Herfsttij Over mooie herinneringen, onverwoestbare idealen en de ...

oekbespreking
HeT eiNDe...
DER REMoNStRANtEN
een prikkelende boektitel kunnen we aan simon vuyk wel over laten. Zijn nieuwe
boekje (96 pag.) teert op één gedachte: remonstranten zijn hun oorspronkelijke
drijfveer kwijtgeraakt. vanuit die visie is de titel wel goed. De Remonstrantse broederschap
is ‘uit nood geboren’ en heeft grofweg de eerste tweeëneenhalve eeuw
van haar bestaan juist niét een zelfstandig kerkgenootschap willen zijn, maar een
plaats willen behouden (of weer terugkrijgen) in de éne grote christelijke kerk. vanaf de oprichting van de
broederschap is volgens vuyk ‘het einde der Remonstranten’ steeds het doel geweest. Om dit te bereiken
zijn de remonstranten eeuwenlang ten opzichte van andere kerken en geloofsrichtingen en ten opzichte van
de maatschappelijke omgeving, verregaand verdraagzaam geweest. en voor vuyk wringt dáár de schoen: verdraagzaamheid
is geen hoofdzaak meer.
De illustratie op het boekomslag is misleidend; we zien
de afbraak van een kerkgebouw. Om twee redenen een
ongelukkig beeld: want Simon Vuyk doelt met het begrip
‘Einde’ niet op ontkerkelijking. En omdat het gebruikte
plaatje van het oude Remonstrantse kerkgebouw uit
Rotterdam is; die kerk werd afgebroken omdat deze te
klein was geworden!
Zo zijn we gekomen waar we volgens Vuyk niet hadden
mogen belanden. De Remonstrantse Broederschap (oude
stijl) heeft steeds ‘reparatie van grieven’ nagestreefd: in
gesprek blijven met de (toen) gereformeerde (staats-)
kerk en bewerkstelligen dat daar een plek is voor
remonstranten èn voor andere stromingen. Maar sinds de
doorbraak van het modernisme en de bijna radicale keuze
daarvoor binnen de Remonstrantse Broederschap, is voor
iedereen duidelijk geworden dat Remonstranten hun
eigen geluid vanaf een eigen kansel willen laten horen.
Vuyk schetst terecht dat de omwenteling van ca 1872
nog heel wat voeten in de aarde had. ‘Was men een kind
van Calvijn of van Erasmus?’ De geloofsbenadering
langs de lijnen van het modernisme introduceerde bij de
Remonstranten het begrip ‘vrijzinnig’. Het was ook het
moment dat het Remonstrants Seminarium werd overgeplaatst
van het (behoudende) Amsterdam, naar (het
modernistische) Leiden. Vuyk: ‘Het concept van één pluriforme
protestantse kerk, bijeengehouden in onderlinge
verdraagzaamheid, werd ingeruild voor het voortbestaan
als verlichte denominatie aan de rand van het traditionele
christendom.’ Vuyk signaleert dat dit moment – met al
zijn theologische en bestuurlijke discussies – en met de
introductie van ‘vrijzinnigheid’ de oorspronkelijke en
werkelijke verdraagzaamheid is losgelaten.
Vuyk stelt dat ‘een nieuw concept ontstond van Remonstrantisme
dat essentieel van Arminius en zijn geest-
12 adrem remonstrants maandblad
verwanten verschilde.’Het gevolg was een ambivalente
koers, waarin men zogenaamd de historische erfenis
vasthield. Vrijheid en verdraagzaamheid werd een probleem
en verlies aan identiteit en herkenbaarheid was het
gevolg, volgens Vuyk.
Vuyk meent in het kader van de discussie over de vrije
wil dat ‘wanneer men geschiedenis in dienst stelt van de
propaganda (zoals met de glossy Arminius) dan neemt
men ook snel een loopje met die geschiedenis.’
Hij schrijft in een passage over de afgelopen decennia,
ook met betrekking tot het SoW-proces en het ontstaan
van PKN, dat verdraagzaamheid (als beleidspunt)
gereduceerd werd tot: ’hier wordt iedereen met rust
gelaten’. Voor mijn gevoel raakt Vuyk daar ons vrijzinnig
kerkgenootschap heel gericht mee en misschien ook
niet onterecht. Als de kerk een plaats in wil nemen in de
ontwikkeling van het maatschappelijk geweten, dan is er
geen tijd en plaats voor rust.
In Rotterdam vond eind mei 2012 een debat plaats bij
gelegenheid van de verschijning van dit boek. Vuyk
herhaalde zijn stelling dat verdraagzaamheid het doel
van de (oorspronkelijke) remonstranten was en we dus
van ons ‘doel’ zijn afgedwaald. Je mag de vraag stellen of
verdraagzaamheid nu eigenlijk wel een doel was, of ook
in het begin van de 17e eeuw al een ‘middel’ om eenheid
onder de christenen te bereiken. In dat geval hebben wij
als Remonstranten ons middel aangepast aan de tijd.
Misschien helpt de Beraadsdag 2013 over verdraagzaamheid
ons daarbij weer een stap verder. •
Alexander Overdiep
Gemeente Naarden/Bussum
Dr. S. Vuyk, Het Einde der Remonstranten.
Uitgeverij Kok, Kampen, 2012. Prijs: 14,90 euro
ISBN 9789043519960