Historische Rozenkruisers - René Pieyns - Esoterie : De hogere ...

academische kringen te Tübingen (kleine stad in Württemberg). Omstreeks 1608 vormde zich
daar een groep rond Johann Arndt, Tobias Hess en Johann V. Andreae. Tot de ledenkring
behoorden tal van juristen (o.a. Wilhelm Bidembach, Christoph Besold, Thomas Lansius), de
filosoof Tobias Adami, de theoloog Johann J. Hainlin, de astronoom Wilhelm Schickard.
Allen hadden (buiten hun vakgebied) interesse voor mystiek en oude esoterieën; ze wensten
een religieus-maatschappelijke hervorming volgens de inzichten van Luther en Calvijn.
Arndt, Hess en Andreae worden verder besproken.
Vanaf 1614 ontstond in dit midden een esoterische traditie, genaamd Broederschap van het
Rozenkruis, die men moet beschouwen als een „uitgevonden traditie‟ (een invented tradition
volgens de omschrijving van historicus Eric Hobsbawm). Dat geldt overigens ook voor de
Vrijmetselarij, die een eeuw later in Londen zou ontstaan (in 1717).
De hieronder beschreven beweging ontstond uit een rijke esoterische context, zoals we
hierboven hebben gezien. Mystieke en hermetische ideeënstromingen hadden een grote
invloed sedert de Renaissance. Vooral Paracelsus zou een sterke invloed uitoefenen. De
Zwitserse alchemist beschreef de geneeskundige toepassingen van de magie; bij hem vindt
men tal van verwijzingen naar roos + kruis of roos + Christus. De roos staat hier voor de
wederopstanding na de dood (cf. Liber de resurrectione, 1533). De Rozenkruisers zullen zich
uitdrukkelijk op Paracelsus beroepen. In 1605 verscheen een tweede uitgave in tien delen van
Paracelsus‟ werken.
In 1595 verscheen het succesrijke Amphitheatrum Sapientiae Aeternae van Heinrich
Khunrath, met tal van illustraties en verwijzingen naar de Kabbala en de muziek. De drang
naar een hervorming in één grote (bovenmenselijke) samenhang had Khunrath gemeen met
Ficino, Paracelsus, Weigel, Boehme en de utopisten.
De Duitse arts en alchemist Michael Maier (1568-1622, zie verder: „Sterke reacties‟) schreef
twee gekende werken: Atalanta fugiens (1617, met vijftig emblemata en evenveel fuga‟s) en
Silentium post clamores (ook 1617, over de oertraditie). Een beroemd opschrift uit het eerste
boek: “Wie de Filosofische Rozentuin tracht binnen te dringen zonder sleutel, lijkt op een
man die wil lopen zonder voeten” (Qui Rosarium intrare conatur Philosophicum absque
clave, assimilatur homini ambulare volenti absque pedibus - emblema XXVII). De „sleutel‟ is
te vinden in de Traditie.
Als tegenhanger van de religieuze spanningen (ingevolge Reformatie en Contrareformatie)
ontstonden in de 16 e en 17 e eeuw allerlei politiek-godsdienstige utopieën. Tot de gekendste
behoren de Utopia (1516) van Thomas Morus, de Pansofie van o.m. Francesco Patrici in zijn
Nova de Universis Philosophia (1591), La Città del Sole (1623) van Campanella, The New
Atlantis (1627) van Francis Bacon. De historische Rozenkruisers kan men als een der
invloedrijkste uitlopers van deze stroming beschouwen. De medestichter J.V. Andreae
publiceerde trouwens zelf de utopie Christianopolis in 1619.
Naast hermetisme en utopie kende men in Tübingen zeker ook de Rijnlandse mystiek (via J.
Arndt) en de mystieke theoriën van de Catalaanse theoloog en mysticus Raimundus Lullius
(Ramon Lull, 1232-1315) wiens werken in 1598 te Straatsburg waren verschenen. Lull