Veranderende grenzen - Open Universiteit Nederland

Nationalisme in Europa, 1815-1919. Een historisch overzicht in hoofdlijnen
bedoeld dat het toen reeds een nauwelijks levensvatbare staatkundige eenheid vormde,
dient te worden beseft dat juist een factor als deze ertoe bijdroeg zijn bestaan te rekken. 58
Dittrich wijst er op dat van de zijde van de staatsmacht de ontwikkelingen
zeker niet passief werden aangezien. In het tsaristische Rusland, waar de haat-liefde
verhouding met Europa de voortdurende inzet vormde van een pennenstrijd tussen
zapadniki (westersgezinden) en slavofielen, werd het hervormingsbeleid van tsaar
Alexander II (in 1881 vermoord) al spoedig na het uitbreken van de tweede Poolse opstand
(1863-1864) gesmoord, terwijl het streven naar verandering onder de Turkse Tanzimat (de
Turkse Verlichting; 1839-1876) stuk liep op het verzet van zowel nationalisten als van de
zijde van het islamitisch-fundamentalisme. 59 In de Donaumonarchie vormt de in 1867
bereikte Ausgleich een voorlopige cesuur. Het Habsburgse Rijk ging voortaan als de
Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie door het leven. Toch bood dit compromis,
achteraf bezien, slechts tijdelijk soelaas. Omvangrijke minderheden als de Tsjechen waren
hiervan buitengesloten; zowel het Oostenrijkse Cisleithanië als het Hongaarse
Transleithanië bleven multinationale entiteiten. Voor het ressentiment van al die
verschillende volkeren bracht de Ausgleich uiteindelijk dus geen uitkomst.
Dit laatste is ook duidelijk naar voren gebracht door A.P. van Goudoever
in zijn bijdrage ‘Het nationaliteitenvraagstuk in Oostenrijk-Hongarije, 1867-1918’. 60
Hierin wordt de situatie in de multinationale Dubbelmonarchie aan een nadere analyse
onderworpen. Sinds de Ausgleich kende het rijk formeel nog de souverein, het buitenlands
beleid, defensie en de rijksfinanciën als gemeenschappelijke elementen, in binnenlandse
aangelegenheden stond het beide rijksdelen vrij naar eigen inzicht te handelen.
21