Herfsttij Over mooie herinneringen, onverwoestbare idealen en de ...

overweging
God
van de filosofen?
Theologie is leuk, maar filosofie eveneens. ik ben
niet de enige die dat vindt, want filosofie is hot.
Het denkcafé mag zich in ruime belangstelling
verheugen, Filosofie Magazine is een populair
blad, de jonge filosofe stine jensen doet het goed
op radio en tv en er is zelfs een Denker des vaderlands
(Hans Achterhuis, van huis uit theoloog,
maar troost vond hij in de filosofie).
Dat filosofie populair is hoeft niet echt te verbazen. In
onze geseculariseerde samenleving blijven mensen massaal
op zoek naar zingeving en moreel houvast. En filosofie
reikt daartoe prima thema’s aan, dit jaar het thema
van de ziel. Een uitgelezen kans om daar ook in kerkelijk
verband weer eens aandacht aan te besteden. Wat dacht u
van Psalm 103, ‘Loof de Heer, mijn ziel’.
Nu herontdekken de filosofen in hun zoektocht naar
actuele thema’s voor mensen van deze tijd ook de
theologie, in ieder geval religie. Veelgelezen filosofen
als Joke Hermsen, Frédéric Lenoir en Alain de Botton
zeggen spannende dingen over godsdienst. Joke Hermsen
bijvoorbeeld noemt religie datgene wat met retorische
overtuigingskracht en bezwerende rituelen een plek
creëert waar de ziel haar werk kan doen. En de filosoof
Gerard Visser ziet een mooie taakverdeling tussen filosofie,
kunst en religie in hun gezamenlijke strijd tegen,
daar zijn ze weer, neurowetenschappers als Swaab: de
filosofie vertegenwoordigt in die strijd dan de vreugde van
de verheldering, de kunst de vreugde van de vormgeving
en de religie de vreugde van de liefde. Mooi gezegd, om
nog eens goed over na te denken. Maar, bij die weer opbloeiende
interesse van de filosofie voor het geloof passen
ook enige waarschuwende woorden. Want meestal gaat er
ook iets verloren als de filosoof zich met godsdienst bezighoudt.
De god van de filosofen blijkt niet geheel dezelfde
te zijn als de god van Abraham, Isaäk en Jacob. In een
kritische bespreking van De Bottons heidense gebruikersgids
Religie voor atheïsten in NRC slaat Arnold Heumakers
de spijker op z’n kop: ‘Alain De Bottons afkeer van veel
moderne seculiere en romantische gewoonten is evident.
Uit zijn boek spreekt een onmiskenbare nostalgie naar het,
vooral joods-christelijke, religieuze verleden. Maar, omdat
het ware geloof ontbreekt, neemt De Botton uiteindelijk
genoegen met een louter pragmatische, van zijn goddelijke
dimensie beroofde religie, naar voorbeeld van Auguste
Comtes Religie van de Mensheid. ‘
Ja ja, als filosofen over religie spreken, dan wordt Jezus
snel een interessante morele leermeester zoals Boeddha
en Socrates. Met geopenbaarde waarheden kunnen filosofen
niet zo veel. Religie prima, maar dan wel binnen de
grenzen van het verstand. En voor je het weet ben je terug
in het wat zelfgenoegzame liberale modernisme van de
negentiende eeuw, of nog wat verder, bij de verering van
het Opperwezen uit de tijd van de Franse revolutie. Was
het trouwens niet de beroemde filosoof uit Koningsbergen,
Immanuel Kant, die God weliswaar opnam in de redelijk -
zedelijke godsdienst van de ‘praktische Vernunft’? Maar volgens
de legende dan toch vooral vanwege die ouwe trouwe
dienaar Lampe. De oude Lampe moest een God hebben,
anders kon de arme kerel niet gelukkig zijn.
Laten we dus de filosofische kijk op religie niet kritiekloos
FiLOsOFie is HOT
omarmen. Anders verwordt de zondagse eredienst tot het
zoveelste interessante filosofische denkcafé, de verkondiging
tot een dialoog volgens de socratische methode en
het christendom tot een vandaag weer even interessante
vorm van levenskunst, maar… morgen is iets anders hip.
In het christendom, ook op moderne leest geschoeid,
blijve Jezus meer dan een spirituele leermeester, blijve
God meer dan het Zijn zelf en/of de bevestiging van ons
diepste ik, en blijve het midden niet alleen leeg, maar
voorbij alle denken ook gevuld met mysterie, met sporen
van openbaring en vonken van geest. Kortom, met dat
wat alle verstand te boven gaat.
Het lijkt me een schone taak voor remonstranten om
filosofie en religie weer met elkaar in gesprek te brengen.
Remonstranten laten hun verstand immers niet thuis als
zij ter kerke gaan en afficheren zich graag als ‘denkend gelovend’.
Aan hen om Alain de Bottons Religie voor atheïsten
te beantwoorden met een Filosofie voor gelovigen. •
Koen Holtzapffel
Remonstrants predikant in gemeente Rotterdam
jaargang 23 nr. 9 oktober 2012 11