oktober - Remonstrantse Broederschap

6 kredietcrisis
Zineconomie
Financiële injecties, steunacties, en
nationaliseringen hebben het vertrouwen
in de economie nog niet hersteld.
Ad Rem vraagt zich af of een financiële
benadering van de crisis wel volstaat?
Heeft de economie niet een zingevingsinjectie
nodig? Voor een antwoord op
deze vragen kwamen we uit bij Meerten
ter Borg’s Zineconomie: de samenleving
van de overtreffende trap.
Moderniteit en crisis
De aandelenkoersen staan, na een dieptepunt
in maart 2009, weer ruim boven
de 300 punten. Beleggers lijken dus weer
behoorlijk optimistisch, maar hoe is dit te
verenigen met de kredietcrisis, waarover
alleen in superlatieven werd gesproken?
Als we de weinig terughoudende berichtgeving
in de media mochten geloven
zaten we in een heuse neerwaartse
economische spiraal met potentieel catastrofale
gevolgen. Weinig rampen werden
gespaard om de toekomst te schetsen.
Inmiddels is de eerste opwinding wel
weer geluwd, maar de vraag blijft hoe
het kan dat een crisis in één maatschappelijke
sector, de economie, aanzet tot het
schetsen van rampscenario’s voor de hele
samenleving.
Crises zijn in moderne samenlevingen
namelijk ‘business as usual’. Modernisering
is een vorm van ‘creative destruction’:
oude vormen verdwijnen, nieuwe
komen op, want het beste is nog niet
goed genoeg. Het kan altijd beter. Dit
adagium van de overtreffende trap laat
allerlei maatschappelijke sectoren in een
voortdurende staat van crisis verkeren:
het onderwijs, de zorg, de politiek, de
godsdienst. Echter op niet één van die
crises wordt zo overspannen gereageerd
als op een economische crisis. Afgezien
van chronisch of ernstig zieken en
mensen met kinderen in de schoolgaande
leeftijd, ondergaan de meeste mensen
deze crises min of meer onaangedaan.
Waarom kan een economische crisis er
dan niet ook nog bij? Want ook als we
terugvallen tot het welvaartspeil van tien
of twintig jaar geleden, waar hebben we
het dan helemaal over? Toen waren we
ook al schathemeltjerijk, om het met de
radiocolumnist van BNR Nieuwsradio,
Kees de Kort, te zeggen.
Zineconomie
Hoe kan het dan toch dat een economische
recessie zulke extreme reacties
oproept? Die vraag stelt de Leidse
godsdienstsocioloog Meerten ter Borg
aan de orde in zijn boek Zineconomie. Ter
Borgs onderzoeksterrein is religiositeit
buiten de traditionele kaders van kerk en
geloof. De leidende vraag daarbij is: welke
aspecten van kunst, sport, (film)sterren,
de medische zorg, en in dit boek de economie,
hebben een functie die religieus
genoemd kan worden? In Zineconomie
betoogt hij dat een strikt economische
benadering van de economie tekort schiet
omdat wij in een zineconomie leven. De
economie is niet zomaar een maatschappelijke
sector, het is een zingevingsbron
van de eerste orde. Wat in de economie
gebeurt, heeft betekenis voor het hele
leven. Andersom wordt in de economie
zingeving steeds belangrijker. Een
verkoopproduct of arbeidsbetrekking
als zodanig wordt steeds minder belangrijk,
het gaat om de beleving ervan. Een
pepermuntje is geen snoepje, maar een
extatisch moment van frisheid, schoonheid
en verleiding. Een auto is geen
vervoermiddel, maar een transcendente
ervaring van mobiliteit. Een baan is niet
werken in het zweet des aanschijns, maar
op zijn minst een levensvervulling en als
het even kan een opportunity voor kameraadschap,
onzelfzuchtigheid en onmisbaarheid.
Een economische crisis raakt
ons zo hard, omdat allerlei aspecten van
de economische bedrijvigheid verweven
zijn met wat mensen ervaren als de grond
van hun bestaan. In werk, consumptie en
productie komen normen, waarden en de
eigen identiteit tot uitdrukking. Ze zijn
bij voorkeur tegelijk nuttig, plezierig en
verantwoord.
Lethargie-crisis
Ter Borg onderscheidt in zijn boek drie
crisistypen in de zineconomie. In de
praktijk hebben economische crises
ADREM oktober 2009