Herfsttij Over mooie herinneringen, onverwoestbare idealen en de ...

ordere te houden/ sal men alle jare uyt de gene welcke 30 Jaren
en daer boven out sijn/ een man tot Op-siender over de geheele
Societeyt/ door de meeste stemmen (de namen in toegerolde
briefjes geschreven) verkiesen/ die man een Jaar geregeert
hebbende/ sal van dat Officie af/ en weder tot den gemeenen
arbeyt gaen/ sonder van yemant in de verkiesinge genomineert
te worden/ ten sy hy al voren een jaer van dat Officie af geweest
heeft (…). Al-hoe-wel dit Officie in sich selfs niet swaer sal
vallen/ aengesien de Regeerders ofte Op-sienders geen Regulen
ofte wetten hebben te maken; maer alleen acht te nemen of den
Regel van ’t geheele Volck gemaeckt ofte voorgoet gekeurt/ van
een yder werd geobserveert.’
De geldkist zou worden afgesloten met drie sloten. De Op-
siender en twee boekhouders zouden ieder één sleutel
krijgen, zodat zij slechts gezamenlijk een greep in de kas
konden doen!
De oecumenische idealen van de collegianten kwamen
naar voren in de godsdienstvrijheid die in de kolonie zou
heersen. ‘Kerk en kolonie’ zouden strikt gescheiden zijn.
Laïcité is geen Franse uitvinding, zo blijkt wel:
‘In saecken van Religie (om alles wel te ballanceren) sal elck
vrijheyd van Conscientie behouden: tot welcken eynde (…) in
een algemeyne vergader-plaetse op elcken Sabbath-dagh/ of
op Sondagen en Hoogh-tijden/ sal gelesen en Psalmenen en
Lof-sangen etc. gesongen werden/ het getal der menschen metter
tijt aen-wassende/ mach elcke soorte van Volck (welcke van een
gesintheyt sijn) haer eygen particuliere vergader-plaetsen hebben/
en haer eygen Leeraers onder-houden. Als sijnde een sake
die de Societeyt in ’t gemeen niet aen en gaet.’
Voor Onder-Jarige personen gold een leerplicht. Zij zouden
‘slechts’ een halve dag werken en moesten daarna naar de
openbare school. Want tijdens schooltijd: ‘… sal der geen
Fondament van Secterije of partijschap in hare herten geleyt
worden. Wat yemand sijn kinderen in eenige particuliere Scholen
ofte van particuliere Personen op sijn eygen kosten wil laten
leeren/ daer in is en blijft elck persoon volgens de vrijheyd van
sijn Conscientie onbepaelt/ te meer om dat sulx de Societeyt in
’t alderminste niet en raeckt.’
Met financiële steun van de gemeente Amsterdam en de
WIC slaagde Plockhoy erin 41 kolonisten te interesseren
voor het Seegen-rijck gewest, daer Melck en Honingh vloeyd.
Ongeveer een jaar nadat zij zich in het Swanendael in Delaware
hadden gevestigd werd het gebied echter overgenomen
door de Engelsen. Geen melk en honing, maar bloed was
het dat er vloeide: de kolonie werd verwoest even to a nail.
Of Plockhoy de plundering heeft overleefd is onbekend.
Wel is bekend dat in 1694 een berooide blinde oude man,
luisterend naar deze naam, onderdak heeft gevonden in een
Mennonitische nederzetting in Pennsylvania – maar misschien
ging het hier om zijn zoon. Plockhoys onderneming
is, we kunnen niet anders concluderen, jammerlijk mislukt.
Maar veel van zijn politieke ideeën blijken de tand des tijds
verrassend goed te kunnen doorstaan: Plockhoy was zijn tijd
vér vooruit en zelfs aanzienlijk toleranter dan veel van zijn
Nederlandse tijdgenoten. Zijn project toont bovendien aan
dat de Nederlandse Verlichting niet antireligieus was, maar
juist vrijzinnig en oecumenisch. •
Matthijs de Jongh
Lid van de Remonstrantse Gemeente Amsterdam
Meer informatie over Plockhoy is te vinden op
www.biografischportaal.nl en
http://stuyvesant.library.uu.nl/kaarten/klapessay.htm
jaargang 23 nr. 9 oktober 2012 17
Swanendael
aan de Suydt
Rivier in Niew
Nederland.