nummER - Remonstrantse Broederschap

emonstrants maandblad jaargang 24 nr. 2 februari 2013
Verdraagzaamheid in the global village
Jaarthema 2012-2013

van de redactie
Verdraagzaamheid
Als opmaat naar de Beraadsdag van 9 maart stelde de
redactie nogmaals een nummer samen over het thema
Verdraagzaamheid in the global village. Onze hoop ik dat
de artikelen uw gedachten scherpen en vragen oproepen
die op de Beraadsdag aan de orde kunnen komen. Het
palet overziend komt vooral de verdraagzaamheid tussen
religies sterk naar voren. Laten we maar zeggen, de balk
in ons eigen oog... Marcel Poorthuis, professor in de dialoog
tussen godsdiensten aan de Universiteit van Tilburg,
schreef een dik boek over de beeldvorming ten opzichte
van moslims. In dit artikel analyseert hij waarom de
pogingen tot dialoog met de islam en de grondige wederzijdse
kennisname vanuit de kerken in de loop der jaren
islam, populisme en kerkelijke respons
werden gemarginaliseerd. Hij ziet op dat terrein een taak
voor vrijzinnigen weggelegd. Ook Christa Anbeek, docent
aan het Seminarium, buigt zich over het thema verdraagzaamheid,
maar vanuit een heel andere invalshoek. Interreligieuze
dialoog begint bij haar met levensverhalen van
mensen. Johannes Witteveen was in zijn werkende leven
hoogleraar economie, minister van Financiën en voorzitter
van het IMF. Hij is aanhanger van het Soefisme, een
mystieke traditie die zijn oorsprong vindt in de vroege
in dit nummer onder meer:
3 Korte berichten
4 Vrijzinnigen over de Islam
6 Eerst het leven, dan het geloof
8 Programma Beraadsdag 2013
9 Miniatuur
10 De verzoening van Taizé
11 De overweging
14
colofon Redactie: Bert Dicou (hoofdredacteur), Joan van Esveld, Martijn Junte, Vanessa van Koppen-Enters, Michel Peters (eindredacteur), Lilian Roos en Carolien Sieverink.
Redactieadres: AdRem, p/a Nieuwegracht 27 a, 3512 LC Utrecht, tel. 030 2316970, adrem@remonstranten.org Administratie (adreswijzigingen en andere mutaties): info@
remonstranten.org, of via boven staand redactie adres. ING 4088342 t.n.v. AdRem Utrecht Website: www.remonstranten.org Kosten: gratis voor remonstranten, 30,- euro
per jaar voor niet-remonstranten. Advertentiewerving: Eric Zinger, 026 3333181, ericzinger@kpnmail.nl, tarieven op aanvraag verkrijgbaar. Uitgave: Boekencentrum Uitgevers
Ontwerp: Marjorie Specht, www.ontwerpkantoor.nl Druk: Koninklijke BDU Barneveld ISSN 0925-238X © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande
toestemming van de redactie.
oek Antje 110x160mm_def.indd 14 13-09-12 09:52
islam. Volg zijn zoektocht naar harmonie in de wereld,
vanuit de overtuiging dat de godsdienstige idealen samen
de verscheidene aspecten van die ene Goddelijke Waarheid
weer geven. Carolien Sieverink spreekt over Taizé
als een levende gestalte van de oecumene en Lilian Roos
over een bijeenkomst tussen jonge remonstranten en
jonge humanisten. Veel nobele gedachten dus, maar de
redactie was zich er sterk van bewust dat verdraagzaamheid
lastig is, een opgave, dat het schuurt soms en pijn
doet. Bert Dicou exploreert daarom de grenzen aan de
verdraagzaamheid aan de hand van de lotgevallen van
Michelle Martin.
Ten slotte een artikel van Casper Ebeling Koning over de
Hoorneboeg. Hij is er een enthousiaste ‘gebruiker’ van
en houdt een pleidooi om het landgoed weer meer deel
uit te laten maken van de boezem van de Remonstrantse
Broederschap. •
Michel Peters
Eindredacteur AdRem
Het maartnummer van AdRem verschijnt op 8 maart 2013.
12 Interview met Johannes Witteveen
14 Wat wij niet verdragen
16 Het jaar in kleur, ’t Rentmeestertje
17 Vragen stellen en antwoorden vinden
18 Oproep Conferentiecentrum Hoorneboeg
20 Het gezicht van...

korte berichten
personalia
Japke van Malde als
laatste proponent in
Leiden bevestigd
Japke van Malde is op 15 december 2012 bevestigd
als proponent (kandidaat­predikant) bij de Remonstrantse
Broederschap, nadat zij met goed gevolg haar
proponents­examen had afgelegd. Zij was de laatste
student aan het remonstrants Seminarium in 140 jaar
die in Leiden afstudeerde. Vanaf 1 januari 2013 is de
predikantenopleiding van de remonstranten aan de VU
in Amsterdam gevestigd.
mannenretraite
Ook in 2013 weer een
mannenretraite
Reserveert u alvast maar de datum 8 – 10 november 2013
voor de mannenretraite van dit jaar. Die zal het thema
‘Religieuze avonturiers’ hebben over de relatie tussen
mystiek en onze eigen traditie. Mystiek is hip en voor
velen een aantrekkelijk alternatief voor de instituties van
religie. Voor anderen is het een zweverige uiting van
een hyperindividuele spiritualiteit. Bestaat er een typisch
christelijke mystiek? Is dat alleen voor rooms katholieken
of is er ook iets als protestantse mystiek? Zijn wij
als remonstranten niet te nuchter voor mystiek? De
deelnemers gaan op zoek naar eigentijdse voorbeelden
van mystici die een innerlijke ervaring verbinden met
een maatschappelijk engagement zoals Havel, Tolstoi en
Hammarskjöld.
retraite hoorneboeg
voor mannen in de bloei van hun leven
cursus
Creatieve midweek,
een succesnummer
op de Hoorneboeg
Tijdens de creatieve midweek dit jaar van 29 juli t/m
2 augustus wordt er weer geschilderd, getekend en geaquarelleerd
naar aanleiding van een thema. Dit met
professionele begeleiding van een kunstenaar, dit jaar
weer van Antje Sonnenschein, een Groningse kunstenares.
De creatieve midweek is bedoeld voor mensen die
zelfstandig creatief bezig kunnen zijn met hun hobby
en geïnteresseerd zijn om nieuwe technieken te ontdekken.
Kosten voor deze midweek zijn 295,­ euro incl cursusgeld
en verblijfskosten. Dit houdt in: logies (1 pers. kamer met
badkamer), ontbijt, lunch en diner en proffesionele begeleiding
bij uw creatieve bezigheden.
U kunt zich schriftelijk opgeven bij de Remonstrantse
Broederschap, t.a.v. mevr L. Orthel, Nieuwe Gracht 27a,
3512 LC Utrecht, met vermelding van uw volledige naam,
adres, telefoonnummer en e­mailadres.
vacature
Het Remonstrants Seminarium,
gevestigd aan de Vrije Universiteit
te Amsterdam, zoekt een
ervaren secretaresse
(0,2 - 0,3 fte)
Nadere informatie:
www.remonstranten.org
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 3

thema Verdraagzaamheid in the global village
VRIJZINNIGEN oVER DE ISLAM
WAteR en VUUR?
Naar aanleiding van de verklaring van meer dan honderd moslimgeleerden: ‘A common word’, heeft mevrouw
Antje van der Hoek haar verbazing uitgesproken dat deze uitgestoken hand in Nederland op onverschilligheid
en zelfs op afwijzing is gestuit. Inderdaad is de internationale respons op dit document, dat uniek is voor
de moslimwereld, indrukwekkend te noemen. De aanleiding was de ‘faux pas’ van paus Benedictus XVI in
Regensburg die daar een middeleeuwse auteur had geciteerd over de gewelddadigheid van de islam. De (foutieve)
indruk was gewekt dat Benedictus dat zelf meende. De trieste reactie van sommige moslims wereldwijd
om tot geweld over te gaan, was uiteraard paradoxaal: zo weerleg je bepaald niet de overtuiging dat de islam
gewelddadig is!
Vandaar dat deze verklaring een uitermate
positieve en constructieve reactie was.
De gemeenschappelijke grond ziet deze
verklaring in de proclamatie van de eenheid
van God die in de Koran, maar ook in het
Sjema Jisrael en in het Grote Gebod klinkt
(http://www.acommonword.com/). Antje
van der Hoek – die overigens bij uitstek
deskundig is inzake de islam – wijst in haar
boek op nog een ander verrassend feit. De
PKN heeft de teugels nogal aangehaald
als het gaat om het gemeenschappelijke
tussen christendom en islam. Dat wisten
we en het is met name Bernard Reitsma
die daarvoor verantwoordelijk is. Dat is zijn
goed recht, alhoewel ikzelf niet zie welke
‘common ground’ er kan zijn als je meent dat moslims zich
niet tot dezelfde God wenden als christenen. Theologisch
rammelt de zaak eveneens als je wilt stellen dat God alleen
door Christus gekend kan worden. Deze overtuiging is een
authentieke lofprijzing van christenen, maar verwordt in
deze theologie tot een benepen omschrijving van hoe God
zich laat kennen, immers ook heel het jodendom valt dan
buiten de boot. Door te stellen dat christenen en moslims
zich niet tot dezelfde God wenden, meet men zich aan
‘even bij God op tafel te kunnen kijken’, en blijft er weinig
anders over dan de beschuldiging van afgoderij, een zeer
ernstige zaak! Nu blijkt echter in genoemd boekje – en
dat was voor mij nieuw – dat deze nieuwe lijn van de PKN
grotendeels is nagepraat uit de Duitse verklaring van de
Evangelisch­Luthersche Kirche uit 2006.
Opiniemakers Ik geef toe dat de door Antje van der
Hoek veel geciteerde publicatie van mijn collega Theo
Salemink en ondergetekende: Van harem tot fitna.
Beeldvorming van de islam in Nederland van 1848-2010,
(Valkhof Pers 2011) de zaak niet eenvoudiger maakt.
Naar onze mening heeft het onderscheid links­rechts en
4 adrem remonstrants maandblad
progressief­conservatief zijn betekenis
verloren als het over de islam gaat. Met
name de Rushdie affaire (1989) liet een
kentering zien: Rinus Ferdinandusse
(Vrij Nederland) sprak over de moslims
in Nederland als een vijfde colonne
erger dan die van het communisme,
Jan Blokker walgde van het woord
‘begrip’, niet toevallig de naam van het
door de kerken verzorgde blad over
de islam, dat al decennia lang goede
informatie geeft. De SP waarschuwde
bij monde van Anton Constandse al in
1980 voor de moslims in Nederland
als analfabeten die fascistische leiders
verheerlijken en ‘achterlijke gebruiken
hebben vergelijkbaar met gereformeerden op de Veluwe
die ons slachtoffers van polio bezorgen’ (p. 322). Gelukkig
is die positie snel verlaten, maar toch. Voorwaar, het
populisme van Wilders dat waarschuwt voor de baarmoeder
van moslimvrouwen als geducht wapen vindt hier
zijn evenknie!
Andere wind Welke factoren zijn het die ertoe hebben
bijgedragen dat de mainstream benadering van de kerken
met mensen als Wessels, Speelman, Mintjes, Reesink
en Slomp (zeg maar: de schrijvers rond het blad Begrip),
die pleitten voor dialoog en grondige wederzijdse kennisname,
toenemend wordt gemarginaliseerd?
Ik noem ze puntsgewijs:
• De opkomst van het moslimfundamentalisme. Veel Nederlanders
zien door de secularisatie steeds minder het
verschil tussen een orthodox gelovige en een fundamentalist.
Dat veroorzaakt een toenemende druk op orthodoxen
om zich te moeten bewijzen. Fundamentalisme is
echter een modern verschijnsel, waarin eerbiedwaardige
uitlegtradities met hun talrijke verschillende perspectieven
geen plaats hebben. Pas als we zelf onderscheid

kunnen maken tussen orthodoxie en fundamentalisme
kunnen we eerstgenoemde als medestander verwachten
in de strijd tegen fundamentalisme.
• De vrijzinnige tolerantie jegens orthodoxie is beperkt: terwijl
in de 19e eeuw orthodox­protestanten de roomsen afwezen
om hun geloofsovertuiging, meenden vrijzinnigen
dat roomsen ook als burgers niet te vertrouwen waren.
Het waren geen goede democraten. Dus uit naam van de
Verlichting werden roomsen ook maatschappelijk gemarginaliseerd
(zie: Edwina Hagen, Een min of meer doodlyken
haat). Datzelfde gebeurt nu met moslims en zelfs met
joden in onze samenleving, hetgeen bewijst dat het om
een algemeen anti­religieus sentiment gaat in naam
van verlichte tolerantie: de verlichte vrijzinnige burger
staat het niet toe dat ‘primitieve’ religieuze gebruiken
als ritueel slachten en besnijdenis worden toegestaan.
Dat hiermee het jodendom na eeuwen van (precaire)
aanwezigheid alsnog te horen krijgt dat het feitelijk niet
in de moderne samenleving thuishoort, is een schrijnend
feit. Het gaat hier om een anti­religieuze hetze, waarvan
ook de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Geneeskunde
zich niet heeft kunnen distantiëren (zie mijn
discussie op http://www.tilburguniversity.edu/nl/thema/
zingeving/besnijdenis/
• De confrontatie met de islam noopt tot een grondige
herziening van de christelijke theologie (evenals van
de moslimtheologie, maar dat is onze zaak niet). Ik zie
weinig bereidheid om die herziening aan te vatten. Het
boek Van harem tot fitna evalueert een hele rij theologen,
van Karl Barth tot Hanna Kohlbrugge. Van Hoogstraten,
hoofdredacteur van het blad VrijZinnig, was kennelijk
niet ingenomen met onze kritiek op zijn diagnose van de
islam als ‘versteende religie’. De redactie heeft een discussie
in het vooruitzicht gesteld, waar wij in vertrouwen
op werkelijke vrijzinnigheid, verstaan als openheid voor
debat, reikhalzend naar uitkijken.
• De secularisatie en het verlies van gezag van de kerken
heeft ervoor gezorgd dat sociale wetenschappers de
meningsvorming over de islam goeddeels hebben overgenomen.
Paul Scheffer kondigde het multiculturele drama
aan, maar ging geheel voorbij aan de dialoog tussen kerk
en moslims, waarmee de kerken een decennium eerder
dan politieke partijen de islam in Nederland hadden ontdekt.
In 2007 vertelde Scheffer in Het land van aankomst
dat de integratie drie generaties zou duren, dit op basis
van een wat wonderlijke vergelijking met immigranten
in Amerika. Dat hiermee het ‘drama’ waardoor links
Nederland was opgeschrikt reuze meeviel bleef buiten
beschouwing.
• Theologische heroriëntatie: het verschil tussen de ChristenUnie
en de SGP als het gaat om de Drie Formulieren
van Enigheid vind ik veelzeggend (zie Van harem tot fitna,
p. 331). Zelfs de steile Abraham Kuyper vond revisie kennelijk
noodzakelijk voor de politiek, al ging het toen om
de Roomsen! De gedachte van een Abrahamitische oecumene,
maar dan niet in de relativistische interpretatie,
maar in de oorspronkelijke zelfkritische visie van Louis
Massignon heeft ons veel te zeggen. Dat Karl Barth ons
veel over het christen­zijn kan leren als radicale zelfkritiek,
maar weinig over jodendom en islam, mag nu wel
eens worden toegegeven.
een deur Het lijkt me duidelijk dat de vrijzinnigheid
niet op haar lauweren kan rusten als het om de islam gaat.
Dat geldt trouwens voor alle christenen. Essentieel lijkt me
om van je christen­zijn van binnenuit te getuigen, zonder
dat te willen contrasteren met andere overtuigingen en je
ten koste daarvan te profileren. Vrijzinnigheid lijkt me precies
die vrijheid van de kinderen van God te behelzen om
samen hardop te denken en te spreken, een vrijheid die
wat mij betreft heel goed met orthodoxie samen kan gaan.
Maar hier geef ik dan ook graag toe dat ik een buitenstaander
ben! Dat wordt nog versterkt als ik in bovengenoemd
boekje de reactie van de remonstrantse Mijnke Bosman
lees: ‘Remonstranten voelen zich niet verantwoordelijk
voor orthodoxe uitlatingen van andere kerken en ook
niet voor de schandalen in de katholieke wereldkerk’. Dat
klinkt me als een goedkope profilering van eigen identiteit
in de oren: welke katholiek zou zich wél verantwoordelijk
moeten voelen? Dialoog met de islam zal ook betekenen dat
christenen samen met behoud van kritische zin door één
deur kunnen. De interreligieuze dialoog vraagt ook om een
intra­religieuze dialoog. •
Marcel Poorthuis
Hoogleraar aan de Faculteit Katholieke Theologie van de
Universiteit van Tilburg met als leeropdracht de dialoog
tussen godsdiensten.
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 5

thema Verdraagzaamheid in the global village
Eerst het leven,
In haar boek Islam, populisme en kerkelijke respons.
Vrijzinnigen aan het woord laat Antje van der Hoek
zien hoe er in de afgelopen jaren een meer gereserveerde
opstelling is gekomen bij christenen ten aanzien
van de islam en stelt zij de indringende vraag of
er een vrijzinnig alternatief mogelijk is. Hoe kan een
herwaardering van het verdraagzaamheidsbeginsel
er in deze situatie uitzien?
Zelf heb ik mij jarenlang beziggehouden met de dialoog
tussen christenen en boeddhisten en de laatste jaren is
daar het humanisme bij gekomen. De beste inzichten
over interreligieuze dialoog heb ik opgedaan in de jaren
dat ik als geestelijk verzorger in de psychiatrie werkte.
Hier heb ik oog gekregen voor wat ik later de narratieve
interreligieuze dialoog ben gaan noemen.
Narratieve interreligieuze dialoog In de psychiatrie
had ik te maken met mensen met totaal verschillende
geloofsachtergronden. Ook ziektebeelden, opleidingsachtergronden,
familiegeschiedenissen en zo al niet meer,
waren divers. Gemeenschappelijk was de ervaring dat
het leven soms stagneert. Er kunnen zich moeilijkheden
voordoen waar je niet op had gerekend en die je leven in
een ander perspectief zetten.
Ik heb gemerkt dat het voor mensen belangrijk kan zijn
om over hun leven te praten. Niet alleen over de moeilijkheden
waar ze zich nu in bevinden, maar ook over
eerdere periodes in hun leven: hun werk, hun opleiding,
over wat ze echt belangrijk en waardevol vinden. Ook
over de toekomst willen ze graag praten. Wat ze weer
willen gaan oppakken, of nieuwe dingen die ze hopen te
ondernemen. Ik heb niet alleen individueel met mensen
gepraat, maar ook veel in groepsverband. Daar bleek dat
mensen ook graag luisteren naar de verhalen van anderen.
Het inspireert om er achter te komen dat elk leven
hoogte­ en dieptepunten kent en om te zien hoe mensen
dwars door moeilijkheden heen hun weg vinden. Het
werkt verbindend om vreugde en verdriet te delen, ook al
is jouw leven heel anders dan het leven van die ander.
Wat mij in al die jaren opgevallen is, is dat als je mensen
naar belangrijke gebeurtenissen in hun leven vraagt,
ze zelden over hun geloof beginnen. Ze vertellen over
hun kindertijd, een moeder die ziek was. Over hoe ze de
vrouw van hun dromen tegenkwamen, en hoe die droom
uiteindelijk toch niet goed uitkwam. Kinderen die geboren
werden. Werk dat het leven een invulling gaf. Pas
6 adrem remonstrants maandblad
ACHTER DE RELIGIEUZE EN
SPIRITUELE VERSCHILLEN LIGT
HET GEDEELDE AVoNTUUR
VAN MENS ZIJN
als je mensen vraagt wat hen steun gaf, waar ze de moed
vandaan haalden om hun leven te leven, vertellen sommigen
over hun geloof. Als ze dan over hun geloof vertellen,
snapt iedereen in zo’n groep – gelovig of ongelovig
– waar ze het over hebben. Dat komt omdat ze niet praten
over leerstellingen, of over spirituele oefeningen (waar
sommigen geen voorstelling van hebben), maar over hoe
het geloof hun leven mee heeft geleefd. Over de troost
die ze ervan ondervonden, de twijfels die er kwamen, de
vragen, en soms toch ook weer de overgave, omdat je het
leven, en ook het geloof, uiteindelijk niet begrijpt.
Mijn ervaringen met deze groepen hebben gemaakt dat ik
met nieuwe ogen naar de dialoog tussen mensen met een
verschillende geloofsachtergrond ben gaan aankijken. De
belangrijkste vraag is niet: wat geloof je? Maar: wie ben
je? Wat heb je meegemaakt? Dan komt de vraag: Hoe ben
Illutratie uit: Islam, populisme en kerkelijke respons.

INTERRELIGIEUZE DIALooG VIA
VeRHALeN VAN GeWONe MeNseN
dan het geloof
je met alles wat je op je pad tegenkwam omgegaan? En
daarna de vraag: Wat heeft je gedragen? Vanuit iemands
levensverhaal, krijg je oor voor iemands geloofsverhaal.
De veelheid aan antwoorden op de vraag ‘Wat heeft je
gedragen?’ is niet een zwakte maar een kracht. Een wereldwijde
bonte verscheidenheid van creativiteit en inspiratie
wordt zichtbaar. Achter de religieuze en spirituele
verschillen ligt het gedeelde avontuur van mens zijn,
waar vroeg of laat iedereen te maken krijgt met vreugde
en verdriet, gezondheid en ziekte, geboorte en dood – en
de vraag hoe daarmee om te gaan.
Gewone mensen voorop Het uitgangspunt voor een
interreligieuze dialoog is voor mij ‘de gemeenschap van
gelovigen en ongelovigen’, waarbij de gelijkwaardigheid
en het uniek zijn van ieder lid voorop staan. Niemand is
hetzelfde, en juist dat maakt het gesprek en de uitwisseling
boeiend. Tegelijkertijd lijken we als mensen genoeg
op elkaar om met behulp van taal en beeld aan elkaar
duidelijk te maken wie we zijn, wat we beleefd hebben en
wat we waardevol vinden. Een nadeel van een handreiking
als A Common Word is dat het de uitgestoken handen van
geleerden zijn, terwijl het echte gesprek tussen gewone
mensen dient te worden gevoerd. ’Je naaste’ komt niet via
de Bijbel of theologische documenten tot ons, maar woont
in het buurhuis of zit naast ons in de trein. Een tweede
nadeel van de handreiking is dat de liefde tot God voorop
staat, hier zie ik een groot risico, namelijk dat God, of
Gods woord, toch boven de andere mens wordt gesteld.
Eerst de mens, zou ik zeggen, en dan pas God. Elke uitspraak
over God is mensenwerk, en dit mensenwerk mag
geen andere mensen schaden. Dus naast de gelijkheid en
uniekheid van alle mensen, dient de bescherming van al
die mensen uitgangspunt te zijn. De liefde voor de mens
als eerste, niet alleen de eigenliefde, maar liefde in de
vorm van compassie, medeleven en medevreugde.
Kansen De laatste tijd heb ik mij laten inspireren door
de capabiliteitsbenadering van de Amerikaanse filosofe
Martha Nussbaum (1947). Zij heeft zich beziggehouden
met de vraag welke kansen iedereen moet krijgen om
“Im Anfang ist die Beziehung”
tot bloei te kunnen komen. In haar visie zijn overheden
Martin Buber, Ich und Du.
verantwoordelijk voor het garanderen van die kansen. Ze
noemt er tien. De eerste is dat ieder mens de kans moet
krijgen om een leven van normale duur tot het einde te
toe te leiden. De tweede is lichamelijke gezondheid: goed
en genoeg eten en een dak boven je hoofd zijn hiervoor
voor een vrij en verdraagzaam christendom
onontbeerlijk. De derde is lichamelijke onschendbaarheid:
zelf kunnen gaan en staan waar je wilt en je eigen
keuzes op seksueel gebied mogen maken. De vierde
kans is leren schrijven en rekenen, leren nadenken en
argumenteren en kennis nemen van muziek, literatuur
en kunst. Als vijfde moet iedereen de kans krijgen om
zich aan anderen te kunnen hechten, anderen lief te hebben
en je om hen te bekommeren. De zesde is in staat
zijn om je een idee te vormen van het goede en daarnaar
te leven. De zevende is met anderen en voor anderen
kunnen leven, zonder dat je gediscrimineerd wordt. De
achtste is met dieren, planten en de wereld van de natuur
contact kunnen hebben en hiervoor kunnen zorgen. De
negende is spelen. De tiende gaat over de vormgeving van
de eigen omgeving, in politiek en materieel opzicht.
De tien capabilities van Martha Nussbaum vormen voor
mij een noodzakelijke voorwaarde voor een interreligieuze
dialoog. De gelijkheidwaardigheid en uniekheid van
elk mensenleven dat de kans moet krijgen om tot bloei te
komen is mijn eerste credo. Daarna volgt het geloofsgesprek,
over wat ons verwondert, wat ons draagt, wat van
belang is, waar we geïnspireerd door raken, wat boven
onszelf uitreikt en hoe we ons verantwoordelijk voelen.
In dit interreligieuze geloofsgesprek is het van belang om
de verschillen aan inzichten en praktijken te erkennen,
aanvaarden en te leren waarderen. •
Christa Anbeek
Docent aan het remonstrants Seminarium
Antje van der Hoek Islam, populisme en kerkelijke respons
1 Hoek, A. Van der (2012). Islam, populisme en
kerkelijke respons. Vrijzinnigen aan het woord.
Utrecht: Remonstranten.
2 Nussbaum, M. C., & Kappel, R. v. (2012).
Mogelijkheden scheppen: Een nieuwe benadering van
de menselijke ontwikkeling. Amsterdam: Ambo.
3 Poorthuis, M. & ASalemink, T. (2011). Van Harem
tot Fitna. Beeldvorming van de islam in Nederland
1848-2012. Nijmegen: Valkhof Pers.
verdraagzaamheid in the global village
Islam, populisme en
kerkelijke respons
vrijzinnigen aan het woord
Antje van der Hoek
1 2 3
Rem_Antje omslag.indd 1 17-09-12 14:26
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 7

eraadsdag programma
U weet het al wel, maar voor de volledigheid toch
nog een keer de gegevens over onze Beraadsdag.
Deze wordt gehouden op zaterdag 9 maart
2013 van 10.30 tot 16.15 uur in het Mozeshuis / de
Mozes en Aäronkerk in Amsterdam.
Het programma is nu volledig bekend. Hieronder treft
u de hoofdlijnen ervan aan, alle ins and outs leest u natuurlijk
op www.remonstranten.org. Toegang 20,­ euro
(inclusief lunch), prijs voor minder draagkrachtigen
10,­ euro. De Remonstrantse Beraadsdag wordt dit jaar
georganiseerd in samenwerking met de International
Association for Religious Freedom (IARF) en de remonstrantse
Taakgroep Europese Contacten. Het deelprogramma
‘Paspoort Europa’ wordt door deze twee groepen
georganiseerd. De inschrijving is vanaf heden geopend.
Geef u dus nu op via info@remonstranten.org of tel.
030 2316970. Gelieve ons dan ook te laten weten aan
welke twee workshops u wilt deelnemen. Met name voor
de workshops geldt: uw aanmelding wordt ingeschreven
op volgorde van binnenkomst.
Programma
10.00 uur Ontvangst en inschrijving
10.30 uur Liturgische opening door Christa Anbeek,
docent remonstrants Seminarium.
10.45 uur James Kennedy over verdraagzaamheid, met
reactie van Marcel Poorthuis. James Kennedy is hoogleraar
Nederlandse Geschiedenis sinds de Middeleeuwen aan de
Universiteit van Amsterdam. Marcel Poorthuis is in 2010
benoemd tot hoogleraar aan de Faculteit Katholieke Theologie
van de Univer siteit van Tilburg met als leeropdracht de dialoog
tussen godsdiensten.
11.45 - 12.00 uur Koffie + op weg naar de workshops
12.00 - 13.00 uur Workshopronde 1
• Paspoort Europa Gasten: ds. Kinga Réka Székely van de
Unitarische Gemeente uit St. Peter in Transsylvanië,
Roemenië, ds. Ralf Günther van de Evangelisch­
Lutherse Michaelis­Friedensgemeinde in Leipzig en
Arben Sulejmani uit Macedonië, vertegenwoordiger van
de Bektashi Order, die pas lid is geworden van de IARF
(voertaal Engels).
• Verdragen en kwetsbaarheid met Christa Anbeek.
In het voorjaar van 2013 verschijnt haar nieuwe boek
‘De berg van de ziel’ waarin ze verder ingaat op het thema
‘kwetsbaar leven’.
8 adrem remonstrants maandblad
Remonstrantse Beraadsdag
in de Mozes en Aäronkerk in Amsterdam
Kijk op www.remonstranten.org voor het programma
in the global village 2012-2013
• Aan de slag om de hoek met Arie Nico Verheul. Hoe
wordt contact met andersgelovigen echt een ontmoeting,
wat maakt een interreligieus gesprek tot een
zinvolle ervaring?
• Over Friedrichstadt en remonstrantse verdraagzaamheid
met Severien Bouman.
• The global village van de apostel Paulus Leerhuis met
Carolien Sieverink, student aan het remonstrants
Seminarium. Haar afstudeerscriptie gaat over de rol van
vrouwen in de gemeente in de theologie van Paulus.
• Van Harem tot Fitna met Marcel Poorthuis. Over de
beeldvorming over de Islam in Nederland naar aanleiding
van zijn boek ‘Van Harem tot Fitna’.
13.00 – 14.00 uur Lunch
14.00 – 15.00 uur Workshopronde 2
• A Common Word met Antje van der Hoek en Marcel
Poorthuis. Een gesprek naar aanleiding van het boekje
‘Islam, populisme en kerkelijke respons’. Hoe kunnen
de remonstranten aansluiten bij de verklaring van 138
moslimgeleerden ‘A Common Word’ (2007)?
• Paspoort Europa Uitwisseling ervaringen gemeentecontacten
(voertaal Nederlands).
• Bidden we tot dezelfde God? Predikant en islamoloog
Jan Slomp gaat in op de vraag of moslims en christenen
tot dezelfde God bidden.
• Remonstranten, verdraagzaam door de eeuwen heen?
Tjaard Barnard, remonstrants predikant in Rotterdam
en rector van het remonstrants Seminarium, gaat in op
vier eeuwen remonstrantse verdraagzaamheid.
15.00 - 15.15 uur Theepauze
9 maart 2013
U kunt zich nu opgeven!
Remonstrantse Beraadsdag 9 maart 2013
REM_verdraagzaamheid_A3 poster.indd 1 26-11-12 14:46
15.15 – 16.00 uur Afronding van de dag onder leiding van
Sharda Nandram. Zij is sociaal psycholoog en werkt als
associate professor aan Nyenrode Business University op
het terrein van spirituele innovatie en werkt als lector bij
de Hoge School Arnhem/Nijmegen.
16.15 uur Liturgische afsluiting onder leiding van
Tjaard Barnard.

miniatuur
Domme Belgen
en nog dommere
Nederlanders
Overal ter wereld worden de buren als domoren gezien.
Doorgaans als ze ten Zuiden van de eigen regio
wonen. Scandinaviërs vinden zuiderlingen minder
geëvolueerd, Noord­Duitsers vinden de Beieren
folkloristisch, Vlamingen zetten de Walen
als onverbeterlijke luiaards neer. Fransen
beschouwen Italianen als operette­figuren,
Noord­Italianen de zuiderlingen als geborneerde
camorra­aanhangers en ga zo maar
door. Dat geldt voor alle continenten. De
Falkland­eilanden hebben een probleem:
tot aan de Zuidpool leeft
niemand meer. Daar hebben
ze een oplossing voor gevonden,
nu in het Oosten, waar
Argentijnen op de schaal van
ongeciviliseerd zijn hoog scoren. Nederlanders
kunnen er ook wat van, met hun zuiderburen. Dat
is hoogst merkwaardig, gezien het feit dat de meeste
Nederlanders sinds de zestiende eeuw Belgisch bloed
toegediend hebben gekregen. Van oudsher is Nederland
een immigratieland, maar dat wil het vreemd genoeg niet
weten. Het land gedraagt zich als een adoptiekind dat
onder geen beding wil weten wie zijn biologische ouders
zijn. Dat pa uit Duitsland kwam en moe uit België wordt
voor het gemak vergeten zodat men stevige moppen kan
tappen over zowel Oost­Friezen als Belgen. Een vorm van
sadomasochisme.
WAT IS NU tWINtIG
CeNtIMeteRs, NIET
WAAR?
Nu is de ene volksaard de andere niet. Dus het zou kunnen
zijn dat Nederlanders minder dom zijn dan Belgen.
Toen de metro in Brussel werd opgeleverd (ok, het was
geen echte metro
maar oude rammelende
trams die in tunnels
reden), bleek bij
de eerste proefrit
dat de perrons
te breed
waren voor
de rijtuigen.
Of de rijtuigen
te breed voor
de perrons, het
is maar hoe je het
bekijkt. Dit was geen
Belgenmop, overigens,
maar bittere werkelijkheid.
Hoe het ook zij, de
perrons moesten worden
bijgeschaafd. Dat ging gelukkig
heel vlot. Werkpaarden die
Belgen. Dat de Nederlanders onmiskenbaar
van de Belgen afstammen werd van de week
onweerlegbaar bewezen. Het lukte namelijk de gemeente
Noordoostpolder twintig nieuwe brandweerwagens aan
te schaffen die twintig centimeters te hoog zijn om de
kazerne ingereden te kunnen worden. De wagens kostten
een slordige half miljoen per stuk, een buitenkansje
waarmee de gemeenteraad mooie sier kon maken. Wat is
nu twintig centimeters, niet waar? Er blijft maar één mogelijkheid
over: schaven maar! In de laatste week van december
ligt Nederland plat. In de lift kom ik een schilder
tegen die kennelijk al heel wat geschilderd heeft vandaag.
‘U bent een van de weinigen die vandaag werkt’, zeg ik.
‘Ach mevrouw, zegt hij, er zijn nu eenmaal werkpaarden
en sierkippen.’ En zo is het. •
Christiane Berkvens-Stevelinck
Remonstrants predikant in Rotterdam en Breda
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 9

thema Verdraagzaamheid in the global village
Het dagelijkse leven van de gemeenschap van taizé wordt gekenmerkt door de oproep tot verzoening onder
christenen. Centraal staat het streven naar eenheid tussen christenen, ongeacht hun denominatie, in
navolging van de stichter van de communiteit frère Roger (1915-2005). Het gaat om het zichtbaar maken
van de Kerk met een hoofdletter: een gemeenschap van liefde, compassie en troost.
De verzoening van taizé
Ontmoeting Week na week komen jongeren uit alle
windstreken van de wereld samen op de heuvels van
Taizé om samen te bidden en elkaar te ontmoeten.
’s Zomers kan het aantal oplopen tot wel 3000 mensen,
in de winter zijn het soms niet meer dan 50. De kern van
de ontmoetingen ligt in de drie dagelijkse kerkdiensten,
die samen met de broeders worden gehouden in de kerk
met de toepasselijke naam ‘kerk van de verzoening’. De
bron voor de eenheid tussen christenen ligt volgens frère
Roger in het gebed. Dit krijgt gestalte in de lange stilte
die elke bijeenkomst kenmerkt, en ook in de gesproken
gebeden en de liederen die als mantra’s worden gezongen.
Daarnaast zijn er persoonlijke ontmoetingen, die
worden getypeerd door het streven naar gemeenschap,
vriendschap en wederzijds begrip. Frère Roger geloofde
dat de jongere generaties actief aan de verzoening kunnen
bijdragen, om die reden is de ontvangst van jongeren
in Taizé het kloppend hart van de gemeenschap.
Dialoog De weg naar eenheid tussen christenen
was voor frère Roger van groot belang. ‘Als de Kerk van
Christus haar zichtbare eenheid niet hervindt, hoe kan zij
dan wegen van vrede openen voor een wereld die steeds weer
ten prooi valt aan conflicten en verdeeldheid?’ Niemand kan
in z’n eentje alle problemen, waardoor de Kerk door de
eeuwen heen verscheurd is geraakt, oplossen. Tegelijk
is niets doen ook niet de oplossing. We moeten volgens
frère Roger bij onszelf beginnen door onze visie op de
Kerk te verbreden. We moeten leren zien dat de gaven
van hoop, geloof en liefde niet alleen door onze eigen
traditie in de praktijk worden gebracht, maar ook door
andere christelijke stromingen. Want geen enkele traditie
kan beweren dat zij alles van Christus in haar bezit heeft.
Iedere traditie bezit slechts een deel van het Mysterie.
10 adrem remonstrants maandblad
Het menselijke idee, dat slechts één geloofsrichting de
waarheid in pacht heeft, berust op een vergissing. De
werkelijkheid van de Kerk moet geen concurrentie zijn,
maar gemeenschap, want: ‘Aan jullie liefde voor elkaar
zal iedereen zien dat jullie mijn leerlingen zijn’ (Joh. 13:35).
In plaats van christenen uit andere tradities als onze
tegenstanders te zien, moeten we leren hun partners te
worden. Verzoening begint met werkelijk luisteren naar
de ander. Door te luisteren naar het verhaal van anderen
kunnen we zoeken naar het deel van de waarheid dat zich
in een andere traditie bevindt. Wanneer we andere stromingen
proberen te bestrijden, in plaats van de dialoog
met hen aan te gaan, leidt dat tot wederzijdse verarming.
In de bestrijding ziet men de gaven, die een ander bezit,
over het hoofd en verliest men tegelijkertijd de rijkdom
van de eigen traditie.
Identiteit Wanneer we in dialoog gaan met de ander,
wordt ons niet gevraagd onze eigen waarheid prijs te
geven, of het zo maar met alles eens te zijn. Het kan
wel zo zijn dat we moeten accepteren dat er ook andere
manieren zijn om met problemen om te gaan, en dat
er ook andere antwoorden op vragen te geven zijn. Maar
hoe meer we ons richten op wat echt belangrijk is, hoe
minder angst er over blijft om de onderlinge verschillen
te vrezen. Dan kunnen we de verschillen juist accepteren.
In de dialoog leren we dat onze identiteit niet langer ligt
in de afscheiding van de ander, of zelfs in tegenwerking
van de ander, maar juist in de uitwisseling en de verbondenheid.
Wat ons verbindt is uiteindelijk belangrijker dan
wat ons scheidt. www.taize.fr/nl •
Carolien Sieverink
Student aan het Seminarium, lid van de AdRem - redactie

overweging
Verdraagzaamheid
eens in de zoveel tijd bezinnen remonstranten zich terecht weer eens op het voor hen zo belangrijke
beginsel van verdraagzaamheid. Dit jaar gebeurt dat in het kader van het jaarthema Verdraagzaamheid
in the global village. Het beginsel van vrijheid en verdraagzaamheid dat in de beginselverklaring van de
Remonstrantse Broederschap wordt genoemd, had oorspronkelijk betrekking op het soort kerk dat de
remonstranten voorstonden, namelijk een kerk vrij van belijdenisdwang waarin men onderling verdraagzaam
zou zijn m.b.t. het zogenoemde niet-nodige.
Verdraagzaamheid is wat anders dan tolerantie. Tolerantie
is voorbehouden aan diegenen die de macht hebben
om aan datgene wat zij tolereren een einde te maken.
Aan tolerantie liggen daarom doorgaans strategische
overwegingen ten grondslag. Een hedendaagse vorm van
tolerantie is het gedogen. Verdraagzaamheid wordt echter
in de eerste plaats door ethische motieven geïnspireerd.
Verdraagzaamheid is een deugd, een wijze van zijn, die
men zich eigen kan maken en die men kan ontwikkelen.
De remonstrantse theoloog Mispelblom Beijer definieerde
in zijn boek Tolerantie en Fanatisme (van Loghum
Slaterus Arnhem 1948) die wijze van zijn die de verdraagzaamheid
is ‘als het vermogen tot de synthese van zichzelf
zijn en de ander in zijn anders-zijn eerbiedigen.’
Eerbied voor de ander in zijn anders­zijn kan, zoals
wij uit eigen ervaring weten, spontaan bij ons worden
opgewekt. We kunnen er ook toe aangespoord worden
bijvoorbeeld door het besef dat wij de ander zouden
moeten bejegenen op de wijze waarop wij zelf graag
bejegend zouden willen worden. Een bijzondere bron van
inspiratie voor deze eerbied kan de liefde zijn: ‘Verdraagzaamheid
is jezelf uit liefde voor de ander zo inspannen, en
de ander zoveel ruimte geven, dat hij of zij kan worden wie
hij of zij is’. Zo omschrijft Enis Odaci, voorzitter van de
Stichting Humanislam, verdraagzaamheid in het kerstnummer
van het blad Kwadrant van de remonstrantse
gemeente Twente.
Eerbied lijkt vooral gekenmerkt te worden door distantie:
ontzag weerhoudt ons ervan de ruimte van de ander te
betreden. Verdraagzaamheid zou echter kunnen inspireren
tot het creëren van een gemeenschappelijke ruimte,
de ruimte van de dialoog. Dr. J.F. Goud heeft eens de
suggestie gedaan dat het woord dialoog op een nieuwe
manier uitdrukking zou kunnen geven aan het oude
vrijzinnige ideaal van verdraagzaamheid. De eerbied
voor de ander in zijn anders­zijn is vanzelfsprekend een
voorwaarde voor een dialoog, maar het is niet de enige.
Een dialoog vooronderstelt ook gesprekspartners die aan
de ene kant standvastig zijn (wat zou een dialoog zijn
als het onderwerp hen niet ter harte ging?), maar aan de
andere kant bereid zijn zich niet met hun standpunten te
identificeren. Wie dat laatste wel doet loopt het risico een
fanaticus te worden.
Als Mispelblom Beijer aan het eind van zijn boek komt
te spreken over gelovige verdraagzaamheid noemt hij
de kracht van het standhouden de wortelkracht van de
verdraagzaamheid.
Standvastigheid is iets heel anders dan het verlangen zichzelf
te laten gelden. Standvastigheid komt voort uit het
vertrouwen dat datgene of diegene waarin of in wie je gelooft
het vermogen bezitten zich te laten gelden. Waarom
zou ik mezelf nog laten gelden? Dat zou een gebrek aan
vertrouwen openbaren in wie of wat ik belijd te geloven.
Een uiterste vorm van dat gebrek aan vertrouwen is dus
het fanatisme.
De klassieke teksten uit het NT die aangehaald worden
om een pleidooi voor verdraagzaamheid te onderbouwen,
roepen allen op je vertrouwen te stellen op God. Twee van
die klassieke teksten zijn de gelijkenis van het onkruid
tussen het graan (Mattheus 13: 24) en de raad van Gamaliël
(Handelingen 5: 27 e.v.).
Wie dit vertrouwen bezit is er niet op uit om een ander
te overtuigen van wat hij of zij zelf als waarheid heeft
leren zien, maar kan een ander ruimte geven en zo nodig
verdragen. •
Foeke Knoppers
Remonstrants predikant in gemeente Twente
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 11

thema Verdraagzaamheid in the global village
‘JE KUNT NIEMAND WAT GEVEN,
ALs Je eeN ANDeR NIet Iets AfstAAt’
Het gesprek met Johannes Witteveen (1921) ging al snel over economie. Hoe kan het ook anders met
iemand die hoogleraar economie is geweest, minister van financiën in twee kabinetten en voorzitter van
het Internationaal Monetaire fonds (IMf). en het ging natuurlijk ook over de soefi Beweging, waarvan
hij – nog steeds – een belangrijke ambassadeur is. ‘een soefi probeert alles vanuit twee gezichtspunten
te bekijken, dat van hemzelf en dat van de ander’, legde hij uit. ‘Iets wat ik in al mijn functies probeerde
na te streven.’
Ontsporen Zijn motivatie om economie te gaan studeren
werd ingegeven door de crisis in de jaren dertig. Hij
groeide op in Rotterdam. De lange rijen werklozen die hij
op straat zag wachtend op registratie voor steun, staan in
zijn geheugen gegrift, zo vertelde hij. Het is ook te lezen
in zijn autobiografie ‘De magie van harmonie.’
De vraag hoe de economie toen zo kon ontsporen is een
belangrijke drijfveer voor hem geweest om naar oplossingen
te zoeken hoe het anders en beter zou kunnen. Tot
op de dag van vandaag is hij ermee bezig. In een artikel in
the Financial Times (augustus 2011) geeft hij aan hoe het
IMF een oplossing kan bieden bij de huidige Europese
crisis. De tekorten moeten niet door de zwakke landen
zelf worden gefinancierd is zijn visie, maar door sterk
opkomende landen als China, India en Brazilië. In 2011
heeft hij als special guest de jaarvergadering van het IMF
bezocht en met Christine Lagarde, huidige managing
director van het IMF, over zijn voorstel gesproken.
Op mijn vraag wat er met zijn voorstel is gedaan, vertelde
hij dat het nooit is uitgevoerd. ‘Waarschijnlijk om
politieke redenen’, constateerde hij neutraal. ‘Politiek is
het oplossen van tegengestelde belangen, die je zoveel
mogelijk in harmonie met elkaar moet zien te brengen.
Daarvoor moet je véél praten en véél geduld hebben;
heel veel geduld. Soms is de tijd nog niet rijp voor een
verandering. Het is van belang dat naast de financiële
instellingen de G20 met al die opkomende landen erin,
samen helpen de wereld te besturen. Door de grote verschuivingen
naar de opkomende landen is het noodzakelijk
geworden dat de quota, de aandelen van landen in het
IMF ­ die het stemrecht bepalen ­ worden aangepast. Dat
is moeilijk; je kunt geen land meer geven als een ander
niet iets afstaat. Hoe groter de landen, hoe moeilijker om
het verzet tegen vermindering van hun quota op te geven.
Gelukkig zijn de onderliggende betrekkingen redelijk.
Na de laatste wereldoorlog heeft men ingezien dat landen
moeten samenwerken om problemen op te lossen. Wat
dat betreft, kun je zeggen dat het nu beter gaat dan een
eeuw geleden. Er zijn niet alleen verdragen gekomen,
maar er wordt daadwerkelijk ook meer samen gedaan.
Denk aan de Wereldbank, de VN en het Internationale
Monetaire Fonds.’
12 adrem remonstrants maandblad
soefisme ‘Het soefisme heb ik van huis uit meegekregen
en het heeft me altijd geïnspireerd. Er is me nooit iets
opgedrongen. Het was niet alleen hoe mijn ouders erover
spraken en ernaar leefden, maar het ging ook om de sfeer
waarin alles ging. Zo wilde ik dat ook. Dat was een bewuste
keuze. Het is een gedachtestroom, die niets oplegt,
maar vrijheid geeft. Het wil alleen maar helpen. Het geeft
antwoord op vragen. Een nieuwe religie is het niet en wil
het niet zijn. Ieder mag zijn eigen Godsideaal hebben,
maar het is belangrijk dat het kan meegroeien met onze
geestelijke ontwikkeling. Het Godsideaal is een beeld; de
Goddelijke Werkelijkheid stijgt daar ver bovenuit. Het
gaat voorbij ons denken en onze woorden, maar het kan
in de ziel beleefd worden. De verscheidenheid van religies
kan juist verrijkend en inspirerend zijn voor ons geestelijk
leven. De idealen sluiten elkaar niet uit, maar geven
samen de verschillende aspecten van die ene Goddelijke
Waarheid weer.’
Met zichtbaar plezier vertelde Witteveen over een onlangs
gehouden symposium dat als thema ‘Beleven van religie in
deze tijd’ had. Rabbijn Soetendorp, priester Antoine Bodar
en imam Van Bommel alsook de heer Witteveen spraken
over dit thema. ‘Ik heb altijd gemediteerd en doe dat nog
steeds. Het is belangrijk uiterlijk en innerlijk in evenwicht
te brengen om in balans te zijn. En om van daaruit te leven.
Toen ik gevraagd werd voor het Monetaire Fonds heb ik
gezegd dat ik vice­voorzitter van de internationale Soefibeweging
was en dat als enige functie wilde behouden. Het
IMF reageerde positief en het is steeds als vanzelfsprekend
gerespecteerd. Een voordeel was dat ik op mijn reizen naar
verschillende landen in contact kon komen met vertegenwoordigers
van verschillende religies. In die tijd kwam er
meer begrip voor spirituele en religieuze idealen.’
Droom ‘Internet en de nieuwe social media brengen
de mensen dichter bij elkaar. Er is meer contact, maar dat
kan oppervlakkig zijn; verdieping is iets anders. Het hangt
natuurlijk van de mensen zelf af wat ze ermee doen. Alle
uitvindingen kunnen goed of slecht gebruikt worden. Het
internet geeft ongelooflijke mogelijkheden. Je kunt over
van alles informatie vinden en via de email worden internationale
contacten veel gemakkelijker. Zo heb ik contact

Witteveen als
minister van
Financiën
soefisme
Het soefisme is een mystieke traditie die zijn oorsprong
heeft in de vroege islam. Als religieuze
beweging kenmerkt het soefisme zich als een wisselwerking
van religieuze en spirituele invloeden.
Eén precieze definitie van het soefisme is dan ook
niet te geven. Soefi’s geloven dat de Koran en de
strikte regels van de sharia uiterlijke regels zijn
en dat er diverse stadia van (innerlijke) nabijheid
tot God bestaan. Een van de symbolen die dit
symboliseert is de roos. De doornen van de roos,
die de roos beschermen, staan voor de regels
van de sharia. De stam van de roos symboliseert
het innerlijke pad, ook wel tariqa genoemd. De
bladeren van de roos staan symbool voor marefa
waarbij de soefi innerlijke kennis van God ervaart.
De geur van de roos staat voor het ervaren van de
werkelijkheid (haqiqa) zoals deze is.
Bekend zijn de dansende derwisjen uit de Turkse stad Konya.
Door in het rond te tollen bereiken zij een bepaalde extase en zo
proberen zij tot God te komen. De orde werd gesticht door de
volgelingen van de Perzische soefidichter Jalal ad-Din Rumi uit
de 13 e eeuw. Foto Maarten Hartman/HH.
gekregen met een man in Pakistan, die mijn boeken in
het Engels in de boekhandel had gevonden en er zo door
getroffen was dat hij mij schreef of hij die in het Urdu
mocht vertalen en uitgeven. Van het een kwam het ander
en uiteindelijk is hij naar Nederland gekomen om de zomerschool
te bezoeken en soefileerling te worden.’
Toen ik de heer Witteveen naar zijn droom over een
betere wereld vroeg, antwoordde hij: ‘Ik wens de wereld
toe dat we langzamerhand steeds meer de weg van het
soefisme op zullen gaan. Onze cultuur is steeds materialistischer
en egoïstischer geworden. De ernstige financiële
crisis is daar een direct en zichtbaar gevolg van. Ook de
oplopende conflicten en spanningen tussen naties, politieke
partijen en groeperingen laten dit zien. Het soefisme
zou moeten doorwerken in de internationale betrekkingen
en zou zo problemen kunnen verzachten. Het gaat altijd
om langzame processen. Het zal dus heel geleidelijk
gaan. Een volmaakte wereld wordt het nooit. Ik hoop dat
mensen in het bedrijfsleven zullen gaan inzien dat ze veel
aan spiritualiteit zouden kunnen hebben. Er zou meer
aandacht aan besteed moeten worden. Veel mensen krijgen
nu te maken met problemen als burn­outs, depressies,
alcohol­ en of drugsmisbruik. Maar de moeilijkheid
is dat men het daar nauwelijks over spiritualiteit durft te
hebben, omdat er niet over God gesproken kan worden.
Wanneer mensen zouden kunnen accepteren dat er
verschillende godsbeelden bestaan, dan gaat men vanzelf
anders met elkaar om. Dan krijg je bezieling. En bezieling
is iets wat we overal nodig zullen hebben.”
Harmonie Hoe is het met het Soefisme in andere
Europese landen gesteld, vraag ik hem? ‘Duitsland, Zwitserland
en Italië hebben net als in Nederland ook veel
aanhangers. In Spanje leeft het wat minder, maar bestaat
er zeker belangstelling voor. Nu is er in Rusland een actieve
groep ontstaan. De volksaard bepaalt natuurlijk hoe
men voor de boodschap openstaat.
Ik heb mijn functies altijd kunnen combineren met mijn
ideaal van het streven naar harmonie. Door die functies
heb ik een zekere bekendheid gekregen, waardoor men
bij het zoeken naar sprekers makkelijk bij mij komt.
Maar er zijn zeker andere soefi’s in Nederland die dit
ideaal kunnen uitdragen en verwoorden. Ik vond het
prettig om een boek over mijn leven te schrijven. Alle
uiteenlopende facetten komen daarin bij elkaar en laten
zien hoe ik geworden ben, wie ik ben en uit welke kern ik
altijd gewerkt heb. Het is de verdienste van mijn uitgever
geweest dat hij de media voor mijn autobiografie heeft
weten te interesseren, zodat ze mij vaak voor interviews
hebben uitgenodigd. Ik had dit van te voren niet zo kunnen
indenken. Het is een mooie ervaring geworden.’ •
Joan van Esveld
Redactielid van AdRem
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 13

thema Verdraagzaamheid in the global village
Wat wij niet verdragen
Verdraagzaamheid is een deugd. Voor remonstranten zelfs een belangrijke deugd: in de beginselverklaring staat
dat dit kerkgenootschap ‘getrouw aan haar beginsel van vrijheid en verdraagzaamheid God wil eren en dienen’.
Verdraagzaamheid is een woord dat duidt op het ‘verdragen’ van iets: dat wil dus zeggen dat het te verdragene
een minder prettige zaak is. Je houdt niet van deze persoon, deze cultuur, deze mening, maar je verdraagt ze.
Verdraagzaamheid is dus nogal ongemakkelijk. Het heeft te maken met het overwinnen van een afkeer.
Er bestaat ook een soort verdraagzaamheid­light. In
die variant is het te verdragene eigenlijk helemaal niet
iets om een afkeer van te hebben. Zo ziet de recente
Sire­campagne over tolerantie het. Tolerantie wordt gepresenteerd
als een geneesmiddel, ‘zonder bijwerkingen’,
dat onze samenleving gezond maakt. Verdraagzaamheid
opent onze ogen ervoor dat die dingen die ons zo vreemd
en onaangenaam voorkomen, in feite reuze interessant,
leuk en gezellig zijn. U kent het filmpje: ‘Tolerantie. Andere
meningen, culturen, gewoontes - je staat ervoor open. Dankzij
tolerantie (verteller wijst op geneesmiddelendoos) ontmoet je
nieuwe mensen. Zodat je nog eens wat anders eet. Nieuwe
rituelen ontdekt. Leuke hobby’s vindt. Onverwachte ervaringen
hebt. Door het gebruik van tolerantie kom je in aanraking met
al het moois dat ons land te bieden heeft. Tolerantie ® - daar
knapt heel Nederland van op.’
14 adrem remonstrants maandblad
Michelle Martin Nu is er niets tegen op een meer
open blik tegenover andere culturen in de samenleving.
Toch krijg je het gevoel dat we hier niet de essentie van
het begrip verdraagzaamheid te pakken hebben. In deze
beschouwing wil ik stilstaan bij één voorbeeld van het
verdragen van iets wat ook in tweede instantie niet ‘leuk’
of ‘interessant’ wordt. Ik wil het hebben over het ‘verdragen’
van personen die iets gruwelijks op hun geweten
hebben. Ik spits het toe op Michelle Martin, de ex­vrouw
en handlangster van Marc Dutroux. Veel Belgen vinden
het ronduit onverdraaglijk dat zij terugkeert in de maatschappij,
en helemaal dat een klooster haar onderdak
wil bieden. Hier in Nederland werd niet minder heftig
gereageerd toen bekend werd dat Volkert van der G. bijna
aan zijn proefverlof toe is en dus over een aantal jaren
weer zal vrijkomen.
Het recht heeft zijn loop gehad. De schuldigen zijn tot
een aantal jaar hechtenis veroordeeld. Na die periode zit
hun straf erop. Volgens ons rechtssysteem krijgt iemand
op dat moment zijn vrijheid en zijn rechten terug. Volgens
velen echter – surft u maar een half uurtje rond op
het internet – hebben Michelle Martin en Volkert van der
G. hun recht op een normaal leven, of zelfs helemaal hun
recht op leven verspeeld. Sommigen spreken hun hoop
uit dat ze snel worden vermoord. Het klooster waar Michelle
Martin verblijft werd beklad, ontving poederbrieven
en wordt op internet beschuldigd van hypocrisie. In
december liepen de emoties opnieuw hoog op toen bleek

Een tachtigtal bewoners van Malonne betogen met een witte
mars tegen Michelle Martin die haar intrek in het Monastère
de Clarisses neemt, augustus 2012 (Photonews/HH).
dat zij een dagje uit was geweest in Knokke. Ze was onder
meer gesignaleerd bij de kapper en in een restaurant.
De reacties zijn begrijpelijk. Michelle Martin heeft immers
de meest afschuwelijke misdaden op haar geweten.
Zij was niet alleen op de hoogte van de ontvoering van
de zes meisjes door haar echtgenoot, zij is direct verantwoordelijk
voor de dood van twee van hen, Julie en
Mélissa. Toen Dutroux eind 1995, begin 1996 een paar
maanden in de gevangenis zat, was zij ervan op de hoogte
dat de twee opgesloten waren in de kelder van zijn huis in
Marcinelle. Zij kwam wel naar Dutroux’ huis om de hond
te voeren, maar liet de meisjes aan hun lot over. Hoe en
wanneer zij aan hun einde kwamen is onduidelijk. Na
hun dood werden ze begraven in Martins tuin. Ze werden
negen jaar oud. An (17) en Eefje (19) werden in dezelfde
periode ontvoerd en zijn in 1996 vermoord teruggevonden.
Eerst Sabine en later Laetitia, beiden 14, werden datzelfde
jaar ontvoerd (en verkracht). Zij overleefden, omdat
er getuigen waren van Laetitia’s ontvoering en Dutroux
snel daarna werd gearresteerd.
Voorafgaand aan deze weerzinwekkende geschiedenis is
er nog de verkrachting van vijf meisjes een decennium
eerder, waarbij Michelle Martin in ieder geval één keer behulpzaam
was door het meisje koffie met een verdovend
middel te geven. Beiden werden toen veroordeeld. In 1988
traden zij in de gevangenis in het huwelijk. Inmiddels
heeft ze zich van hem laten scheiden. Of zij inmiddels voluit
erkend heeft medeverantwoordelijk te zijn en of zij berouwvol
is, is onbekend. Door de vader van An wordt daar
ernstig aan getwijfeld. De vader van Julie stuurde haar een
(open) brief waarin hij haar vroeg eerlijk te vertellen hoe
het gebeurd was. Via haar advocaat liet zij weten bereid
te zijn de ouders van de slachtoffers te ontmoeten. In november
vond er een ontmoeting plaats tussen Martin en
de vader van Julie. Over de inhoud is niets meegedeeld.
Verdraagzaamheid die pijn doet Haar voorwaardelijke
invrijheidsstelling ­ die kon plaatsvinden omdat de
Arme Klaren van Malonne haar wilden huisvesten – vond
afgelopen zomer plaats. Een jaar daarvoor al had zij
er recht op gehad, maar toen trok het Franse klooster
waar zij heen zou gaan zijn toezegging in. Nu ging het
wel door, ondanks protesten. Er werden demonstraties
gehouden bij het klooster en in Brussel. In de nasleep
daarvan heeft de regering werk gemaakt van een eerder
voorgenomen wijziging van het strafrecht, die de regels
voor voorwaardelijke invrijheidsstelling aanscherpt.
De bedoeling van dit artikel is natuurlijk niet iets
negatiefs te zeggen over de gevoelens van afschuw en
woede die bij velen opkwamen toen duidelijk werd dat
Michelle Martin inderdaad vrij zou komen, of over de
demonstraties die dit op het laatste moment wilden
verhinderen. Wie zich ook maar een moment verdiept
in wat die meisjes is aangedaan, zal het moeilijk hebben
met de gedachte dat één van de daders op een bepaalde
manier doorgaat met haar leven en een restaurantje pakt
in Knokke. Ook als we dit zeggen te verdragen, omdat
immers aan alle wettelijke voorwaarden is voldaan, is het
een verdraagzaamheid die pijn doet. Evenmin zal ik iets
negatiefs zeggen over degenen die woedend zijn dat het
klooster deze beslissing heeft genomen. Als zij zeggen
dat dit meer is dan wat Martin verdiend heeft, hebben
zij gelijk. Net zomin als iemand ‘verplicht’ kan worden
het onverdraaglijke te verdragen of daar zelfs maar toe
aangespoord zou moeten worden, moet het iemand als
een morele plicht worden voorgehouden om een dader als
Martin barmhartigheid te tonen.
Dat gezegd hebbend, kan ik uitspreken hoe waardevol ik
het vind dat de Arme Klaren van Malonne dit onaangenaam
avontuur zijn aangegaan. Onaangenaam, niet alleen
omdat ze wisten wat er over hen heen zou komen, maar
ook omdat ze dagelijks met iemand moeten optrekken die
zulke dingen op haar geweten heeft. Riskant bovendien,
omdat hun is gezegd dat Martin in de gevangenis ‘geëvolueerd’
is, maar zij niet 100% zeker kunnen weten of zij niet
voor de gek gehouden worden door een dader die weet hoe
ze moet praten om haar vrijheid te bewerkstelligen.
ooK ALS WE DIT ZEGGEN
TE VERDRAGEN, Is Het eeN
VeRDRAAGzAAMHeID DIe
PIJN DOet
Al enige jaren correspondeerde een zuster van deze
gemeenschap met Michelle Martin, op initiatief van die
zuster. Over de inhoud van deze correspondentie is niets
bekend gemaakt. Maar het was dus niet vreemd dat de
advocaten van Martin de gemeenschap van Malonne
benaderden. Op een persconferentie vertelt de abdis hoe
moeilijk ze het hadden met het verzoek, ‘geschokt als
wij waren door het vreselijke lijden van de slachtoffers
en hun families, die zoals u weet een hel hebben doorstaan’.
In hun afweging om toch hun deur open te zetten
speelde mee dat Martin verder nergens welkom was.
‘Wij hebben getracht om zo goed mogelijk met deze
spanning om te gaan en deze twee realiteiten met elkaar
te verzoenen. Het is niet gemakkelijk geweest en het
heeft ons vrouwenhart vaak gekweld... Wij hebben ervoor
gekozen om deze twee vormen van lijden, die in niets
met elkaar te vergelijken zijn, in ons midden te verwelkomen.’
Ten slotte zei ze: ‘Wij zijn er diep van overtuigd dat
onze samenleving een stap achteruit zou zetten door een
overtreder voorgoed op te sluiten in zijn verleden en tot
hopeloosheid te dwingen.’ •
Michelle Martin kan van niemand eisen dat men haar
verdraagt. En het is niet zo dat zij recht heeft op barmhartigheid.
Toch zijn dat de dingen die zij van deze vrouwen
ontvangt.
Bert Dicou
Predikant doopsgezinde-remonstrantse gemeente Hoorn
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 15

het jaar in kleur
ROOD
Google levert met ‘rood’ 69.000.000 meldingen op
(en ‘red’ 5.140.000.000); de eerste hit is de Wikipedia
pagina Rood_(kleur), de tweede wordt gescoord
door een technisch installatiebedrijf in Anna Paulowna
en op plek nummer drie staat een ‘bijzondere’
winkel aan de rand van de Wallen in Amsterdam.
Rood wordt vaak geassocieerd met gevaar, liefde en
oorlog. Waarom rood? Rood werkt afschrikwekkend en
signalerend. Rood trekt ook aan en vraagt om aandacht.
Rood is warm, zoals de indicatie op de warmwaterkraan.
Rood geeft ook energie, van red bull krijg je zelfs vleugels.
Rood is de kleur van bloed, van het leven, van het hart.
De adrenaline zorgt voor een versnelde hartslag en verhoogde
bloeddruk. Vernoemd naar de Romeinse god van
de oorlog is de planeet Mars. Deze planeet wordt ook wel
’t Rentmeestertje
KERNWAARDE VeRDRAAGzAAMHeID
Verdraagzaamheid is voor ons remonstranten een
kernwaarde. Verdraagzaamheid jegens anderen,
maar ook door anderen. En soms is dat moeilijk.
De Rabbit School in Cambodja, die kinderen
met meervoudige mentale beperkingen opvangt
en ze een aanvaardbaar leven biedt, wordt ook
vanuit Nederland ondersteund. Niet alleen door
de Remonstranten, ook mijn eigen zwemclub,
de Haagse Homo Zwemvereniging doet dat. Zij
organiseerden een zwemestafette om geld in te
zamelen. Het leverde duizenden euro’s op. Maar
toen… wilde ook een grote Italiaanse katholieke
organisatie de Rabbit School steunen, voor een
aanzienlijk langere periode dan de HHZV en de
remonstranten ooit zouden kunnen doen. Want ze
zijn met veel, die katholieken. De streng roomse
organisatie zou echter wel eens problemen kunnen
hebben met de tolerante Nederlandse houding ten
opzichte van de doelgroep van de zwemvereniging.
En dus ook met de remonstranten, want ook
op onze website staat dat levensverbintenissen
zich niet beperken tot man en vrouw. Het ietwat
dubieuze verzoek was dan ook om in het voorstel
16 adrem remonstrants maandblad
de rode planeet genoemd, vanwege de kleuring van het
oppervlak door ijzeroxide in de vorm van roest.
Anders rood is het kapje in het verhaal van Roodkapje.
Met haar blonde haren staat zij symbool voor een perfect,
rein en onschuldig meisje. Volgens filosofen staat het verhaal
bol van de mythologische en levensbeschouwelijke
elementen zoals ‘waar kom ik vandaan’ en ‘de weg naar
de volwassenheid’. Of is de boodschap simpel en dienen
kinderen hun ouders te gehoorzamen met de les ‘blijf op
het pad en spreek geen vreemden aan’?
Als bereidheid om het eigen bloed te offeren voor de
kerk, doet de kleur rood bij de katholieken dienst als
aanduiding van het ambt. Alleen de kardinaal draagt het
kardinaals­ (of scharlaken)rood. In de pinkstertijd is het
de kleur van misgewaden, als een allusie naar de vurige
tongen. Rood is tot nu toe steeds gebruikt met ‘een’ reden.
Hoewel er toch ook wel een opmerkelijke rode draad loopt
door de kleur van typische Nederlandse verpakking zoals
die van pure chocolade, karnemelk, bronwater met koolzuur
en naturel chips. Waarom, er is niks roods aan?! •
Lilian Roos
Redactie AdRem
de Nederlandse organisaties zo te benoemen dat
ze niet als zodanig terug te voeren waren op hun
kernwaarden en dus ook niet op de verdraagzaamheid
die zij uitdragen. Dat was een Duivels Dilemma.
Wat was belangrijker: de langdurige steun voor de
school of onze kernwaarde van verdraagzaamheid?
Uiteindelijk werd de soep niet zo heet gegeten.
Maar het dilemma roept wel andere vragen op:
Hoe belangrijk is het voor ons om te weten welke
organisaties nog meer een project ondersteunen?
Welke eisen stellen die organisaties en zijn wij het
daar wel mee eens? Hoe paternalistisch willen we zijn
als het om onze kernwaarden gaat? Elke keer zullen
we opnieuw die afweging moeten maken. En dat is
maatwerk. U kunt erop vertrouwen dat wij dat als
taakgroep Duo steeds oprecht en eerlijk zullen doen.
’t Rentmeestertje komt uit de koker van de taakgroep
Duurzame Ontwikkeling. Voor een nadere uitwerking en
toelichting zie de website www.remonstranten.org,
onder de button ‘Remonstranten geven online’.
Contactpersoon: Casper Ebeling Koning,
tel. 06 54 95 1911, ebelingkoning@planet.nl

thema Verdraagzaamheid in the global village
Vragen stellen
en antwoorden vinden
Alleen met een voetveer is het bijzondere natuurvriendenhuis De Kleine Rug bij de Biesbosch te bereiken.
Voor hun jaarlijkse najaarsweekend is dit de locatie van JongHV, de jonge humanisten. Voor het zaterdagmiddagonderdeel
gaat de jonge humanist ieder jaar speeddaten met een vertegenwoordiger van verschillende
levensovertuigingen en religies. Namens de (jonge) remonstranten heb ik deelgenomen aan deze date. Verder
waren als gast aanwezig een vrijmetselaar, een moslim, een katholiek en een seculier boeddhist.
In vijf minuten vertel ik mijn beleving, zonder kenbaar te
maken welke religie ik aanhang, daar dient namelijk naar
geraden te worden. Mijn gang naar de kerk lag eigenlijk
niet in de lijn der verwachting, hoewel ik wel zoekende
was naar een gemeenschap waarbij iedereen vrij is het
geloof op een eigen manier te beleven. Mijn zoektocht
heeft mij verrassend genoeg gebracht bij de jongerenafdeling
van het Humanistisch Verbond en bij die van
mijn huidige kerk. De doorslag om in 2007 uiteindelijk
remonstrants lid te worden was mijn ontmoeting met een
gemeenschap die mij de ruimte heeft gegeven voor mijn
individuele geloofsweg en daarmee voor mijn plaats in de
samenleving. Een samenleving waar vrijheid en verdraagzaamheid
vanzelfsprekend is. In mijn zelfgeschreven
belijdenis heb ik aangegeven waar ik voor sta en waar ik
(op dat moment) in geloof. Arminius, de jongerenafdeling,
staat open voor iedereen die zich bezig wil houden
met inspiratie, levensbeschouwing en geloof. Het werd
dus geen lidmaatschap bij de (jonge) humanisten. De
afdeling JongHV van Amsterdam gaf niet thuis, toen ik
aanklopte. De jonge humanisten die gokken dat ze mij in
de vrijzinnige hoek moeten zoeken, zijn op één hand te
tellen. Slechts één humanist vraagt of het de remonstranten
betreft. En verwijst naar het conflict tussen Gomarus
en Arminius en het treurige einde van Johan van Oldenbarnevelt.
spagaat Met de tekening hiernaast geef ik op de bijeenkomst
aan hoe ik de positie van de remonstranten zie
ten opzichte van de (jonge) humanisten. Stel je een bootje
voor, zeg ik, dat vlak aan de kade ligt. In het bootje zitten
de protestanten en op de kade staan de humanisten. De
protestanten zijn net als bijvoorbeeld de katholieken (een
ander bootje) een stroming binnen het christendom (het
moederschip).
De geloofsbeleving in het bootje is verdeeld. Ver weg van
de humanisten op de kade, helemaal rechts in het bootje,
zitten de bevindelijk gereformeerden. Naast hen zitten
een aantal stromingen gefuseerd tot de PKN. Een zitplek
meer naar links kom je de Vrijzinnigen tegen, en hun
linkerbuurman is de remonstrant. De remonstrant staat
met één been nog net in het protestantse bootje, maar de
tenen van het andere been raken haast de kade (let op:
vergeet niet dat de remonstrant zeker met beide benen
op de grond staat). Dat schept al iets meer duidelijkheid.
Nu worden de vragen op mij afgevuurd, zoals: Wat vindt
je van het scheppingsverhaal? Wat komt er voor jou na de
dood? Hoe denk je over abortus en euthanasie? Bezoek je
elke zondag de kerkdienst? Wie, wat of hoe is (een) God
voor jou?
Humanisten
Remonstranten
Vrijzinnigen
PKN
(NHK,
GKN,
eLK)
protestanten
Overeenkomsten en verschillen Tot slot bespreken
we of er overeenkomsten zijn en wat de verschillen. De
verschillen zijn eigenlijk best snel te benoemen. Hoewel
het wel enigszins afhangt of we deze vergelijken met de
remonstranten in zijn algemeenheid of met de jónge remonstranten,
zoals het hebben van een gemeenschappelijke
ontmoetingsplek. We komen zoal op: een voorganger,
het lezen van religieuze (of religieus getinte) teksten
tijdens gesprekskringen en het volgen van christelijke
tradities. Overeenkomstig kenmerk is echter dat zowel
de jonge remonstranten als de jonge humanisten graag
vragen stellen en deze bediscussiëren, hoewel zij ook
aanvaarden als er geen antwoord gevonden kan worden.
Enthousiast door deze inspirerende en verrassende ontmoeting
(dat was wederzijds), wordt in maart aanstaande
een gezamenlijke activiteit in Utrecht georganiseerd over
morele dilemma’s en kritische vragen. •
Lilian Roos
Lid van gemeente Vrijburg Amsterdam,
Redactielid van AdRem
Gereformeerden
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 17

oproep
Het remonstrantse erfgoed nader toegelicHt
Conferentiecentrum
de Hoorneboeg
‘...levensvreugde en levensverdieping te blijven
schenken aan talloos vele anderen...’ dat waren
de woorden die mejuffrouw Pijnappel, eigenaresse
van het landgoed de Hoorneboeg, sprak bij
de opening van het Remonstrants Conferentiecentrum
De Hoorneboeg.
We schrijven 1948: ...‘als ik om daartoe te geraken de Remonstrantse
Broederschap uitkoos geschiedde dit in de overweging
bij haar die afwezigheid van alle dogma, van te vaste menselijke
wetten en voorop gestelde leerstellingen te kunnen vinden
die het mogelijk zou moeten maken dat allen die Gods wetten
willen leeren verstaan en Zijn wil trachten te volbrengen, dat
die allen hier welkom zouden kunnen zijn’...
‘willen leeren verstaan’, zegt ze, met de nadruk op ‘leeren’:
hoe uitdagend, inspirerend én actueel zijn haar woorden
nu en wat kregen we voor moois in de schoot geworpen.
Mej. E.A. Pijnappel en haar in 1941 overleden broer Pibo
waren sociaal betrokken mensen; ontroerend is het
verhaal over de twaalf Leidse Volkshuismeisjes, ’allen van
fabrieken of breierijen’, die op 18 mei 1912 van Leiden
naar de Hoorneboeg bij Hilversum liepen om daar voor
het eerst van hun leven één week vakantie te vieren. Hoe
moeilijk was het geweest die week vrij te krijgen: ’maar
de tijd kan niet ver meer zijn, dat een week vrijaf per jaar
voor arbeiders in het grootbedrijf regel wordt’. Zij verbleven
in de leegstaande boerderij ’Meisjeshoeve’, later
’Stalheim’ genoemd, en ontdekten dat de wereld en het
leven oneindig veel mooier waren dan zij in hun dagelijkse
grauwe leefomgeving konden vermoeden. ’Zes weken
achtereen heeft dit nieuwe leven zich aan 12 nieuwe meisjes
geopenbaard’. [Uit: ’De Hoorneboeg’, Herinneringen van
Leidse Volkshuismeisjes op Stalheim, 1956, in archief
Hoorneboeg­gemeenschap].
Na 1948 heeft de Remonstrantse Broederschap er een
inspirerend spiritueel centrum van weten te maken;
talloze bijeenkomsten werden er georganiseerd. Niet na
te gaan is wat dat gebracht heeft aan die vele mensen,
dat hóéft ook niet; zeker is dat het hen verrijkt heeft.
Mej. Pijnappel zag dat het goed was vanuit haar ’Grote
Huis’ op de top van de heuvel, dat in 1987 afgebroken
werd. Deze plek is thans het Stiltecentrum in de natuur.
Hoorneboeggemeenschap Ds. Jan van Goudoever
(1925­1994) en Nico Broekhuijsen (1917) stonden aan de
18 adrem remonstrants maandblad
Programma 7 juni 1918
wieg van de ’Hoorneboeggemeente’, (later Hoorneboeggemeenschap).
Vanaf 1974 kwamen er ieder laatste weekeinde
van de maand enkele tientallen Remonstranten, maar
ook ‘andersgezinden’ bij elkaar. Zij gaven gestalte aan een
combinatie van werken (onderhoud van het landgoed en
de opstallen), bijbelstudie (het legendarische ’Leerhuis’
van Jan) en ontmoeting , met de kinderen erbij (voor hen
een deels eigen programma; denk aan Nanne Bosma en
zijn poppenkast). Het werd één grote familie (Bosvolk in
de woorden van Nico; die nog immer intens betrokken is).
De ’formule’ bleek te werken: bezinning, inspiratie, verdieping,
vooral ook in de onderlinge contacten. Het werd,
bleef en is nog steeds een open gemeenschap.

Tal van andere bedrijvigheden hebben de Hoorneboeg
gemaakt tot wat zij is: Remonstrants Vrouwencontact,
jongerengemeente Arminius, Mannenretraite (gerevitaliseerd),
SVJ jongerencontact, VCL schoolkampen, de Remonstrantse
Orde, de Open Dag, de bruisende Creatieve
Midweek en nog steeds bestaat de jaarlijkse werkweek;
velen hebben hun ziel en zaligheid erin gestopt.
De namen van twee vrouwen kunnen niet ongenoemd blijven:
Rinske Hoekstra en Gerda Petiet. Zij hebben tot ver
in de jaren ’90 van de vorige eeuw ‘het bedrijf’ draaiende
weten te houden. Toen werd echter om het beheer van
het landgoed op verantwoorde wijze voort te kunnen zetten
hulp van buiten noodzakelijk en vond een samensmelting
van de besturen plaats. Sinds 1999 is de exploitatie in
handen van de YMCA. Dat is een goede stap gebleken: de
Hoorneboeg is gewild (trouwlocatie!) en draait goed.
een oproep Een aantal betrokken remonstranten,
zouden heel graag zien dat meer leden, gespreksgroepen,
kerkenraden, predikanten etc. gebruik zouden maken
van de mogelijkheden van de Hoorneboeg, dit prachtige
landgoed met zijn unieke geschiedenis, indertijd
geschonken aan alle remonstranten tezamen. De economische
exploitatie is nu in goede handen, maar hoe
staat het met de spirituele stroom? Vandaar deze oproep:
remonstranten van alle (leef)tijden: wordt wakker en ziet
de schoonheid, de mogelijkheden van deze parel, oase
van rust midden in de Randstad, die ons uitnodigt om
haar te bewaren. Een verblijf op de Hoorneboeg wijst
u de weg om het remonstrantse gedachtengoed op te
schudden en nieuwe inhoud, nieuw elan, een nieuwe
identiteit te geven, toegespitst op onze tijd. Wij vragen u
mee te komen denken over mogelijkheden om de Hoorneboeg
opnieuw het centrum van de Remonstrantse
Broederschap te laten worden. Er is onder meer gepleit
voor het stichten van een kleine religieuze gemeenschap,
Plattegrond 2013
die voor spirituele continuïteit kan zorgen: een voor eenieder
toegankelijke stilte­ en bezinningsplek (voorstel
ds. Henk van den Berg, 2007). Maar ook is niet vergeten
dat de Hoorneboeg in het verleden gastvrijheid bood aan
asiel­zoekenden (1994 en 1996); zou dat niet weer kunnen?
Of je kunt denken aan activiteiten voor gezinnen,
kinderen die genieten van de Hoorneboeg. De YMCA,
het bestuur van de Stichting De Hoorneboeg, en een
aantal ‘losse’ remonstranten denken al na over nieuwe
mogelijkheden. Doet U mee?
De Hoorneboeg is voor mensen van álle leeftijden; maar het
begrip ‘leeftijd’ lost spoedig na aankomst op: …hoe ontroerend
was het om te zien dat de ‘nieuwste’ deelnemer aan de werkweek,
in die schitterende laatste week van juli 2012 (84 jaar,
reageerde op de advertentie in AdRem) met de dag stralender,
ja jonger werd. •
Voor reacties: Casper Ebeling Koning
email: ebelingkoning@planet.nl; telefoon 06­549 519 11
advertentie
jaargang 24 nr. 2 februari 2013 19

het gezicht van...
Mieke
de Vries
Mieke de Vries is 66 jaar, van beroep consumptief technoloog en heeft de afgelopen twintig jaar les gegeven
op het ROC in Groningen. ze is vorig jaar met pensioen gegaan. Heel actief bij de scouting als landelijk
functionaris voor de begeleiding van vrijwilligers en als beheerder van een kampterrein in Dwingeloo.
Al ruim veertig jaar is ze lid van de remonstrantse gemeente in Groningen. Drie jaar lang nu is ze voorzitter
van de kerkenraad. ‘We leven hier een beetje in de diaspora. Ik heb wel eens de indruk dat Groningen
verder van Utrecht af ligt dan andersom.’
Paplepel ‘Ik ben geboren in Amsterdam en opgegroeid
in Oostwoud in West­Friesland. Mijn vader was 50 jaar
geleden een actieve remonstrant in Hoorn ten tijde van
ds Tilly Mayer. Na zijn overlijden is mijn moeder ook
remonstrant geworden. Op mijn zeventiende ging ik naar
Groningen voor een opleiding en ben daar altijd blijven
wonen. Ik ben lange tijd hoofd van een internaat geweest,
later omgeschoold tot consumptief technoloog en heb
vanaf mijn vijfenveertigste in mijn nieuwe vak lesgegeven
op het ROC hier in de stad. Toen ik drieëntwintig was
deed ik belijdenis bij ds Van Itterson in de remonstrantse
kerk, daar ben ik toen ook gedoopt. In de jaren ’90 heb ik
in de kerkenraad gezeten. In al die jaren heb ik een wisselende
mate van afstand en betrokkenheid gekend, maar
ben ik wel altijd bij de kerk gebleven. Dat is van het begin
af aan een bewuste keuze geweest. Het ondogmatische,
de tolerantie, de vrije manier van geloven trekken mij
aan. Die vrijheid proberen we in de gemeente ook uit te
dragen. Als er nieuwe mensen komen zullen we hen niet
meteen bespringen, er is ruimte om eens te komen snuffelen
zonder meteen ingelijfd te worden.’
Gemeenteleven Het bijzondere van onze gemeente is
dat deze geografisch gezien een groot gebied beslaat. We
hebben heel wat nieuwe aanwas, maar helaas zijn er nog
meer ouderen die ons ontvallen. De gemeente heeft honderdnegentig
leden en vrienden, zestig tot zeventig mensen
daarvan vormen de harde kern. Wij hebben groepen
voor alle leeftijden. Ook voor jongeren ­ daar trekt onze
predikant Lense Lijzen flink aan. Er is een grote betrokkenheid
en dat maakt het functioneren als voorzitter van
20 adrem remonstrants maandblad
ALS ER NIEUWE MENSEN
KoMEN ZULLEN WE HEN
NIET METEEN BESPRINGEN,
ER IS RUIMTE oM TE KoMEN
SNUFFELEN ZoNDER DIRECT
INGELIJFD TE WoRDEN.’
de kerkenraad heel plezierig. Ons kerkgebouw uit 1883 is
zes jaar geleden verkocht aan de Stichting Oude Groninger
Kerken, die hier nu kantoor houdt. Tevens worden er
congressen en concerten gehouden. Onze vrijheid bij het
gebruik van het gebouw is daardoor afgenomen, maar de
samenwerking met de SOGK is meer dan uitstekend.
Inspiratie ‘De zondagse dienst natuurlijk: meditatie
en een goede preek. Maar daarnaast ben ik vooral onder
de indruk van de grootsheid van de natuur. Ik geniet van
mooie landschappen (met name in Scandinavië), lange
wandelingen en heerlijke vakanties. Er is niks mooier dan
een boekje lezen voor mijn tent met uitzicht op Noorse
fjorden. Onlangs heb ik ook nog met vrienden een grote
boottocht langs de Noorse kust gemaakt (Hurtigruten).
Daar laad ik enorm van op.’ •
Michel Peters
Coördinator communicatie bij de remonstranten