nummER - Remonstrantse Broederschap
nummER - Remonstrantse Broederschap
nummER - Remonstrantse Broederschap
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
emonstrants maandblad jaargang 24 nr. 2 februari 2013<br />
Verdraagzaamheid in the global village<br />
Jaarthema 2012-2013
van de redactie<br />
Verdraagzaamheid<br />
Als opmaat naar de Beraadsdag van 9 maart stelde de<br />
redactie nogmaals een nummer samen over het thema<br />
Verdraagzaamheid in the global village. Onze hoop ik dat<br />
de artikelen uw gedachten scherpen en vragen oproepen<br />
die op de Beraadsdag aan de orde kunnen komen. Het<br />
palet overziend komt vooral de verdraagzaamheid tussen<br />
religies sterk naar voren. Laten we maar zeggen, de balk<br />
in ons eigen oog... Marcel Poorthuis, professor in de dialoog<br />
tussen godsdiensten aan de Universiteit van Tilburg,<br />
schreef een dik boek over de beeldvorming ten opzichte<br />
van moslims. In dit artikel analyseert hij waarom de<br />
pogingen tot dialoog met de islam en de grondige wederzijdse<br />
kennisname vanuit de kerken in de loop der jaren<br />
islam, populisme en kerkelijke respons<br />
werden gemarginaliseerd. Hij ziet op dat terrein een taak<br />
voor vrijzinnigen weggelegd. Ook Christa Anbeek, docent<br />
aan het Seminarium, buigt zich over het thema verdraagzaamheid,<br />
maar vanuit een heel andere invalshoek. Interreligieuze<br />
dialoog begint bij haar met levensverhalen van<br />
mensen. Johannes Witteveen was in zijn werkende leven<br />
hoogleraar economie, minister van Financiën en voorzitter<br />
van het IMF. Hij is aanhanger van het Soefisme, een<br />
mystieke traditie die zijn oorsprong vindt in de vroege<br />
in dit nummer onder meer:<br />
3 Korte berichten<br />
4 Vrijzinnigen over de Islam<br />
6 Eerst het leven, dan het geloof<br />
8 Programma Beraadsdag 2013<br />
9 Miniatuur<br />
10 De verzoening van Taizé<br />
11 De overweging<br />
14<br />
colofon Redactie: Bert Dicou (hoofdredacteur), Joan van Esveld, Martijn Junte, Vanessa van Koppen-Enters, Michel Peters (eindredacteur), Lilian Roos en Carolien Sieverink.<br />
Redactieadres: AdRem, p/a Nieuwegracht 27 a, 3512 LC Utrecht, tel. 030 2316970, adrem@remonstranten.org Administratie (adreswijzigingen en andere mutaties): info@<br />
remonstranten.org, of via boven staand redactie adres. ING 4088342 t.n.v. AdRem Utrecht Website: www.remonstranten.org Kosten: gratis voor remonstranten, 30,- euro<br />
per jaar voor niet-remonstranten. Advertentiewerving: Eric Zinger, 026 3333181, ericzinger@kpnmail.nl, tarieven op aanvraag verkrijgbaar. Uitgave: Boekencentrum Uitgevers<br />
Ontwerp: Marjorie Specht, www.ontwerpkantoor.nl Druk: Koninklijke BDU Barneveld ISSN 0925-238X © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande<br />
toestemming van de redactie.<br />
oek Antje 110x160mm_def.indd 14 13-09-12 09:52<br />
islam. Volg zijn zoektocht naar harmonie in de wereld,<br />
vanuit de overtuiging dat de godsdienstige idealen samen<br />
de verscheidene aspecten van die ene Goddelijke Waarheid<br />
weer geven. Carolien Sieverink spreekt over Taizé<br />
als een levende gestalte van de oecumene en Lilian Roos<br />
over een bijeenkomst tussen jonge remonstranten en<br />
jonge humanisten. Veel nobele gedachten dus, maar de<br />
redactie was zich er sterk van bewust dat verdraagzaamheid<br />
lastig is, een opgave, dat het schuurt soms en pijn<br />
doet. Bert Dicou exploreert daarom de grenzen aan de<br />
verdraagzaamheid aan de hand van de lotgevallen van<br />
Michelle Martin.<br />
Ten slotte een artikel van Casper Ebeling Koning over de<br />
Hoorneboeg. Hij is er een enthousiaste ‘gebruiker’ van<br />
en houdt een pleidooi om het landgoed weer meer deel<br />
uit te laten maken van de boezem van de <strong>Remonstrantse</strong><br />
<strong>Broederschap</strong>. •<br />
Michel Peters<br />
Eindredacteur AdRem<br />
Het maartnummer van AdRem verschijnt op 8 maart 2013.<br />
12 Interview met Johannes Witteveen<br />
14 Wat wij niet verdragen<br />
16 Het jaar in kleur, ’t Rentmeestertje<br />
17 Vragen stellen en antwoorden vinden<br />
18 Oproep Conferentiecentrum Hoorneboeg<br />
20 Het gezicht van...
korte berichten<br />
personalia<br />
Japke van Malde als<br />
laatste proponent in<br />
Leiden bevestigd<br />
Japke van Malde is op 15 december 2012 bevestigd<br />
als proponent (kandidaatpredikant) bij de <strong>Remonstrantse</strong><br />
<strong>Broederschap</strong>, nadat zij met goed gevolg haar<br />
proponentsexamen had afgelegd. Zij was de laatste<br />
student aan het remonstrants Seminarium in 140 jaar<br />
die in Leiden afstudeerde. Vanaf 1 januari 2013 is de<br />
predikantenopleiding van de remonstranten aan de VU<br />
in Amsterdam gevestigd.<br />
mannenretraite<br />
Ook in 2013 weer een<br />
mannenretraite<br />
Reserveert u alvast maar de datum 8 – 10 november 2013<br />
voor de mannenretraite van dit jaar. Die zal het thema<br />
‘Religieuze avonturiers’ hebben over de relatie tussen<br />
mystiek en onze eigen traditie. Mystiek is hip en voor<br />
velen een aantrekkelijk alternatief voor de instituties van<br />
religie. Voor anderen is het een zweverige uiting van<br />
een hyperindividuele spiritualiteit. Bestaat er een typisch<br />
christelijke mystiek? Is dat alleen voor rooms katholieken<br />
of is er ook iets als protestantse mystiek? Zijn wij<br />
als remonstranten niet te nuchter voor mystiek? De<br />
deelnemers gaan op zoek naar eigentijdse voorbeelden<br />
van mystici die een innerlijke ervaring verbinden met<br />
een maatschappelijk engagement zoals Havel, Tolstoi en<br />
Hammarskjöld.<br />
retraite hoorneboeg<br />
voor mannen in de bloei van hun leven<br />
cursus<br />
Creatieve midweek,<br />
een succesnummer<br />
op de Hoorneboeg<br />
Tijdens de creatieve midweek dit jaar van 29 juli t/m<br />
2 augustus wordt er weer geschilderd, getekend en geaquarelleerd<br />
naar aanleiding van een thema. Dit met<br />
professionele begeleiding van een kunstenaar, dit jaar<br />
weer van Antje Sonnenschein, een Groningse kunstenares.<br />
De creatieve midweek is bedoeld voor mensen die<br />
zelfstandig creatief bezig kunnen zijn met hun hobby<br />
en geïnteresseerd zijn om nieuwe technieken te ontdekken.<br />
Kosten voor deze midweek zijn 295, euro incl cursusgeld<br />
en verblijfskosten. Dit houdt in: logies (1 pers. kamer met<br />
badkamer), ontbijt, lunch en diner en proffesionele begeleiding<br />
bij uw creatieve bezigheden.<br />
U kunt zich schriftelijk opgeven bij de <strong>Remonstrantse</strong><br />
<strong>Broederschap</strong>, t.a.v. mevr L. Orthel, Nieuwe Gracht 27a,<br />
3512 LC Utrecht, met vermelding van uw volledige naam,<br />
adres, telefoonnummer en emailadres.<br />
vacature<br />
Het Remonstrants Seminarium,<br />
gevestigd aan de Vrije Universiteit<br />
te Amsterdam, zoekt een<br />
ervaren secretaresse<br />
(0,2 - 0,3 fte)<br />
Nadere informatie:<br />
www.remonstranten.org<br />
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 3
thema Verdraagzaamheid in the global village<br />
VRIJZINNIGEN oVER DE ISLAM<br />
WAteR en VUUR?<br />
Naar aanleiding van de verklaring van meer dan honderd moslimgeleerden: ‘A common word’, heeft mevrouw<br />
Antje van der Hoek haar verbazing uitgesproken dat deze uitgestoken hand in Nederland op onverschilligheid<br />
en zelfs op afwijzing is gestuit. Inderdaad is de internationale respons op dit document, dat uniek is voor<br />
de moslimwereld, indrukwekkend te noemen. De aanleiding was de ‘faux pas’ van paus Benedictus XVI in<br />
Regensburg die daar een middeleeuwse auteur had geciteerd over de gewelddadigheid van de islam. De (foutieve)<br />
indruk was gewekt dat Benedictus dat zelf meende. De trieste reactie van sommige moslims wereldwijd<br />
om tot geweld over te gaan, was uiteraard paradoxaal: zo weerleg je bepaald niet de overtuiging dat de islam<br />
gewelddadig is!<br />
Vandaar dat deze verklaring een uitermate<br />
positieve en constructieve reactie was.<br />
De gemeenschappelijke grond ziet deze<br />
verklaring in de proclamatie van de eenheid<br />
van God die in de Koran, maar ook in het<br />
Sjema Jisrael en in het Grote Gebod klinkt<br />
(http://www.acommonword.com/). Antje<br />
van der Hoek – die overigens bij uitstek<br />
deskundig is inzake de islam – wijst in haar<br />
boek op nog een ander verrassend feit. De<br />
PKN heeft de teugels nogal aangehaald<br />
als het gaat om het gemeenschappelijke<br />
tussen christendom en islam. Dat wisten<br />
we en het is met name Bernard Reitsma<br />
die daarvoor verantwoordelijk is. Dat is zijn<br />
goed recht, alhoewel ikzelf niet zie welke<br />
‘common ground’ er kan zijn als je meent dat moslims zich<br />
niet tot dezelfde God wenden als christenen. Theologisch<br />
rammelt de zaak eveneens als je wilt stellen dat God alleen<br />
door Christus gekend kan worden. Deze overtuiging is een<br />
authentieke lofprijzing van christenen, maar verwordt in<br />
deze theologie tot een benepen omschrijving van hoe God<br />
zich laat kennen, immers ook heel het jodendom valt dan<br />
buiten de boot. Door te stellen dat christenen en moslims<br />
zich niet tot dezelfde God wenden, meet men zich aan<br />
‘even bij God op tafel te kunnen kijken’, en blijft er weinig<br />
anders over dan de beschuldiging van afgoderij, een zeer<br />
ernstige zaak! Nu blijkt echter in genoemd boekje – en<br />
dat was voor mij nieuw – dat deze nieuwe lijn van de PKN<br />
grotendeels is nagepraat uit de Duitse verklaring van de<br />
EvangelischLuthersche Kirche uit 2006.<br />
Opiniemakers Ik geef toe dat de door Antje van der<br />
Hoek veel geciteerde publicatie van mijn collega Theo<br />
Salemink en ondergetekende: Van harem tot fitna.<br />
Beeldvorming van de islam in Nederland van 1848-2010,<br />
(Valkhof Pers 2011) de zaak niet eenvoudiger maakt.<br />
Naar onze mening heeft het onderscheid linksrechts en<br />
4 adrem remonstrants maandblad<br />
progressiefconservatief zijn betekenis<br />
verloren als het over de islam gaat. Met<br />
name de Rushdie affaire (1989) liet een<br />
kentering zien: Rinus Ferdinandusse<br />
(Vrij Nederland) sprak over de moslims<br />
in Nederland als een vijfde colonne<br />
erger dan die van het communisme,<br />
Jan Blokker walgde van het woord<br />
‘begrip’, niet toevallig de naam van het<br />
door de kerken verzorgde blad over<br />
de islam, dat al decennia lang goede<br />
informatie geeft. De SP waarschuwde<br />
bij monde van Anton Constandse al in<br />
1980 voor de moslims in Nederland<br />
als analfabeten die fascistische leiders<br />
verheerlijken en ‘achterlijke gebruiken<br />
hebben vergelijkbaar met gereformeerden op de Veluwe<br />
die ons slachtoffers van polio bezorgen’ (p. 322). Gelukkig<br />
is die positie snel verlaten, maar toch. Voorwaar, het<br />
populisme van Wilders dat waarschuwt voor de baarmoeder<br />
van moslimvrouwen als geducht wapen vindt hier<br />
zijn evenknie!<br />
Andere wind Welke factoren zijn het die ertoe hebben<br />
bijgedragen dat de mainstream benadering van de kerken<br />
met mensen als Wessels, Speelman, Mintjes, Reesink<br />
en Slomp (zeg maar: de schrijvers rond het blad Begrip),<br />
die pleitten voor dialoog en grondige wederzijdse kennisname,<br />
toenemend wordt gemarginaliseerd?<br />
Ik noem ze puntsgewijs:<br />
• De opkomst van het moslimfundamentalisme. Veel Nederlanders<br />
zien door de secularisatie steeds minder het<br />
verschil tussen een orthodox gelovige en een fundamentalist.<br />
Dat veroorzaakt een toenemende druk op orthodoxen<br />
om zich te moeten bewijzen. Fundamentalisme is<br />
echter een modern verschijnsel, waarin eerbiedwaardige<br />
uitlegtradities met hun talrijke verschillende perspectieven<br />
geen plaats hebben. Pas als we zelf onderscheid
kunnen maken tussen orthodoxie en fundamentalisme<br />
kunnen we eerstgenoemde als medestander verwachten<br />
in de strijd tegen fundamentalisme.<br />
• De vrijzinnige tolerantie jegens orthodoxie is beperkt: terwijl<br />
in de 19e eeuw orthodoxprotestanten de roomsen afwezen<br />
om hun geloofsovertuiging, meenden vrijzinnigen<br />
dat roomsen ook als burgers niet te vertrouwen waren.<br />
Het waren geen goede democraten. Dus uit naam van de<br />
Verlichting werden roomsen ook maatschappelijk gemarginaliseerd<br />
(zie: Edwina Hagen, Een min of meer doodlyken<br />
haat). Datzelfde gebeurt nu met moslims en zelfs met<br />
joden in onze samenleving, hetgeen bewijst dat het om<br />
een algemeen antireligieus sentiment gaat in naam<br />
van verlichte tolerantie: de verlichte vrijzinnige burger<br />
staat het niet toe dat ‘primitieve’ religieuze gebruiken<br />
als ritueel slachten en besnijdenis worden toegestaan.<br />
Dat hiermee het jodendom na eeuwen van (precaire)<br />
aanwezigheid alsnog te horen krijgt dat het feitelijk niet<br />
in de moderne samenleving thuishoort, is een schrijnend<br />
feit. Het gaat hier om een antireligieuze hetze, waarvan<br />
ook de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Geneeskunde<br />
zich niet heeft kunnen distantiëren (zie mijn<br />
discussie op http://www.tilburguniversity.edu/nl/thema/<br />
zingeving/besnijdenis/<br />
• De confrontatie met de islam noopt tot een grondige<br />
herziening van de christelijke theologie (evenals van<br />
de moslimtheologie, maar dat is onze zaak niet). Ik zie<br />
weinig bereidheid om die herziening aan te vatten. Het<br />
boek Van harem tot fitna evalueert een hele rij theologen,<br />
van Karl Barth tot Hanna Kohlbrugge. Van Hoogstraten,<br />
hoofdredacteur van het blad VrijZinnig, was kennelijk<br />
niet ingenomen met onze kritiek op zijn diagnose van de<br />
islam als ‘versteende religie’. De redactie heeft een discussie<br />
in het vooruitzicht gesteld, waar wij in vertrouwen<br />
op werkelijke vrijzinnigheid, verstaan als openheid voor<br />
debat, reikhalzend naar uitkijken.<br />
• De secularisatie en het verlies van gezag van de kerken<br />
heeft ervoor gezorgd dat sociale wetenschappers de<br />
meningsvorming over de islam goeddeels hebben overgenomen.<br />
Paul Scheffer kondigde het multiculturele drama<br />
aan, maar ging geheel voorbij aan de dialoog tussen kerk<br />
en moslims, waarmee de kerken een decennium eerder<br />
dan politieke partijen de islam in Nederland hadden ontdekt.<br />
In 2007 vertelde Scheffer in Het land van aankomst<br />
dat de integratie drie generaties zou duren, dit op basis<br />
van een wat wonderlijke vergelijking met immigranten<br />
in Amerika. Dat hiermee het ‘drama’ waardoor links<br />
Nederland was opgeschrikt reuze meeviel bleef buiten<br />
beschouwing.<br />
• Theologische heroriëntatie: het verschil tussen de ChristenUnie<br />
en de SGP als het gaat om de Drie Formulieren<br />
van Enigheid vind ik veelzeggend (zie Van harem tot fitna,<br />
p. 331). Zelfs de steile Abraham Kuyper vond revisie kennelijk<br />
noodzakelijk voor de politiek, al ging het toen om<br />
de Roomsen! De gedachte van een Abrahamitische oecumene,<br />
maar dan niet in de relativistische interpretatie,<br />
maar in de oorspronkelijke zelfkritische visie van Louis<br />
Massignon heeft ons veel te zeggen. Dat Karl Barth ons<br />
veel over het christenzijn kan leren als radicale zelfkritiek,<br />
maar weinig over jodendom en islam, mag nu wel<br />
eens worden toegegeven.<br />
een deur Het lijkt me duidelijk dat de vrijzinnigheid<br />
niet op haar lauweren kan rusten als het om de islam gaat.<br />
Dat geldt trouwens voor alle christenen. Essentieel lijkt me<br />
om van je christenzijn van binnenuit te getuigen, zonder<br />
dat te willen contrasteren met andere overtuigingen en je<br />
ten koste daarvan te profileren. Vrijzinnigheid lijkt me precies<br />
die vrijheid van de kinderen van God te behelzen om<br />
samen hardop te denken en te spreken, een vrijheid die<br />
wat mij betreft heel goed met orthodoxie samen kan gaan.<br />
Maar hier geef ik dan ook graag toe dat ik een buitenstaander<br />
ben! Dat wordt nog versterkt als ik in bovengenoemd<br />
boekje de reactie van de remonstrantse Mijnke Bosman<br />
lees: ‘Remonstranten voelen zich niet verantwoordelijk<br />
voor orthodoxe uitlatingen van andere kerken en ook<br />
niet voor de schandalen in de katholieke wereldkerk’. Dat<br />
klinkt me als een goedkope profilering van eigen identiteit<br />
in de oren: welke katholiek zou zich wél verantwoordelijk<br />
moeten voelen? Dialoog met de islam zal ook betekenen dat<br />
christenen samen met behoud van kritische zin door één<br />
deur kunnen. De interreligieuze dialoog vraagt ook om een<br />
intrareligieuze dialoog. •<br />
Marcel Poorthuis<br />
Hoogleraar aan de Faculteit Katholieke Theologie van de<br />
Universiteit van Tilburg met als leeropdracht de dialoog<br />
tussen godsdiensten.<br />
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 5
thema Verdraagzaamheid in the global village<br />
Eerst het leven,<br />
In haar boek Islam, populisme en kerkelijke respons.<br />
Vrijzinnigen aan het woord laat Antje van der Hoek<br />
zien hoe er in de afgelopen jaren een meer gereserveerde<br />
opstelling is gekomen bij christenen ten aanzien<br />
van de islam en stelt zij de indringende vraag of<br />
er een vrijzinnig alternatief mogelijk is. Hoe kan een<br />
herwaardering van het verdraagzaamheidsbeginsel<br />
er in deze situatie uitzien?<br />
Zelf heb ik mij jarenlang beziggehouden met de dialoog<br />
tussen christenen en boeddhisten en de laatste jaren is<br />
daar het humanisme bij gekomen. De beste inzichten<br />
over interreligieuze dialoog heb ik opgedaan in de jaren<br />
dat ik als geestelijk verzorger in de psychiatrie werkte.<br />
Hier heb ik oog gekregen voor wat ik later de narratieve<br />
interreligieuze dialoog ben gaan noemen.<br />
Narratieve interreligieuze dialoog In de psychiatrie<br />
had ik te maken met mensen met totaal verschillende<br />
geloofsachtergronden. Ook ziektebeelden, opleidingsachtergronden,<br />
familiegeschiedenissen en zo al niet meer,<br />
waren divers. Gemeenschappelijk was de ervaring dat<br />
het leven soms stagneert. Er kunnen zich moeilijkheden<br />
voordoen waar je niet op had gerekend en die je leven in<br />
een ander perspectief zetten.<br />
Ik heb gemerkt dat het voor mensen belangrijk kan zijn<br />
om over hun leven te praten. Niet alleen over de moeilijkheden<br />
waar ze zich nu in bevinden, maar ook over<br />
eerdere periodes in hun leven: hun werk, hun opleiding,<br />
over wat ze echt belangrijk en waardevol vinden. Ook<br />
over de toekomst willen ze graag praten. Wat ze weer<br />
willen gaan oppakken, of nieuwe dingen die ze hopen te<br />
ondernemen. Ik heb niet alleen individueel met mensen<br />
gepraat, maar ook veel in groepsverband. Daar bleek dat<br />
mensen ook graag luisteren naar de verhalen van anderen.<br />
Het inspireert om er achter te komen dat elk leven<br />
hoogte en dieptepunten kent en om te zien hoe mensen<br />
dwars door moeilijkheden heen hun weg vinden. Het<br />
werkt verbindend om vreugde en verdriet te delen, ook al<br />
is jouw leven heel anders dan het leven van die ander.<br />
Wat mij in al die jaren opgevallen is, is dat als je mensen<br />
naar belangrijke gebeurtenissen in hun leven vraagt,<br />
ze zelden over hun geloof beginnen. Ze vertellen over<br />
hun kindertijd, een moeder die ziek was. Over hoe ze de<br />
vrouw van hun dromen tegenkwamen, en hoe die droom<br />
uiteindelijk toch niet goed uitkwam. Kinderen die geboren<br />
werden. Werk dat het leven een invulling gaf. Pas<br />
6 adrem remonstrants maandblad<br />
ACHTER DE RELIGIEUZE EN<br />
SPIRITUELE VERSCHILLEN LIGT<br />
HET GEDEELDE AVoNTUUR<br />
VAN MENS ZIJN<br />
als je mensen vraagt wat hen steun gaf, waar ze de moed<br />
vandaan haalden om hun leven te leven, vertellen sommigen<br />
over hun geloof. Als ze dan over hun geloof vertellen,<br />
snapt iedereen in zo’n groep – gelovig of ongelovig<br />
– waar ze het over hebben. Dat komt omdat ze niet praten<br />
over leerstellingen, of over spirituele oefeningen (waar<br />
sommigen geen voorstelling van hebben), maar over hoe<br />
het geloof hun leven mee heeft geleefd. Over de troost<br />
die ze ervan ondervonden, de twijfels die er kwamen, de<br />
vragen, en soms toch ook weer de overgave, omdat je het<br />
leven, en ook het geloof, uiteindelijk niet begrijpt.<br />
Mijn ervaringen met deze groepen hebben gemaakt dat ik<br />
met nieuwe ogen naar de dialoog tussen mensen met een<br />
verschillende geloofsachtergrond ben gaan aankijken. De<br />
belangrijkste vraag is niet: wat geloof je? Maar: wie ben<br />
je? Wat heb je meegemaakt? Dan komt de vraag: Hoe ben<br />
Illutratie uit: Islam, populisme en kerkelijke respons.
INTERRELIGIEUZE DIALooG VIA<br />
VeRHALeN VAN GeWONe MeNseN<br />
dan het geloof<br />
je met alles wat je op je pad tegenkwam omgegaan? En<br />
daarna de vraag: Wat heeft je gedragen? Vanuit iemands<br />
levensverhaal, krijg je oor voor iemands geloofsverhaal.<br />
De veelheid aan antwoorden op de vraag ‘Wat heeft je<br />
gedragen?’ is niet een zwakte maar een kracht. Een wereldwijde<br />
bonte verscheidenheid van creativiteit en inspiratie<br />
wordt zichtbaar. Achter de religieuze en spirituele<br />
verschillen ligt het gedeelde avontuur van mens zijn,<br />
waar vroeg of laat iedereen te maken krijgt met vreugde<br />
en verdriet, gezondheid en ziekte, geboorte en dood – en<br />
de vraag hoe daarmee om te gaan.<br />
Gewone mensen voorop Het uitgangspunt voor een<br />
interreligieuze dialoog is voor mij ‘de gemeenschap van<br />
gelovigen en ongelovigen’, waarbij de gelijkwaardigheid<br />
en het uniek zijn van ieder lid voorop staan. Niemand is<br />
hetzelfde, en juist dat maakt het gesprek en de uitwisseling<br />
boeiend. Tegelijkertijd lijken we als mensen genoeg<br />
op elkaar om met behulp van taal en beeld aan elkaar<br />
duidelijk te maken wie we zijn, wat we beleefd hebben en<br />
wat we waardevol vinden. Een nadeel van een handreiking<br />
als A Common Word is dat het de uitgestoken handen van<br />
geleerden zijn, terwijl het echte gesprek tussen gewone<br />
mensen dient te worden gevoerd. ’Je naaste’ komt niet via<br />
de Bijbel of theologische documenten tot ons, maar woont<br />
in het buurhuis of zit naast ons in de trein. Een tweede<br />
nadeel van de handreiking is dat de liefde tot God voorop<br />
staat, hier zie ik een groot risico, namelijk dat God, of<br />
Gods woord, toch boven de andere mens wordt gesteld.<br />
Eerst de mens, zou ik zeggen, en dan pas God. Elke uitspraak<br />
over God is mensenwerk, en dit mensenwerk mag<br />
geen andere mensen schaden. Dus naast de gelijkheid en<br />
uniekheid van alle mensen, dient de bescherming van al<br />
die mensen uitgangspunt te zijn. De liefde voor de mens<br />
als eerste, niet alleen de eigenliefde, maar liefde in de<br />
vorm van compassie, medeleven en medevreugde.<br />
Kansen De laatste tijd heb ik mij laten inspireren door<br />
de capabiliteitsbenadering van de Amerikaanse filosofe<br />
Martha Nussbaum (1947). Zij heeft zich beziggehouden<br />
met de vraag welke kansen iedereen moet krijgen om<br />
“Im Anfang ist die Beziehung”<br />
tot bloei te kunnen komen. In haar visie zijn overheden<br />
Martin Buber, Ich und Du.<br />
verantwoordelijk voor het garanderen van die kansen. Ze<br />
noemt er tien. De eerste is dat ieder mens de kans moet<br />
krijgen om een leven van normale duur tot het einde te<br />
toe te leiden. De tweede is lichamelijke gezondheid: goed<br />
en genoeg eten en een dak boven je hoofd zijn hiervoor<br />
voor een vrij en verdraagzaam christendom<br />
onontbeerlijk. De derde is lichamelijke onschendbaarheid:<br />
zelf kunnen gaan en staan waar je wilt en je eigen<br />
keuzes op seksueel gebied mogen maken. De vierde<br />
kans is leren schrijven en rekenen, leren nadenken en<br />
argumenteren en kennis nemen van muziek, literatuur<br />
en kunst. Als vijfde moet iedereen de kans krijgen om<br />
zich aan anderen te kunnen hechten, anderen lief te hebben<br />
en je om hen te bekommeren. De zesde is in staat<br />
zijn om je een idee te vormen van het goede en daarnaar<br />
te leven. De zevende is met anderen en voor anderen<br />
kunnen leven, zonder dat je gediscrimineerd wordt. De<br />
achtste is met dieren, planten en de wereld van de natuur<br />
contact kunnen hebben en hiervoor kunnen zorgen. De<br />
negende is spelen. De tiende gaat over de vormgeving van<br />
de eigen omgeving, in politiek en materieel opzicht.<br />
De tien capabilities van Martha Nussbaum vormen voor<br />
mij een noodzakelijke voorwaarde voor een interreligieuze<br />
dialoog. De gelijkheidwaardigheid en uniekheid van<br />
elk mensenleven dat de kans moet krijgen om tot bloei te<br />
komen is mijn eerste credo. Daarna volgt het geloofsgesprek,<br />
over wat ons verwondert, wat ons draagt, wat van<br />
belang is, waar we geïnspireerd door raken, wat boven<br />
onszelf uitreikt en hoe we ons verantwoordelijk voelen.<br />
In dit interreligieuze geloofsgesprek is het van belang om<br />
de verschillen aan inzichten en praktijken te erkennen,<br />
aanvaarden en te leren waarderen. •<br />
Christa Anbeek<br />
Docent aan het remonstrants Seminarium<br />
Antje van der Hoek Islam, populisme en kerkelijke respons<br />
1 Hoek, A. Van der (2012). Islam, populisme en<br />
kerkelijke respons. Vrijzinnigen aan het woord.<br />
Utrecht: Remonstranten.<br />
2 Nussbaum, M. C., & Kappel, R. v. (2012).<br />
Mogelijkheden scheppen: Een nieuwe benadering van<br />
de menselijke ontwikkeling. Amsterdam: Ambo.<br />
3 Poorthuis, M. & ASalemink, T. (2011). Van Harem<br />
tot Fitna. Beeldvorming van de islam in Nederland<br />
1848-2012. Nijmegen: Valkhof Pers.<br />
verdraagzaamheid in the global village<br />
Islam, populisme en<br />
kerkelijke respons<br />
vrijzinnigen aan het woord<br />
Antje van der Hoek<br />
1 2 3<br />
Rem_Antje omslag.indd 1 17-09-12 14:26<br />
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 7
eraadsdag programma<br />
U weet het al wel, maar voor de volledigheid toch<br />
nog een keer de gegevens over onze Beraadsdag.<br />
Deze wordt gehouden op zaterdag 9 maart<br />
2013 van 10.30 tot 16.15 uur in het Mozeshuis / de<br />
Mozes en Aäronkerk in Amsterdam.<br />
Het programma is nu volledig bekend. Hieronder treft<br />
u de hoofdlijnen ervan aan, alle ins and outs leest u natuurlijk<br />
op www.remonstranten.org. Toegang 20, euro<br />
(inclusief lunch), prijs voor minder draagkrachtigen<br />
10, euro. De <strong>Remonstrantse</strong> Beraadsdag wordt dit jaar<br />
georganiseerd in samenwerking met de International<br />
Association for Religious Freedom (IARF) en de remonstrantse<br />
Taakgroep Europese Contacten. Het deelprogramma<br />
‘Paspoort Europa’ wordt door deze twee groepen<br />
georganiseerd. De inschrijving is vanaf heden geopend.<br />
Geef u dus nu op via info@remonstranten.org of tel.<br />
030 2316970. Gelieve ons dan ook te laten weten aan<br />
welke twee workshops u wilt deelnemen. Met name voor<br />
de workshops geldt: uw aanmelding wordt ingeschreven<br />
op volgorde van binnenkomst.<br />
Programma<br />
10.00 uur Ontvangst en inschrijving<br />
10.30 uur Liturgische opening door Christa Anbeek,<br />
docent remonstrants Seminarium.<br />
10.45 uur James Kennedy over verdraagzaamheid, met<br />
reactie van Marcel Poorthuis. James Kennedy is hoogleraar<br />
Nederlandse Geschiedenis sinds de Middeleeuwen aan de<br />
Universiteit van Amsterdam. Marcel Poorthuis is in 2010<br />
benoemd tot hoogleraar aan de Faculteit Katholieke Theologie<br />
van de Univer siteit van Tilburg met als leeropdracht de dialoog<br />
tussen godsdiensten.<br />
11.45 - 12.00 uur Koffie + op weg naar de workshops<br />
12.00 - 13.00 uur Workshopronde 1<br />
• Paspoort Europa Gasten: ds. Kinga Réka Székely van de<br />
Unitarische Gemeente uit St. Peter in Transsylvanië,<br />
Roemenië, ds. Ralf Günther van de Evangelisch<br />
Lutherse MichaelisFriedensgemeinde in Leipzig en<br />
Arben Sulejmani uit Macedonië, vertegenwoordiger van<br />
de Bektashi Order, die pas lid is geworden van de IARF<br />
(voertaal Engels).<br />
• Verdragen en kwetsbaarheid met Christa Anbeek.<br />
In het voorjaar van 2013 verschijnt haar nieuwe boek<br />
‘De berg van de ziel’ waarin ze verder ingaat op het thema<br />
‘kwetsbaar leven’.<br />
8 adrem remonstrants maandblad<br />
<strong>Remonstrantse</strong> Beraadsdag<br />
in de Mozes en Aäronkerk in Amsterdam<br />
Kijk op www.remonstranten.org voor het programma<br />
in the global village 2012-2013<br />
• Aan de slag om de hoek met Arie Nico Verheul. Hoe<br />
wordt contact met andersgelovigen echt een ontmoeting,<br />
wat maakt een interreligieus gesprek tot een<br />
zinvolle ervaring?<br />
• Over Friedrichstadt en remonstrantse verdraagzaamheid<br />
met Severien Bouman.<br />
• The global village van de apostel Paulus Leerhuis met<br />
Carolien Sieverink, student aan het remonstrants<br />
Seminarium. Haar afstudeerscriptie gaat over de rol van<br />
vrouwen in de gemeente in de theologie van Paulus.<br />
• Van Harem tot Fitna met Marcel Poorthuis. Over de<br />
beeldvorming over de Islam in Nederland naar aanleiding<br />
van zijn boek ‘Van Harem tot Fitna’.<br />
13.00 – 14.00 uur Lunch<br />
14.00 – 15.00 uur Workshopronde 2<br />
• A Common Word met Antje van der Hoek en Marcel<br />
Poorthuis. Een gesprek naar aanleiding van het boekje<br />
‘Islam, populisme en kerkelijke respons’. Hoe kunnen<br />
de remonstranten aansluiten bij de verklaring van 138<br />
moslimgeleerden ‘A Common Word’ (2007)?<br />
• Paspoort Europa Uitwisseling ervaringen gemeentecontacten<br />
(voertaal Nederlands).<br />
• Bidden we tot dezelfde God? Predikant en islamoloog<br />
Jan Slomp gaat in op de vraag of moslims en christenen<br />
tot dezelfde God bidden.<br />
• Remonstranten, verdraagzaam door de eeuwen heen?<br />
Tjaard Barnard, remonstrants predikant in Rotterdam<br />
en rector van het remonstrants Seminarium, gaat in op<br />
vier eeuwen remonstrantse verdraagzaamheid.<br />
15.00 - 15.15 uur Theepauze<br />
9 maart 2013<br />
U kunt zich nu opgeven!<br />
<strong>Remonstrantse</strong> Beraadsdag 9 maart 2013<br />
REM_verdraagzaamheid_A3 poster.indd 1 26-11-12 14:46<br />
15.15 – 16.00 uur Afronding van de dag onder leiding van<br />
Sharda Nandram. Zij is sociaal psycholoog en werkt als<br />
associate professor aan Nyenrode Business University op<br />
het terrein van spirituele innovatie en werkt als lector bij<br />
de Hoge School Arnhem/Nijmegen.<br />
16.15 uur Liturgische afsluiting onder leiding van<br />
Tjaard Barnard.
miniatuur<br />
Domme Belgen<br />
en nog dommere<br />
Nederlanders<br />
Overal ter wereld worden de buren als domoren gezien.<br />
Doorgaans als ze ten Zuiden van de eigen regio<br />
wonen. Scandinaviërs vinden zuiderlingen minder<br />
geëvolueerd, NoordDuitsers vinden de Beieren<br />
folkloristisch, Vlamingen zetten de Walen<br />
als onverbeterlijke luiaards neer. Fransen<br />
beschouwen Italianen als operettefiguren,<br />
NoordItalianen de zuiderlingen als geborneerde<br />
camorraaanhangers en ga zo maar<br />
door. Dat geldt voor alle continenten. De<br />
Falklandeilanden hebben een probleem:<br />
tot aan de Zuidpool leeft<br />
niemand meer. Daar hebben<br />
ze een oplossing voor gevonden,<br />
nu in het Oosten, waar<br />
Argentijnen op de schaal van<br />
ongeciviliseerd zijn hoog scoren. Nederlanders<br />
kunnen er ook wat van, met hun zuiderburen. Dat<br />
is hoogst merkwaardig, gezien het feit dat de meeste<br />
Nederlanders sinds de zestiende eeuw Belgisch bloed<br />
toegediend hebben gekregen. Van oudsher is Nederland<br />
een immigratieland, maar dat wil het vreemd genoeg niet<br />
weten. Het land gedraagt zich als een adoptiekind dat<br />
onder geen beding wil weten wie zijn biologische ouders<br />
zijn. Dat pa uit Duitsland kwam en moe uit België wordt<br />
voor het gemak vergeten zodat men stevige moppen kan<br />
tappen over zowel OostFriezen als Belgen. Een vorm van<br />
sadomasochisme.<br />
WAT IS NU tWINtIG<br />
CeNtIMeteRs, NIET<br />
WAAR?<br />
Nu is de ene volksaard de andere niet. Dus het zou kunnen<br />
zijn dat Nederlanders minder dom zijn dan Belgen.<br />
Toen de metro in Brussel werd opgeleverd (ok, het was<br />
geen echte metro<br />
maar oude rammelende<br />
trams die in tunnels<br />
reden), bleek bij<br />
de eerste proefrit<br />
dat de perrons<br />
te breed<br />
waren voor<br />
de rijtuigen.<br />
Of de rijtuigen<br />
te breed voor<br />
de perrons, het<br />
is maar hoe je het<br />
bekijkt. Dit was geen<br />
Belgenmop, overigens,<br />
maar bittere werkelijkheid.<br />
Hoe het ook zij, de<br />
perrons moesten worden<br />
bijgeschaafd. Dat ging gelukkig<br />
heel vlot. Werkpaarden die<br />
Belgen. Dat de Nederlanders onmiskenbaar<br />
van de Belgen afstammen werd van de week<br />
onweerlegbaar bewezen. Het lukte namelijk de gemeente<br />
Noordoostpolder twintig nieuwe brandweerwagens aan<br />
te schaffen die twintig centimeters te hoog zijn om de<br />
kazerne ingereden te kunnen worden. De wagens kostten<br />
een slordige half miljoen per stuk, een buitenkansje<br />
waarmee de gemeenteraad mooie sier kon maken. Wat is<br />
nu twintig centimeters, niet waar? Er blijft maar één mogelijkheid<br />
over: schaven maar! In de laatste week van december<br />
ligt Nederland plat. In de lift kom ik een schilder<br />
tegen die kennelijk al heel wat geschilderd heeft vandaag.<br />
‘U bent een van de weinigen die vandaag werkt’, zeg ik.<br />
‘Ach mevrouw, zegt hij, er zijn nu eenmaal werkpaarden<br />
en sierkippen.’ En zo is het. •<br />
Christiane Berkvens-Stevelinck<br />
Remonstrants predikant in Rotterdam en Breda<br />
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 9
thema Verdraagzaamheid in the global village<br />
Het dagelijkse leven van de gemeenschap van taizé wordt gekenmerkt door de oproep tot verzoening onder<br />
christenen. Centraal staat het streven naar eenheid tussen christenen, ongeacht hun denominatie, in<br />
navolging van de stichter van de communiteit frère Roger (1915-2005). Het gaat om het zichtbaar maken<br />
van de Kerk met een hoofdletter: een gemeenschap van liefde, compassie en troost.<br />
De verzoening van taizé<br />
Ontmoeting Week na week komen jongeren uit alle<br />
windstreken van de wereld samen op de heuvels van<br />
Taizé om samen te bidden en elkaar te ontmoeten.<br />
’s Zomers kan het aantal oplopen tot wel 3000 mensen,<br />
in de winter zijn het soms niet meer dan 50. De kern van<br />
de ontmoetingen ligt in de drie dagelijkse kerkdiensten,<br />
die samen met de broeders worden gehouden in de kerk<br />
met de toepasselijke naam ‘kerk van de verzoening’. De<br />
bron voor de eenheid tussen christenen ligt volgens frère<br />
Roger in het gebed. Dit krijgt gestalte in de lange stilte<br />
die elke bijeenkomst kenmerkt, en ook in de gesproken<br />
gebeden en de liederen die als mantra’s worden gezongen.<br />
Daarnaast zijn er persoonlijke ontmoetingen, die<br />
worden getypeerd door het streven naar gemeenschap,<br />
vriendschap en wederzijds begrip. Frère Roger geloofde<br />
dat de jongere generaties actief aan de verzoening kunnen<br />
bijdragen, om die reden is de ontvangst van jongeren<br />
in Taizé het kloppend hart van de gemeenschap.<br />
Dialoog De weg naar eenheid tussen christenen<br />
was voor frère Roger van groot belang. ‘Als de Kerk van<br />
Christus haar zichtbare eenheid niet hervindt, hoe kan zij<br />
dan wegen van vrede openen voor een wereld die steeds weer<br />
ten prooi valt aan conflicten en verdeeldheid?’ Niemand kan<br />
in z’n eentje alle problemen, waardoor de Kerk door de<br />
eeuwen heen verscheurd is geraakt, oplossen. Tegelijk<br />
is niets doen ook niet de oplossing. We moeten volgens<br />
frère Roger bij onszelf beginnen door onze visie op de<br />
Kerk te verbreden. We moeten leren zien dat de gaven<br />
van hoop, geloof en liefde niet alleen door onze eigen<br />
traditie in de praktijk worden gebracht, maar ook door<br />
andere christelijke stromingen. Want geen enkele traditie<br />
kan beweren dat zij alles van Christus in haar bezit heeft.<br />
Iedere traditie bezit slechts een deel van het Mysterie.<br />
10 adrem remonstrants maandblad<br />
Het menselijke idee, dat slechts één geloofsrichting de<br />
waarheid in pacht heeft, berust op een vergissing. De<br />
werkelijkheid van de Kerk moet geen concurrentie zijn,<br />
maar gemeenschap, want: ‘Aan jullie liefde voor elkaar<br />
zal iedereen zien dat jullie mijn leerlingen zijn’ (Joh. 13:35).<br />
In plaats van christenen uit andere tradities als onze<br />
tegenstanders te zien, moeten we leren hun partners te<br />
worden. Verzoening begint met werkelijk luisteren naar<br />
de ander. Door te luisteren naar het verhaal van anderen<br />
kunnen we zoeken naar het deel van de waarheid dat zich<br />
in een andere traditie bevindt. Wanneer we andere stromingen<br />
proberen te bestrijden, in plaats van de dialoog<br />
met hen aan te gaan, leidt dat tot wederzijdse verarming.<br />
In de bestrijding ziet men de gaven, die een ander bezit,<br />
over het hoofd en verliest men tegelijkertijd de rijkdom<br />
van de eigen traditie.<br />
Identiteit Wanneer we in dialoog gaan met de ander,<br />
wordt ons niet gevraagd onze eigen waarheid prijs te<br />
geven, of het zo maar met alles eens te zijn. Het kan<br />
wel zo zijn dat we moeten accepteren dat er ook andere<br />
manieren zijn om met problemen om te gaan, en dat<br />
er ook andere antwoorden op vragen te geven zijn. Maar<br />
hoe meer we ons richten op wat echt belangrijk is, hoe<br />
minder angst er over blijft om de onderlinge verschillen<br />
te vrezen. Dan kunnen we de verschillen juist accepteren.<br />
In de dialoog leren we dat onze identiteit niet langer ligt<br />
in de afscheiding van de ander, of zelfs in tegenwerking<br />
van de ander, maar juist in de uitwisseling en de verbondenheid.<br />
Wat ons verbindt is uiteindelijk belangrijker dan<br />
wat ons scheidt. www.taize.fr/nl •<br />
Carolien Sieverink<br />
Student aan het Seminarium, lid van de AdRem - redactie
overweging<br />
Verdraagzaamheid<br />
eens in de zoveel tijd bezinnen remonstranten zich terecht weer eens op het voor hen zo belangrijke<br />
beginsel van verdraagzaamheid. Dit jaar gebeurt dat in het kader van het jaarthema Verdraagzaamheid<br />
in the global village. Het beginsel van vrijheid en verdraagzaamheid dat in de beginselverklaring van de<br />
<strong>Remonstrantse</strong> <strong>Broederschap</strong> wordt genoemd, had oorspronkelijk betrekking op het soort kerk dat de<br />
remonstranten voorstonden, namelijk een kerk vrij van belijdenisdwang waarin men onderling verdraagzaam<br />
zou zijn m.b.t. het zogenoemde niet-nodige.<br />
Verdraagzaamheid is wat anders dan tolerantie. Tolerantie<br />
is voorbehouden aan diegenen die de macht hebben<br />
om aan datgene wat zij tolereren een einde te maken.<br />
Aan tolerantie liggen daarom doorgaans strategische<br />
overwegingen ten grondslag. Een hedendaagse vorm van<br />
tolerantie is het gedogen. Verdraagzaamheid wordt echter<br />
in de eerste plaats door ethische motieven geïnspireerd.<br />
Verdraagzaamheid is een deugd, een wijze van zijn, die<br />
men zich eigen kan maken en die men kan ontwikkelen.<br />
De remonstrantse theoloog Mispelblom Beijer definieerde<br />
in zijn boek Tolerantie en Fanatisme (van Loghum<br />
Slaterus Arnhem 1948) die wijze van zijn die de verdraagzaamheid<br />
is ‘als het vermogen tot de synthese van zichzelf<br />
zijn en de ander in zijn anders-zijn eerbiedigen.’<br />
Eerbied voor de ander in zijn anderszijn kan, zoals<br />
wij uit eigen ervaring weten, spontaan bij ons worden<br />
opgewekt. We kunnen er ook toe aangespoord worden<br />
bijvoorbeeld door het besef dat wij de ander zouden<br />
moeten bejegenen op de wijze waarop wij zelf graag<br />
bejegend zouden willen worden. Een bijzondere bron van<br />
inspiratie voor deze eerbied kan de liefde zijn: ‘Verdraagzaamheid<br />
is jezelf uit liefde voor de ander zo inspannen, en<br />
de ander zoveel ruimte geven, dat hij of zij kan worden wie<br />
hij of zij is’. Zo omschrijft Enis Odaci, voorzitter van de<br />
Stichting Humanislam, verdraagzaamheid in het kerstnummer<br />
van het blad Kwadrant van de remonstrantse<br />
gemeente Twente.<br />
Eerbied lijkt vooral gekenmerkt te worden door distantie:<br />
ontzag weerhoudt ons ervan de ruimte van de ander te<br />
betreden. Verdraagzaamheid zou echter kunnen inspireren<br />
tot het creëren van een gemeenschappelijke ruimte,<br />
de ruimte van de dialoog. Dr. J.F. Goud heeft eens de<br />
suggestie gedaan dat het woord dialoog op een nieuwe<br />
manier uitdrukking zou kunnen geven aan het oude<br />
vrijzinnige ideaal van verdraagzaamheid. De eerbied<br />
voor de ander in zijn anderszijn is vanzelfsprekend een<br />
voorwaarde voor een dialoog, maar het is niet de enige.<br />
Een dialoog vooronderstelt ook gesprekspartners die aan<br />
de ene kant standvastig zijn (wat zou een dialoog zijn<br />
als het onderwerp hen niet ter harte ging?), maar aan de<br />
andere kant bereid zijn zich niet met hun standpunten te<br />
identificeren. Wie dat laatste wel doet loopt het risico een<br />
fanaticus te worden.<br />
Als Mispelblom Beijer aan het eind van zijn boek komt<br />
te spreken over gelovige verdraagzaamheid noemt hij<br />
de kracht van het standhouden de wortelkracht van de<br />
verdraagzaamheid.<br />
Standvastigheid is iets heel anders dan het verlangen zichzelf<br />
te laten gelden. Standvastigheid komt voort uit het<br />
vertrouwen dat datgene of diegene waarin of in wie je gelooft<br />
het vermogen bezitten zich te laten gelden. Waarom<br />
zou ik mezelf nog laten gelden? Dat zou een gebrek aan<br />
vertrouwen openbaren in wie of wat ik belijd te geloven.<br />
Een uiterste vorm van dat gebrek aan vertrouwen is dus<br />
het fanatisme.<br />
De klassieke teksten uit het NT die aangehaald worden<br />
om een pleidooi voor verdraagzaamheid te onderbouwen,<br />
roepen allen op je vertrouwen te stellen op God. Twee van<br />
die klassieke teksten zijn de gelijkenis van het onkruid<br />
tussen het graan (Mattheus 13: 24) en de raad van Gamaliël<br />
(Handelingen 5: 27 e.v.).<br />
Wie dit vertrouwen bezit is er niet op uit om een ander<br />
te overtuigen van wat hij of zij zelf als waarheid heeft<br />
leren zien, maar kan een ander ruimte geven en zo nodig<br />
verdragen. •<br />
Foeke Knoppers<br />
Remonstrants predikant in gemeente Twente<br />
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 11
thema Verdraagzaamheid in the global village<br />
‘JE KUNT NIEMAND WAT GEVEN,<br />
ALs Je eeN ANDeR NIet Iets AfstAAt’<br />
Het gesprek met Johannes Witteveen (1921) ging al snel over economie. Hoe kan het ook anders met<br />
iemand die hoogleraar economie is geweest, minister van financiën in twee kabinetten en voorzitter van<br />
het Internationaal Monetaire fonds (IMf). en het ging natuurlijk ook over de soefi Beweging, waarvan<br />
hij – nog steeds – een belangrijke ambassadeur is. ‘een soefi probeert alles vanuit twee gezichtspunten<br />
te bekijken, dat van hemzelf en dat van de ander’, legde hij uit. ‘Iets wat ik in al mijn functies probeerde<br />
na te streven.’<br />
Ontsporen Zijn motivatie om economie te gaan studeren<br />
werd ingegeven door de crisis in de jaren dertig. Hij<br />
groeide op in Rotterdam. De lange rijen werklozen die hij<br />
op straat zag wachtend op registratie voor steun, staan in<br />
zijn geheugen gegrift, zo vertelde hij. Het is ook te lezen<br />
in zijn autobiografie ‘De magie van harmonie.’<br />
De vraag hoe de economie toen zo kon ontsporen is een<br />
belangrijke drijfveer voor hem geweest om naar oplossingen<br />
te zoeken hoe het anders en beter zou kunnen. Tot<br />
op de dag van vandaag is hij ermee bezig. In een artikel in<br />
the Financial Times (augustus 2011) geeft hij aan hoe het<br />
IMF een oplossing kan bieden bij de huidige Europese<br />
crisis. De tekorten moeten niet door de zwakke landen<br />
zelf worden gefinancierd is zijn visie, maar door sterk<br />
opkomende landen als China, India en Brazilië. In 2011<br />
heeft hij als special guest de jaarvergadering van het IMF<br />
bezocht en met Christine Lagarde, huidige managing<br />
director van het IMF, over zijn voorstel gesproken.<br />
Op mijn vraag wat er met zijn voorstel is gedaan, vertelde<br />
hij dat het nooit is uitgevoerd. ‘Waarschijnlijk om<br />
politieke redenen’, constateerde hij neutraal. ‘Politiek is<br />
het oplossen van tegengestelde belangen, die je zoveel<br />
mogelijk in harmonie met elkaar moet zien te brengen.<br />
Daarvoor moet je véél praten en véél geduld hebben;<br />
heel veel geduld. Soms is de tijd nog niet rijp voor een<br />
verandering. Het is van belang dat naast de financiële<br />
instellingen de G20 met al die opkomende landen erin,<br />
samen helpen de wereld te besturen. Door de grote verschuivingen<br />
naar de opkomende landen is het noodzakelijk<br />
geworden dat de quota, de aandelen van landen in het<br />
IMF die het stemrecht bepalen worden aangepast. Dat<br />
is moeilijk; je kunt geen land meer geven als een ander<br />
niet iets afstaat. Hoe groter de landen, hoe moeilijker om<br />
het verzet tegen vermindering van hun quota op te geven.<br />
Gelukkig zijn de onderliggende betrekkingen redelijk.<br />
Na de laatste wereldoorlog heeft men ingezien dat landen<br />
moeten samenwerken om problemen op te lossen. Wat<br />
dat betreft, kun je zeggen dat het nu beter gaat dan een<br />
eeuw geleden. Er zijn niet alleen verdragen gekomen,<br />
maar er wordt daadwerkelijk ook meer samen gedaan.<br />
Denk aan de Wereldbank, de VN en het Internationale<br />
Monetaire Fonds.’<br />
12 adrem remonstrants maandblad<br />
soefisme ‘Het soefisme heb ik van huis uit meegekregen<br />
en het heeft me altijd geïnspireerd. Er is me nooit iets<br />
opgedrongen. Het was niet alleen hoe mijn ouders erover<br />
spraken en ernaar leefden, maar het ging ook om de sfeer<br />
waarin alles ging. Zo wilde ik dat ook. Dat was een bewuste<br />
keuze. Het is een gedachtestroom, die niets oplegt,<br />
maar vrijheid geeft. Het wil alleen maar helpen. Het geeft<br />
antwoord op vragen. Een nieuwe religie is het niet en wil<br />
het niet zijn. Ieder mag zijn eigen Godsideaal hebben,<br />
maar het is belangrijk dat het kan meegroeien met onze<br />
geestelijke ontwikkeling. Het Godsideaal is een beeld; de<br />
Goddelijke Werkelijkheid stijgt daar ver bovenuit. Het<br />
gaat voorbij ons denken en onze woorden, maar het kan<br />
in de ziel beleefd worden. De verscheidenheid van religies<br />
kan juist verrijkend en inspirerend zijn voor ons geestelijk<br />
leven. De idealen sluiten elkaar niet uit, maar geven<br />
samen de verschillende aspecten van die ene Goddelijke<br />
Waarheid weer.’<br />
Met zichtbaar plezier vertelde Witteveen over een onlangs<br />
gehouden symposium dat als thema ‘Beleven van religie in<br />
deze tijd’ had. Rabbijn Soetendorp, priester Antoine Bodar<br />
en imam Van Bommel alsook de heer Witteveen spraken<br />
over dit thema. ‘Ik heb altijd gemediteerd en doe dat nog<br />
steeds. Het is belangrijk uiterlijk en innerlijk in evenwicht<br />
te brengen om in balans te zijn. En om van daaruit te leven.<br />
Toen ik gevraagd werd voor het Monetaire Fonds heb ik<br />
gezegd dat ik vicevoorzitter van de internationale Soefibeweging<br />
was en dat als enige functie wilde behouden. Het<br />
IMF reageerde positief en het is steeds als vanzelfsprekend<br />
gerespecteerd. Een voordeel was dat ik op mijn reizen naar<br />
verschillende landen in contact kon komen met vertegenwoordigers<br />
van verschillende religies. In die tijd kwam er<br />
meer begrip voor spirituele en religieuze idealen.’<br />
Droom ‘Internet en de nieuwe social media brengen<br />
de mensen dichter bij elkaar. Er is meer contact, maar dat<br />
kan oppervlakkig zijn; verdieping is iets anders. Het hangt<br />
natuurlijk van de mensen zelf af wat ze ermee doen. Alle<br />
uitvindingen kunnen goed of slecht gebruikt worden. Het<br />
internet geeft ongelooflijke mogelijkheden. Je kunt over<br />
van alles informatie vinden en via de email worden internationale<br />
contacten veel gemakkelijker. Zo heb ik contact
Witteveen als<br />
minister van<br />
Financiën<br />
soefisme<br />
Het soefisme is een mystieke traditie die zijn oorsprong<br />
heeft in de vroege islam. Als religieuze<br />
beweging kenmerkt het soefisme zich als een wisselwerking<br />
van religieuze en spirituele invloeden.<br />
Eén precieze definitie van het soefisme is dan ook<br />
niet te geven. Soefi’s geloven dat de Koran en de<br />
strikte regels van de sharia uiterlijke regels zijn<br />
en dat er diverse stadia van (innerlijke) nabijheid<br />
tot God bestaan. Een van de symbolen die dit<br />
symboliseert is de roos. De doornen van de roos,<br />
die de roos beschermen, staan voor de regels<br />
van de sharia. De stam van de roos symboliseert<br />
het innerlijke pad, ook wel tariqa genoemd. De<br />
bladeren van de roos staan symbool voor marefa<br />
waarbij de soefi innerlijke kennis van God ervaart.<br />
De geur van de roos staat voor het ervaren van de<br />
werkelijkheid (haqiqa) zoals deze is.<br />
Bekend zijn de dansende derwisjen uit de Turkse stad Konya.<br />
Door in het rond te tollen bereiken zij een bepaalde extase en zo<br />
proberen zij tot God te komen. De orde werd gesticht door de<br />
volgelingen van de Perzische soefidichter Jalal ad-Din Rumi uit<br />
de 13 e eeuw. Foto Maarten Hartman/HH.<br />
gekregen met een man in Pakistan, die mijn boeken in<br />
het Engels in de boekhandel had gevonden en er zo door<br />
getroffen was dat hij mij schreef of hij die in het Urdu<br />
mocht vertalen en uitgeven. Van het een kwam het ander<br />
en uiteindelijk is hij naar Nederland gekomen om de zomerschool<br />
te bezoeken en soefileerling te worden.’<br />
Toen ik de heer Witteveen naar zijn droom over een<br />
betere wereld vroeg, antwoordde hij: ‘Ik wens de wereld<br />
toe dat we langzamerhand steeds meer de weg van het<br />
soefisme op zullen gaan. Onze cultuur is steeds materialistischer<br />
en egoïstischer geworden. De ernstige financiële<br />
crisis is daar een direct en zichtbaar gevolg van. Ook de<br />
oplopende conflicten en spanningen tussen naties, politieke<br />
partijen en groeperingen laten dit zien. Het soefisme<br />
zou moeten doorwerken in de internationale betrekkingen<br />
en zou zo problemen kunnen verzachten. Het gaat altijd<br />
om langzame processen. Het zal dus heel geleidelijk<br />
gaan. Een volmaakte wereld wordt het nooit. Ik hoop dat<br />
mensen in het bedrijfsleven zullen gaan inzien dat ze veel<br />
aan spiritualiteit zouden kunnen hebben. Er zou meer<br />
aandacht aan besteed moeten worden. Veel mensen krijgen<br />
nu te maken met problemen als burnouts, depressies,<br />
alcohol en of drugsmisbruik. Maar de moeilijkheid<br />
is dat men het daar nauwelijks over spiritualiteit durft te<br />
hebben, omdat er niet over God gesproken kan worden.<br />
Wanneer mensen zouden kunnen accepteren dat er<br />
verschillende godsbeelden bestaan, dan gaat men vanzelf<br />
anders met elkaar om. Dan krijg je bezieling. En bezieling<br />
is iets wat we overal nodig zullen hebben.”<br />
Harmonie Hoe is het met het Soefisme in andere<br />
Europese landen gesteld, vraag ik hem? ‘Duitsland, Zwitserland<br />
en Italië hebben net als in Nederland ook veel<br />
aanhangers. In Spanje leeft het wat minder, maar bestaat<br />
er zeker belangstelling voor. Nu is er in Rusland een actieve<br />
groep ontstaan. De volksaard bepaalt natuurlijk hoe<br />
men voor de boodschap openstaat.<br />
Ik heb mijn functies altijd kunnen combineren met mijn<br />
ideaal van het streven naar harmonie. Door die functies<br />
heb ik een zekere bekendheid gekregen, waardoor men<br />
bij het zoeken naar sprekers makkelijk bij mij komt.<br />
Maar er zijn zeker andere soefi’s in Nederland die dit<br />
ideaal kunnen uitdragen en verwoorden. Ik vond het<br />
prettig om een boek over mijn leven te schrijven. Alle<br />
uiteenlopende facetten komen daarin bij elkaar en laten<br />
zien hoe ik geworden ben, wie ik ben en uit welke kern ik<br />
altijd gewerkt heb. Het is de verdienste van mijn uitgever<br />
geweest dat hij de media voor mijn autobiografie heeft<br />
weten te interesseren, zodat ze mij vaak voor interviews<br />
hebben uitgenodigd. Ik had dit van te voren niet zo kunnen<br />
indenken. Het is een mooie ervaring geworden.’ •<br />
Joan van Esveld<br />
Redactielid van AdRem<br />
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 13
thema Verdraagzaamheid in the global village<br />
Wat wij niet verdragen<br />
Verdraagzaamheid is een deugd. Voor remonstranten zelfs een belangrijke deugd: in de beginselverklaring staat<br />
dat dit kerkgenootschap ‘getrouw aan haar beginsel van vrijheid en verdraagzaamheid God wil eren en dienen’.<br />
Verdraagzaamheid is een woord dat duidt op het ‘verdragen’ van iets: dat wil dus zeggen dat het te verdragene<br />
een minder prettige zaak is. Je houdt niet van deze persoon, deze cultuur, deze mening, maar je verdraagt ze.<br />
Verdraagzaamheid is dus nogal ongemakkelijk. Het heeft te maken met het overwinnen van een afkeer.<br />
Er bestaat ook een soort verdraagzaamheidlight. In<br />
die variant is het te verdragene eigenlijk helemaal niet<br />
iets om een afkeer van te hebben. Zo ziet de recente<br />
Sirecampagne over tolerantie het. Tolerantie wordt gepresenteerd<br />
als een geneesmiddel, ‘zonder bijwerkingen’,<br />
dat onze samenleving gezond maakt. Verdraagzaamheid<br />
opent onze ogen ervoor dat die dingen die ons zo vreemd<br />
en onaangenaam voorkomen, in feite reuze interessant,<br />
leuk en gezellig zijn. U kent het filmpje: ‘Tolerantie. Andere<br />
meningen, culturen, gewoontes - je staat ervoor open. Dankzij<br />
tolerantie (verteller wijst op geneesmiddelendoos) ontmoet je<br />
nieuwe mensen. Zodat je nog eens wat anders eet. Nieuwe<br />
rituelen ontdekt. Leuke hobby’s vindt. Onverwachte ervaringen<br />
hebt. Door het gebruik van tolerantie kom je in aanraking met<br />
al het moois dat ons land te bieden heeft. Tolerantie ® - daar<br />
knapt heel Nederland van op.’<br />
14 adrem remonstrants maandblad<br />
Michelle Martin Nu is er niets tegen op een meer<br />
open blik tegenover andere culturen in de samenleving.<br />
Toch krijg je het gevoel dat we hier niet de essentie van<br />
het begrip verdraagzaamheid te pakken hebben. In deze<br />
beschouwing wil ik stilstaan bij één voorbeeld van het<br />
verdragen van iets wat ook in tweede instantie niet ‘leuk’<br />
of ‘interessant’ wordt. Ik wil het hebben over het ‘verdragen’<br />
van personen die iets gruwelijks op hun geweten<br />
hebben. Ik spits het toe op Michelle Martin, de exvrouw<br />
en handlangster van Marc Dutroux. Veel Belgen vinden<br />
het ronduit onverdraaglijk dat zij terugkeert in de maatschappij,<br />
en helemaal dat een klooster haar onderdak<br />
wil bieden. Hier in Nederland werd niet minder heftig<br />
gereageerd toen bekend werd dat Volkert van der G. bijna<br />
aan zijn proefverlof toe is en dus over een aantal jaren<br />
weer zal vrijkomen.<br />
Het recht heeft zijn loop gehad. De schuldigen zijn tot<br />
een aantal jaar hechtenis veroordeeld. Na die periode zit<br />
hun straf erop. Volgens ons rechtssysteem krijgt iemand<br />
op dat moment zijn vrijheid en zijn rechten terug. Volgens<br />
velen echter – surft u maar een half uurtje rond op<br />
het internet – hebben Michelle Martin en Volkert van der<br />
G. hun recht op een normaal leven, of zelfs helemaal hun<br />
recht op leven verspeeld. Sommigen spreken hun hoop<br />
uit dat ze snel worden vermoord. Het klooster waar Michelle<br />
Martin verblijft werd beklad, ontving poederbrieven<br />
en wordt op internet beschuldigd van hypocrisie. In<br />
december liepen de emoties opnieuw hoog op toen bleek
Een tachtigtal bewoners van Malonne betogen met een witte<br />
mars tegen Michelle Martin die haar intrek in het Monastère<br />
de Clarisses neemt, augustus 2012 (Photonews/HH).<br />
dat zij een dagje uit was geweest in Knokke. Ze was onder<br />
meer gesignaleerd bij de kapper en in een restaurant.<br />
De reacties zijn begrijpelijk. Michelle Martin heeft immers<br />
de meest afschuwelijke misdaden op haar geweten.<br />
Zij was niet alleen op de hoogte van de ontvoering van<br />
de zes meisjes door haar echtgenoot, zij is direct verantwoordelijk<br />
voor de dood van twee van hen, Julie en<br />
Mélissa. Toen Dutroux eind 1995, begin 1996 een paar<br />
maanden in de gevangenis zat, was zij ervan op de hoogte<br />
dat de twee opgesloten waren in de kelder van zijn huis in<br />
Marcinelle. Zij kwam wel naar Dutroux’ huis om de hond<br />
te voeren, maar liet de meisjes aan hun lot over. Hoe en<br />
wanneer zij aan hun einde kwamen is onduidelijk. Na<br />
hun dood werden ze begraven in Martins tuin. Ze werden<br />
negen jaar oud. An (17) en Eefje (19) werden in dezelfde<br />
periode ontvoerd en zijn in 1996 vermoord teruggevonden.<br />
Eerst Sabine en later Laetitia, beiden 14, werden datzelfde<br />
jaar ontvoerd (en verkracht). Zij overleefden, omdat<br />
er getuigen waren van Laetitia’s ontvoering en Dutroux<br />
snel daarna werd gearresteerd.<br />
Voorafgaand aan deze weerzinwekkende geschiedenis is<br />
er nog de verkrachting van vijf meisjes een decennium<br />
eerder, waarbij Michelle Martin in ieder geval één keer behulpzaam<br />
was door het meisje koffie met een verdovend<br />
middel te geven. Beiden werden toen veroordeeld. In 1988<br />
traden zij in de gevangenis in het huwelijk. Inmiddels<br />
heeft ze zich van hem laten scheiden. Of zij inmiddels voluit<br />
erkend heeft medeverantwoordelijk te zijn en of zij berouwvol<br />
is, is onbekend. Door de vader van An wordt daar<br />
ernstig aan getwijfeld. De vader van Julie stuurde haar een<br />
(open) brief waarin hij haar vroeg eerlijk te vertellen hoe<br />
het gebeurd was. Via haar advocaat liet zij weten bereid<br />
te zijn de ouders van de slachtoffers te ontmoeten. In november<br />
vond er een ontmoeting plaats tussen Martin en<br />
de vader van Julie. Over de inhoud is niets meegedeeld.<br />
Verdraagzaamheid die pijn doet Haar voorwaardelijke<br />
invrijheidsstelling die kon plaatsvinden omdat de<br />
Arme Klaren van Malonne haar wilden huisvesten – vond<br />
afgelopen zomer plaats. Een jaar daarvoor al had zij<br />
er recht op gehad, maar toen trok het Franse klooster<br />
waar zij heen zou gaan zijn toezegging in. Nu ging het<br />
wel door, ondanks protesten. Er werden demonstraties<br />
gehouden bij het klooster en in Brussel. In de nasleep<br />
daarvan heeft de regering werk gemaakt van een eerder<br />
voorgenomen wijziging van het strafrecht, die de regels<br />
voor voorwaardelijke invrijheidsstelling aanscherpt.<br />
De bedoeling van dit artikel is natuurlijk niet iets<br />
negatiefs te zeggen over de gevoelens van afschuw en<br />
woede die bij velen opkwamen toen duidelijk werd dat<br />
Michelle Martin inderdaad vrij zou komen, of over de<br />
demonstraties die dit op het laatste moment wilden<br />
verhinderen. Wie zich ook maar een moment verdiept<br />
in wat die meisjes is aangedaan, zal het moeilijk hebben<br />
met de gedachte dat één van de daders op een bepaalde<br />
manier doorgaat met haar leven en een restaurantje pakt<br />
in Knokke. Ook als we dit zeggen te verdragen, omdat<br />
immers aan alle wettelijke voorwaarden is voldaan, is het<br />
een verdraagzaamheid die pijn doet. Evenmin zal ik iets<br />
negatiefs zeggen over degenen die woedend zijn dat het<br />
klooster deze beslissing heeft genomen. Als zij zeggen<br />
dat dit meer is dan wat Martin verdiend heeft, hebben<br />
zij gelijk. Net zomin als iemand ‘verplicht’ kan worden<br />
het onverdraaglijke te verdragen of daar zelfs maar toe<br />
aangespoord zou moeten worden, moet het iemand als<br />
een morele plicht worden voorgehouden om een dader als<br />
Martin barmhartigheid te tonen.<br />
Dat gezegd hebbend, kan ik uitspreken hoe waardevol ik<br />
het vind dat de Arme Klaren van Malonne dit onaangenaam<br />
avontuur zijn aangegaan. Onaangenaam, niet alleen<br />
omdat ze wisten wat er over hen heen zou komen, maar<br />
ook omdat ze dagelijks met iemand moeten optrekken die<br />
zulke dingen op haar geweten heeft. Riskant bovendien,<br />
omdat hun is gezegd dat Martin in de gevangenis ‘geëvolueerd’<br />
is, maar zij niet 100% zeker kunnen weten of zij niet<br />
voor de gek gehouden worden door een dader die weet hoe<br />
ze moet praten om haar vrijheid te bewerkstelligen.<br />
ooK ALS WE DIT ZEGGEN<br />
TE VERDRAGEN, Is Het eeN<br />
VeRDRAAGzAAMHeID DIe<br />
PIJN DOet<br />
Al enige jaren correspondeerde een zuster van deze<br />
gemeenschap met Michelle Martin, op initiatief van die<br />
zuster. Over de inhoud van deze correspondentie is niets<br />
bekend gemaakt. Maar het was dus niet vreemd dat de<br />
advocaten van Martin de gemeenschap van Malonne<br />
benaderden. Op een persconferentie vertelt de abdis hoe<br />
moeilijk ze het hadden met het verzoek, ‘geschokt als<br />
wij waren door het vreselijke lijden van de slachtoffers<br />
en hun families, die zoals u weet een hel hebben doorstaan’.<br />
In hun afweging om toch hun deur open te zetten<br />
speelde mee dat Martin verder nergens welkom was.<br />
‘Wij hebben getracht om zo goed mogelijk met deze<br />
spanning om te gaan en deze twee realiteiten met elkaar<br />
te verzoenen. Het is niet gemakkelijk geweest en het<br />
heeft ons vrouwenhart vaak gekweld... Wij hebben ervoor<br />
gekozen om deze twee vormen van lijden, die in niets<br />
met elkaar te vergelijken zijn, in ons midden te verwelkomen.’<br />
Ten slotte zei ze: ‘Wij zijn er diep van overtuigd dat<br />
onze samenleving een stap achteruit zou zetten door een<br />
overtreder voorgoed op te sluiten in zijn verleden en tot<br />
hopeloosheid te dwingen.’ •<br />
Michelle Martin kan van niemand eisen dat men haar<br />
verdraagt. En het is niet zo dat zij recht heeft op barmhartigheid.<br />
Toch zijn dat de dingen die zij van deze vrouwen<br />
ontvangt.<br />
Bert Dicou<br />
Predikant doopsgezinde-remonstrantse gemeente Hoorn<br />
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 15
het jaar in kleur<br />
ROOD<br />
Google levert met ‘rood’ 69.000.000 meldingen op<br />
(en ‘red’ 5.140.000.000); de eerste hit is de Wikipedia<br />
pagina Rood_(kleur), de tweede wordt gescoord<br />
door een technisch installatiebedrijf in Anna Paulowna<br />
en op plek nummer drie staat een ‘bijzondere’<br />
winkel aan de rand van de Wallen in Amsterdam.<br />
Rood wordt vaak geassocieerd met gevaar, liefde en<br />
oorlog. Waarom rood? Rood werkt afschrikwekkend en<br />
signalerend. Rood trekt ook aan en vraagt om aandacht.<br />
Rood is warm, zoals de indicatie op de warmwaterkraan.<br />
Rood geeft ook energie, van red bull krijg je zelfs vleugels.<br />
Rood is de kleur van bloed, van het leven, van het hart.<br />
De adrenaline zorgt voor een versnelde hartslag en verhoogde<br />
bloeddruk. Vernoemd naar de Romeinse god van<br />
de oorlog is de planeet Mars. Deze planeet wordt ook wel<br />
’t Rentmeestertje<br />
KERNWAARDE VeRDRAAGzAAMHeID<br />
Verdraagzaamheid is voor ons remonstranten een<br />
kernwaarde. Verdraagzaamheid jegens anderen,<br />
maar ook door anderen. En soms is dat moeilijk.<br />
De Rabbit School in Cambodja, die kinderen<br />
met meervoudige mentale beperkingen opvangt<br />
en ze een aanvaardbaar leven biedt, wordt ook<br />
vanuit Nederland ondersteund. Niet alleen door<br />
de Remonstranten, ook mijn eigen zwemclub,<br />
de Haagse Homo Zwemvereniging doet dat. Zij<br />
organiseerden een zwemestafette om geld in te<br />
zamelen. Het leverde duizenden euro’s op. Maar<br />
toen… wilde ook een grote Italiaanse katholieke<br />
organisatie de Rabbit School steunen, voor een<br />
aanzienlijk langere periode dan de HHZV en de<br />
remonstranten ooit zouden kunnen doen. Want ze<br />
zijn met veel, die katholieken. De streng roomse<br />
organisatie zou echter wel eens problemen kunnen<br />
hebben met de tolerante Nederlandse houding ten<br />
opzichte van de doelgroep van de zwemvereniging.<br />
En dus ook met de remonstranten, want ook<br />
op onze website staat dat levensverbintenissen<br />
zich niet beperken tot man en vrouw. Het ietwat<br />
dubieuze verzoek was dan ook om in het voorstel<br />
16 adrem remonstrants maandblad<br />
de rode planeet genoemd, vanwege de kleuring van het<br />
oppervlak door ijzeroxide in de vorm van roest.<br />
Anders rood is het kapje in het verhaal van Roodkapje.<br />
Met haar blonde haren staat zij symbool voor een perfect,<br />
rein en onschuldig meisje. Volgens filosofen staat het verhaal<br />
bol van de mythologische en levensbeschouwelijke<br />
elementen zoals ‘waar kom ik vandaan’ en ‘de weg naar<br />
de volwassenheid’. Of is de boodschap simpel en dienen<br />
kinderen hun ouders te gehoorzamen met de les ‘blijf op<br />
het pad en spreek geen vreemden aan’?<br />
Als bereidheid om het eigen bloed te offeren voor de<br />
kerk, doet de kleur rood bij de katholieken dienst als<br />
aanduiding van het ambt. Alleen de kardinaal draagt het<br />
kardinaals (of scharlaken)rood. In de pinkstertijd is het<br />
de kleur van misgewaden, als een allusie naar de vurige<br />
tongen. Rood is tot nu toe steeds gebruikt met ‘een’ reden.<br />
Hoewel er toch ook wel een opmerkelijke rode draad loopt<br />
door de kleur van typische Nederlandse verpakking zoals<br />
die van pure chocolade, karnemelk, bronwater met koolzuur<br />
en naturel chips. Waarom, er is niks roods aan?! •<br />
Lilian Roos<br />
Redactie AdRem<br />
de Nederlandse organisaties zo te benoemen dat<br />
ze niet als zodanig terug te voeren waren op hun<br />
kernwaarden en dus ook niet op de verdraagzaamheid<br />
die zij uitdragen. Dat was een Duivels Dilemma.<br />
Wat was belangrijker: de langdurige steun voor de<br />
school of onze kernwaarde van verdraagzaamheid?<br />
Uiteindelijk werd de soep niet zo heet gegeten.<br />
Maar het dilemma roept wel andere vragen op:<br />
Hoe belangrijk is het voor ons om te weten welke<br />
organisaties nog meer een project ondersteunen?<br />
Welke eisen stellen die organisaties en zijn wij het<br />
daar wel mee eens? Hoe paternalistisch willen we zijn<br />
als het om onze kernwaarden gaat? Elke keer zullen<br />
we opnieuw die afweging moeten maken. En dat is<br />
maatwerk. U kunt erop vertrouwen dat wij dat als<br />
taakgroep Duo steeds oprecht en eerlijk zullen doen.<br />
’t Rentmeestertje komt uit de koker van de taakgroep<br />
Duurzame Ontwikkeling. Voor een nadere uitwerking en<br />
toelichting zie de website www.remonstranten.org,<br />
onder de button ‘Remonstranten geven online’.<br />
Contactpersoon: Casper Ebeling Koning,<br />
tel. 06 54 95 1911, ebelingkoning@planet.nl
thema Verdraagzaamheid in the global village<br />
Vragen stellen<br />
en antwoorden vinden<br />
Alleen met een voetveer is het bijzondere natuurvriendenhuis De Kleine Rug bij de Biesbosch te bereiken.<br />
Voor hun jaarlijkse najaarsweekend is dit de locatie van JongHV, de jonge humanisten. Voor het zaterdagmiddagonderdeel<br />
gaat de jonge humanist ieder jaar speeddaten met een vertegenwoordiger van verschillende<br />
levensovertuigingen en religies. Namens de (jonge) remonstranten heb ik deelgenomen aan deze date. Verder<br />
waren als gast aanwezig een vrijmetselaar, een moslim, een katholiek en een seculier boeddhist.<br />
In vijf minuten vertel ik mijn beleving, zonder kenbaar te<br />
maken welke religie ik aanhang, daar dient namelijk naar<br />
geraden te worden. Mijn gang naar de kerk lag eigenlijk<br />
niet in de lijn der verwachting, hoewel ik wel zoekende<br />
was naar een gemeenschap waarbij iedereen vrij is het<br />
geloof op een eigen manier te beleven. Mijn zoektocht<br />
heeft mij verrassend genoeg gebracht bij de jongerenafdeling<br />
van het Humanistisch Verbond en bij die van<br />
mijn huidige kerk. De doorslag om in 2007 uiteindelijk<br />
remonstrants lid te worden was mijn ontmoeting met een<br />
gemeenschap die mij de ruimte heeft gegeven voor mijn<br />
individuele geloofsweg en daarmee voor mijn plaats in de<br />
samenleving. Een samenleving waar vrijheid en verdraagzaamheid<br />
vanzelfsprekend is. In mijn zelfgeschreven<br />
belijdenis heb ik aangegeven waar ik voor sta en waar ik<br />
(op dat moment) in geloof. Arminius, de jongerenafdeling,<br />
staat open voor iedereen die zich bezig wil houden<br />
met inspiratie, levensbeschouwing en geloof. Het werd<br />
dus geen lidmaatschap bij de (jonge) humanisten. De<br />
afdeling JongHV van Amsterdam gaf niet thuis, toen ik<br />
aanklopte. De jonge humanisten die gokken dat ze mij in<br />
de vrijzinnige hoek moeten zoeken, zijn op één hand te<br />
tellen. Slechts één humanist vraagt of het de remonstranten<br />
betreft. En verwijst naar het conflict tussen Gomarus<br />
en Arminius en het treurige einde van Johan van Oldenbarnevelt.<br />
spagaat Met de tekening hiernaast geef ik op de bijeenkomst<br />
aan hoe ik de positie van de remonstranten zie<br />
ten opzichte van de (jonge) humanisten. Stel je een bootje<br />
voor, zeg ik, dat vlak aan de kade ligt. In het bootje zitten<br />
de protestanten en op de kade staan de humanisten. De<br />
protestanten zijn net als bijvoorbeeld de katholieken (een<br />
ander bootje) een stroming binnen het christendom (het<br />
moederschip).<br />
De geloofsbeleving in het bootje is verdeeld. Ver weg van<br />
de humanisten op de kade, helemaal rechts in het bootje,<br />
zitten de bevindelijk gereformeerden. Naast hen zitten<br />
een aantal stromingen gefuseerd tot de PKN. Een zitplek<br />
meer naar links kom je de Vrijzinnigen tegen, en hun<br />
linkerbuurman is de remonstrant. De remonstrant staat<br />
met één been nog net in het protestantse bootje, maar de<br />
tenen van het andere been raken haast de kade (let op:<br />
vergeet niet dat de remonstrant zeker met beide benen<br />
op de grond staat). Dat schept al iets meer duidelijkheid.<br />
Nu worden de vragen op mij afgevuurd, zoals: Wat vindt<br />
je van het scheppingsverhaal? Wat komt er voor jou na de<br />
dood? Hoe denk je over abortus en euthanasie? Bezoek je<br />
elke zondag de kerkdienst? Wie, wat of hoe is (een) God<br />
voor jou?<br />
Humanisten<br />
Remonstranten<br />
Vrijzinnigen<br />
PKN<br />
(NHK,<br />
GKN,<br />
eLK)<br />
protestanten<br />
Overeenkomsten en verschillen Tot slot bespreken<br />
we of er overeenkomsten zijn en wat de verschillen. De<br />
verschillen zijn eigenlijk best snel te benoemen. Hoewel<br />
het wel enigszins afhangt of we deze vergelijken met de<br />
remonstranten in zijn algemeenheid of met de jónge remonstranten,<br />
zoals het hebben van een gemeenschappelijke<br />
ontmoetingsplek. We komen zoal op: een voorganger,<br />
het lezen van religieuze (of religieus getinte) teksten<br />
tijdens gesprekskringen en het volgen van christelijke<br />
tradities. Overeenkomstig kenmerk is echter dat zowel<br />
de jonge remonstranten als de jonge humanisten graag<br />
vragen stellen en deze bediscussiëren, hoewel zij ook<br />
aanvaarden als er geen antwoord gevonden kan worden.<br />
Enthousiast door deze inspirerende en verrassende ontmoeting<br />
(dat was wederzijds), wordt in maart aanstaande<br />
een gezamenlijke activiteit in Utrecht georganiseerd over<br />
morele dilemma’s en kritische vragen. •<br />
Lilian Roos<br />
Lid van gemeente Vrijburg Amsterdam,<br />
Redactielid van AdRem<br />
Gereformeerden<br />
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 17
oproep<br />
Het remonstrantse erfgoed nader toegelicHt<br />
Conferentiecentrum<br />
de Hoorneboeg<br />
‘...levensvreugde en levensverdieping te blijven<br />
schenken aan talloos vele anderen...’ dat waren<br />
de woorden die mejuffrouw Pijnappel, eigenaresse<br />
van het landgoed de Hoorneboeg, sprak bij<br />
de opening van het Remonstrants Conferentiecentrum<br />
De Hoorneboeg.<br />
We schrijven 1948: ...‘als ik om daartoe te geraken de <strong>Remonstrantse</strong><br />
<strong>Broederschap</strong> uitkoos geschiedde dit in de overweging<br />
bij haar die afwezigheid van alle dogma, van te vaste menselijke<br />
wetten en voorop gestelde leerstellingen te kunnen vinden<br />
die het mogelijk zou moeten maken dat allen die Gods wetten<br />
willen leeren verstaan en Zijn wil trachten te volbrengen, dat<br />
die allen hier welkom zouden kunnen zijn’...<br />
‘willen leeren verstaan’, zegt ze, met de nadruk op ‘leeren’:<br />
hoe uitdagend, inspirerend én actueel zijn haar woorden<br />
nu en wat kregen we voor moois in de schoot geworpen.<br />
Mej. E.A. Pijnappel en haar in 1941 overleden broer Pibo<br />
waren sociaal betrokken mensen; ontroerend is het<br />
verhaal over de twaalf Leidse Volkshuismeisjes, ’allen van<br />
fabrieken of breierijen’, die op 18 mei 1912 van Leiden<br />
naar de Hoorneboeg bij Hilversum liepen om daar voor<br />
het eerst van hun leven één week vakantie te vieren. Hoe<br />
moeilijk was het geweest die week vrij te krijgen: ’maar<br />
de tijd kan niet ver meer zijn, dat een week vrijaf per jaar<br />
voor arbeiders in het grootbedrijf regel wordt’. Zij verbleven<br />
in de leegstaande boerderij ’Meisjeshoeve’, later<br />
’Stalheim’ genoemd, en ontdekten dat de wereld en het<br />
leven oneindig veel mooier waren dan zij in hun dagelijkse<br />
grauwe leefomgeving konden vermoeden. ’Zes weken<br />
achtereen heeft dit nieuwe leven zich aan 12 nieuwe meisjes<br />
geopenbaard’. [Uit: ’De Hoorneboeg’, Herinneringen van<br />
Leidse Volkshuismeisjes op Stalheim, 1956, in archief<br />
Hoorneboeggemeenschap].<br />
Na 1948 heeft de <strong>Remonstrantse</strong> <strong>Broederschap</strong> er een<br />
inspirerend spiritueel centrum van weten te maken;<br />
talloze bijeenkomsten werden er georganiseerd. Niet na<br />
te gaan is wat dat gebracht heeft aan die vele mensen,<br />
dat hóéft ook niet; zeker is dat het hen verrijkt heeft.<br />
Mej. Pijnappel zag dat het goed was vanuit haar ’Grote<br />
Huis’ op de top van de heuvel, dat in 1987 afgebroken<br />
werd. Deze plek is thans het Stiltecentrum in de natuur.<br />
Hoorneboeggemeenschap Ds. Jan van Goudoever<br />
(19251994) en Nico Broekhuijsen (1917) stonden aan de<br />
18 adrem remonstrants maandblad<br />
Programma 7 juni 1918<br />
wieg van de ’Hoorneboeggemeente’, (later Hoorneboeggemeenschap).<br />
Vanaf 1974 kwamen er ieder laatste weekeinde<br />
van de maand enkele tientallen Remonstranten, maar<br />
ook ‘andersgezinden’ bij elkaar. Zij gaven gestalte aan een<br />
combinatie van werken (onderhoud van het landgoed en<br />
de opstallen), bijbelstudie (het legendarische ’Leerhuis’<br />
van Jan) en ontmoeting , met de kinderen erbij (voor hen<br />
een deels eigen programma; denk aan Nanne Bosma en<br />
zijn poppenkast). Het werd één grote familie (Bosvolk in<br />
de woorden van Nico; die nog immer intens betrokken is).<br />
De ’formule’ bleek te werken: bezinning, inspiratie, verdieping,<br />
vooral ook in de onderlinge contacten. Het werd,<br />
bleef en is nog steeds een open gemeenschap.
Tal van andere bedrijvigheden hebben de Hoorneboeg<br />
gemaakt tot wat zij is: Remonstrants Vrouwencontact,<br />
jongerengemeente Arminius, Mannenretraite (gerevitaliseerd),<br />
SVJ jongerencontact, VCL schoolkampen, de <strong>Remonstrantse</strong><br />
Orde, de Open Dag, de bruisende Creatieve<br />
Midweek en nog steeds bestaat de jaarlijkse werkweek;<br />
velen hebben hun ziel en zaligheid erin gestopt.<br />
De namen van twee vrouwen kunnen niet ongenoemd blijven:<br />
Rinske Hoekstra en Gerda Petiet. Zij hebben tot ver<br />
in de jaren ’90 van de vorige eeuw ‘het bedrijf’ draaiende<br />
weten te houden. Toen werd echter om het beheer van<br />
het landgoed op verantwoorde wijze voort te kunnen zetten<br />
hulp van buiten noodzakelijk en vond een samensmelting<br />
van de besturen plaats. Sinds 1999 is de exploitatie in<br />
handen van de YMCA. Dat is een goede stap gebleken: de<br />
Hoorneboeg is gewild (trouwlocatie!) en draait goed.<br />
een oproep Een aantal betrokken remonstranten,<br />
zouden heel graag zien dat meer leden, gespreksgroepen,<br />
kerkenraden, predikanten etc. gebruik zouden maken<br />
van de mogelijkheden van de Hoorneboeg, dit prachtige<br />
landgoed met zijn unieke geschiedenis, indertijd<br />
geschonken aan alle remonstranten tezamen. De economische<br />
exploitatie is nu in goede handen, maar hoe<br />
staat het met de spirituele stroom? Vandaar deze oproep:<br />
remonstranten van alle (leef)tijden: wordt wakker en ziet<br />
de schoonheid, de mogelijkheden van deze parel, oase<br />
van rust midden in de Randstad, die ons uitnodigt om<br />
haar te bewaren. Een verblijf op de Hoorneboeg wijst<br />
u de weg om het remonstrantse gedachtengoed op te<br />
schudden en nieuwe inhoud, nieuw elan, een nieuwe<br />
identiteit te geven, toegespitst op onze tijd. Wij vragen u<br />
mee te komen denken over mogelijkheden om de Hoorneboeg<br />
opnieuw het centrum van de <strong>Remonstrantse</strong><br />
<strong>Broederschap</strong> te laten worden. Er is onder meer gepleit<br />
voor het stichten van een kleine religieuze gemeenschap,<br />
Plattegrond 2013<br />
die voor spirituele continuïteit kan zorgen: een voor eenieder<br />
toegankelijke stilte en bezinningsplek (voorstel<br />
ds. Henk van den Berg, 2007). Maar ook is niet vergeten<br />
dat de Hoorneboeg in het verleden gastvrijheid bood aan<br />
asielzoekenden (1994 en 1996); zou dat niet weer kunnen?<br />
Of je kunt denken aan activiteiten voor gezinnen,<br />
kinderen die genieten van de Hoorneboeg. De YMCA,<br />
het bestuur van de Stichting De Hoorneboeg, en een<br />
aantal ‘losse’ remonstranten denken al na over nieuwe<br />
mogelijkheden. Doet U mee?<br />
De Hoorneboeg is voor mensen van álle leeftijden; maar het<br />
begrip ‘leeftijd’ lost spoedig na aankomst op: …hoe ontroerend<br />
was het om te zien dat de ‘nieuwste’ deelnemer aan de werkweek,<br />
in die schitterende laatste week van juli 2012 (84 jaar,<br />
reageerde op de advertentie in AdRem) met de dag stralender,<br />
ja jonger werd. •<br />
Voor reacties: Casper Ebeling Koning<br />
email: ebelingkoning@planet.nl; telefoon 06549 519 11<br />
advertentie<br />
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 19
het gezicht van...<br />
Mieke<br />
de Vries<br />
Mieke de Vries is 66 jaar, van beroep consumptief technoloog en heeft de afgelopen twintig jaar les gegeven<br />
op het ROC in Groningen. ze is vorig jaar met pensioen gegaan. Heel actief bij de scouting als landelijk<br />
functionaris voor de begeleiding van vrijwilligers en als beheerder van een kampterrein in Dwingeloo.<br />
Al ruim veertig jaar is ze lid van de remonstrantse gemeente in Groningen. Drie jaar lang nu is ze voorzitter<br />
van de kerkenraad. ‘We leven hier een beetje in de diaspora. Ik heb wel eens de indruk dat Groningen<br />
verder van Utrecht af ligt dan andersom.’<br />
Paplepel ‘Ik ben geboren in Amsterdam en opgegroeid<br />
in Oostwoud in WestFriesland. Mijn vader was 50 jaar<br />
geleden een actieve remonstrant in Hoorn ten tijde van<br />
ds Tilly Mayer. Na zijn overlijden is mijn moeder ook<br />
remonstrant geworden. Op mijn zeventiende ging ik naar<br />
Groningen voor een opleiding en ben daar altijd blijven<br />
wonen. Ik ben lange tijd hoofd van een internaat geweest,<br />
later omgeschoold tot consumptief technoloog en heb<br />
vanaf mijn vijfenveertigste in mijn nieuwe vak lesgegeven<br />
op het ROC hier in de stad. Toen ik drieëntwintig was<br />
deed ik belijdenis bij ds Van Itterson in de remonstrantse<br />
kerk, daar ben ik toen ook gedoopt. In de jaren ’90 heb ik<br />
in de kerkenraad gezeten. In al die jaren heb ik een wisselende<br />
mate van afstand en betrokkenheid gekend, maar<br />
ben ik wel altijd bij de kerk gebleven. Dat is van het begin<br />
af aan een bewuste keuze geweest. Het ondogmatische,<br />
de tolerantie, de vrije manier van geloven trekken mij<br />
aan. Die vrijheid proberen we in de gemeente ook uit te<br />
dragen. Als er nieuwe mensen komen zullen we hen niet<br />
meteen bespringen, er is ruimte om eens te komen snuffelen<br />
zonder meteen ingelijfd te worden.’<br />
Gemeenteleven Het bijzondere van onze gemeente is<br />
dat deze geografisch gezien een groot gebied beslaat. We<br />
hebben heel wat nieuwe aanwas, maar helaas zijn er nog<br />
meer ouderen die ons ontvallen. De gemeente heeft honderdnegentig<br />
leden en vrienden, zestig tot zeventig mensen<br />
daarvan vormen de harde kern. Wij hebben groepen<br />
voor alle leeftijden. Ook voor jongeren daar trekt onze<br />
predikant Lense Lijzen flink aan. Er is een grote betrokkenheid<br />
en dat maakt het functioneren als voorzitter van<br />
20 adrem remonstrants maandblad<br />
ALS ER NIEUWE MENSEN<br />
KoMEN ZULLEN WE HEN<br />
NIET METEEN BESPRINGEN,<br />
ER IS RUIMTE oM TE KoMEN<br />
SNUFFELEN ZoNDER DIRECT<br />
INGELIJFD TE WoRDEN.’<br />
de kerkenraad heel plezierig. Ons kerkgebouw uit 1883 is<br />
zes jaar geleden verkocht aan de Stichting Oude Groninger<br />
Kerken, die hier nu kantoor houdt. Tevens worden er<br />
congressen en concerten gehouden. Onze vrijheid bij het<br />
gebruik van het gebouw is daardoor afgenomen, maar de<br />
samenwerking met de SOGK is meer dan uitstekend.<br />
Inspiratie ‘De zondagse dienst natuurlijk: meditatie<br />
en een goede preek. Maar daarnaast ben ik vooral onder<br />
de indruk van de grootsheid van de natuur. Ik geniet van<br />
mooie landschappen (met name in Scandinavië), lange<br />
wandelingen en heerlijke vakanties. Er is niks mooier dan<br />
een boekje lezen voor mijn tent met uitzicht op Noorse<br />
fjorden. Onlangs heb ik ook nog met vrienden een grote<br />
boottocht langs de Noorse kust gemaakt (Hurtigruten).<br />
Daar laad ik enorm van op.’ •<br />
Michel Peters<br />
Coördinator communicatie bij de remonstranten