Toekomst van de remonstranten - Remonstrantse Broederschap

emonstrants maandblad jaargang 24 nr. 6 juni 2013
Toekomst van de remonstranten
Moedig voorwaarts, of juist opzij?

van de redactie
Moedig voorwaarts, of juist opzij?
Deze AdRem gaat over de toekomst van de remonstranten.
Onze grote zusterkerken, de Rooms Katholieke Kerk
en de PKN, verliezen leden en moeten kerken sluiten.
Daartegenover zijn er ook kerken die groeien, vooral in
de meer orthodoxe en evangelicale hoek.
En de remonstranten? Hoe gaat het met hen? De redactie
(aangevuld met gastschrijver Jan Hendriks) ging voor
dit nummer op onderzoek uit. We lieten ons uitnodigen
bij een aantal remonstrantse gemeentes, verspreid over
het land en met een verschillend karakter. We stelden
indringende vragen. Geloven deze gemeentes nog in
de toekomst? Hebben zij net zozeer als RK en PKN te
maken met de weinig opwekkende gevolgen van dalende
ledenaantallen? Bieden deze turbulente tijden wellicht
juist nieuwe kansen? Zoeken zij het in samenwerking
of juist in het ontwikkelen en versterken van de remonstrantse
identiteit?
U zult ontdekken dat het her en der niet aan nieuw elan
ontbreekt, ook al worden de kansen op groei gemiddeld
genomen niet hoog ingeschat. Het is boeiend om te lezen
hoe men lokaal op de veranderende maatschappelijke
omstandigheden probeert in te spelen.
Landelijk wordt ook hard nagedacht over de toekomst
van de remonstranten. Dit voorjaar is de commissie
Plan 2013+ aan het werk gegaan met de opdracht zo
in dit nummer onder meer:
3 Korte berichten
4 Kerk op zoek naar nieuwe vormen
6 Toekomstvisie Eindhoven
7 Toekomstvisie Groningen
8 Toekomstvisie Hilversum
9 Toekomstvisie Gouda
10 Toekomstvisie Oosterbeek
11 Toekomstvisie Rotterdam
breed mogelijk ideeën voor nieuw beleid in kaart te brengen.
Vanessa van Koppen interviewde de voorzitter van
deze commissie, Mirjam Sterk.
Peter Nissen schreef een artikel dat voor een breder kader
zorgt. Leerzame woorden over de vergankelijkheid van
vormen en over kerken die ontsporen als ze ‘drukker zijn
met zichzelf in stand te houden dan met de zending waartoe
zij geroepen zijn: het doorgeven en levend houden van het
visioen van het rijk van God’. Op naar de vloeibare kerk!
De auteur wordt op zijn wenken bediend met een zeer
vloeibare vorm van (remonstrants) kerk-zijn in Berlijn.
Onze Duitse geestverwant Christian Modehn schrijft over
het ‘Forum van de Remonstranten in Berlijn, dat daar
sinds 2010 draait. Annegien Ochtman pleit voor het invoeren
van een tweede wekelijks bezinningsuur - op dinsdagavond.
De zondagochtend is lang niet meer voor iedereen
geschikt. Doet uw gemeente dat? Laat het haar weten. Wij
stellen uw reactie op de artikelen in dit nummer op prijs.
Laat ons weten hoe u de toekomst van de remonstranten
ziet via adrem@remonstranten.org. •
Bert Dicou
Hoofdredacteur AdRem
Het volgende nummer van AdRem verschijnt op 12 juli 2013
12 Toekomstvisie Twente
13 Unique Selling Points
14 Een Remonstrants forum in Berlijn
16 Miniatuur en Vitale vrijzinnigheid
17 Remonstrantse Beleidscommissie 2013+
18 Nieuwe koers?
19 Het jaar in kleur en ’t Rentmeestertje
20 Het gezicht
colofon Redactie: Bert Dicou (hoofdredacteur), Joan van Esveld, Martijn Junte, Vanessa van Koppen-Enters, Michel Peters (eindredacteur) en Carolien Sieverink. Redactieadres:
AdRem, p/a Nieuwegracht 27 a, 3512 LC Utrecht, tel. 030 2316970, adrem@remonstranten.org Administratie (adreswijzigingen en andere mutaties): info@ remonstranten.
org, of via boven staand redactie adres. ING 4088342 t.n.v. AdRem Utrecht Website: www.remonstranten.org Kosten: gratis voor remonstranten, 30,- euro per jaar voor nietremonstranten.
Advertentiewerving: Eric Zinger, 06 52003708, ericzinger@kpnmail.nl, tarieven op aanvraag verkrijgbaar. Uitgave: Boekencentrum Uitgevers Ontwerp: Marjorie
Specht, www.ontwerpkantoor.nl Druk: Koninklijke BDU Barneveld ISSN 0925-238X © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming
van de redactie.

korte berichten
Rotterdam verlegen om
een vleugel!
Muziek is essentieel in de kerkdienst. Wat je niet zeggen
kunt, kun je zingen, en horen. Wij geven veel aandacht
aan de muzikale invulling van de dienst en mogen ons
verheugen in de medewerking van professionele pianisten.
Nu gaat de huidige vleugel snel achteruit. Soms zijn
onze pianisten zelfs gedwongen om te transponeren om
valse tonen te vermijden... Wij zijn naarstig op zoek naar
een vervangende concertvleugel. Mocht u kunnen helpen,
neem dan contact op met het kerkkantoor
(kantoor@remonstrantenrotterdam.nl)
Gemeente Midden Zeeland
60 jaar
Op 2 juni vierde de remonstrantse gemeente Midden
Zeeland haar 60-jarig bestaan. Onlangs is in die gemeente
de PKN – predikant Wim Jansen aangesteld
als opvolger van ds Klaas Hendrikse.
boekrecensie
God op het boekenbal
Wat heeft God op het boekenbal te zoeken? Als het aan
Evert Jan de Wijer ligt: alles. Hedendaagse boeken en
films behandelen onderwerpen die in de Bijbel voor het
oprapen liggen: rouw en leven na de dood, God en natuur,
determinisme en vrijheid, familieperikelen
en verwarring in het seksleven. Wijers
analyseert achtereenvolgend God is gek van
Kluun, de film Avatar, Bonita Avenue van
Peter Buwalda, Het diner en Zomerhuis met
zwembad van Herman Koch, Tonio van
A.F.Th. van der Heijden en Vijftig tinten
grijs van E. L. James. In een iets afwijkend
hoofdstuk vertelt hij waarom de retoriek
van zijn generatiegenoot Geert Wilders
hem doet rillen. De Wijer waarschuwt dat
hij als dominee een onbescheiden boek
heeft geschreven. En wel met rede. Hij is
van oordeel dat huidige dominees te weinig
van zich laten horen (en daarin heeft
hij naar mijn mening gelijk). Ze zijn in
verlegenheid gebracht, proberen vooral niet
op te vallen en worden doorgaans gezien als ‘mallotige
exoten’. Ten onrechte, stelt de Wijer. Waar zijn de tijgers
van weleer gebleven? Buskes? Miskotte? ‘Ik mis de dominee
als publieke figuur in het openbare leven. Geen
cabaretier die het in zijn hoofd zou halen om raad te
vragen aan een dominee. Een nieuwe tijd, net wat u zegt,
maar het maakt me wel wat melancholiek’. (p. 8)
Het is de Wijer gelukt om deze melancholie deels om
te buigen. Heel bewust dompelde hij zich onder in de
huidige cultuur. Hij nam succesvolle films en romans in
hoge doseringen tot zich en begon ze te analyseren om
Voetangels &
Klemtonen
In juni verschijnt het nieuwe
boek ‘Voetangels & Klemtonen’
van de vrijzinnige predikanten Heine Siebrand &
Yvonne Hiemstra. Een bundel met uitdagende essays over
de toekomst van het christelijk erfgoed. Wat is de core business
van kerk en religie in de samenleving? Doet God er nog
toe? Welke rol speelt de vrijzinnige theologie in het (voort)
bestaan van God? Met deze essays bieden zij een nieuwe kijk
op het rijke verleden van de vrijzinnige levensbeschouwing.
‘Voetangels & Klemtonen’ biedt handvaten èn inspiratie voor
wie in vrijheid met spiritualiteit en persoonlijk geloof verder
wil. AdRem zal er later meer aandacht aan besteden.
ISBN 9789081898119, prijs 18,95 euro.
vervolgens zijn Bijbelse kennis erbij te halen. Het boeiende
van deze aanpak is dat deze belezen theoloog niet
begint bij de Bijbel, maar ermee eindigt. Hij associeert
vanuit de huidige wereld met de Bijbelse verhalen. Het
resultaat is een frisse aanpak. Of de auteurs die hij fileert
dit procédé zullen appreciëren valt nog te bezien, maar hij
overtuigt wel. Feilloos legt hij de vinger op de zere plek,
op wat schuurt in Bonita Avenue of Het diner, en precies
eender in de Bijbel voorkomt.
Niets nieuws onder de zon dus? Zeker, maar
deze opmerking is te banaal om recht te
doen aan dit alleraardigste boek. Tussen de
regels door durft de Wijer ook zeer persoonlijk
te zijn. Hij erkent de moeite die hij heeft om
hedendaagse spiritualiteit te volgen. Hij beseft
ook dat sommige gemeenteleden moeite
hebben met bepaalde ontwikkelingen van de
theologie (‘dominee, wat blijft er dan over?’).
Hij balanceert in feite tussen twee werelden en
dat maakt zijn boek, zo authentiek. Humor is
hem niet vreemd, als hij constateert dat erotiek
in het Nieuwe Testament ver te zoeken is,
terwijl het Oude Testament aanzienlijk boeiender
is op dit punt. Patriarchen zijn beter op de
hoogte dan apostelen, zo gezegd. Naast het feit
dat dit boek prettig leest en getuigt van grote belezenheid en
kritische interesse voor de huidige cultuur, is het ook bijzonder
geschikt voor kringen. Elk hoofdstuk geeft aanleiding
voor boeiende discussies en nodigt uit tot lezen. Een onbescheiden
boek, kondigde de auteur aan. Dat klopt. Maar die
onbescheidenheid is terecht. •
Christiane Berkvens-Stevelinck
Evert Jan de Wijer, ‘God op het boekenbal.
Bijbel & bestsellers’. Skandalon 2013.
Prijs: 18,50 euro. ISBN 978-94-90708-68-9
jaargang 24 nr. 6 juni 2013 3

thema Toekomst van de remonstranten
Kerk op zoek naar
nieuwe vormen
Het gaat slecht met de kerk in Nederland. Die klacht is in bijna alle uithoeken van kerkelijk Nederland te horen,
van orthodox tot vrijzinnig. Als we alleen naar de statistiek kijken, dan valt die klacht ook nauwelijks te weerspreken.
Vrijwel alle kerkgenootschappen in Nederland krimpen en vergrijzen, en sommige in hoog tempo.
Zichzelf in stand houden En we moeten het maar
eerlijk onder ogen zien: bij de kerkgenootschappen die
in hoog tempo krimpen, horen ook de vrijzinnige stromingen.
Vrijzinnigen hebben de toekomst, zo luidde de titel
van een boeiend boek van de Leidse godsdienstsocioloog
Meerten ter Borg uit 2010, een uitwerking van zijn
VolZin-lezing van 2008. Ja zeker, vrijzinnigen hebben de
toekomst, dat denk ik ook. Een vrijzinnige levenshouding
wijst ons de weg naar een leefbare omgang met maatschappelijke,
politieke en culturele vraagstukken in de
veelkleurige en drukbevolkte Nederlandse samenleving.
Maar die toekomst ligt niet meteen in het georganiseerde
kerkelijke domein.
Daar hoor je veel gesteun en gekreun, veel kommer en
kwel. Die kommer en kwel maken vooral duidelijk dat de
kerkgenootschappen heel erg veel met zichzelf bezig zijn.
Misschien ligt daar wel een groot deel van het probleem:
dat de kerken het zo druk hebben met zichzelf. De Britse
theoloog Stuart Murray, die zich sterk laat inspireren
door de doperse theologie van de zestiende eeuw, legt de
vinger op de zere plek als hij vaststelt dat veel kerkgenootschappen
meer bezig zijn met ‘maintenance’ dan met
‘mission’. Ze hebben het, anders gezegd, drukker met
zichzelf in stand te houden dan met de zending waartoe
zij geroepen zijn: het doorgeven en levend houden van
het visioen van het rijk van God. In plaats van instrument,
van hulpmiddel, lijkt de kerk een doel in zichzelf
geworden te zijn. En de opgave lijkt dan om zo veel
mogelijk van haar vertrouwde instituties en praktijken
overeind te houden. Kerkenwerk lijkt vooral monumentenzorg
en erfgoedbehoud.
Vormen zijn vergankelijk Als betrekkelijke nieuwkomer
in de vrijzinnige wereld verbaast het me wel eens dat
die houding ook daar wijd verbreid is. Toch zouden juist
vrijzinnigen doordrongen moeten zijn van de betrekkelijkheid
van kerkvormen, van de inrichting van kerkelijke
ambten en organisatievormen, van de vormgeving van
kerkelijke praktijken en activiteiten. In het oecumenisch
gesprek hebben zij tegenover hun gesprekspartners steeds
de nadruk gelegd op het tijd- en cultuurgebonden karakter
van kerkelijke leerstellingen en organisatievormen, en
daarmee ook op hun relativiteit en veranderbaarheid. Veel
4 adrem remonstrants maandblad
elementen in de kerk stammen uit een periode in onze
cultuurgeschiedenis die werd gekenmerkt door statische en
duurzame gemeenschappen: familie, klasse, stam en volk.
Het behoren tot die gemeenschappen was een zaak voor
het leven. Zo was het ook met de kerk: daar hoorde je bij
van de wieg tot het graf, zeker vanaf de tijd dat de kinderdoop
de algemeen gangbare toegang tot het kerklidmaatschap
was. En wat je deed in de kerk werd evenzeer bepaald
door wetmatigheden en tradities van eeuwen her. Wanneer
iemand uit de zeventiende eeuw met de teletijdmachine
van professor Barabas naar onze tijd verplaatst zou worden,
zou hij waarschijnlijk in een enorme verwarring geraken,
ook in de kerk, maar daar toch wel het minst. Want in veel
van wat hij in de kerk zou zien, zou hij wel iets herkennen
uit zijn eigen tijd. Er is in de wereld veel veranderd en ook
in de kerk, maar daar toch aanzienlijk minder. Sommigen
vinden dat zelfs het aantrekkelijke aan de kerk: zij is een
baken van continuïteit in een samenleving op drift. Voor
niet weinigen is zij zelfs een vluchtheuvel: de kerk tilt je
even boven de verwarrende tijd uit.
Leven in vloeibare tijden Maar de kloof tussen de kerk
en de wereld die haar omringt, wordt daarmee wel steeds
groter. En op een gegeven moment wordt die kloof zelfs
zo groot dat alleen spirituele atleten er nog overheen kunnen
springen. Anderen haken af: zij laten de kerk voor
wat zij is, de wereld is hen genoeg. Of zij zweren juist de
wereld af en verschansen zich in de kerk als in een veilige
burcht. Dat kerk en wereld los van elkaar gedacht worden,
is onmiskenbaar een kenmerk van de moderniteit,
waarin allerlei segmenten van de sociale werkelijkheid
zijn verzelfstandigd en van elkaar los zijn geraakt. Onze
ervaring van de werkelijkheid is ten prooi gevallen aan
een grote verbrokkeling. Religie is niet meer het cement
dat de werkelijkheid bij elkaar houdt, het is hooguit zelf
een stukje van onze werkelijkheid. En die verbrokkeling
werkt zelfs door in onze eigen biografie: geloof is ook
daar steeds minder een verbindend element. Wij zijn in
staat op sommige momenten religieus te zijn – bijvoorbeeld
op zondagmorgen – en op andere helemaal niet.
Ons leven is niet alleen verbrokkeld geraakt, het wordt
ook in een steeds hoger tempo geleefd. Wij leven versneld,
in vloeibare tijden. Daarop wijst de Pools-Britse so-

DE ERVARING VAN DE tIJD IS IN DE LAtE
MoDERNItEIt VLoEIBAAR GEwoRDEN.
DAARMee ZijN OOK De sAMeN LeViNG eN
Het iNDiViDU VLOeibAAR GeWORDeN.
cioloog en filosoof Zygmunt Bauman in zijn beschrijving
van de ‘liquid modernity’. De ervaring van de tijd is in
de late moderniteit vloeibaar geworden, en daarmee zijn
ook de samenleving en het individu vloeibaar geworden.
Menselijke relaties zijn broos, kwetsbaar en vergankelijk
geworden. Zij zijn vaak van korte duur. Ze komen snel
tot stand, maar gaan ook weer snel voorbij.
Die snelheid wordt in hoge mate mogelijk gemaakt door
de nieuwe, vooral digitale media. De razendsnelle verbreiding
van digitale media heeft de wijze van communiceren,
informeren en amuseren van mensen over de hele wereld
binnen twee decennia ingrijpend veranderd. Veel mensen
brengen een aanzienlijk deel van hun tijd door in de
virtuele wereld van internet. Daar spelen zij wisselende en
uiteenlopende rollen en kunnen zij deel uitmaken van een
veelheid van virtuele gemeenschappen: ‘communities’ of
netwerken. Die netwerken nemen voor een deel de plaats
in van de klassieke instituties, zoals de kerk.
Kerk als netwerk van bezieling Soms proberen kerken
op die ontwikkelingen in te spelen door in de digitale
wereld aanwezig te zijn. Zo start de PKN nu met een internetgemeente.
Een goed initiatief – de kerk moet in elk
geval niet afwezig zijn in de digitale wereld – maar wel
een beetje laat. En bovendien voorspellen veel deskundigen
dat een ‘cyberchurch’ of ‘online church’ toch niet de
behoefte aan echte, fysieke ontmoetingen tussen mensen
kan vervullen.
Die behoefte wordt kennelijk ook onvoldoende vervuld
door de huidige kerkvormen. Er is behoefte aan meer
dynamiek, aan meer beweging, aan meer flexibiliteit in
kerkvormen. Anders gezegd: we moeten ophouden met
over de kerk te denken in de stabiele en statische patronen
van het verleden. De Britse theoloog Pete Ward heeft
daar een aanzet toe gegeven door, naar het voorbeeld van
Bauman, over een ‘vloeibare kerk’ te spreken, een liquid
church. Die vloeibare kerk bestaat uit een netwerk van
initiatieven en activiteiten die geïnspireerd zijn door het
visioen van een betere, humanere wereld. Zij is een keten
van plekken van bezieling, een ‘bezield verband’, om het
met Hendrik Marsman en Huub Oosterhuis te zeggen.
Zij is niet uit op zelfbehoud, maar op dienstbaarheid
aan een menselijke wereld. Zij kan niet zonder bepaalde
structuren en organisatievormen, maar die zijn licht van
aard en vooral flexibel en veranderlijk.
De vloeibare kerk is niet een kerk waar je voor je leven lid
van bent, ook al doe je er niets aan. Het is een vorm van
kerk zijn waarbij het lidmaatschap bestaat uit participatie
en betrokkenheid, en wel voor de duur van die participatie
en betrokkenheid. De gemeenschappen waaruit dat
bezielde verband bestaat, zijn dus flexibel, vloeibaar en
veranderlijk als water. Ze kronkelen en meanderen als
een riviertje, stromen soms ondergronds en borrelen dan
opeens weer te voorschijn. Ze bestaan en ze verdwijnen
weer. Ze bestaan telkens wanneer mensen met elkaar
relaties rond zingeving en barmhartigheid aangaan, wanneer
zij daarover met elkaar communiceren, in vieringen
of andersoortige bijeenkomsten, en wanneer zij samen
de handen uit de mouwen steken om te werken aan een
wereld van barmhartigheid, vrede en gerechtigheid.
Zouden remonstrantse gemeenten in staat zijn om schakels
te worden in zo’n keten van bezieling? Het lijkt me
de moeite waard om het te proberen. •
Peter Nissen
Hoogleraar Spiritualiteitsstudies aan de Radboud
Universiteit Nijmegen en vriend van de Remonstrantse
Broederschap.
jaargang 24 nr. 6 juni 2013 5

thema Toekomst van de remonstranten
eiNDHOVeN
HEEft VERtRoUwEN IN De eiGeN tRADitie
‘Wij zijn volop bezig met de toekomst, we verzinnen
nieuwe dingen, ons hoofd ligt niet in de schoot hoor’, zegt
Willem Stoppelenburg, voorzitter van de kerkenraad. ‘Met
dien verstande dat niet het voortbestaan van de gemeente
uitgangspunt is, maar de vraag of wij nog iets kunnen
betekenen voor de maatschappij.’ Eric Corsius, voorzitter
van de activiteitencommissie, en predikant Martijn Junte
beantwoorden die vraag eveneens positief. ‘Wij investeren
in de inhoud en geloven dat onze activiteiten wervende
kracht hebben. Op korte termijn is van ledenwerving niet
veel te verwachten. Die vraag hebben we los gelaten, die
levert alleen maar chagrijn op. Wij moeten het goed hebben
met elkaar, dat is voor buitenstaanders wervend. Wij
vertrouwen op onze traditie door hem los te laten.’
Ramen open De gemeente heeft onlangs een nieuw organisatiemodel
geïntroduceerd met een kleine kerkenraad
van drie personen en commissies met vergaande bevoegdheden
op deelgebieden. ‘De organisatie moet de situatie
volgen, niet mensen ronselen
omdat dat in de structuur nu
eenmaal moet.’ De kerkenraad
werkt aan een stappenplan met
drie pijlers. Oudere leden die
gewend zijn aan vaste dingen,
moeten bediend blijven worden.
Het streven is vervolgens om
het kerkgebouw kostendekkend
te exploiteren. Inkomsten zijn
daarbij belangrijk, maar stenen
kunnen ook een boodschap
verspreiden. En ten slotte gaat
energiek ingezet worden op
nieuwe activiteiten, waarbij een
verdienmodel er uiteindelijk
toch bij hoort. Mijn gesprekspartners
zijn ervan overtuigd
dat de kerk nu te veel in zichzelf
is gekeerd, te weinig context heeft. De vitaliteit kan terugkomen
door de dialoog aan te gaan met andere of zelfs
tegengestelde stromingen en tradities. Vroeger was religie
een alomvattend concept, tegenwoordig is het maar een van
de elementen in iemands drukke leven. De rol van de kerk
verandert daarmee ook. Zij moet mensen faciliteren in de
vorming van hun identiteit, in het definiëren van zichzelf.
Daar is zeker behoefte aan. Het aktiviteitenprogramma
weerspiegelt deze analyse. De gemeente zoekt partnerrelaties
met groepen die al een spirituele inslag hebben.
Zo organiseerde zij een experimentele Paaswake met zang,
yoga, zen, ademhalingsoefeningen en het lezen van het
Paasevangelie. Ook is er een dienst georganiseerd met de
studentenkapel in Eindhoven. Er is goede samenwerking
met de doopsgezinden en de lutheranen, die ook van de
kerk gebruik maken, maar van fuseren is geen sprake.
Eric Corsius, Martijn Junte
en Willem Stoppelenburg
6 adrem remonstrants maandblad
Dat zou weinig nieuw elan opleveren. In de kerk treedt het
Sons’ kamerkoor op. En de Thomas Mann - leesgroep van
de gemeente heeft ook uitstraling en wervingskracht buiten
de gemeente. De vrijdagavond is ingeruimd voor de groep
‘Midden in het leven’. Het zijn ouders van jonge gezinnen,
die niet altijd tijd of zin hebben om zondag naar de kerk
te komen, maar wel op vrijdagavond samen willen eten,
een film willen bekijken en daarover in gesprek gaan. ‘Op
die manier proberen we een netwerk in Eindhoven op te
bouwen. De hoop is dat mensen uit andere tradities zo in
contact komen met en op termijn geïnteresseerd raken in de
remonstranten.’
Remonstrantse broederschap (Rb) Martijn Junte gelooft
in een franchisemodel van de kerk, met de gemeenten
als min of meer zelfstandige eenheden. Alleen maar vasthouden
aan een traditioneel kerkmodel levert te weinig op.
De plaatselijke gemeenten moeten gestimuleerd worden om
te zoeken naar een manier waarop de remonstrantse boodschap
past in hun eigen omgeving. Alle drie erkennen dat
er zonder organisatie geen bevlogenheid kan zijn en dat er
behoefte is aan ondersteuning vanuit het landelijk bureau.
Willem Stoppelenburg is van mening dat het formuleren
van een remonstrantse identiteit op het landelijk bureau
beter kan. ‘Ik zou niet weten wat de remonstranten onderscheidt,
de slogan vrij en verdraagzaam is niet genoeg.’ Eric
Corsius doet een interessante voorzet: ‘Bij veel tradities is
vrijzinnigheid de liberale omgang met de eigen traditie, bij
de remonstranten zitten vrijheid en verdraagzaamheid in
het credo zelf. Daarmee kunnen wij missionair zijn, als wij
een duidelijk kader neerzetten dan kunnen we daarmee de
discussie voor ons opeisen. Bepaalde thema’s moeten automatisch
geassocieerd gaan worden met de remonstranten.’
Dat betekent een andere manier van werken, bijvoorbeeld
met de belijdenis, zegt Martijn Junte. ‘Ik denk niet dat
HoE KRIJGEN wE ER LEDEN
BIJ?’ IS EEN SLECHtE VRAAG.
JEZUS HAD toCH ooK GEEN
oRGANISAtIE? Willem Stoppelenburg
er behoefte is aan een theologische uitwerking, zoals nu
gebeurt. Er zou een poging gewaagd kunnen worden om
de belijdenis als een leefstijl, als levensregel uit te werken.
Zoiets als Wil Derkse doet met de Benedictijnse leefregel.
Hoe hoog de kwaliteit ook is van de landelijke publicaties of
van een Beraadsdag, daarin wordt geen duidelijke identiteit
neergezet. Er is behoefte aan een geleefde identiteit .’ •
Michel Peters
Coördinator communicatie bij de remonstranten

thema Toekomst van de remonstranten
GRONiNGeN
ZoEKt DE fRisse bLiK
Op één van de eerste mooie lentedagen in 2013 sprak
ik met drie vertegenwoordigers van de Groningse gemeente.
Lense Lijzen, de predikant van de gemeente,
Mieke de Vries, voorzitter van de kerkenraad en Heike
Aiello, die enkele jaren geleden als dertiger vol enthousiasme
vriend werd van de gemeente, ontvingen mij in
de sfeervolle voormalige kosterswoning van de karakteristieke
negentiende­eeuwse remonstrantse kerk in
Groningen.
De gemeente behoort met de gemeenten Eindhoven en
Leeuwarden qua oppervlak tot de grootste remonstrantse
gemeenten in Nederland. Er zijn ongeveer 180 leden
en vrienden. Het kerkgebouw is sinds een aantal jaren
eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken. Het
kantoor van deze stichting is gevestigd in de kerk.
Mijn gesprekspartners zijn optimistisch over de toekomst
van de gemeente, maar er zijn wel zorgen over de financiële
vooruitzichten. De oudere leden dragen in het algemeen
veel bij, terwijl de jongere leden en vrienden (die er
wel zijn!) niet allemaal evenveel bijdragen.
Er is geen theoretisch beleidsplan of een abstracte strategie
geformuleerd om de gemeente in stand te houden
of te laten groeien. Wel zijn er veel activiteiten voor de
verschillende doelgroepen in de gemeente ontwikkeld en
deze hebben er voor gezorgd dat er aanwas, ook van dertigers
en veertigers, is ontstaan. Eén van deze groepen is de
‘Frisse Blik’ voor dertigers en veertigers, die één keer per
zes weken ’s avonds bij elkaar komt. Vorig jaar werd er
een ‘Droomsessie Frisse Blik’ gehouden. Hierin werden
ideeën gegenereerd over mogelijkheden om de gemeente
in de komende jaren te laten groeien en om meer jonge
leden aan te trekken. Beginpunt van deze droomsessie
was het reflecteren op wat de leden zelf heeft aangetrokken
bij de Groningse Remonstranten. Eén van de vragen
was: ‘Hoe ben je lid van deze gemeente geworden’.
Hierop werden verschillende antwoorden gegeven, zoals:
• de bijzondere diensten: met het doorgeven van licht in
de adventtijd, het kerstspel met de kinderen, de dienst
op de zondag van Palmpasen, de dienst op Goede Vrijdag
(stilte, rust, bezinning).
• bij ons huwelijk en de doop van ons kind
• ‘ik hoorde klokken luiden bij mij in de buurt en dat
maakte me nieuwsgierig’
• de cursussen remonstrantica en bijzondere lezingen,
zoals het zomerprogramma, die de kerken in de Groningse
binnenstad gezamenlijk publiceren.
Samenvattend blijken vooral de ruimdenkende, warme
gemeenschap waarin je gekend bent, en de diensten
die inspiratie geven voor je leven, een belangrijke rol te
hebben gespeeld om blijvend bij de gemeente te willen
horen.
De Groningse gemeente heeft verschillende nieuwe initiatieven
ontplooid: er is een crèche, een zondagschool en
een kring voor jonge ouders. Alle leeftijdsgroepen worden
door de kringen aangesproken. Vernieuwing zoekt
men door meer aandacht te besteden aan de moderne
communicatiemiddelen, zoals een nieuwe website en de
sociale media.
De toekomst van de remonstranten in het algemeen
zien zij in thema’s als vrijheid en het bezig zijn met
levensvragen. Een relevante boodschap is nodig. ‘De
boodschappentas van de remonstranten ziet er mooi uit,
maar je moet ook op de inhoud letten.’ Meedoen aan
activiteiten als ‘The Passion’ kan ook helpen. De van
origine Duitstalige Heike Aiello verwoordde het aldus:
‘Auch Klappern gehört zum Geschäft.’ Je moet je dus
laten horen. De toekomst ligt mede in een functie tussen
de gekke buitenwereld en de traditionele kerk. Je moet je
profileren met een remonstrants tegengeluid.
Gezamenlijk optrekken met andere Groningse kerken
en geloofsgemeenschappen gebeurt wel in allerlei
activiteiten. Bijvoorbeeld in het studentenpastoraat, een
paasjongerenproject en het al genoemde gemeenschappelijke
zomerprogramma met de andere kerken in de
binnenstad. (Hiertoe behoort ook een actieve deelname
aan de Groninger kerkennacht op 21 juni). De stedelijke
oecumene bloeit dus wel en de verhoudingen zijn goed.
Maar, desondanks wordt door de Groningse remonstranten
gekozen voor het zelfstandig voortbestaan. Er is alle
vertrouwen dat de gemeente het zelf kan redden. •
Jan Hendriks
Lid van de CoZa
Ds. Lense Lijzen, Mieke de Vries
en Heike Aiello.
jaargang 24 nr. 6 juni 2013 7

thema Toekomst van de remonstranten
HiLVeRsUM
BEVECHt ZICH PLeK iN De sAMeNLeViNG
Aan een brede bosrijke laan in Hilversum staat een houten gebouw, ooit koetshuis, nu in gebruik als kerk
met de naam De Kapel. Het is het thuis van de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Hilversum, een samenwerkingsverband
van Doopsgezinden, Remonstranten en de NPb/VVH. AdRem ging in gesprek over de toekomst
van vrijzinnig Hilversum met Peter Korver, remonstrants predikant, Hans Leemhuis, remonstrants
kerkenraadsvoorzitter en feiko Prins, voorzitter van het federatiebestuur.
samenwerkingsverband
Leemhuis: ‘Jaren geleden heeft
iemand hier eens uitgerekend
dat we in 2004 ten onder zouden
gaan. Het samenwerkingsverband
hier in Hilversum redt
ons. We hebben nog zo’n 70
remonstrantse leden en vrienden,
en in dit samenwerkingsverband
zijn we in totaal met
ongeveer 245 mensen. Het aantal
neemt niet toe, en dat stemt
somber. Ons programma trekt
altijd veel mensen, maar leidt
niet tot meer leden.’ Prins:
‘We zijn één gemeenschap,
maar we behouden onze eigen
kleur. Het is geen aanleiding
tot richtingenstrijd, we vullen
elkaar aan. Er komt veel zinnigs en bruikbaars vanuit de
landelijke organisaties, we willen absoluut niet zonder
die input. We krijgen ook een hoop praktische steun van
het landelijk niveau. Tegelijkertijd levert zo’n samenwerkingsverband
een hoop bestuurlijke rompslomp op die
eigenlijk niet nodig is. We zitten met drie kerkenraden
en een bestuur van het samenwerkingsverband, dat
maakt het juridisch erg ingewikkeld. We hebben veel
praktische taken gedelegeerd naar teams binnen onze
kerk, waardoor de kerkenraden en het bestuur zich alleen
met de randvoorwaarden hoeven bezig te houden.’ Leemhuis
vult aan: ‘Met elkaar wagen we een serieuze poging,
want als remonstranten alleen kan dat niet meer. Samen
lukt het nog wel. Hoe het afloopt is redelijk ongewis,
maar het zou enorm jammer zijn als we het niet zouden
proberen. We zijn optimistisch over wat we aanbieden,
maar het is lastig om de jongere generatie te bereiken.’
bezinningscentrum Prins: ‘De kerkdienst op zondag
heeft nog niet z’n beste tijd gehad. Het is voor heel veel
mensen van betekenis, het is een moment van contemplatie
in de week. Maar het is geen instrument om
nieuwe mensen de kerk in te krijgen.’ Korver: ‘We willen
een centrum voor bezinning zijn, waar mensen terecht
kunnen voor bezinning op wezenlijke vragen. We zoeken
daarvoor samenwerking naar twee kanten toe, aan de ene
kant met de PKN, waarmee we goede contacten hebben,
8 adrem remonstrants maandblad
Peter Korver, Hans Leemhuis
en Feiko Prins
en aan de andere kant met
het Humanistisch Verbond.
Met de humanisten
delen we op een aantal
punten waarden, dus kunnen
we ook op die punten
samenwerken.’ Prins: ‘We
bieden een platform waar
over maatschappelijke vragen
nagedacht kan worden.
Daar waar de menselijkheid
in het geding komt, moet
je als kerk duidelijk stelling
nemen. Als kerk moet
je waakzaam blijven, en
proberen argumenten in het
maatschappelijk debat naar
voren te brengen die anders
onderbelicht blijven. En dat
moet door vrijzinnigen gedaan
worden, anders geven we de orthodoxie en het conservatisme
veel meer ruimte dan nodig is.’
blik naar toekomst Leemhuis: ‘Publiciteit is het enige
wat werkt. De kwaliteit kan nog zo hoog zijn, maar je
moet jezelf steeds weer op de kaart zetten. We vinden
dat we alles in huis hebben om niet bang te zijn voor de
toekomst, maar we moeten het wel structureel aanpakken.
Er is nu geld vrij gemaakt om een kerkelijk inspirator te
betalen.’ Prins: ‘We moeten onze plaats in de huidige samenleving
bevechten, en niet in een hoekje in het bos wegkruipen.
Als kerk zijn zijn we een plek aan de rand van de
samenleving, maar we willen vanuit die plek iets doen met
de samenleving. Hoe precies, dat moet nog worden uitgevonden.
Daar wordt iemand voor aangetrokken die daar
de komende drie jaar aan gaat werken.’ Korver: ‘Het is een
toekomst vol veranderingen. Hier, en ook elders, heeft het
klassieke idee van een gemeente voor jongere generaties
afgedaan. We hebben als remonstranten veel te brengen
en te melden. Ik denk aan een vrije en verdraagzame variant
van het christendom en het leggen van een verbinding
tussen geloof, cultuur en wetenschap. De vormen waarin
dat gestalte krijgt, zullen veranderen.’ •
Carolien Sieverink
Student aan het Seminarium, lid van de redactie

thema Toekomst van de remonstranten
GOUDA
wIL KRAcHtiGe bAsis uitstralen
Met de doopsgezinden en de vrijzinnige protestanten
vormen de remonstranten in Gouda de
federatie Gouda. Dominee Kim Magnée­de berg
en Leo Vogel, voorzitter van de federatie, geven
in onderstaand stukje hun visie op de toekomst
van de remonstranten.
‘Wij delen de Sint-Joostkapel met de Evangelisch Lutherse
gemeente. Om de week houden wij er onze dienst, die
gemiddeld 70 kerkgangers trekt. Op een gemeente van
150 mensen is dat goed te noemen. Naast ouderen hebben
wij ook een actieve kring van dertigers. Onze aanwas
bestaat zeker ook uit jongeren, waarvan sommige wel
en andere niet van oudsher bij een kerk aangesloten
waren.’ Volgens Leo moet de aantrekkingskracht van de
predikant niet onderschat worden. Horen mensen goede
verhalen over een dienst, dan komen ze graag eens
kijken. Jonge gezinnen komen ook via de school van de
kinderen Magnée. ‘Vroeger vond ik het moeilijker dan
tegenwoordig om mensen, wanneer zij hoorden dat ik
dominee ben, uit te nodigen om eens een dienst bij te
wonen.’
De kerkenraden van remonstranten, doopsgezinden en
vrijzinnige protestanten, vertegenwoordigd in het federatiebestuur,
zitten op één lijn, wat betreft het nieuwe elan
en het zoeken naar nieuwe wegen om te blijven enthousiasmeren.
De betrokkenheid van de leden is groot, merkt
Kim Magnée tijdens huisbezoeken. Degenen die niet
meer een dienst kunnen bezoeken, hebben een abonnement
op de preek genomen en willen daarover praten.
Fusie op middellange termijn ligt niet voor de hand en
sluiting is niet aan de orde, volgens Leo Vogel.
Naarstig wordt gezocht naar een manier om mensen
nog meer bij het vrijzinnige gedachtegoed en de kerk te
betrekken. De ‘preek van de leek’ (o.a. gehouden door
mezzosopraan Tania Kross en Tweede Kamerlid Mohammed
Mohandis) lijkt daarop een goed antwoord. Kim
Magnée is een fanatiek twitteraar is. ‘Mijn tweets werken
drempelverlagend en maken mensen nieuwsgierig naar
wat er in de kerk gebeurt. Zij kunnen ervaren dat in onze
kerk de drie C’s van Christendom, Cultuur en Compassie
heersen.’ Om het aanbod te kunnen uitbouwen wordt
gekeken of het mogelijk is om wekelijks een dienst te
houden. De ene week op de ‘gewone’ tijd en de andere
week ’s middags.
Soms worden mensen door iets geraakt tijdens een
bruiloftsplechtigheid of uitvaartdienst en zie je hen later
tijdens een kerkdienst terug. Als je als gemeente naar
nieuwkomers kan uitstralen dat zij welkom zijn, ben je
op de goede weg.
Soms vragen mensen wanneer zij een onderwerp van de
dienst ergens gelezen hebben of zij de preek toegestuurd
kunnen krijgen. Vaak vertellen zij ‘niet van de kerk’ te zijn,
maar dat het hun interesse heeft gewekt. ‘Onze bedoeling
met dit alles is om zichtbaar te zijn. We moeten ons niet
binnen onze muren opsluiten,’ zegt Kim Magnée.
De kerk moet een krachtige basis uitstralen. Juist door
zijn stabiliteit is het aantrekkelijk voor mensen. Het gaat
om continuïteit van de kerk, benadrukt Leo Vogel. Je
moet niet te veel willen veranderen. Pas vanuit continuïteit
kun je veranderen. Het christelijke aspect moet in de
kerkdiensten centraal staan. Van daaruit kunnen allerlei
activiteiten ontplooid worden.
Alles hangt af van de juiste persoon op de goede plek.
Daar zijn beiden het over eens, maar de keerzijde ervan
zien zij ook. Mocht een dominee niet zo populair zijn,
dan zie je dat in een vrijzinnige gemeente eerder dan
bijvoorbeeld in een degelijk gereformeerde kerk, waar de
mensen over het algemeen langer ‘trouw’ zijn. Vrijzinnigen
blijven eerder thuis of gaan elders shoppen.
De samenwerking binnen de Goudse Federatie is goed,
maar of het ooit tot één landelijke Federatie zal komen.
Het zou mooi zijn. ‘De overeenkomsten tussen de
geloofsgemeenschappen zijn groter dan de verschillen.
Soms moet je dingen gewoon doen’, besluit Kim Magnée.
‘De ene keer ben ik daar optimistischer over dan de andere
keer.’ •
Joan van Esveld
Lid van de redactie
Sint-Joostkapel in Gouda
foto: Jop van Zelm van Eldik
jaargang 24 nr. 6 juni 2013 9

thema Toekomst van de remonstranten
OOsteRbeeK:
‘DoRP VRAAGt ANDeRe AANPAK
DAN GRotE StAD’
in het dorp Oosterbeek, nabij Arnhem, staat een kleine remonstrantse kerk midden in een woonwijk.
AdRem sprak met sigrid coenradie, remonstrants predikant, Willem Hemstede, kerkenraadsvoorzitter en
ilse van Houtum, coördinator jeugdwerk, over de toekomst van de Oosterbeekse remonstranten.
Laagdrempelig Hemstede: ‘Na een enquête hier in
de buurt bleek dat het beeld dat we van onszelf hebben,
niet overeenkomt met hoe de buitenwereld ons ziet. We
hoorden termen als elitair, een geheim genootschap, een
apart gezelschap… Mij verbaast de onbekendheid van
de remonstranten elke keer weer, onze onbekendheid is
erg hardnekkig.’ Coenradie: ‘We doen heel veel dingen:
ik ga met de kinderen van de openbare school langs de
kerken, we staan regelmatig in de plaatselijke krant en
organiseren veel activiteiten. We laten een goede indruk
achter, en ik word vaak herkend op straat. Maar het levert
geen nieuwe mensen op. Het is mijn insteek om zo min
mogelijk in de vijvers van andere kerken te vissen, ik wil
geen mensen wegkapen bij andere kerken. Wel probeer
ik het perspectief breder te trekken, ik wil mensen de
kerk in krijgen die er normaal niet komen. Het is mijn
wens zo laagdrempelig mogelijk te zijn. Je hoeft
niet te geloven om in onze kerk iets
te kunnen vinden. Niet iedereen in
onze kerk gelooft. Er zijn mensen
hier heel bewust vriend, en die
willen het ook daarbij houden. Zij
hebben moeite met de gebeden,
maar vinden wel rust hier, en stof
tot nadenken. Ik probeer altijd uit te
dragen dat er niet één manier is om
te geloven, maar ik probeer verschillende
zienswijzen aan te reiken. Ik
vind het lastig om heel eenvoudig
uit te leggen wat remonstrant-zijn
inhoudt. Het product is niet altijd
duidelijk te communiceren. Ik zou
graag een folder willen hebben waarin
staat: ‘dit zijn de remonstranten’. De
folders die we hebben gaan allemaal
over remonstrants geloven, terwijl ik
zeg dat je hier ook welkom bent als je
niet gelooft.’
Lokaal Hemstede: ‘We zijn echt lokaal georiënteerd,
we hebben een ledenbestand waarin het merendeel 75
jaar of ouder is. Het landelijke beeld van een vergrijsde
gemeente geldt ook voor ons. Onze oudere leden kunnen
niet meer zo ver reizen, en veel interessante bijeenkomsten
zijn toch in het Westen van het land. Dat is niets
ten nadele van de landelijke organisatie, maar dat is de
10 adrem remonstrants maandblad
situatie waarin wij zitten. Er moet wat gebeuren, het
aantal leden en vrienden loopt ook bij ons langzaam
achteruit. We willen de mensen die er zijn niet van ons
vervreemden, maar tegelijk vraagt de huidige tijd om een
andere invulling van de diensten en activiteiten. Het is
goed dat er op landelijk niveau over de toekomst wordt
nagedacht. Tegelijk moet je rekening houden met het
gebied waarin je zit. Hier hebben we te maken met een
andere bevolkingssamenstelling dan in een grote stad, en
dat maakt een landelijk beleid niet makkelijk. We kijken
naar wat we hier in het dorp hebben, en maken daarop
een plan van aanpak.’
Vertrouwen Hemstede: ‘We hebben vertrouwen in de
toekomst, want anders zaten we hier niet. Maar het vergt
wel enorme inspanningen. Je kunt het ambitieniveau
heel hoog leggen, maar
het is dan de vraag of
je dat gaat halen. Wat
prettig is, is dat voor de
activiteiten die we organiseren
wel voldoende
animo is. Omdat we er
met z’n allen de schouders
onder zetten,
bindt het ook enorm.’
Van Houtum: ‘Ik vind
het soms wonderlijk
dat er nauwelijks
aanwas is. Voor alle
generaties is er een
plek in deze kerk. De
mensen zijn open,
vriendelijk en niet
veroordelend naar
elkaar toe. Het is een
thuis voor iedereen.
Voor de kinderen is er alle ruimte in de kerk, iedereen
geniet van hun enthousiasme. Dat vind ik voor de kinderen
heel belangrijk, want dan hebben ze later de herinnering
hoe leuk het was in de kerk, en dat geeft heel veel
positieve kracht.’ •
Sigrid Coenradie, Willem Heemstede
en Ilse van Houtum
Carolien Sieverink
Student aan het Seminarium, lid van de redactie

thema Toekomst van de remonstranten
ROtteRDAM:
‘wIJ ZULLEN StEEDS MEER
eeN ReGiOfUNctie krijgen’
in Rotterdam spreek ik met jan cees van Duin, voorzitter van de kerkenraad, Koen Holtzapffel, predikant,
en bert fibbe, kerkenraadslid en beoogd opvolger van jan cees.
Het gaat eigenlijk best goed in Rotterdam Jaarlijks
verwelkomen ze tussen de 20 en 25 nieuwe leden en
vrienden. Toch krimpt de gemeente doordat er jaarlijks
meer mensen overlijden. Ook blijkt het soms lastig de
juiste menskracht te vinden. Zo is Jan Cees al tijden
voorzitter én penningmeester en lukt het maar niet om
voldoende met social media te doen. Maar de houding is
positief: ‘we hebben iets te bieden dat de moeite waard is
om uit te dragen’. Alle leden en vrienden worden daarbij
gemobiliseerd. Zo organiseert de kerk vriendendiensten,
waar leden en vrienden hun vrienden meenemen. Ook
zit bij de kerstgroet een aantal folders, om uit te delen.
Geweldig idee, denk ik als Haags kerkenraadslid. ‘Rotterdamse
ondernemingsmentaliteit’, vraag ik? Er wordt
geglimlacht. Bert: ‘Dat denk ik niet. Maar we zijn echt
een keuzekerk, dus de meeste leden zijn heel bewust lid
en willen dat dus ook graag uitdragen’.
Voorlezen voor het stappen
Rotterdam heeft een jongerenafdeling
die goed loopt. Zo is er de – door
jongeren zelf bedachte en georganiseerde
– succesvolle reeks ‘Voorlezen
voor het stappen gaan’. Bekende
Nederlanders vertellen over een boek
dat hen inspireerde. Kost dat niet
veel geld? ‘Nee, de mensen doen dat
gratis. Gelukkig zitten er ook een
aantal remonstranten tussen, maar
omdat het een persoonlijk verhaal is,
vinden de meesten het gewoon leuk
om te doen’.
Nieuwe initiatieven De kerkenraad
en predikanten zijn zich er
heel bewust van dat het niet meer
vanzelfsprekend is om lid te worden. Steeds wordt
gezocht naar initiatieven die inspireren. Tegelijkertijd
probeert men de ‘grijze’ generatie ook te koesteren. Jan
Cees: ‘Eén keertje een gospelkoortje tijdens een dienst
kan nog wel, maar de meeste leden willen het liefst
toch zoveel mogelijk traditionele diensten’. Maar ook
jongeren en nieuwe aanwas blijven de (traditionele)
kerkdienst het belangrijkste vinden. Mensen komen
af op de inhoud van de dienst en de gesprekken erna
tijdens de koffie. Verder blijven de kringen hun aantrekkingskracht
behouden.
beter goed gejat dan slecht bedacht Uit een Kerkenraad
van 16 mensen en drie predikanten komen veel
ideeën. Zo werd afgelopen kerst voorafgaand aan de
dienst op straat glühwein uitgedeeld en werden buiten
kerstliederen gezongen. Een massa sloot zich aan en
liep vervolgens mee de kerk binnen! Tegelijkertijd kijkt
Rotterdam graag naar andere succesvolle initiatieven.
Zo begonnen ze met een filmcafé en in navolging van
Amsterdam met ‘preken voor andermans parochie’. Het
kerkgebouw is nu ondergebracht in een stichting, die
de zaal ook verhuurt voor andere activiteiten. Naast geld
levert dit ook extra ‘exposure’ op voor de remonstranten.
toekomst positief De toekomst ziet Rotterdam voor
zichzelf dan ook wel positief. ‘We zullen wel steeds meer
een regiofunctie krijgen. Onlangs kwam het verzoek van
Breda om zich aan te
mogen sluiten. Dat
zal misschien nog wel
vaker gebeuren. Samenwerking
met een
andere geloofsgemeenschap
zien ze niet
zitten. ‘We zijn toch
uniek, dan moet je niet
in een groter geheel
willen opgaan’. Koen
onderstreept het feit
dat vooral veel mensen
uit strengere geloofsachtergronden
het een
verademing vinden
om hier echt een vrije
ruimte te vinden, zonder
oordelen. Dat moeten
we echt behouden.
Bert Fibbe , Koen Holtzapffel en
Jan Cees van Duin
Krachten bundelen In de loop van het gesprek merk
ik dat het niet alleen een interview wordt, maar tevens een
uitwisseling van ervaringen. Hoe waardevol! Ik bedank, we
nemen afscheid van elkaar en nemen ons voor dat zulke
gesprekken veel frequenter zouden moeten plaatsvinden.
Laten we samen de krachten bundelen om ons mooie
gedachtegoed uit te kunnen blijven dragen. •
Vanessa van Koppen
Lid van de redactie, gemeentelid in Den Haag
jaargang 24 nr. 6 juni 2013 11

thema Toekomst van de remonstranten
tWeNte
BEREIDt ZICH VooR oP De stORM
een dag voor mijn komst heeft de gemeente twente juist haar ledenvergadering gehad. Voorzitter Ria
spruit en penningmeester Germ Huizinga hebben de cijfers dan ook scherp in hun hoofd. twente kent
156 leden en vrienden die samen zo’n 70.000 euro per jaar opbrengen en 115 belangstellenden. Op een
zondag zitten er gemiddeld 58 mensen in de dienst. De gemiddelde leeftijd ligt op 73 jaar. in 2012 zijn 13
mensen overleden, maar er is ook natuurlijke aanwas vanuit de PKN of doordat mensen hierheen verhuizen.
De bestuursfuncties kunnen nog (met enige moeite) vervuld worden, de diaconale werkgroep is
onlangs zelfs helemaal vernieuwd.
Gemeenschap Van malaise lijkt geen sprake. Hoe
komt dat? Heeft de secularisatie hier niet zo hard
toegeslagen? ‘Mooie cijfers’, beaamt predikant Foeke
Knoppers, ‘maar optimisme is een groot woord. Wij zijn
eerder realisten, hebben nog een bloeiend, traditioneel
gemeenteleven, maar zien dat we toch gaan ‘afkalven’. De
betrokkenheid van leden en vrienden bij de bouw van de
kerk in de jaren ’60 creëerde een stevige band, mensen
zien dit als hun kerk. Iedereen steunt elkaar. Dat sociale
karakter zie je ook aan het grote aantal gespreksgroepen
en kringen bij ons. Vorig jaar zijn er nog twee vrouwengroepen
bij gekomen. Het denkproces over verandering
in de toekomst en over andere vormen van participatie
is pas juist begonnen.’ In het beleidsplan zijn twee
speerpunten voor de komende tijd geformuleerd: een
aantrekkelijke dienst en een ruim aanbod van cursussen
van hoge kwaliteit. ‘Johan Goud lanceerde ooit het idee
van een ‘School van Wijsheid’. Dat proberen we hier ook
te doen. De cursussen trekken in hun laagdrempeligheid
veel mensen van buiten. Het remonstrantse gedachtegoed
wordt daar met mate ingebracht, zonder dat dat nu
leidt tot veel meer mensen in de diensten. Zomercursussen
lopen goed, in die komkommertijd nemen mensen
graag deel.’ Opvallend is dat de gemeente fors adverteert
voor haar activiteiten. Er is een fonds
waarop men een
beroep kan doen
voor publiciteit
in kranten en
voor folders. Met
Kerstmis zijn er
500 flyers in de
buurt verspreid,
wat toch wel een
aantal nieuwe
gezichten in de
kerk heeft opgeleverd.
Bovendien
zijn er uitgebreide
mailgroepen waarmee
mensen op
de hoogte worden
gehouden van het
cursusprogramma.
Germ Huizinga, Ria Spruit en
ds. Foeke Knoppers
12 adrem remonstrants maandblad
Sociale media worden nog niet gebruikt, het plan is om
aan een van de jongeren te vragen om dat op te zetten.
samenwerking Vijfendertig jaar geleden was de
samenwerking met de Doopsgezinden sterk, dertig jaar
lang heeft men samen met hen zelfs een gezamenlijk
tijdschrift gehad. Door een fusie van de doopsgezinde
kerken in de regio, doordat het lastig was afspraken te
maken over het blad en door cultuurverschillen, resteert
van die samenwerking nog slechts één gezamenlijke
dienst per maand. Fuseren is niet aan de orde.
toekomst Het landelijk bureau kan op een aantal
terreinen het werk van gemeenten ondersteunen. Mijn
gesprekspartners waarderen het dat er op het moment
gewerkt wordt aan het (opnieuw) formuleren van de spiritualiteit
van de remonstranten. Bovendien wil de gemeente
graag meeliften op de publiciteit die door het landelijk
bureau wordt gemaakt. Men denkt aan een uniforme cursus
remonstrantica, die dan in alle gemeenten kan worden
aangeboden. Ook suggereert men om een openingsdag
in september te organiseren, waar het jaarthema wordt
gepresenteerd en de activiteiten in het land worden gepromoot.
Een verzameling van best practices kan de gemeente
bovendien aan nieuwe ideeën helpen.
Er bestaat nog niet een concreet beeld van hoe de Remonstrantse
Broederschap er over tien jaar uit moet zien.
Het eigen geluid moeten uitgedragen blijven worden,
‘waarbij dan wel nog eens de discussie gevoerd moet
worden wat die eigen aard en dat eigen geluid dan is’,
geeft Foeke Knoppers aan. De nieuwe belijdenis is een
wervende tekst, ervaart de gemeente in de praktijk, daar
kan niet genoeg nadruk op liggen. Op de valreep komen
nog twee ideeën naar boven. Geopperd wordt een gesprek
tussen actieve en niet meer actieve (klein) kinderen van
remonstranten over de vraag waarom zij nog wel of niet
meer in de kerk komen. Het wildste idee misschien komt
van de predikant zelf. ‘Waarom gaan we niet eens ergens
helemaal opnieuw beginnen, onze moderne nieuwbouwwijken
zijn vaak spirituele woestijnen.’ •
Michel Peters
Coördinator communicatie bij de remonstranten

thema Toekomst van de remonstranten
UNiqUe seLLiNG POiNts: DE INHoUD VAN
DE REMoNStRANtSE BooDSCHAPPENtAS
De gespreksverslagen laten zien dat ‘de toekomst’ in veel gemeentes punt van aandacht is. Hoe in te
spelen op de ook bij de Remonstranten merkbare teruglopende belangstelling voor participatie aan een
geloofsgemeenschap? Vraagt deze tijd om een andere invulling van het gemeente­zijn? en welke dan?
Men is er nog niet uit. Al doende kan dat ontdekt worden. er wordt geëxperimenteerd met nieuwe vormen
en/of gewerkt aan een inhoudelijke versterking van het bestaande aanbod.
Misschien is het nog niet zo’n slecht advies uit Eindhoven,
om niet al te zeer te focussen op aanwas. Verschillende
gemeentes tekenen aan dat er geregeld mensen bij
komen, maar dat dit onvoldoende is om de afkalving
te stoppen. Interessant is wat er in Berlijn
gebeurt. Een groep mensen die nog geen
lang gegroeide gewoontes met zich
meedraagt, probeert uit wat werkt, en
waar dit werkt. Niet alle gemeentes
hebben zoveel vrijheid, maar in het
algemeen kan het heel werkzaam zijn
de beleidsaandacht te verplaatsen van
‘maintenance’ naar ‘mission’ (zie het
artikel van Nissen). Belangrijk lijkt mij
de opmerking uit Oosterbeek: het is
onmogelijk om een algemeen geldende
strategie te ontwikkelen. De context in
een dorp aan de rand van de Veluwe
is weer een heel andere dan die in een
grote stad in het Westen des lands.
Een mooie conclusie van de verslagen
is dat, ondanks een zekere somberheid
hier en daar, gemeentes niet van plan zijn het hoofd in
de schoot te leggen en hun best doen nieuwe wegen te
zoeken. Het is duidelijk dat het gesprek wordt voortgezet.
Het begint allemaal, zoals ergens wordt opgemerkt, met
je bewust zijn van wat voor kerk je wil zijn en wat je
boodschap is. Naar mijn mening mag de ‘inhoud van de
remonstrantse boodschappentas’ (beeld uit Groningen)
er wezen. Hieronder heb ik die inhoud puntsgewijs op
een rijtje gezet. Mogelijk zullen we gedwongen worden
in de veranderende tijden naar vormen te zoeken die
anders zijn dan de vormen van nu, of daar zelf ook naar
verlangen. Het onderstaande is mee te nemen, op welke
vormen we ook uitkomen.
Wat nemen we mee naar ‘de toekomst’? Ik stel voor:
• Ons beginsel. ‘De Remonstrantse Broederschap is een
geloofsgemeenschap, die geworteld in het evangelie
van Jezus Christus en getrouw aan haar beginsel van
vrijheid en verdraagzaamheid, God wil eren en dienen’.
Zo kort mogelijk en heel helder omschreven waar we
voor staan.
• De belijdenis, editie 2006. Ook daar staan we voor,
maar dan verder doordacht in samenhang met de
hoofdthema’s van de christelijke theologie.
• De nadruk op ieders persoonlijke verantwoordelijkheid
om zich te verstaan met de traditie
waarin ons geloven geworteld is, de noodzaak
om een eigen geloofsweg te ontwerpen.
• Daarmee samenhangend: de vanzelfsprekendheid
waarmee aanvaard wordt dat
anderen binnen je geloofsgemeenschap
er een andere mening op na houden.
• Het gegeven dat er dus over alle geloofsvragen
open en onbekommerd gesproken
kan worden – en zal worden.
• De geloofsgemeenschap niet alleen als
een plaats voor het geloofsgesprek, maar
ook als heilzame gemeenschap van gelovigen
(en half-gelovigen), die zich voor
elkaar verantwoordelijk weten.
• De geloofsgemeenschap als gemeenschap
die zich op een bescheiden
manier, zoals past bij onze bescheiden
gemeenten, medeverantwoordelijk weet
voor hun stad of dorp, voor de Nederlandse
samenleving en voor de wereld.
• De kritische inslag: de weigering genoegen te nemen
met eenvoudige antwoorden op moeilijke vragen, hetzij
op godsdienstig, hetzij op maatschappelijk terrein.
• De openheid voor mensen die die vragen stellen buiten
onze geloofsgemeenschappen.
• De beste vrijzinnige kerkdiensten. Dat wil zeggen
die diensten waarin het samenkomen van traditie,
actualiteit en hedendaagse cultuur leidt tot een sprankelende
viering, met veel gevoel voor de poëzie van het
liturgisch spel. Kenmerkend voor ‘de beste vrijzinnige
kerkdienst’ is een stijlvolle en tegelijk levendige liturgie,
waarin voorzichtig wordt omgesprongen met grote
woorden en waarin opvallen: directheid, originaliteit,
authenticiteit.
• Een realistisch optimisme. Het geloof in de mogelijkheden
van de mens, evenwel zonder de ogen te sluiten
voor de onmogelijkheden van de mens en voor zijn
donkere kanten.
• I n het Nederlands kerkelijk landschap: een zekere tegendraadsheid,
gekoppeld aan een voluit oecumenische
instelling. •
Bert Dicou
Hoofdredacteur
jaargang 24 nr. 6 juni 2013 13

thema Toekomst van de remonstranten
Vrijzinnig leven:
in januari 2010 begonnen we met het ‘forum van de Remonstranten in berlijn’. De bedoeling was dat het
een plek van open uitwisseling zou zijn, een vrije ruimte voor vrijzinnig geloof en liberale theologie, voor
levensoriëntering. een plek in de volle openbaarheid, maar buiten de kerkmuren. forum betekent dat we
het leven willen provoceren, dat het iets is in wording en dat het open wil staan voor experimenten. Alle
kerkelijke initiatieven hebben het hier zwaar, de roep van de kerken is bovendien zeer verdeeld. boeddhisten
doen het beter dan de grote christelijke kerken, en dikwijls ook de fundamentalistische pinksterkerken.
Kerkelijk berlijn Het sterk seculiere karakter van
Berlijn is uniek in Europa. Van de 3,5 miljoen inwoners
zeggen 2,3 miljoen mensen dat ze ‘zonder religie’ zijn,
dat is dus meer dan 60 procent. Jonge mensen in Berlijn,
zeggen: ‘Ik ben (religieus) niets’. Duidelijk is wel dat zij,
zoals ook andere mensen zonder religie, open staan voor
spirituele vragen. Het esoterische circuit is hier dan ook
uitermate ontwikkeld en veelkleurig.
In Berlijn zijn 665.000 personen nog lid van de Evangelische
Kerk, 320.000 behoren tot de Rooms-Katholieke
Kerk, 12.000 mensen hangen het joodse geloof aan en
er zijn 250.000 moslims. In totaal gaan nog 70.000 inwoners,
vooral oudere mensen, op zondag naar de kerk.
Alleen al meer mensen bezoeken in een weekend de 120
grote muziekclubs die Berlijn rijk is. De kerken voelen
geen gezonde druk om te presteren, ambitie lijkt wel een
zonde, routine is een deugd, de bureaucratie is heilig. Bedenk
daarbij dat het Aartsbisdom Berlijn een jaarbudget
heeft van 164 miljoen euro en dat de Evangelische kerk
hier 326 miljoen euro heeft te besteden!
Berlijn lijkt in dit opzicht op grote delen van Europa en
Noord-Amerika. Overal waar mensen goed zijn opgeleid
en de ideeën van de Verlichting in hun denken hebben
geïntegreerd, valt de binding aan de orthodoxe grote kerken
weg.’ In Berlijn zie je dan ook dat veel mensen zich
storen aan dogmatische leerstellingen, zij willen geen
binding met instituties die voorschrijven hoe men moet
leven. De individuele gelovigen in de ‘orthodoxe’ kerken
moet toehoren en gehoorzamen aan wat de traditie voorschrijft.
Hun persoonlijke religieuze ervaringen hebben
geen betekenis voor het karakter van de kerk zelf.
Remonstrants forum Je zou denken: zo’n forum zou
heel goed een alternatief kunnen zijn voor kritische en
gevormde mensen. We bestaan nu drie jaar, maar kunnen
nog niet bogen op een groot aantal leden. Maar gaat
het vrijzinnige christenen wel vooral om leden? Of is het
vrijzinnige geloof eerder een open beweging, die op verschillende
plaatsen mensen inspiratie geeft en hen aanmoedigt
om hun leven kritisch en solidair vorm te geven?
We komen bewust bij elkaar in cafés of in kunstgaleries.
Wij voelen ons aangemoedigd tot deze vorm van seculiere
presentie door de remonstrantse theologie zelf. Zei
14 adrem remonstrants maandblad
professor Van Leeuwen immers niet ‘het remonstrantse
geloof is christelijk en humanistisch’? De belangrijkste
activiteit is voor ons een maandelijkse filosofische salon,
die nu al weer 6 jaar bestaat. Zeventig keer zijn we op
deze manier bij elkaar geweest. In al die jaren hebben
we ons een plek verworven in de Berlijnse wereld van de
religiefilosofie.
Ongeveer 20 deelnemers komen in een salon bij elkaar.
Enkelen van hen zijn er regelmatig en al vanaf het begin
bij. Minstens twee uur lang spreken we dan over een filosofisch
of in brede zin religieus onderwerp. Bijvoorbeeld:
Wat is zelfbeschikking? Wat betekent religieus ‘patchwork’?
Wat betekent het gehaaste en snelle leven? Wat is
stilte? Wat is eenzaamheid? Wie met ons meedoet, stelt
zichzelf, of hij wil of niet, fundamentele en ook spirituele
vragen. In die zin heeft een salon dezelfde effecten als
een eredienst met preek.
Ons forum is om zo te zeggen een ‘basisgroep’, een plek
van inspiratie, zonder vaste vormen en lidmaatschappen.
Zo toont zich het remonstrantse leven eerder in een
grootmoedige openheid, dan als een vrijzinnige religieuze
beweging. Waarom kan deelname aan een tentoonstelling
niet een religieuze beleving zijn? Of het bezoeken
van een concert, waarover men daarna met elkaar van gedachten
wisselt? Waarom kan een poëzie-workshop niet
een vorm van eredienst zijn? Mensen vragen vaak welke
alternatieve vormen de remonstrantse diensten dan
kennen. Zou de ‘dienst aan God’ bij de remonstranten
niet eerder vervangen moet worden door ‘een dienst aan
mensen’, dus als vrij vormgegeven bijeenkomsten waar
men zijn eigen innerlijke stem verwoordt, waar men leert
om de last van het leven met anderen te delen?
toekomst Onze perspectieven voor de toekomst?
Wij willen de vrijzinnige en liberale theologische positie
verder duidelijk maken, zonder daarbij missie te bedrijven.
Wij willen graag het gesprek voeren met humanisten
en ook met atheïsten. We bediscussiëren ook politieke
vraagstukken, in navolging van Walter Benjamin die zegt:
‘Het kapitalisme is een religie’. Wij maken ons druk over
de vraag hoe wij deze verlokkende en alles verslindende
kapitalistische religie een menselijker en meer sociale
gestalte kunnen geven. Het inspirerende aan een vrijzin

een remonstrants forum in berlijn
bewogen, open,
uitnodigend
nige en liberale kerk is toch: uit principe kent ons denken
geen begrenzingen. Het is de hoogste tijd om ook jonge
mensen tussen de 20 en 40 jaar de gelegenheid te bieden
om hun zaken in een remonstrantenforum te kunnen
bespreken. Dan kunnen zij zelf gaan bepalen wat voor hen
in spirituele zin belangrijk is. Hetzelfde geldt voor Turkse
of Arabische moslims: de grote kerken hebben koudwatervrees
om dat contact aan te gaan. Wij niet, binnenkort
gaan wij in ons forum met Turkse filosofen samenwerken.
Ook in Vrijburg Amsterdam preken moslims, dat is voor
ons een zeer inspirerend voorbeeld. Wij zoeken bovendien
verbindingen met spiritueel geïnteresseerde mensen van
bijvoorbeeld Spaanse, Portugese of Italiaanse afkomst
die op het moment met duizenden naar Berlijn komen
in de hoop op werk en een beter leven dan in hun land
van herkomst. Kunnen de remonstranten deze nieuwe
economische vluchtelingen begeleiding en hulp bieden?
europa ‘Wat betekent Europa eigenlijk voor de remonstranten?’,
wordt mij vaak gevraagd. Ik heb daar geen
antwoord op. Willen de remonstranten wel een Europese
kerk worden? Of is een forum in Berlijn slechts een kleine,
aangename uitzondering? Voelen de Nederlandse remonstranten
inderdaad dat zij rond de religieuze ontwikkeling
in Europa een nieuwe opdracht hebben? En willen ze daar
menskracht voor inzetten? Zulke vragen stellen wij ons
vanuit ons kleine forum in Berlijn, dat rust op de schouders
van enkele vrijwilligers die daar veel vrije tijd in
willen stoppen. Wat moeten wij
doen als mensen een vrijzinnig
(homo)huwelijk wensen?
En wat als de vele mensen
zonder religie een vrijzinnig
- christelijke begrafenis
wensen? In Berlijn
is 52 procent
van de inwoners single, onder hen zijn 400.000 homoseksuelen.
De eenzaamheid onder veel oudere homo’s
en lesbiennes zou bijvoorbeeld een urgent thema voor
remonstranten kunnen zijn. Wij kunnen dat in ons kleine
forum in Berlijn allemaal niet aan. Wij vormen slechts een
bescheiden geluid, dat het in het kerkelijke Berlijn, zoals
hierboven beschreven, niet gemakkelijk heeft. En toch geloof
ik dat de kansen voor de vrijzinnige remonstranten, die
‘christenen en humanisten’, heel groot zijn. Dan moeten
ze zich wel als een open beweging willen manifesteren met
veel fora en kleine galerieën, zelfs met cryptes en cafés. Er
zijn natuurlijk gemeenten binnen de ‘orthodoxe kerken’ die
liberaal en vrijzinnig van karakter zijn, en ook zijn liberale
en vrijzinnige inzichten in hun theologie al lang gemeengoed.
Maar wat wij nodig hebben - ook in Duitsland - is een
kerkgemeenschap, die altijd, principieel en vanzelfsprekend
een liberaal-theologisch en vrijzinnig gedachtegoed ondersteunt
en praktiseert. Er is behoefte aan een gemeenschap
van gelovigen, die geen ‘algemene belijdenis’ verlangt, maar
ieders spirituele vrijheid respecteert. •
Christian Modehn
Initiator van het ‘forum der Remonstranten’ in Berlijn.
Hij studeerde katholieke theologie (Diploma) en filosofie
(Magister). Al 35 jaar werkt hij als journalist bij de ARD
voor radio en televisie. Sinds 2011 is hij landelijk lid van de
remonstranten. Email: christian.modehn@berlin.de
(Vertaling Michel Peters)
jaargang 24 nr. 6 juni 2013 15

thema Toekomst van de remonstranten
IN GESPREK MEt VooRZIttER MiRjAM steRK
REMoNStRANtSE
beLeiDscOMMissie 2013+
theologie Mirjam Sterk groeide op met een vader
als predikant. Ze zat al vroeg met geloofsvragen. Bovendien
was ze er van onder de indruk dat haar vader
zo dicht bij de mensen kon staan. Toch begon ze na
haar middelbare school in Utrecht aan een studie
Algemeen Sociale Wetenschappen. De studie bleek al
gauw onvoldoende te bieden en ze besloot daarnaast
Theologie te gaan studeren. In de loop van haar studie
liet ze de Sociale Wetenschappen vallen. ‘Toch hield
ik een haat-liefde verhouding met de theologie’. Dat
kwam vooral doordat ze met veel orthodoxe studenten
studeerde, die andere vragen stelden dan zijzelf en
veel dogmatischer waren. Pas na een stage in een
TBS-kliniek zag ze de schoonheid van het pastoraat.
Mirjam: ‘Terwijl artsen of psychologen altijd bezig
zijn met een deel van de mens, kijkt de pastor naar
de mens in zijn geheel. Ook in al zijn gebrokenheid.
Veroordeel de daad, maar niet de dader’. De stage deed
haar besluiten de studie toch af te maken. Vervolgens
voltooide zij ook de kerkelijke opleiding van de PKN
Nederlands Hervormde Kerk. Gaandeweg merkte ze
echter, dat ze zich niet klaar voelde om op jonge leeftijd
predikant te worden.
tweede Kamer Mirjam is een duizendpoot, die
tijdens haar studie veel verschillende dingen deed. Zo
was ze ook actief binnen de jongerenorganisatie van het
CDA. Terwijl ze bezig was met haar scriptie kreeg ze
de vraag gesteld of ze kandidaat voor de Tweede Kamer
wilde worden. Ze besloot te solliciteren maar achtte
haar kansen klein. Tot haar grote verrassing werd ze
toch Kamerlid, op haar 29 e . ‘Vanaf dag één voelde ik
mij als een vis in het water’. Na precies 10 jaar kondigde
ze aan te stoppen en zich niet herkiesbaar te stellen. Ze
kijkt terug op een zeer boeiende en leerzame tijd, waaraan
ze ook goede vrienden heeft overgehouden.
beleidscommissie remonstranten Nog steeds zit
Mirjam niet stil, op het moment zit ze onder andere
de beleidscommissie 2013+ van de remonstranten
voor. Ze kende Tom Mikkers vanuit Kerk en Wereld en
zorgde mede voor subsidie voor het project ‘LICHT’.
Hoewel zelf niet remonstrants, voelt ze zich er thuis:
‘Jullie geloofsbelijdenis van 2006 vind ik prachtig
en kan ik ronduit omarmen’. Mirjam staat voor de
uitdagende taak om samen met een enthousiast team
te zoeken naar wegen om de remonstranten te laten
16 adrem remonstrants maandblad
aansluiten bij de tijdsgeest. Ze is positief: ‘Men is erg
open en bereid om na te denken over wat niet voor de
hand ligt’. Alle aspecten komen aan bod. Hoe moet
het met de landelijke organisatie versus de lokale
autonomie? Wat moeten we behouden en wat vernieuwen?
Wat wordt de rol van de predikanten? Moet de
opleiding aangepast worden? Hoe zit het met leden en
vrienden?
Voorstellen In deze fase zit de commissie nog
vooral in de probleem-analyse en worden voorstellen
besproken. Beslist niet alles moet op de schop: ‘steeds
vragen we ons af: wat voelt nog vertrouwd? Want terwijl
we open willen staan voor nieuwe mensen, dienen de
huidige leden en vrienden zich hier ook thuis te blijven
voelen’. Ze hoopt tot prikkelende aanbevelingen te
komen. Ik vraag haar vast naar ideeën. ‘We denken aan
preken en/of meditaties op de Ipod en misschien predikanten
die hun diensten als (geestelijk) coach zouden
kunnen aanbieden aan een groter publiek. Want hoewel
de kerken leeglopen, blijven mensen religieus’.
conclusies Tegen het einde van dit jaar komt er een
rapport met conclusies en aanbevelingen. Ze hoopt
daarbij niet in het midden uit te komen tussen oude
tradities en moderne wegen, maar om beide aspecten
een eigen podium te geven. AdRem zal daar te zijner
tijd natuurlijk uitgebreid aandacht aan besteden. •
Vanessa van Koppen
foto: mOOmphotography

miniatuur
Vox populi vox Dei
Dominee Gremdaat zou zeggen: kent u die uitdrukking
Vox populi vox Dei? Het is een vroegmiddeleeuws
citaat dat wil zeggen dat de stem van het volk eigenlijk
de stem van God is. Een vroeg voorbeeld van goddelijke
democratisering zou je kunnen zeggen. En, zou mijn
gewaardeerde collega eraan toevoegen, ik moest eraan
denken toen ik de huldiging van onze nieuwe koning
met bewondering gadesloeg. Want dat heb ik op deze
bijzonder mooie dag met grote aandacht gedaan. Er viel
me een aantal dingen op. Is het u ook opgevallen hoeveel
Kamerleden en Senatoren voor de eed kozen en niet voor
de belofte? Zowat de helft, ongeacht de leeftijd! Zouden ze
allen echt in Gods almacht geloven? Ik was verrast. Want
als dat zo is, mag het CBS zijn huiswerk overdoen en de
statistieken over het geloofs leven in Nederland opnieuw
gaan onderzoeken. Hoe dan ook, ik vond het een bijzonder
moment, toen ze een voor een, de twee voorste vingers van
de rechterhand opgestoken, zeiden: zo waarlijk helpe mij
God almachtig. Op twitter hield een taalfreak bij hoeveel
volksvertegenwoordigers zich vergisten en iets zeiden in
de trant van God allemachtig, wat toch iets heel anders is.
Maar dat was flauw. De inhuldiging van Willem Alexander
was prachtig en de Belgische journalisten verzuchtten:
als het met onze Flupke (kroonprins Philippe) ook zo zou
kunnen gaan! In hun stem klonk wanhopige gelatenheid.
Het verdriet van België. Het is niet mijn gewoonte om in
een miniatuur kwistig met Bijbelcitaten te strooien maar
na deze gedenkwaardige laatste Koninginnedag, moet
het even. Want we zijn getuige geweest van een ware
aardverschuiving. We zongen met z’n allen (behalve in
Zwolle) de koning toe. Vergeet even die flauwe rel om je
te concentreren op wat hier gebeurde. We zongen Door de
regen en de wind, zal ik naast je blijven staan.
In het jaar 2000 deden Bert Dicou en Jan Klijnsma een
onderzoek naar wat er in de praktijk aan beleidsvernieuwing
gebeurde. We bestudeerden de ontwikkelingen in
een vijftiental remonstrantse en NPB-gemeentes. De
resultaten kwamen terecht in het boekje Vitale vrijzinnigheid
(Utrecht 2001). Het eerste hoofdstuk heeft als titel:
‘Teruggang, stimulans voor vernieuwing’. Creativiteit
was er genoeg: we konden zonder moeite een tiental
vernieuwingsstrategieën noteren. Uit de veelheid aan
strategieën blijkt in ieder geval dat er niet één recept voor
gemeentevernieuwing te geven is. Wat er gedaan kan
worden, hangt af van de opbouw en het karakter van de
gemeente in kwestie en van het karakter van de omge-
Ik bescherm je tegen alles wat komt.
Dat hadden mensen uit het land bedacht. En wat blijkt?
Die tekst is een echo uit het boek Jesaja (hoofdstuk 49,
vers 8 om precies te zijn). Daar spreekt God, de koning
der koningen, tegen zijn volk, in de persoon van de profeet
Jesaja. En wat zegt Hij?
Ik zal je behoeden, ik neem je in dienst
voor mijn verbond met de mensen,
om het land weer op te richten,
om het verlaten erfgoed in eigendom terug te geven.
Het zijn bijna dezelfde woorden
als in het koningslied: ik bescherm
je, ik zal je behoeden.
Met één groot verschil: bij Jesaja
is het God die deze belofte doet,
in het koningslied is het het volk
zélf dat zijn koning bescherming
belooft. Deze aardverschuiving
viel me pas op toen ik luidkeels
en zonder enige aarzeling het
koningslied meezong. Toen vroeg
ik me af: is dit het toppunt van
secularisatie of is er iets anders
aan de hand? Ik denk dat er iets
anders aan de hand is. Ik denk dat
hier het klassieke gezegde Vox populi
vox Dei gestalte krijgt: de stem
van het volk is de stem van God.
En dat vind ik mooi. •
VitALe VRIJZINNIGHEID
Christiane Berkvens-Stevelinck
Remonstrants predikant in Breda en Rotterdam
ving (stad of platteland, orthodoxe of vrijzinnige regio,
vergrijsde of kinderrijke plaats, enz.). Wat op de ene plek
tot een geweldig succes leidt, kan op de andere plek totaal
niet van de grond komen. Het is evenmin zo dat succes
blijvend gegarandeerd is. Een aantal van die vijftien
gemeentes kende een tijdelijke opbloei. Ondertussen
namen heel andere gemeentes, waar we in 2000 zeker
niet aan gedacht hadden, het stokje over. •
Het boek Vitale Vrijzinnigheid is nog voorradig. U kunt
het bestellen tegen sterk gereduceerd tarief van 4 euro
(inclusief portokosten) via info@remonstranten.org

thema Toekomst van de remonstranten
Nieuwe koers?
Als ik mijmer over de toekomst van de remonstranten
kan ik haast niet anders dan denken aan de jongeren.
En ‘jongere’ blijf je in de kerk vrij lang – ik denk aan
de groep 30-45 jaar. Mensen met vaak drukke levens,
twee banen, veel verantwoordelijkheid, kleine kinderen,
kortom: een hectisch bestaan. De enige dag in de week
waarop zij (als er al geen zwemles is om 8.00 uur of zaalhockey
om 8.30 uur...) het eens even rustig aan kunnen
doen is zondag. Hun eerste prioriteit ligt op die dag niet bij
de kerkgang. Misschien wordt het daarom tijd dat wij, als
remonstrantse gemeentes, de zondag als enige moment
van bezinning in de week gaan loslaten. Want zonder
jongeren is er immers geen toekomst!
Ik zie daarvoor de volgende mogelijkheid. De zondagsdienst
blijft natuurlijk gewoon bestaan, maar er komt een
tweede moment van samenkomst bij, op dinsdagavond om
20.30 uur. Niet te dichtbij het weekend, meestal geen voetbalavond.
Het buurmeisje kan even komen oppassen. Op
die avond gaan wij korte bezinningsmomenten houden in
onze kerken. Nadrukkelijk met een andere invulling dan
op zondag; het is niet de bedoeling om de dienst nog eens
dunnetjes over te doen. Nee, ik denk dat er ruimte moet
18 adrem remonstrants maandblad
zijn voor stilte, voor muziek, voor een mooie tekst of zeer
korte overweging. Voor rituelen met licht, voor inbreng
van de deelnemers misschien. Drie kwartier rust, inkeer,
pas op de plaats, voedsel voor de ziel, de batterij opladen,
als tegenwicht tegen het hectische en soms vluchtige
bestaan. Wellicht een glaasje wijn na afloop. Iedereen is
welkom. Mijn voorstel is om in september 2013 in zoveel
mogelijk gemeentes tegelijkertijd te beginnen, voorlopig
alleen op de eerste dinsdag van de maand. En dat groots
aankondigen in lokale media en op social media, en vooral:
volhouden, ook als er de eerste keren niet veel mensen
komen. Zo kunnen we mensen die graag nadenken, tot
bezinning willen komen in hun drukke leven, die gelegenheid
bieden. Onze kerken lijken me daar, vanuit de vrijzinnige
en open traditie, een uitstekende plek voor. •
Annegien Ochtman-de Boer
Vrijgevestigd predikant. Zij begeleidt mensen, zowel binnen
als buiten de kerk, op belangrijke momenten in hun leven,
rondom geboorte, huwelijk en overlijden. Zij heeft door
dit werk veel contacten met de doelgroep waarover ze nu
schrijft. E-mail annegien@ochtman.nl

het jaar in kleur
lichtblauw
Google levert met ‘lichtblauw’ 2.940.000 resultaten op (en ‘light blue’ 82.800.000); de eerste
hit is het Wikiwoordenboek voor lichtblauw ofwel de kleur blauw met RAL­nummer 5012.
De tweede hit geeft aan welke synoniemen er voor lichtblauw zijn. stichting Maatschappij en
Veiligheid is de derde hit met het artikel ‘blauw en lichtblauw in de openbare ruimte’.
Geen blauw, maar lichtblauw. Het is de kleur van een
pak halfvolle melk, een kleurencode die ooit door iemand
bedacht is en waarvan geen fabrikant of ontwerper meer
afwijkt. Bang dat de consument per ongeluk de verkeerde
zuivel uit het schap pakt en uit verontwaardiging
overstapt naar de concurrent. Het is de kleur van de
Verenigde Naties (VN), de baret van de VN-soldaat en de
achtergrondkleur van de VN-vlag. De kleur heeft geen
betekenis, zo wordt door de VN beweerd, maar het is wel
de meest internationale kleur omdat waar ook ter wereld
de lucht blauw is.
De ogen van baby’s die net geboren zijn, zijn vaak lichtblauw.
Die blauwe kleur ontstaat bij gebrek aan kleurstof
in de ogen. Dat is het gevolg van lichtverstrooiing, net
zoals de aders in je arm blauw doorschijnen, en de lucht
’t Rentmeestertje
HEEL
MeesteRtje
Als goed, 21-eeuws rentmeestertje heb ik er inmiddels
weet van hoe de wereld in elkaar zit. Ik wil dan
ook niet alleen behouden, conserveren, maar ook
hélen waar dingen en omstandigheden niet héél
(meer) zijn. Zijn wij immers in zeker opzicht niet
‘helers’ (opkopers van gestolen goed – van Dale)
waar wij heelmeesters zouden moeten zijn? De
vergelijking gaat ongetwijfeld mank, maar ‘pak’
ik niet een beetje veel als ik bijvoorbeeld kijk naar
mijn waterverbruik (uit one world – maart 2013):
• één ons rundvlees vraagt 1500 liter water
• één kop koffie 140 liter water
• één glas wijn 120 liter water.
Kijk ik naar hoe wij, en naar de mate waarin wij,
hulp bronnen wereldwijd aanboren, dan moet
ik eerlijk heidshalve vaststellen dat daaraan
‘steelaspecten’ kleven. Hoopgevend is dat ik links
en rechts signalen oppik die erop wijzen dat er wat
aan het veranderen is en dat wij als consumenten
blauw is. De blauwe kleur ontstaat als wit
licht verstrooid wordt door een omgeving
vol kleine deeltjes. Dat kan in de lucht zijn,
maar dus ook in lichaamscellen.
Veel plafonds van kerken, synagogen en
vrijmetselaarsloges zijn lichtblauw, soms
met sterren versierd, als voorstelling van
de hemel. Hiermee wordt onderstreept dat de ruimte een
spiegel van de wereld is. De gelovige die er binnenstapt,
kan zich oriënteren op zijn of haar bestaan in de wereld,
en zich bezinnen op de eigen houding tot die wereld. Al
zittend of staand onder deze figuurlijke hemel wordt men
zich bewust van het leven dat men leidt.
Lilian Roos & Carolien Sieverink
advertentie
(verzin een beter woord!) het verschil maken. Ik ga
vanaf nu meer en meer het verschil maken en een
heel meestertje worden. •
’t Rentmeestertje komt uit de koker van de taakgroep
Duurzame ontwikkeling. Zie ook de website over het
diakonale werk van de remonstranten:
www.remonstrantengeven.nl
Contactpersoon: Casper Ebeling Koning,
tel. 06 54 95 1911, ebelingkoning@planet.nl
jaargang 24 nr. 6 juni 2013 19

het gezicht van...
boukje van der Wal
boukje van der Wal is wat aarzelend als ik bel. ‘ik ben al zo veel in het zonnetje gezet toen ik eind april een
koninklijke onderscheiding kreeg’, zegt ze, ‘het was een bloemenzee hier’. Maar op de zesde verdieping
van haar flat in Amsterdam buitenveldert vertelt ze geanimeerd over haar leven. tweeëntachtig jaar is ze,
lopen gaat de laatste tijd moeilijk, maar met haar hoofd is helemaal niets mis. ‘ik ben door een bestuurder
wel eens cynisch en kritisch genoemd. cynisch ben ik niet, kritisch wel. Als ik me boos maak over iets, dan
geef ik tegengas en ben ik heel vasthoudend’.
Werk ‘Ik ben geboren in Rotterdam
in een van oorsprong Nederlands
Hervormd gezin. We verhuisden naar
Vlaardingen en woonden vlak bij de
remonstrantse kerk daar. Mijn moeder
ging ‘bij de buren’ in het koor zingen,
zo ben ik remonstrant geworden. Eigenlijk
toeval. Na mijn HBS in Rotterdam,
ging ik in 1950 naar Groningen
om Farmacie te studeren. Vervolgens
ben ik in Utrecht gepromoveerd. Met
hoogleraar biologie Pieter Smelik ben
ik daarna meegegaan naar de VU,
waar ik twintig jaar als docent en onderzoeker
Farmacologie heb gewerkt.
Ik wil altijd weten hoe dingen lopen,
hoe organisaties in elkaar zitten. Op
de VU zat ik dan ook al snel in allerlei
bestuurswerk. Een paar jaar voor mijn
pensioen, in 1992, ben ik afgezwaaid’.
Kerk ‘Op de plekken waar ik woonde was ik altijd
betrokken bij de remonstranten. In Groningen ben ik
aangenomen en in Vlaardingen bevestigd bij ds Hubeek.
In de vijftiger jaren was ik in Groningen een van de eerste
twee vrouwelijke leden van het DKG, het dienstdoend
collectanten gezelschap, toen nog heren in jaquette. In
Amsterdam ben ik vijf jaar voorzitter van de kerkenraad
geweest. Van 1991 tot 1996 was ik secretaris en daarna
vice-voorzitter van het landelijk bestuur (CoZa). Dat was
in de spannende tijd van de trio-synode van de PKN en
de nieuwe kerkorde waarin ook levensverbintenissen van
twee mannen of twee vrouwen konden worden ingezegend.
Op het moment regel ik in de gemeente Amsterdam
nog de boekentafel en ben ik al weer 12 jaar lid van
de archiefcommissie. De openheid, de verdraagzaamheid
en de tolerantie bevallen me bij de remonstranten, ik
heb nooit de behoefte gehad ergens anders te kijken. De
historie spreekt me bovendien aan. Wij zijn een kerk die
eigen wegen zoekt, die durft te zeggen: ‘wij kunnen daar
niet in mee gaan’. Remonstranten hebben hun eigen
opvattingen, daar houd ik van’.
tweede leven ‘Na mijn pensioen ben ik deeltijd
theologie gaan studeren aan de VU, maar bij mijn tweede
20 adrem remonstrants maandblad
tentamen brak mijn moeder haar heup. Als enig kind en
ongetrouwd heb ik veel voor haar gezorgd. Van die studie
is niets meer gekomen. Zij kon gaan wonen in zorgcentrum
De Buitenhof, hier om de hoek. Daar is mijn tweede
leven begonnen. Vanaf 1996 moesten zorginstellingen
wettelijk een cliëntenraad hebben. Het bestuurlijke werk
lokte weer, maar nu aan de kant van de ontvangers. Ik
werd achtereenvolgens voorzitter van een bewonersraad
en van de cliëntenraad van De Buitenhof, nam deel aan
uitgebreid fusieoverleg met andere zorginstellingen en
werd uiteindelijk lid van de centrale cliëntenraad van
de zorggroep die Cordaan is gaan heten. Bij dergelijke
omvangrijke fusies dreigt het management op grote
afstand te komen van de bewoners en van de realiteit op
de werkvloer. Dat vroeg soms om een krachtig weerwoord.
Toen ik tachtig werd ben ik daarmee opgehouden, het was
mooi geweest. Na het afbouwen kwam er meer tijd om het
contact met vrienden te verstevigen, musea te bezoeken en
andere leuk dingen te doen. Maar ja, mijn benen vonden
het kennelijk ook tijd om gas terug te nemen en dus… nu
maar serieus leren om als verstokte digibeet op internet
mijn weg te vinden.’ •
Michel Peters
Coördinator communicatie bij de remonstranten