Herfsttij Over mooie herinneringen, onverwoestbare idealen en de ...

het vermogen tot expressie wordt steeds minder. We
moeten enorm oppassen om te zeggen: ‘ze kent mij niet
meer, het heeft geen zin om op bezoek te komen’. Ik denk
dat veel patiënten op een ander, dieper niveau mensen
herkennen en liefde kunnen ervaren. Maar iemand met
dementie kan niet meer zeggen: ‘Goedendag, ik ben blij dat
je er bent’. Het is verbaal eenrichtingsverkeer. Je moet op
een ander niveau ontdekken hoe je dan wel kunt communiceren.
Dat noem ik gevoelscommunicatie.’
Leerproces ‘Er is een keuze: of je blijft toeschouwer
van de achteruitgang, of je verbindt je met het proces.
Alleen vanuit de tweede positie
kun je contact maken. Veel
mensen blijven op afstand,
en zeggen dat ze er niets mee
kunnen. Ik heb veel begrip
voor familieleden die afhaken
in het proces, uit onmacht en
hulpeloosheid. Het is belangrijk
om als geestelijk verzorger
naast de patiënt ook de familie
te begeleiden. Om hen in staat
te stellen om op bezoek te gaan.
Ik leer hen met het gevoel te
communiceren, en dat bij gevoelscommunicatie
ook stiltes
horen. Gevoelscommunicatie
is bijvoorbeeld hand in hand
te zitten. Of samen foto’s van
vroeger bekijken. Het is heel
eenvoudige en basale communicatie,
maar ook communicatie
op de millimeter. Je moet
erg op het moment inzoomen.
Het kan zijn dat iemand geen
zin heeft om jou te zien. Of iemand
is erg agressief, dan kun
je beter weer weggaan. Maar je
kunt het na een kwartier nog
eens proberen, misschien lukt het dan wel om contact te
maken. Dat soort communicatie moeten we leren. Dementie
is een totaal vreemde, bizarre wereld. En de ziekte
is heel verschillend per persoon.’
Gevoel ‘Verpleeghuizen noem ik leerplekken. Je leert
veel over communiceren op gevoelsniveau. Ik loop in de
winter altijd op gekleurde schoenen door het verpleeghuis.
Een vrouw, diep gebukt, kijkt naar de grond en
ziet daar twee rode schoenen lopen. Ze kijkt op, ziet mij
en herkent mij. Ze zegt: ‘Dominee, wat heeft u mooie
schoenen aan, mag ik met u dansen?’ Het was een streng
gereformeerde vrouw, die dat in haar vroegere leven nooit
had durven zeggen. Ze had dan vast gedacht: ‘wat een
rare dominee, wat een rare schoenen’. Het leven in een
verpleeghuis is ook extreem. Ik nam afscheid van iemand
die was overleden op de afdeling. Ik draaide me om en er
kwam een andere patiënt op me af: ‘Meneer, u bent de
liefste meneer van de hele wereld’. En dan krijg ik een
dikke zoen. Dood, leven, huilen, lachen, het is allemaal
heel dichtbij.’
Waar ben je met je gedachten?
Je zit helemaal in je eigen wereld.
In een koker.
Schemergebied.
Sneeuwlandschap.
Wat zie je dan.
Je ogen kijken in de verte.
In het niets. Nee.
Je ogen kijken naar binnen.
Met herinnering gevulde blikken.
(uit: Tafel van Twee)
Bomen in hun kaalheid zijn ook mooi.
Bomen verliezen hun blad.
Mensen verliezen hun kennis.
(uit: Tafel van Twee)
Het is hier boven een grote rups die gulzig
alles wegvreet.
Hersenprocessierupsen.
(uit: Tafel van Twee)
Familie ‘Wat ik op het moment aan het verkondigen ben
in het verpleeghuis is dat we hulp nodig hebben van familieleden.
De verzorgenden kunnen niet alles. Als meneer
Meijer ‘s ochtends wakker gemaakt wil worden met zijn
lievelingsmuziek, moeten we wel weten welke dat is. Dat
is ook bij geestelijke verzorging zo. Geef me de lievelingsteksten
van vader, dan kan ik die voorlezen, dan kunnen
we erover praten. Zeker omdat iemand met dementie die
dingen zelf niet meer kan ordenen, is het heel belangrijk
dat we veel bronnen aanboren om informatie te verzamelen
om te communiceren. Ook het maken van een levensboek
met foto’s en teksten is heel belangrijk materiaal voor het
contact. En daarvoor hebben we
de kennis en hulp van familie
hard nodig.‘
Universeel ‘Theater is een
goede vorm om naast kennis
ook gevoel over te brengen.
Het is een kunstuiting, voor
iedereen toegankelijk. En het
kan overal: kerken, congressen,
verpleeghuizen. Mijn stukken
zijn ook voor wie niets te maken
heeft met dementie. Voor
wie er wel mee te maken heeft,
hoop ik dat het een troost is.
Dat mensen zien dat ze niet alleen
zijn in deze situatie. Ik wil
met mijn verhalen over mensen
met dementie laten zien
dat het over iets universeels
gaat: het gaat over verlies, om
nieuwe verbindingen leggen,
gevoel, angst, humor, lachen.
Je kunt diep contact met iemand
opbouwen. Maar je moet
het wel aangaan, dat is de grote
voorwaarde.’
Wens ‘Ik zou het fijn vinden als er in de gemeenten meer
aandacht komt voor dementie. Lezingen, trainingen voor
contactleden, theater en nog meer. Er zou ook een label
kunnen komen: ‘deze gemeente heeft oog voor dementie’.
Naar mijn idee gebeurt er nu nog te weinig op dat gebied,
en het is wel noodzakelijk. Volgens mij is er behoefte om
meer te leren, te lezen en te zien over dementie. Iedere
gemeente heeft waarschijnlijk wel gemeenteleden met
dementie in haar midden, het is belangrijk dat deze
mensen nog steeds bij de gemeente worden betrokken.
Maar je moet wel leren hoe je bij deze mensen op bezoek
kunt gaan, of hoe je dementieverschijnselen kunt opmerken.
Het is een must dat mensen hier in geschoold
worden. Kerken hebben een goed netwerk om mensen
te ondersteunen. Als mensen ziek worden, wordt er naar
hen omgekeken. Dat moet ook met mensen met dementie
gebeuren.’ •
Carolien Sieverink
Redactie AdRem, student aan het Seminarium
www.thomasborggrefe.nl
jaargang 23 nr. 9 oktober 2012 5