Herfsttij Over mooie herinneringen, onverwoestbare idealen en de ...

of Soroptimisten, waar je jezelf na verloop van tijd moet
presenteren. Veelal gaat het hierbij om een zorgvuldig
gekozen episode uit je leven. Een wat persoonlijker
Curriculum Vitae dan de CV’s die je voor een sollicitatie
instuurt. En het gebeurt natuurlijk ook wanneer je in
therapie bent. Maar vaak gaat het hierbij om mondelinge
overdracht; de aantekeningen voor de speech daar gelaten.
Iets op papier zetten wat bijvoorbeeld bestemd is voor het
nageslacht blijkt een waar struikelblok te zijn.
Niets bijzonders Er zijn natuurlijk mensen die al bij
voorbaat beweren niets bijzonders te hebben meegemaakt
in hun leven dat het opschrijven waard is. Maar
hoe beoordeel je dat?
De hoofdpersonen in Annejet van der Zijls ‘Sonny
Boy’ hadden zelf niets opgeschreven over hun leven.
Waarschijnlijk behoorden zij tot de hierboven genoemde
categorie, hoewel we dat nooit met zekerheid zullen
weten. Wie weet wat ze zelf hadden geschreven wanneer
ze de oorlog hadden overleefd. Nu leven zij voort door de
verhalen die anderen over hen vertelden, waardoor Van
der Zijl op hun spoor gezet werd. Door haar gave om te
zien hoe bijzonder dit verhaal was en haar talent om het
te verwoorden, is het boek er gekomen en een bestseller
geworden. Het is zelfs verfilmd.
Het omgekeerde komt ook voor: mensen die zeggen ‘ik
zou er wel een boek over kunnen schrijven.’ Meestal
doelen ze dan op een bepaalde periode uit hun leven en
meestal blijft het bij die opmerking. Het is nu eenmaal
gemakkelijker gezegd dan gedaan. Het is ook erg moeilijk
om je eigen leven te beschrijven. Levens worden nu
eenmaal geleefd. Een overzichtelijke, logische structuur
is er niet. Pas nadat je het op papier hebt gezet – of hebt
laten zetten – zou je er een rode draad in kunnen ontdekken.
De speeches op een begrafenis laten dit zien, net als
de bidprentjes, waar naast een foto van de overledene,
meestal ook een beknopt levensoverzicht staat.
Herinneringen Toch is er de laatste jaren veel animo
om het eigen verhaal op te schrijven of te laten schrijven.
Waar dat precies vandaan komt, weet ik niet precies. Wel
dat er in de literatuur ineens veel aandacht voor was en
nog steeds is. Eerder dan ‘Sonny Boy’ verscheen in 2001
‘Het zwijgen van Maria Zachea – een ware familiegeschiedenis’
van Judith Koelemeijer, dat een hit werd. In
dit boek vertelt Koelemeijer het verhaal van haar vader,
ooms en tantes die hun moeder verzorgen, nadat zij een
hersenbloeding heeft gehad. Zeker in dit grote gezin van
twaalf kinderen – geboren tussen 1934 en 1953 – zijn de
herinneringen heel verschillend. Wat weten de kinderen
van elkaar, hoe kijken ze terug op hun gezamenlijke
jeugd? In het bovengenoemde boek zijn de herinneringen
alleen al door het enorme leeftijdsverschil tussen de
kinderen verschillend en divers. Maar geldt dat eigenlijk
niet altijd voor herinneringen?
Waar de een zich een gebeurtenis tot in detail herinnert,
weet de ander er soms nauwelijks nog iets van. Of
herinnert het zich heel anders. Ik heb ooit eens van een
hoogleraar Burgerlijk Recht het verhaal gehoord hoe hij
een groep studenten had geïnstrueerd van verschillende
kanten de zaal in te stormen waar hij op dat moment
college aan het geven was en weer te verdwijnen. Toen
dat gebeurd was, vroeg hij zijn studenten het voorval
gedetailleerd te beschrijven en bij hem in te leveren. Het
leverde de meest uiteenlopende verslagen op, waarmee
hij maar wilde aantonen hoe voorzichtig je moest zijn
met getuigenverklaringen.
ik zou er wel een
boek over kunnen
schrijven...
De meeste levensverhalen die ik schrijf of die mensen
zelf schrijven, ontstaan op basis van herinneringen, die
opgeslagen zijn in het autobiografisch geheugen. Ik heb
ergens gelezen dat naast het autobiografisch geheugen er
ook een geheugen is voor plannen – ‘ik moet nog melk
kopen’ en een geheugen voor namen. Mensen met een
ziekte als Alzheimer hebben vaak grote problemen om
zich namen te herinneren of wat ze van plan waren te
gaan doen, maar minder met hun autobiografische geheugen.
Jeugdherinneringen kunnen daarentegen haarscherp
zijn. Er zijn zelfs aanwijzingen dat het autobiografisch
geheugen van veel mensen juist vanaf ongeveer
hun zestigste jaar sterker wordt. Misschien is dat dan ook
de verklaring waarom tegenwoordig meer mensen bezig
zijn met hun levensverhaal: de baby boom – generatie zit
nu in die leeftijdsfase. Ook is het veel makkelijker dan
een jaar of wat geleden om hiermee bezig te gaan. Er zijn
tal van bedrijfjes die mensen kunnen helpen met het opschrijven
van hun verhaal. Gestructureerde vragenlijsten
die op internet zijn te vinden, laten zien hoe je makkelijk
herinneringen kunt oproepen.
isolement doorbreken Behalve dat het levensboek
interessant is voor het nageslacht, kan het terugblikken
op het leven heel waardevol zijn. In zorginstellingen
raakt men daar ook steeds meer van doordrongen. Het
samen zingen van kinderliedjes met peuters van een
peuterspeelzaal waar men een paar jaar geleden in
Twente mee begonnen is, was een geweldig succes. De
verpleging merkte hoe sommige ouderen uit hun isolement
kwamen. Het samen praten over het verleden, er
een boek van maken, steeds vaker gaat men dit doen in
zorginstellingen. Er bestaan cursussen voor personeel en
vrijwilligers hoe met ouderen een levensboek te maken.
Een veel gehoorde kreet van ouderen die aan de gang
gaan met het oprakelen van herinneringen is: ‘Ik wist
niet dat ik zoveel te vertellen had.’ Wanneer dit dan ook
nog eens wordt opgeschreven, dan zal het nageslacht nog
heel wat te lezen krijgen. •
Joan van Esveld
Redactie AdRem
jaargang 23 nr. 9 oktober 2012 7