oktober - Remonstrantse Broederschap

12 VAN GOGH EN VRIjzINNIGHEID
Prof. Dr.Anton Wessels, auteur van het
boek Het Evangelie volgens Vincent,
verrichtte de aftrap van de middag en
stond de bal voorlopig niet meer af. Een
uitgebreide diashow scherpte om te
beginnen de concentratie van de vijftig
aanwezigen en hernieuwde het gevoel
voor het werk van Van Gogh. In zijn
betoog sprak Wessels vervolgens met
name over de geestelijke, en in mindere
mate over de artistieke en literaire
inspiratiebronnen van Van Gogh. Die
laatste bronnen waren de schilders die
hij leerde kennen in de kunsthandel van
zijn vader en de literaire werken die hij
zou lezen. Maar inspiratiebronnen waren
bovenal de predikanten met wie hij al
van huis uit vertrouwd raakte. Vincent
wordt van jongs af aan beïnvloed door de
evangelische vroomheid van zijn vader.
Deze hangt de zogenaamde ‘Groninger’
richting in de theologie aan, waarbij het
leven gaat boven de leer. Deze richting
gaat uit naam van een vernieuwde emotionele
vroomheid in tegen de dogmatiek
in de Nederlands Hervormde kerk van
die tijd. Meer evangelie en gelijkenissen
en minder dogma’s! De ‘Groningers’
herontdekken De Navolging van Christus
van Thomas à Kempis. Zij benadrukken
het navolgen van Christus door liefde,
nederigheid en sociale dienstverlening.
Volgens Vincent is dat een heerlijk boek,
dat veel licht geeft.
Scheffer
Zijn oom, de broer van zijn moeder,
Ds. Stricker is een bekend predikant
in Amsterdam. Vincent hoort hem als
jongen vaak preken. Ds. Stricker staat
hem later bij in zijn pogingen om tot
de opleiding tot predikant toegelaten te
worden. Vincent raakt vertrouwd met het
werk van Stricker’s wetenschappelijke
Op 18 september 2009 vond in het Bijbels Museum een
studiemiddag plaats over de invloeden van vrijzinnige denkers
op het werk van Vincent van Gogh. NPB, VVP, Doopsgezinden
en Remonstranten waren de organisatoren. De bijeenkomst was
een opmaat voor de vrijzinnige beraadsdag 2011 Uit de kunst!
Vrijzinnige inspiratiebronnen
voor Vincent van Gogh
werk en vindt hem zeer goed en van diep
gevoel getuigen. Stricker is een moderne
theoloog, die zich in zijn publicaties bezig
houdt met de verhouding tussen geloof
en moderniteit. Hoe prediken we het
Christendom voor ‘moderne’ mensen?
Tijdens een van zijn bijlessen ziet Vincent
in de studeerkamer van zijn oom een portret
van Calvijn hangen van de hand van
Ary Scheffer. Scheffer hield niet van de
strengheid in het protestantisme en was
voorstander van vrijheid en tolerantie.
Hij schildert Calvijn dan ook als een oude
man die ook zo zijn momenten van twijfel
heeft gekend. Scheffer wordt een van
zijn lievelingsschilders. Op zijn kamertjes
in Frankrijk, Engeland en Nederland heeft
Vincent zijn schilderij Christus als Trooster
hangen. Christus die gevangenen bevrijdt
en van hun ketenen ontdoet, was voor
hem een aansprekend beeld.
Bunyan
Invloeden zijn ook aan te wijzen van
het boek De pelgrimsreis van een christen
van John Bunyan. Dat is een allegorische
beschrijving van de reis van een
christen van de stad van de ondergang
naar de hemelse stad. Vincent maakte in
Amsterdam een uittreksel van het boek
en verwijst er later geregeld naar. Het valt
op door de levendigheid en de levensechtheid
van de personages, het gevoel voor
humor en door liefde voor de natuur(!).
Bunyan’s werk is doortrokken van een
vroomheid gericht tegen de institutionele
kerk. Het boek verwerpt de rede en
huldigt de godsdienst van het gevoel. Hij
ruimt plaats in voor het zien – de visuele
vroomheid – als eigenschap van God en
als voertuig van verlossing. God wordt
verheven als bron van licht en liefde. Dat
goddelijke licht komt overal in het werk
van Van Gogh terug bijvoorbeeld in zijn
schilderij Opstanding van Lazarus. In de
laatste jaren van zijn leven, als Vincent
veel ziek is, gaat hij schilderijen van anderen
‘in kleur vertalen’. Dit schilderij is een
vertaling van een ets van Rembrand met
dezelfde titel. Wat opvalt is dat Vincent
de Christusfiguur die bij Rembrandt voorkomt
heeft weggelaten. In plaats daarvan
staat centraal het warme, gele licht van de
zon. Hij heeft Jezus niet door de zon vervangen,
maar de zon wordt het symbool
voor Christus en God.
Dominee-dichters
Er is nog een derde richting die Vincent
heeft gegrepen, die van de ‘dominee-dichters’.
In de eerste plaats leest hij het werk
van de remonstrantse dominee-dichter
Petrus A. de Genestet. Vincent citeert
een gedicht van hem waarin de ‘vrijheid
van denken, dromen en streven’ wordt
uitgedrukt. De Genestet verwoordt in zijn
gedichten zijn persoonlijke zoektocht
naar God, zonder dat hij affiniteit heeft
met het confessionele denken. ‘Daar is
geen Priester die Hem verklaart, Maar
Hem zoekt niemand vergeefs op aard.’
Bij dominee Laurillard leest Vincent over
de thema’s die zijn latere werk zouden
bepalen: de ploeger, de zaaier, het graan,
de zon en de regen en duisternis en licht.
Laurillard benadrukt dat het de kunst is
om de door God getekende symboliek der
natuur te verstaan. Ook ds. Jan Lodewijk
I .Ten Kate behoort tot zijn voorbeelden.
Het belang van deze stroming is dat de
predikanten geloof en kunst met elkaar
verbinden in de stijl van de emblemataboeken
die van de 16e tot de 18e eeuw
populair waren. Gedichten van domineedichters
werden voorzien van toepasselijke
schilderijen of tekeningen van
kunstenaars en vonden zo hun weg naar
een breed publiek.
Michel Peters
Prof.dr Anton Wessels, Het Evangelie volgens
Vincent . Uitgever: Kok ten Have, Uitgeefmaatschappij.
Aantal pagina’s: 256. Prijs: €32,50
ISBN13: 9789025959692
ADREM oktober 2009