te zijn dan remonstrant. De pluriformiteit
die bij ons heerst, het samengaan van continuïteit en
discontinuïteit bevalt mij prima. Mét de Islam vind ik de
christusvergoddelijking bijvoorbeeld godslastering. God
is ons diepste wezen, de oerflikkering. Ook dergelijke
opvattingen die niet mainstream zijn, mogen bij ons bestaan.
Al vaak is onze ondergang voorspeld, maar we zijn
springlevend. Kijk naar de productiviteit van het bureau
en de predikanten! Dat komt wel goed.’ •
Michel Peters